Mag het ietsje meer zijn?

Beleidsplan 2010-2014

Mag het ietsje meer zijn? De menselijke maat in de zorg

September 2009 Anneke de Jong Yfke Nawijn Daniëlle van Eerden Marga Meere

29-9-2009

1

Inhoud Voorwoord.................................................................................................................. 4 Samenvatting ............................................................................................................. 5 1. Inleiding ................................................................................................................. 7 2. Context ................................................................................................................... 9 3. De menselijke maat in de zorginhoud...................................................................11 Inleiding................................................................................................................................. 11 Waarborgen van de menselijke maat in:............................................................................... 12 o Professionele besluitvorming ........................................................................................ 12 o Ethiek ............................................................................................................................ 12 o Kwaliteitszorg................................................................................................................ 13 Op zorginhoud gerichte actiepunten ..................................................................................... 15 o Micro ............................................................................................................................. 15 o Meso.............................................................................................................................. 16 o Macro ............................................................................................................................ 17

4. De menselijke maat van de professional ..............................................................18 Inleiding................................................................................................................................. 18 Waarborgen van de menselijke maat in:............................................................................... 18 o Primaire arbeid.............................................................................................................. 18 o Management.................................................................................................................. 19 o Collegiale contacten ...................................................................................................... 19 Op zorginhoud gerichte actiepunten ..................................................................................... 20 o Micro ............................................................................................................................. 20 o Meso.............................................................................................................................. 20 o Macro ............................................................................................................................ 20

29-9-2009

2

5. De menselijke maat in scholing en bij- en nascholing..........................................21 Inleiding................................................................................................................................. 21 Waarborgen van de menselijke maat in:............................................................................... 22 o Initieel onderwijs ........................................................................................................... 22 o Vervolgonderwijs (bijscholing)........................................................................................ 23 o Deskundigheidsbevordering (nascholing)/ professionele ontwikkeling ........................... 23 Op scholing gerichte actiepunten.......................................................................................... 24 o Micro ............................................................................................................................. 24 o Meso.............................................................................................................................. 24 o Macro ............................................................................................................................ 25

6. CNV Verzorging en Verpleging in interne en externe contacten ..........................26 Inleiding................................................................................................................................. 26 Positie van CNV Verzorging en Verpleging binnen CNV Publieke Zaak ................................ 27 De externe omgeving waarbinnen CNV Verzorging en Verpleging zich beweegt ................. 27 Actiepunten op het gebied van organisatie, samenwerking en optreden naar buiten ......... 28 o Micro ............................................................................................................................. 28 o Meso.............................................................................................................................. 28 o Macro ............................................................................................................................ 28

Literatuur..................................................................................................................29 Index .........................................................................................................................30 Gebruikte afkortingen...............................................................................................31 Bijlage 1: ...................................................................................................................32 Adressen CNV Publieke Zaak....................................................................................34 Colofon ......................................................................................................................35

29-9-2009

3

Voorwoord In een tijd waarin het leven steeds zakelijker lijkt te worden, waar de markt leidend is en waarin alles sneller en productiever lijkt te moeten worden, zet CNV Verzorging en Verpleging de komende periode de mens centraal. Dat is elke professional, omdat we als onderdeel van de vakbond werknemers vertegenwoordigen. We willen eraan meehelpen dat zij hun werk goed kunnen doen. Maar dat is ook de persoon van de patiënten die aan de zorg van deze professionals zijn toevertrouwd. Want goede zorg aan die patiënt, in de vorm van betrokkenheid en respect, naast kundigheid en zorgvuldigheid, maken dat de zorgverlener haar werk goed en met plezier kan doen. In dit beleidsplan voor de komende periode geven we aan wat wij als beroepsgroep belangrijk vinden voor goede zorg en wat we daarin willen bereiken. Het plan is tot stand gekomen door samenwerking van het Landelijk Groepsbestuur Verzorging en Verpleging en de onderliggende commissies Ethiek, Kwaliteit Beroepsuitoefening en Onderwijs. Aan de commissies de taak de plannen de komende jaren in hun jaarplannen te concretiseren en uit te werken. CNV Verzorging en Verpleging vertegenwoordigt binnen de vakbond de beroepsinhoudelijke belangen. Die kunnen niet zonder goede arbeidsvoorwaarden. Andersom geldt ook dat voor optimale kwaliteit van werken en motivatie van werknemers arbeidsvoorwaarden alleen niet voldoende zijn, maar dat er ook inhoudelijk kwaliteit moet zijn. Het LGB Verzorging en Verpleging streeft dan ook naar optimale uitwisseling met de andere LGB’s en hoopt dat dit beleidsplan daartoe uitnodigt. Zo kunnen we een sterke beroepsgroep zijn in een sterk verband.

Namens de leden van het LGB, Yfke Nawijn, voorzitter

29-9-2009

4

Samenvatting CNV Verzorging en Verpleging is de beroepsgroep binnen CNV Publieke Zaak die zich bezighoudt met de beroepsinhoudelijke belangenbehartiging van professionals. Onder professionals worden in het kader van dit beleidsplan verpleegkundigen, verzorgenden en agogisch opgeleiden verstaan. De beroepsinhoud van professionals wordt bepaald binnen het krachtenveld van de gezondheidszorg, de politiek, wet- en regelgeving en maatschappelijke ontwikkelingen. Daarnaast zijn ontwikkelingen in aanpalende sectoren, zoals welzijn, jeugdzorg en kinderopvang en verschuivingen tussen die sectoren, van invloed op hoe de professional zijn beroep vorm kan geven. Kortom; de zorg is een dynamische sector, die voortdurend in beweging is! Momenteel zit de zorg in een overgangsfase. Het is onduidelijk of tekortkomingen aan de genoemde ontwikkelingen moeten worden toegeschreven of dat die ontwikkelingen voortkomen uit tekortkomingen. Duidelijk is dat professionals ervaren dat de menselijke maat in de zorg onder druk staat. En dat deze met de jaren steeds verder onder druk lijkt komen te staan. Goede zorg is deskundige zorg. Zorg verleend met kennis en inzicht, gebruik makend van richtlijnen, standaarden en een klinische blik1. Goede zorg wordt verleend door deskundige professionals voor wie de menselijke maat de kern van het beroep vormt. In dit beleidsplan van CNV Verzorging en Verpleging wordt de menselijke maat onderverdeeld in drie items; zorginhoud, de zorgverlener en de scholing. - De menselijke maat in de zorginhoud Ziekte raakt de hele mens en zijn systeem. Als iemand ziek wordt, is niet alleen het lijf ziek, maar ook de psyche, de geest en de sociale omgeving. CNV Verzorging en Verpleging erkent dat zorg binnen economische kaders plaats moet vinden. Maar de menselijke maat moet wél gewaarborgd worden. Het gaat bij zorg om méér dan technisch goede zorg verlenen. Het gaat om de kwaliteit van het intermenselijke contact tussen de zorgvrager (patiënt / cliënt / bewoner) en de professional en om de samenwerking tussen professionals onderling. Standaarden (protocollen en richtlijnen) zijn nodig om de zorg beheersbaar en concreet te houden. Op het moment dat deze regels worden toegepast zonder de klinische besluitvorming van professionals als uitgangspunt, wordt zorg confectiezorg en gaat iedere vorm van intermenselijke kwaliteit verloren. Daarom richt CNV Verzorging en Verpleging zich de komende beleidsperiode op het handhaven van de menselijke maat binnen de zorgverlening. - De menselijke maat van de zorgverlener De menselijke maat vormt de kern van het beroep van een zorgprofessional. Goede kwaliteit van arbeid biedt deze professional een basis waarin hij of zij met plezier én met trots kan werken. Kwaliteit van arbeid zit in een zorgzame en faciliterende stijl van management en in 1

Een klinische blik is de ‘interpretatie’ van een combinatie aan gegevens: het verhaal of de anamnese, het lichamelijk onderzoek en de ervaring (Taco Kuijpers, het einde van de klinische blik….., Amsterdam, 2004)

29-9-2009

5

erkenning van wat een zorgverlener te bieden heeft. Dit is geen eenrichtingsverkeer. Ook een professional heeft de plicht zich weerbaar op te stellen en zijn of haar stem te laten horen. Aandacht hebben voor de mens achter de patiënt is een essentieel onderdeel van het werk. Maar het is geen vanzelfsprekendheid en de professional moet er vaak ruimte voor afdwingen. Daarom richt CNV Verzorging en Verpleging zich de komende beleidsperiode op het ondersteunen en faciliteren van professionals; met als doel het verkrijgen van een optimale werkomgeving waarin met plezier en trots gewerkt wordt en waarin de menselijke maat in de zorg geborgd is. - De menselijke maat in scholing Zorgopleidingen op MBO en HBO niveau sluiten vaak nog onvoldoende op elkaar en op het werkveld aan. Terwijl de opleiding de basis is van waar uit een professional zijn werk gaat doen. Als de professional eenmaal aan het werk is, blijven scholing en permanente ontwikkeling nodig om in het dynamische veld van de zorgverlening overeind te kunnen blijven. Daarbij moeten zorgverleners ook blijven werken aan hun eigen inzetbaarheid. Daarom richt CNV Verzorging en Verpleging zich de komende beleidsperiode op de inhoud van het MBO en HBO onderwijs als het om verzorging en verpleging gaat en op de professionalisering en ontwikkeling van zorgprofessionals. Zodat die zich krachtig op kunnen stellen en kunnen blijven staan voor de essentie van het beroep van zorgverlener. CNV Verzorging en Verpleging in interne en externe contacten Het beroepsinhoudelijke beleid van CNV Verzorging en Verpleging sluit aan bij het algemene beleid van CNV Publieke Zaak. Ontwikkelingen en activiteiten van CNV Verzorging en Verpleging sluiten ook deels aan (en overlappen) activiteiten van andere ledengroepen binnen CNV Publieke Zaak. In de afgelopen beleidsperiode heeft de beroepsinhoudelijke groep zich met name gericht op de interne samenwerking. Doel hiervan was de dienstverlening richting onze leden zo goed mogelijk op elkaar aan te laten aansluiten. Deze samenwerking wordt ook komende beleidsperiode gehandhaafd en waar mogelijk verder uitgebouwd. De externe samenwerking, zoals met collega- bonden, beroepsverenigingen en (in mindere mate) de politiek, heeft afgelopen beleidsperiode op een lager pitje gestaan. De tijd is nu rijp om deze samenwerking (opnieuw) op te pakken en te versterken. We willen als beroepsgroep een stevige voet aan de grond krijgen binnen de politieke besluitvorming om ons zo als gezamenlijke belangenbehartigers hard te kunnen maken voor het waarborgen van de menselijke maat in de zorg.

29-9-2009

6

1. Inleiding

Going the extra mile “De vertrouwenwekkende zorgvelener doet wat je strikt genomen niet van haar mag verwachten. Ze gaat verder dan wat een contract over te leveren zorg zou inhouden. Ze doet bijvoorbeeld ongevraagd de gordijnen dicht als bij een bedlegerige patiënt de zon in de ogen schijnt; ze haalt fris water op een warme zomerdag, hoewel het niet direct het uur is waarop aan drinken aandacht wordt besteed. Een vrouw die na een ongeval een zoon heeft verloren, vertelt hoe ze, toen hij op de intensive care was opgenomen, ’s avonds gerust naar huis kon gaan. Ze had gezien hoe een zorgverlener haar zoon, die in coma was, sokjes aan deed. Aan een zorgverlener die in de hoogtechnologische omgeving die een intensive care is, eraan denkt dat iemand koude voeten zou kunnen hebben, aan zo iemand kon ze haar zoon gerust toevertrouwen. Ze wist immers dat hem niets zou ontbreken. Zelfs maanden na de dood van haar zoon is het gebaar van de zorgverlener voor haar nog een troostende gedachte.” Grypdonck, 1996 (blz 30)

Het Landelijk Groepsbestuur (LGB) Verzorging en Verpleging houdt zich bezig met de beroepsinhoudelijke belangenbehartiging van de leden van CNV Publieke Zaak binnen de sectoren Zorg en Welzijn. CNV Publieke Zaak verstaat onder beroepsinhoud ondermeer die werkzaamheden die het werk diepgang geven en de werknemer voldoening geven in het werk. Voldoening door intrinsieke motivatie, motivatie van binnen uit. Het werk in de verzorging en de verpleging richt zich op mensen. Zorgvragers2 hebben recht op goede zorg. En professionals3 hebben recht op voorwaarden die het hen mogelijk maken deze goede zorg te verlenen. Beroepsinhoud en arbeidsvoorwaarden liggen daarmee in elkaars verlengde. Kenmerk van goede zorg is dat de professional evenredige aandacht heeft voor lichamelijke, geestelijke, sociale en spirituele gevolgen van ziek of gehandicapt zijn (of worden): want een aandoening raakt immers de hele mens. Daarom richt het zorgaanbod zich naar de zorgvraag van die individuele mens, de vraaggestuurde zorg. Dit uitgangspunt vormt ook de basis van de politieke besluitvorming. Al lijkt het soms dat er eerder een economisch belang dan een menselijk belang gediend wordt. Professionals: o o

hebben kennis en inzicht nodig om hun zorgvragers gepast bij hun zorgvraag te ondersteunen, ook wanneer deze zorgvraag niet expliciet gesteld wordt / kan worden. hebben middelen en mogelijkheden nodig om vraaggestuurde zorg te bieden

2 Onder zorgvragers worden in het kader van dit beleidsplan cliënten/ patiënten/ consumenten verstaan die vanuit een zorgbehoefte gebruik maken van professionele zorgverlening

3

Onder professionals worden in het kader van dit beleidsplan verpleegkundigen, verzorgenden en agogisch opgeleiden verstaan die primair met patiënten, cliënten of bewoners werken.

29-9-2009

7

o

moeten mee kunnen beslissen over de verdeling van middelen en mogelijkheden in de context van efficiënt inhoudelijk, organisatorisch en financieel beheer van de zorg.

Er zijn veel signalen die er op wijzen dat de organisatie en financiering van de zorg ten koste gaat van de aandacht voor de mens die zorg nodig heeft. Dit heeft effect op het werkplezier van professionals. Zij willen betere zorg verlenen dan mogelijk is. In de zorgverlening zijn richtlijnen en protocollen vaak leidend in plaats van richtinggevend, zoals ze oorspronkelijk bedoeld zijn. De zorg is vaak ondergeschikt aan economische overwegingen. Terwijl bedrijfsvoering voorwaardenscheppend voor goede zorg zou moeten zijn. CNV Verzorging en Verpleging wil zich hard maken voor een ieder die hier aan ten onder dreigt te gaan: we willen de menselijke maat in de zorg centraal stellen. Verplegen en verzorgen speelt in op de mens die ziek is of die ziek dreigt te worden. Met als centrale opgave deze mens in staat te stellen om te gaan met de gevolgen van die situatie. Daarmee is verplegen en verzorgen méér dan het snel, efficiënt en voordelig uitvoeren van standaard vastgelegde handelingen. Dit standpunt vertalen we in het Beleidsplan 2010 – 2014. CNV Verzorging en Verpleging ziet voor de toekomst de volgende visie en missie: o

Onze visie: Goede zorg is zorgverlening waarin de optimale beroepsinhoud van professionals en de randvoorwaarden waarbinnen zij dit vorm kunnen geven centraal staat, met als doel dat de mensen die zij in zorg hebben er beter van worden.

o

Onze missie: Het in de praktijk vroegtijdig en pro-actief signaleren van ontwikkelingen die de positie van de mens in de zorg betreffen en die van invloed zijn op de optimale beroepsinhoud van professionals en de randvoorwaarden waarbinnen zij dit vorm kunnen geven. Het overzien van de consequenties van deze ontwikkelingen en op basis daarvan strategieën ontwikkelen en deze omzetten in beleid.

Deze missie en visie zijn de opdrachten voor het LGB CNV Verzorging en Verpleging en vormen de rode draad in het Beleidsplan 2010-2014. We sluiten met ons beleid aan bij de beleidsuitgangspunten zoals die zijn verwoord in het Beleidsplan 2007-2010: Delen in evenwicht (CNV Publieke Zaak 2006). We sluiten vooral aan daar waar het gaat om de beroepsinhoud. (De tekst hiervan is als ‘Bijlage 1’ aan dit beleidsplan toegevoegd.) Met ‘de menselijke maat’ willen we een kader vormen om dát te doen waarin we als CNV Verzorging en Verpleging sterk zijn: opkomen voor de mens. Voor CNV Verzorging en Verpleging betekent ‘de menselijke maat’ dat: o

alle beleid ten aanzien van beroepsinhoudelijke belangenbehartiging van haar leden in het licht staat van de menselijke maat in de zorg

o

alle beleid zich er op richt leden en niet leden te ondersteunen bij activiteiten die er op gericht zijn deze menselijke maat als uitgangspunt te nemen voor zorgaanbod, voor beslissingen over zorg en voor acties die voortvloeien uit pogingen deze menselijke maat te waarborgen.

29-9-2009

8

2. Context CNV Verzorging en Verpleging beweegt zich in het krachtenveld van de gezondheidszorg, de politiek en wet- en regelgeving. De wijze waarop professionals hun werk kunnen uitoefenen, wordt mede bepaald door wat in deze organen besloten wordt. Het beleid van CNV Verzorging en Verpleging hangt daardoor voor een belangrijk deel samen met politieke ontwikkelingen, wet- en regelgeving en de wijze waarop de gezondheidszorg hiermee omgaat. Daarnaast zijn ontwikkelingen in aanpalende gebieden van de gezondheidszorg, zoals de jeugdzorg, kinderopvang en het welzijnswerk mede sturend voor ons beroepsinhoudelijke beleid. In beweging De zorg- en welzijnssector is in beweging. Als gevolg van vergrijzing en technologische ontwikkeling houdt de huidige krapte op de arbeidsmarkt aan en neemt de vraag naar zorg verder toen. Daarnaast wordt de zorgvrager steeds mondiger en krijgt hij door zaken als internet steeds meer kennis van zaken. Hierdoor zijn keuzevrijheid en inspraak voor zorgvragers steeds belangrijker geworden. Taakverschuiving In reactie op de toenemende zorgschaarste, de veranderende vraag uit de maatschappij en de schaarste van middelen, neemt de overheid maatregel op maatregel. Daarnaast vervagen grenzen tussen ‘care’ en ‘cure’ en verschuiven taken van de ene naar de andere beroepsgroep. Taakverschuiving is aan de orde van de dag en is ook politiek gewild: verpleegkundigen nemen zelfstandig taken op zich die tot voor kort tot het medisch domein hoorden. Verpleegkundige taken worden weer doorgeschoven naar verzorgenden en helpenden (functiedifferentiatie). De continuïteit van de zorg verdient hierin aandacht: als gevolg van versnippering door functiedifferentiatie kan deze in het gedrang komen. Verschil Over de gevolgen van al deze ontwikkelingen lopen de meningen uiteen. Aan de ene kant wordt beweerd dat meer ruimte voor zorgaanbieders om verschil te maken in kwaliteit en prijs, de zorg verbetert. In een situatie van (vrije) marktwerking komt de prikkel om verschil te maken tot stand door vraag en aanbod. Er is ook een keerzijde: Er wordt vanuit gegaan dat de zorgvrager rationeel kiest en vergelijkt en dat er voldoende zorgaanbod is. In heel veel gevallen wil de zorgvrager simpelweg geholpen worden, door welke aanbieder van zorg dan ook. Daarbij gaat direct zorg ontvangen boven wachten op misschien kwalitatief betere zorg. En wat is kwaliteit? Iedereen denkt daar weer anders over. Voor de zorgvrager is de bejegening (respectvol, gelijkwaardig en op basis van vertrouwen) toch vaak doorslaggevend. Wet en regelgeving Op het gebied van wet- en regelgeving zijn ook de nodige ontwikkelingen waar te nemen. Artikel 8 van de wet BIG heeft invulling gekregen. Geregistreerde beroepen moeten in 2014 daadwerkelijk aan bepaalde eisen voldoen om hun registratie te mogen behouden. Een goede zaak voor de kwaliteit van zorg, vindt CNV Verzorging en Verpleging. Maar het vergt veel inzet op de scholingsprogramma’s voor die beroepsbeoefenaren die niet aan deze eisen voldoen. De komende jaren wordt de kwaliteitswetgeving volledig geherstructureerd. Doel is meer transparantie en meer zeggenschap voor de zorgvrager. Ontwikkelingen die CNV Verzorging en Verpleging als vertegenwoordiger van de beroepsgroep kritisch volgt, om zo de belangen van de professional hierin te behartigen.

29-9-2009

9

Menselijke maat De zorg zit in een overgangsfase. Het is onduidelijk of de tekortkomingen moeten worden toegeschreven aan de marktwerking of juist aan een tekort hieraan. CNV Verzorging en Verpleging ziet dat de menselijke maat steeds verder onder druk komt te staan. Het is duidelijk dat er iets moet gebeuren om het niveau van de zorg de komende jaren op peil te houden. Aan ons de taak te zorgen dat dat íets leidt tot het terugbrengen en het borgen van de menselijke maat in de zorg!

29-9-2009

10

3. De menselijke maat in de zorginhoud Inleiding

Mensen die niet meer voor zichzelf kunnen zorgen, hebben recht op respectvolle verzorging en bejegening. De zorg voor kwetsbare mensen, zoals gehandicapten en ouderen, is een graadmeter voor de kwaliteit van de samenleving… Ziekte is minder en minder een incidentele kwaal of klacht die via een korte behandeling is te verhelpen… Uitgangspunt is steeds dat de patiënt centraal staat… Uit: Beleidsagenda 2009 (VWS)

Ziekte beïnvloedt het hele bestaan van degene die ziek is en van zijn omgeving. Verplegen en verzorgen is meer dan het correct uitvoeren van een aantal in protocollen omschreven handelingen. Het gaat er om dat de individuele zorgvrager in staat wordt gesteld om, mét ziekte of gebrek, op een zinvolle manier invulling te geven aan haar of zijn bestaan. ‘Goede’ zorg is effectief, efficiënt, betaalbaar, bereikbaar, met voldoende capaciteit, deskundig en respectvol (van Londen, 2002). Professionals, de zorgvrager en zijn of haar familie beslissen samen wat nodig is om het leven van alledag te kunnen leven. De organisatie waarin de zorg verleend wordt heeft vervolgens de taak de voorwaarden te scheppen om deze zorg, binnen gestelde grenzen, te kunnen leveren. In alle onderhandelingen over effectiviteit, efficiency, kosten en bereikbaarheid van zorg is het de taak van professionals deze kern steeds opnieuw naar voren te brengen en veilig te stellen. Dat draagt voor zorgvragers bij aan hun kwaliteit van leven en aan het voeren van de regie over hun eigen leven. Goede zorg is deskundige zorg: zorg waarbij de professional met kennis en inzicht gebruik maakt van richtlijnen en van standaarden. Waar naar evidence based practice4 toegewerkt wordt, waar best practices5 worden toegepast, aangepast aan en gericht op de individuele zorgvrager. Want de patiënt staat centraal! Goede zorg is respectvol: een goede professional neemt de mens die zorg nodig heeft serieus, heeft oog voor de opvattingen, wensen en verlangens van die mens en bespreekt de keuzes die t.a.v. de omgang met (dreigende) ziekte en gebrek mogelijk zijn en de consequenties van die keuzes.

4

Evidences based practice is handelen waarbij de uitvoering is gebaseerd op de best beschikbare informatie over doelmatigheid en doeltreffendheid 5 Bij best practices wordt gehandeld volgens de beste methoden, gebaseerd op praktijkervaring

29-9-2009

11

Waarborgen van de menselijke maat in:

o

Professionele besluitvorming

Kenmerk van een professional is dat deze op grond van informatie een beslissing kan nemen over wat op dit moment, voor deze situatie, een goede actie/ een goede interventie is. Hij of zij heeft geleerd om professionele besluiten te nemen. Deze besluiten zijn gebaseerd op: o o o o o

een goede analyse van de situatie van de zorgvrager ervaringskennis kennis uit de wetenschap zoals richtlijnen, protocollen, klinische paden, evidence based practice en best practice evaluatie gegevens mogelijkheden en middelen van de instelling / organisatie

Er is een landelijke tendens om dergelijke professionele besluitvorming terug te brengen tot gestandaardiseerde eenheden als maat voor verantwoorde zorg. Op zich zijn standaarden niet verkeerd, zolang er ruimte is voor de ‘klinische blik’, de ervaren, deskundige blik. Standaarden richten zich niet op communicatie, bejegening en ondersteuning bij het leren leven met ziekte en/of handicap. Gestandaardiseerde zorg gaat zonder professionele besluitvorming ten koste van de individuele situatie van de zorgvragers en daarmee ook van de menselijke maat. Puur gestandaardiseerde zorg laat de ervaring van de professionals buiten beschouwing. Op het moment dat de discussie gaat over beheersbaarheid van de zorg, moet de professionele besluitvorming het uitgangspunt zijn en niet de standaarden. Alleen dan kan zorg op maat gewaarborgd zijn. Tot nu toe is deze ontwikkeling vooral via het werk van de Commissie Ethiek van CNV Verzorging en Verpleging vertaald naar de leden. De komende beleidsperiode wordt dit breder getrokken richting de Commissie Kwaliteit, de Commissie Onderwijs en de overkoepelende werkzaamheden van het LGB.

o

Ethiek

Ethiek staat aan de basis van de menselijke maat in de zorg. Met de verschuivingen in de zorg richting marktwerking en met veranderende maatschappelijke en culturele opvattingen, lijkt de behoefte aan aandacht voor ethiek onder professionals alleen maar verder toe te nemen. Ethiek wordt belangrijk daar waar de waarden en normen van de professional botsen met het feitelijke gedrag van patiënten, collega’s, de organisatie of van zichzelf. CNV Verzorging en Verpleging onderkent het bestaan van economische kaders waarbinnen de zorg plaats moet vinden. Daarom benadrukt CNV Verzorging en Verpleging het belang van zorg van mens tot mens. Voor professionals is het belangrijk de gelegenheid te krijgen aandacht te hebben voor de ethische aspecten van het werk. Dit zijn voorwaarden om goede zorg te kunnen verlenen. Een mens is geen computer, maar iemand die dagelijks te maken heeft met emoties en invloeden van de mensen om zich heen. Ethiek omvat het geheel van waarden en normen en het daaruit voortvloeiende gedrag. Professionals die stilstaan bij de ethische aspecten van hun werk, verlenen betere zorg. Dat blijkt uit projecten op het gebied van ethiek die CNV Verzorging en Verpleging in het verleden

29-9-2009

12

heeft uitgevoerd. Deze professionals beleven meer arbeidsvreugde en leveren een positieve bijdrage aan het welzijn van de zorgvrager, van de collega’s en het beroep/de organisatie. Met elkaar praten over ethiek stimuleert het nadenken over de vraag wat zorg tot goede zorg maakt en welke waarden en visies daaraan ten grondslag liggen. De afgelopen beleidsperiode heeft CNV Verzorging en Verpleging veel materialen ontwikkeld die gericht zijn op het stimuleren van de ethische gevoeligheid van professionals. Met het aanbieden van deze materialen hebben we met name professionals, maar ook het management, kennis laten maken met de (economische) voordelen van het aandacht schenken aan ethiek. In diverse instellingen staat ethiek nu op de agenda. Deze toenemende ethische bewustwording binnen instellingen is een goede ontwikkeling. Helaas blijft het nog te vaak steken in agendapunten, (beleids)voornemens en wordt het nog te weinig omgezet in daadwerkelijke aandacht voor ethiek. Gesprekken over de ethische aspecten van het werk zijn niet ‘weg te boeken’ op een zorgvrager en vallen daarom onder ‘niet patiëntgebonden taken’. Een aspect waar professionals al (te) veel tijd aan kwijt zijn als gevolg van de bureaucratisering van de zorg. En zien zij zelf het belang van ethiek wel, dan is het nog niet eenvoudig dit ook bij het (hoger) management duidelijk te krijgen. Aandacht voor ethiek is iets wat ook het hogere management aangaat. De concurrentie op kwaliteit van zorg neemt toe. Je kunt geen goede kwaliteit bieden, als je geen aandacht hebt voor de individuele menselijke benadering. Ethiek vertaalt protocollen en richtlijnen naar dié persoon in díe situatie. Dat is zorg van mens tot mens. Als we vinden dat de menselijke maat in de zorg het belangrijkste uitgangspunt is, dan is het onontkoombaar dat er stil gestaan wordt bij de essentie van het werk. Deze beleidsperiode staan we als CNV Verzorging en Verpleging voor de uitdaging samen met werknemers deze aandacht te claimen, zonder dat dit ten koste gaat van de aandacht voor de zorgvrager. Sterker: waarbij de zorgvrager en de professional uiteindelijk beiden als grote winnaars uit de bus komen!

o

Kwaliteitszorg

Kwaliteit van zorg laat zich moeilijk definiëren. Dat komt omdat kwaliteit voor iedereen anders is, afhankelijk van het perspectief van waaruit iemand kijkt. Voor zorgvragers blijkt dat bejegening een belangrijke bijdrage levert aan het algemene oordeel over de geleverde kwaliteit van zorg. In het kader van dit beleidsplan wordt kwaliteit van zorg gedefinieerd als zorg van goed niveau, die in ieder geval doeltreffend, doelmatig en zorgvrager gericht wordt verleend, zo goed mogelijk aansluit op de wensen en de behoeften van de zorgvrager en zo goed mogelijk wordt uitgevoerd tegen aanvaarbare kosten. Het begrip kwaliteit is daarbij te onderscheiden in technische kwaliteit en intermenselijke kwaliteit6. Technische kwaliteit is de toepassing van kennis en kunde om de gezondheidstoestand van een zorgvrager te verbeteren. Intermenselijke kwaliteit is de relatie tussen de zorgvrager en de professionals. De intermenselijke kwaliteit heeft invloed op de technische kwaliteit. Als een zorgvrager de intermenselijke zorg als positief ervaart, komt dat het zorgproces ten goede. Daarnaast is ook de samenwerking tussen verschillende disciplines van belang. Goede bejegening van zorgvragers door professionals en goede samenwerking tussen professionals onderling, hebben een positief effect op de technische 6

The quality of care. How can it be assessed? A. Donabedian, JAMA 1988

29-9-2009

13

kwaliteit van zorg. Daarom zijn dit de komende beleidsperiode belangrijke aandachtspunten voor CNV Verzorging en Verpleging. Het aannemen van een professionele houding en werken aan een intermenselijke benadering binnen de zorg is allereerst een kwestie van bewustzijn en attitude van de professional. Zorgprofessionals werken in een omgeving waar veranderingen elkaar snel opvolgen en waarin sprake is van zowel politieke als maatschappelijke belangen. Het is niet altijd eenvoudig om onder deze druk te blijven staan voor je eigen professionele overtuiging. In de afgelopen beleidsperiode heeft CNV Verzorging en Verpleging zich vooral verdiept in het in kaart brengen van de uitdagingen die de zorg op het gebied van kwaliteit kent. Hierdoor hebben we een goed beeld gekregen van (de gevolgen van) de steeds veranderende wet- en regelgeving, de valkuilen voor professionals met betrekking tot professionaliteit. Bijvoorbeeld het meegezogen worden in een negatieve spiraal en het ontbreken van beroepstrots. En de vergrijzing van een ervaren en deskundig deel van de beroepsgroep. Naast het in kaart brengen van de uitdagingen, zijn we begonnen met het opzetten van diverse trajecten om deze uitdagingen aan te gaan. Zo informeren we onze leden op een laagdrempelige wijze over de gevolgen van alle (overheids)turbulentie, werken we aan een competentieprofiel voor werkcoaches en verkennen we de mogelijkheden om samen met werkgevers een optimaal werkklimaat te scheppen voor het leveren van kwalitatief goede zorgverlening. Komende beleidsperiode werken we verder aan bestaande initiatieven, waarbij we ons nadrukkelijk gaan richten op de interactie tussen professionals en zorgvragers. Daarbij krijgt de samenwerking tussen de verschillende professionals, hun professionalisering en de continuïteit van zorg speciale aandacht. We zetten ons in om professionals te ondersteunen in het vakbekwaam blijven en het bijhouden van hun professie. Dit doen we door te werken aan diverse handvatten voor onze leden om hun eigen professionaliteit te vergroten. Bijvoorbeeld de ontwikkeling van de digitaal portfolio en employability7 instrument. Tot slot richten we ons op de verschillende vormen van zorgverlening die van de grond komen, zoals kleinschaligheid maar ook schaalvergroting als gevolg van vele fusies en op hoe binnen dergelijke zorgvormen de menselijke maat het uitgangspunt kan blijven voor het verlenen van intermenselijke kwalitatief goede zorg.

7

optimale inzetbaarheid van mensen

29-9-2009

14

Op zorginhoud gerichte actiepunten

o

Micro

-

Professionele besluitvorming: Als gevolg van standaardisering en het onvoldoende kunnen werken als professional, dreigt de menselijke maat verloren te gaan aan confectiezorg. Daarom willen we professionals ondersteunen in het kunnen werken als professional en het nemen van professionele besluiten. Hoe neem je zo’n besluit, maar vooral: hoe kom je op voor het recht zo’n besluit te nemen, hoe onderhandel je over de (ook financiële) gevolgen van zo’n besluit voor de organisatie, voor de verzekering en voor de politiek. Middelen: bewustwording van eigen competenties stimuleren door publicaties, actief gebruik van internet, informatiebijeenkomsten en scholing. Coördinatie: Commissie Onderwijs.

-

Ethiek: Veel ethische problemen komen voort uit gebrek aan tijd om nu juist dát te doen wat de patiënt werkelijk nodig heeft. Daarom willen we professionals ondersteunen bij de omgang met ethische problematiek in hun beroep. Middelen: website www.zorgethiek.nl, publicaties met voorbeelden van ethische dilemma’s, ethische gespreksvoering en individuele ondersteuning via de commissie ethiek door het beantwoorden van individuele vragen. Coördinatie: Commissie Ethiek.

-

Kwaliteitszorg: Als gevolg van de dynamiek in de sector en veel betrokkenen (politiek, maatschappij, individu) met ieder eigen belangen, lijken zorgprofessionals moeite te hebben hun professionaliteit en beroepstrots vast te houden en uit te dragen. Dit heeft een negatief effect op de intermenselijke kant van de zorgverlening. Daarom willen we professionals stimuleren voor de essentie van hun beroep op te komen en beroepstrots uit te dragen. We willen leden ondersteunen bij knelpunten met betrekking tot het bieden van kwaliteit van zorg. Middelen: Informatiebijeenkomsten en internetforums gericht op kwaliteitszorg. Coördinatie: Commissie Kwaliteit Beroepsuitoefening Verpleging en Verzorging.

29-9-2009

15

o

Meso

-

Professionele besluitvorming: Professionele besluitvorming vormt de basis van de menselijke maat in de zorg. Daarom willen we waarborgen dat deze besluitvorming, plus het vermogen om in discussie te gaan over wat goede zorg is, op verschillende niveaus (instelling/ verzekeraars/ politiek), in basisopleidingen zijn opgenomen. Middelen: participatie in Calibris, kenniscentrum voor het beroepsonderwijs in Zorg & Welzijn en stimuleren van docenten in V&V onderwijs door publicaties van onze kant. Coördinatie: Commissie Onderwijs in samenspraak met LGB. Het kenmerk van een goed opgeleide professional in de zorg is het vermogen om op het juiste moment voor de zorgvrager een passend besluit te kunnen nemen over het zorgaanbod. Als CNV Verzorging en Verpleging willen we dit uitdragen en de bewustwording hiervan vergroten. Middelen: bewustwording stimuleren door columns, artikelen en (onderdeel maken van) cursusaanbod. Coördinatie: LGB.

-

Ethiek: Aandacht voor de ethische aspecten van beroepsuitoefening kan alleen maar bodem krijgen als dit wordt ondersteund door het (hogere) management. Daarom willen we de al ontwikkelde trajecten op het gebied van ethische gespreksvoering en moreel beraad ook uitzetten onder het (hogere) management. Middelen: Publicaties gericht op management, de bewustwording van winst die uit moreel beraad te halen is aanwakkeren en stimuleren van ethische gespreksvoering in beroepsopleidingen, eventueel in samenwerking met CNV Onderwijsbond. Coördinatie: Commissie Ethiek in samenspraak met LGB.

-

Kwaliteitszorg: Aan de basis van professionaliteit en beroepstrots ligt kwaliteit van arbeid. Zonder kwaliteit van arbeid is het voor een professional moeilijk professionele en kwalitatief goede zorg te bieden. Daarom willen we instellingen stimuleren zich in te zetten voor de kwaliteit van arbeid en de ruimte om kwaliteitszorg te bieden. Middelen: via projecten (bijvoorbeeld Nog slimmer werken) bottum-up werken bevorderen. Via publicaties en instellingsbezoeken de bewustwording van professionaliteit bij het (midden)management stimuleren. Aanhaken bij de beweging ‘beroepstrots in de Publieke Sector’. Contacten met de schrijvers van het boek ‘beroepstrots, samen werken aan de publieke zaak’ benutten om de doelgroep te bereiken en bij het opzetten van het project beroepstrots. Coördinatie: Commissie Kwaliteit Beroepsuitoefening Verpleging en Verzorging in samenspraak met LGB.

29-9-2009

16

o

Macro

-

Professionele besluitvorming: Politieke besluitvorming heeft vaak een directe impact op de werkvloer en de mogelijkheden van professionals om de menselijke maat te borgen. Daarom willen we in politieke context steeds opkomen voor het recht en de plicht van professionals om professionele besluiten te nemen, die (per definitie!) gericht zijn op individuele situaties. Middelen: intern overleg met CAO onderhandelaars CNV Publieke Zaak en vertegenwoordigers van CNV Publieke Zaak richting de politiek. Coördinatie: LGB.

-

Ethiek: Ethiek maakt essentieel onderdeel uit van het werken in de zorg. De mate waarin ethische bewustwording ruimte krijgt, hangt samen met het belang dat daaraan gehecht wordt op politiek en maatschappelijk niveau. Daarom willen we de bewustwording van morele aspecten van het werk op maatschappelijk en politiek niveau stimuleren. Middelen: contacten met VWS benutten om het belang van aandacht voor ethiek en het houden van moreel beraad binnen de zorg op de politieke agenda te zetten en te houden en publicaties in dag- en weekbladen verzorgen. Coördinatie: LGB in samenspraak met de Commissie Ethiek.

-

Kwaliteitszorg: Kwaliteitszorg is niet alleen een zorg voor de professional. Er moet een politieke en maatschappelijke afweging worden gemaakt welke kwaliteit van zorg wij als samenleving acceptabel vinden en welke prijs wij bereid zijn hiervoor te betalen. Daarbij moet de invulling van die kwaliteitszorg vanuit de professional komen. Daarom willen wij op politiek niveau het debat aangaan over de kosten en baten van zorgkwaliteit. Ook willen we stimuleren dat een goed opgeleide professional vanuit zijn of haar beroep in staat is en in staat gesteld wordt zelfstandig beslissingen te nemen over de kwaliteit van zorg die binnen het professionele deskundigheidsgebied ligt. Middelen: politieke lobby, publicaties, intern overleg binnen CNV Publieke Zaak over de mate waarin professionele vrijheid onderdeel kan zijn van de CAOonderhandelingen. Coördinatie: LGB.

29-9-2009

17

4. De menselijke maat van de professional Bron: Heijst, Annelies van, Iemand zien staan. Zorgethiek over erkenning, Klement, 2008 Waarvan de bron, van het stukje tekst in het kader of van dit hoofdstuk?? Als het van het kader is dan zou ik de bron niet hier plaatsen, maar in het kader/tr

Inleiding

Erkenning van de professional vindt op verschillende niveaus plaats. Allereerst bij de professional zelf, en bij patiënt aan wie zij/hij zorg verleent. Van belang zijn echter ook de erkenning vanuit de samenleving en vanuit het management van de zorginstellingen. Tenslotte moeten ook professionals onderling oog hebben voor elkaar. Uit: Heijst, 2008

Zorg wordt verleend door professionals. Om als professional goede zorg te kunnen verlenen naar de menselijke maat, is het belangrijk dat je professionaliteit erkend wordt. Erkenning betekent het ontvangen van vertrouwen dat je vakkundig bent en de ruimte om deze vakkundigheid in de praktijk vorm te geven.

Waarborgen van de menselijke maat in: o

Primaire arbeid

Menselijke zorg is een basis van waaruit professionals met plezier en trots hun werk uit kunnen voeren. Kwaliteit van arbeid bestaat o.a. uit erkenning, de ruimte om trots te zijn op je beroep en dit naar eigen professioneel inzicht in te kunnen vullen. Bij erkenning van de professional, gaat het om de factoren: -

waardering voor vak(technische) en systematische bekwaamheden, het plezier van de professional in haar/ zijn vakkundigheid, voldoening dat vakbekwaamheid voor de cliënt het verschil kan maken, plezier van de professional in mensen waardering in het patiëntencontact.

Het kan op verschillende punten mis gaan met de erkenning van de professional. Dit kan bijvoorbeeld bij de confrontatie met fysiek geweld of dreiging daarvan (door patiënten of door omstanders). Ook miskenning vanuit de samenleving kan de erkenning van de professional ondermijnen. Bijvoorbeeld lage beloning, maar ook feit dat taakgestraften hun taakstraf in zorginstellingen moeten vervullen. Hiermee wordt de boodschap gegeven dat vervelende werkjes, die niemand in de samenleving wil opknappen, voor taakgestraften zijn. Ten slotte is er weinig sociale waardering voor het werk dat professionals doen.

29-9-2009

18

Het resultaat van gebrek aan erkenning en plezier is een afname van het aantal professionals ‘aan het bed’, het primaire proces. Professionals die geen plezier hebben in hun werk, die zich onvoldoende weerbaar voelen in hun werk, verlaten vaak voortijdig het beroep. Ook stappen veel professionals over van het primaire proces naar het management en/of het onderwijs. Mogelijk is het gebrek aan mogelijkheden om zorg ‘met een menselijke maat’ te leveren, hiervan een oorzaak.

o

Management

Ook voor het management is er een rol in de erkenning. Een zorgzame en faciliterende stijl van leidinggeven, ondersteunend en met krediet voor de mensen die het feitelijke werk verrichten, geeft een gevoel van waardering en trots op het professional zijn. Erkenning door het management en door andere professionals moet niet alleen uit het management komen. De professional kan hier zelf iets aan doen. Zorgprofessionals vervullen een zeer belangrijke rol in onze maatschappij. Zij zijn de grootste groep binnen de gezondheidszorg. Dat maakt dat hun invloed ertoe doet. Ze moeten ze zich niet schuchter opstellen, maar hun stem laten horen.

o

Collegiale contacten

Collega’s moeten laten blijken dat zij elkaars werk opmerken en de moeite waard vinden. Van Heijst merkt in haar boek ‘Iemand zien staan’ op dat het in goede zorg draait om medemenselijke betrekking. Dat kan niet als je alleen focust op verrichtingen. Het gaat om de mensen die de verrichtingen uitvoeren en zij die de handelingen ondergaan. Zorg is een samenhang van verrichtingen en medemenselijke betrekkingen, verleend door verschillende disciplines. Juist door deze multidisciplinaire invalshoek kan er sprake zijn van een menselijke maat in de zorg. Maar alleen als er ook in multidisciplinair verband begrip en respect bestaat voor ieders rol hierin. Al in de opleiding van professionals moet meer aangesloten worden bij de motivatie, de beweegredenen om in de zorg te gaan werken en de positie die je als zorgverlener binnen het geheel inneemt. Juist die motivatie kan een bron zijn waar de professional in de toekomst uit zal kunnen putten. De koersbepaling in de zorg zou niet alleen door professionals moeten worden gedaan. Omdat iedereen vroeg of laat met zorg in aanraking komt en er aan meebetaalt, is de gezondheidszorg van ons allen.

29-9-2009

19

Op zorginhoud gerichte actiepunten

o

Micro Gebrek aan erkenning en plezier in het werk leidt uiteindelijk tot een afname van het aantal professionals in het primaire proces. Daarom willen we professionals handvatten geven om zich weerbaar in hun werk op te stellen en te blijven staan voor goede zorg. Ook willen we onderzoeken waar professionals het plezier in hun werk vandaan halen en ze handvatten geven om het werk met plezier (te blijven) uitvoeren. Middelen: contacten met (kader)leden benutten om in kaart te brengen wat nodig is om als professional weerbaar en met plezier in het werk te staan. Steeds opnieuw met professionals in gesprek gaan over wat zij kunnen toevoegen aan de kwaliteit van zorg. Hoe zij de menselijke maat waar kunnen maken en kunnen borgen in het eigen handelen. Coördinatie: LGB in samenwerking met Commissie Ethiek en Commissie Kwaliteit Beroepsuitoefening Verpleging en Verzorging.

o

Meso Erkenning is niet iets wat je als professional zomaar krijgt. Je kunt nog zo hard werken, als je als beroepsgroep niet van je laat horen wordt je rol een vanzelfsprekendheid. Daarom willen we professionals een stem geven. Zodat ze aan collega’s, management, politiek en maatschappij kunnen laten weten dat ze erkenning verdienen voor hun bijdrage aan een goede en gezonde maatschappij. Middelen: het gesprek met verpleegkundigen aan gaan, het bewustzijn van hun macht als beroepsgroep vergroten. Dit kan fysiek, maar ook virtueel, via websitediscussies, plaatsvinden. Het wijden van een nummer van ons ledenmagazine MijnVakbond.NL aan het thema ‘de menselijke maat in dienstverlening’. Coördinatie: LGB in samenwerking met de Commissies Ethiek, KB V en V en Onderwijs.

o

Macro Als beroepsgroep binnen CNV Publieke Zaak vertegenwoordigen wij met name generiek (algemeen) opgeleide professionals. Voor deze doelgroep zijn we een representatieve vertegenwoordiger. Deze representativiteit willen we gebruiken om erkend te worden door het ministerie van VWS als aanspreekpunt en gesprekspartner voor generiek opgeleide professionals. We willen in samenwerking met beroepsverenigingen die zich meer richten op de specialistisch opgeleide professionals, de beroepsinhoudelijke belangen van die doelgroep behartigen. Middelen: gebruik maken van al bestaande contacten met het ministerie van VWS om verder in gesprek te gaan en onze representativiteit aan te tonen. Coördinatie: Bestuurder Beroepsinhoud in samenwerking met het LGB.

29-9-2009

20

5. De menselijke maat in scholing en bij- en nascholing

Inleiding

Nursing is:

The use of clinical judgement in the provision of care to enable people to improve, maintain or recover health, to cope with health problems, and to achieve the best possible quality of life, whatever their disease or disability, until death.

Royal College of Nursing (RCN 200 Vrij vertaald: Verplegen is gebruik maken van klinische besluitvorming bij het aanbieden van zorg en is erop gericht mensen in staat te stellen hun gezondheid te verbeteren, te handhaven of te herstellen, hun gezondheidsproblemen te verwerken, en om –tot de dood- de best mogelijke kwaliteit van leven te bereiken, ongeacht hun ziekte of handicap.

Deze definitie uit Groot-Brittannië duidt op twee wezenlijke elementen waar het gaat om de menselijke maat: professionals moeten zorgvragers ‘iets’ mogelijk maken op het gebied van hun leven met een gezondheidsprobleem – en het is de professional die op grond van zijn of haar kennis en ervaring beslist wat daarvoor te doen en hoe dit te doen. De Amerikaanse professor Betty Neuman omschrijft het als volgt: Je hebt als verpleegkundige niet alleen te maken met het lichaam van de patiënt. Maar ook met de psychologische kant van de patiënt, de omgeving waarin hij of zij leeft, de leeftijd van de patiënt en ook met de zin en invulling die de patiënt aan zijn leven geeft. Het is van groot belang dat een patiënt, die misschien alleen maar een lichamelijk probleem heeft en die daarom plotseling opgenomen moet worden in het ziekenhuis, toch als complete mens wordt benaderd8. Dat vraagt specifieke competenties van professionals – en het vraagt veel oefening en ervaring en een brede blik. Ze moeten kunnen achterhalen of inschatten wat voor de 8

Verberk, F., Kuiper, M. de, Verpleegkunde volgens het Neuman Systems Model , Vertaling en bewerking voor de Nederlandse praktijk. Van Gorcum, 2006

29-9-2009

21

zorgvrager de betekenis is van een bepaalde situatie. Ze moeten beschikken over een heel repertoire aan mogelijkheden om op die situatie zo in te spelen, dat dit de zorgvrager goed doet. Ze moeten vaardig zijn in het documenteren van hun keuzes en bij het vaststellen of ze de goede keuze gemaakt hebben. En ze moeten in het overleg met anderen in het werkveld kunnen beargumenteren waarom ze voor deze actie gekozen hebben. Het opbouwen van deze competenties begint in de initiële opleidingen, groeit in de praktijk van alledag, en wordt verfijnd in reflectie, bijscholingen9 en nascholingen10. We merken dat veel professionals moeite hebben op deze manier over het professioneel omgaan met mensen te denken. Er heerst eerder een idee dat ‘aandacht hebben voor de mens’ iets is dat er gewoon bij hoort, vanzelfsprekend is, deel is van menselijkheid, of van je christelijke naastenplicht. Hoe waar dat misschien ook is: wanneer je een essentieel deel van je werk benoemt als iets zijdelings, heb je bij voorbaat veel discussies verloren. Dan wordt aandacht voor de mens iets dat per definitie een nevenaspect is bij het verzorgen en verplegen van iemand. Zoals je kunt praten terwijl je werkt, in plaats van ‘praten is onderdeel van mijn werk’. Dat verklaart ook waarom er wel allerlei standaards bestaan voor technische handelingen, maar dat er weinig standaards zijn over ‘hoe je kunt vaststellen wat een bepaalde situatie voor iemand betekent’. Op dit moment is er een overvloed aan vervolgprogramma’s op de initiële opleidingen: kortdurende cursussen rondom bepaalde onderwerpen, vervolgopleidingen op uiteenlopend gebied (vakspecialisaties, managementopleidingen, lerarenopleidingen) en op uiteenlopend niveau. De vraag is in hoeverre dergelijke programma’s aandacht besteden aan de competenties zoals hierboven genoemd. Van belang is dat CNV Verzorging en Verpleging hier invloed op gaat en blijft uitoefenen.

Waarborgen van de menselijke maat in:

o

Initieel onderwijs Van oudsher is CNV Verzorging en Verpleging, als onderdeel van de vakbond, betrokken bij de totstandkoming en de ontwikkeling van initiële opleidingen binnen het MBO onderwijs. Het initiële beroepsonderwijs is de basis voor goed gekwalificeerde beroepsbeoefenaren en daarmee voor kwalitatief hoogstaande beroepen. De invulling van het HBO onderwijs wordt buiten de vakbonden om vormgegeven door de HBO-raad. Om een goede aansluiting tussen HBO onderwijs, MBO onderwijs en de praktijk te borgen, is het wenselijk dat de bonden in de toekomst ook invloed uit kunnen oefenen op het initiële beroepsonderwijs op HBO niveau.

9

Bijscholing: alle vormen van vervolgonderwijs of onderwijs om opnieuw op initieel niveau te komen, zoals bijvoorbeeld bij herintreders 10 Nascholing: alle vormen van deskundigheidsbevordering (cursussen, workshops, symposia, etc.)

29-9-2009

22

o

Vervolgonderwijs (bijscholing) De periodieke registratie voor artikel 3 beroepen in het BIG register is een feit. Dat houdt in dat professionals die vallen onder artikel 3 en die niet voldoen aan de criteria voor herregistratie, zich opnieuw moeten laten scholen. De komende periode moet deze scholing door de diverse betrokken partijen ontwikkeld gaan worden. Naast scholing in het kader van de wet BIG, volgen diverse ontwikkelingen op het gebied van onderwijs en scholing elkaar in rap tempo op. Sinds 1981 is in Nederland het mogelijk om verplegingswetenschap te studeren (Master of Science in Nursing, afgekort als MScN). Sinds 1998 zijn daar de specialistische masteropleidingen bijgekomen (Master Advanced Nursing Practice, afgekort MANP – de specialisten zoals bedoeld in artikel 14 van de Wet BIG).

o

Deskundigheidsbevordering (nascholing)/ professionele ontwikkeling De gezondheidszorg verandert voortdurend. Ten aanzien van technische toepassingen, bejegening en intermenselijke zorg, volgen de ontwikkelingen elkaar in een snel tempo op. Scholing en professionele ontwikkeling zijn onmisbaar om als professional in dit dynamische veld goede zorg te kunnen blijven leveren. Professionals moeten na de initiële opleiding steeds op de hoogte blijven van alles wat er in professioneel opzicht om hen heen gebeurt. Om mee te gaan in de toepassing van nieuwe inzichten en mogelijkheden om de eigen employability te borgen. Om vooral een kritische blik te kunnen blijven werpen op ontwikkelingen en waar nodig een tegenwicht te kunnen geven. Om te zorgen dat de menselijke maat in de zorg niet ten onder gaat aan de continue stroom van innovaties en efficiencyslagen. Door deze noodzaak tot continue opleiding en ontwikkeling is een kwaliteitsregister ontwikkeld voor verpleegkundigen en verzorgenden. Dit kwaliteitsregister voldoet echter niet aan de criteria van onafhankelijkheid en toegankelijkheid om de kwaliteit van de beroepsgroep te borgen. De komende beleidsperiode wordt ingezet op een voor iedereen toegankelijk en onafhankelijk beheerd kwaliteitsregister, met bijbehorende onafhankelijke accreditatiecommissie. Naast deskundigheidsbevordering door scholing en het volgen van symposia en bijhouden van vakliteratuur, zijn professionals gebaat bij een continue kenniscirculatie. Het onderling uitwisselen van kennis tussen professionals, maar ook de samenwerking en kennisuitwisseling op het gebied van praktijk, onderwijs en onderzoek, draagt bij aan het bevorderen van een kwalitatief hoogstaande zorg die is aangepast op de ontwikkelingen binnen de maatschappij.

29-9-2009

23

Op scholing gerichte actiepunten

o

o

Micro

-

Om scherp te zijn en te blijven in de beroepsuitoefening, is het belangrijk dat professionals investeren in hun eigen professionele ontwikkeling. Daarom willen we professionals stimuleren zich in te (blijven) zetten voor hun eigen professionele ontwikkeling en voor het vergroten van de eigen kritische blik. Een kernbegrip hierbij is levenslang leren. Middelen: bewust maken van de permanente professionele ontwikkeling binnen de initiële opleidingen en bevorderen van onderlinge kennisuitwisseling door publicaties en studiedagen. Coördinatie: Commissie Onderwijs.

-

Naast feitelijke vakkennis blijkt goede zorg ook te steunen op zogenaamde 'impliciete kennis'. Hiermee wordt de ‘stilzwijgende, onbewuste kennis’ van mensen bedoeld. Datgene wat men gebruikt zonder er erg in te hebben, wat kennelijk is opgeslagen in het geheugen zonder dat je dat in de gaten hebt. Door ontwikkelingen is de nadruk in de zorgverlening komen te liggen op expliciete, overdraagbare kennis, die veelal is vastgelegd in richtlijnen. De impliciete kennis wordt daarmee weggedrukt, verstikt. Terwijl juist deze kennis vaak bijdraagt aan de menselijke maat in de zorg. Daarom willen we de bewustwording van impliciete kennis meenemen in de professionele ontwikkeling van zorgverleners. Middelen: publicaties. Coördinatie: Commissie Onderwijs in samenwerking met commissies Ethiek en KB V en V.

Meso -

De wijze waarop scholing in het kader van de periodieke registratie in het BIG register vorm krijgt, is voor een groot deel bepalend voor de wijze waarop kwaliteit van werknemers geborgd is. Daarom willen we komende beleidsperiode een actieve rol bij de totstandkoming van deze opleidingen. Middelen: onze contacten met het ministerie van VWS en met de ROC’s/Calibris benutten om aan tafel te komen bij het bepalen van de opleidingsprofielen voor de periodieke registratie. Coördinatie: Bestuurder Beroepsinhoud in samenwerking met collega bestuurders en LGB.

-

Het is onmogelijk en ook niet wenselijk, dat CNV Verzorging en Verpleging bij alle ontwikkelingen met betrekking tot vervolgonderwijs betrokken wordt of hier invloed op uitoefent. Wel is het belangrijk te weten wat er speelt en in te grijpen op het moment dat trajecten van invloed zijn op de beroepsuitoefening van professionals. Daarom willen we de ontwikkelingen volgen en er voor zorgen dat we bij die trajecten betrokken worden die direct van invloed zijn op de beroepsuitoefening van generiek opgeleide professionals. Middelen: contacten benutten om ontwikkelingen in de gaten te houden. Bijhouden van vakliteratuur. Coördinatie: LGB in samenwerking met de Commissie Onderwijs.

29-9-2009

24

o

Macro -

Als vertegenwoordiger van generieke professionals is het belangrijk invloed uit te oefenen op het initiële onderwijs. Daarom willen we betrokken blijven bij de totstandkoming van het onderwijs op MBO niveau. Daarnaast gaan we onderzoeken op welke wijze we, eventueel in samenwerking met CNV Onderwijs, betrokken kunnen worden bij het HBO onderwijs. Middelen: gebruik maken van onze wettelijke positie aan tafel bij het MBO onderwijs. Contacten met vertegenwoordigers van het HBO onderwijs leggen of daar waar ze al zijn, versterken. Coördinatie: Bestuurder Beroepsinhoud in samenwerking met de commissie Onderwijs en CNV Onderwijs.

-

Een actuele en kwalitatief hoogstaande beroepsuitoefening vraagt om een continue communicatiestroom tussen praktijk, onderwijs en onderzoek. Daarom willen we ons inzetten om de samenwerking tussen deze drie velden te stimuleren en daar zelf een leidende rol in te spelen. Middelen: publicaties, themabijeenkomsten waarbij aandacht wordt besteed aan actuele ontwikkelingen binnen onderwijs en onderzoek. Inbrengen van onze kennis van het primaire veld in overleg waar de basis wordt gelegd voor het onderwijs. Coördinatie: Bestuurder Beroepsinhoud en Commissie Onderwijs.

29-9-2009

25

6. CNV Verzorging en Verpleging in interne en externe contacten

Inleiding CNV Publieke Zaak is één van de elf bonden van de vakcentrale CNV (totaal ruim 360.000 leden). De vakbond CNV Publieke Zaak behartigt de individuele en collectieve belangen van werknemers bij de overheid, in de sector zorg & welzijn en in de marktsector (zoals TPG, KPN en nutsbedrijven). De structuur van CNV Publieke Zaak wordt gevormd door een Bestuur (bestaande uit drie bezoldigde leden, te weten Voorzitter, Secretaris en Penningmeester) en een Raad van Toezicht (bestaande uit zeven leden). Het Bestuur bestuurt zowel de Vereniging als de

Werkorganisatie. De Raad van Toezicht heeft als taak toezicht te houden op het beleid van het Bestuur en op de algemene gang van zaken in de Vereniging. De Vereniging van CNV Publieke Zaak is onderverdeeld in drie sectoren, te weten Zorg en Welzijn, Overheid en Markt (Verzelfstandigde OverheidsInstellingen). Iedere sector heeft arbeidsvoorwaardelijke LGB’s. Daarnaast kent de Sector Zorg en Welzijn een beroepsinhoudelijk LGB, CNV Verzorging en Verpleging. Ook zijn er vakgroepen die zich bezig houden met beroepsinhoud, zoals de Bibliothecarissen en de Instructeurs Lichamelijke Opvoeding. Een aantal LGB’s houdt zich bezig met zowel de beroepsinhoud als de arbeidsvoorwaarden, bijvoorbeeld CNV Ambulancezorg en CNV Tandartsassistenten. De oorsprong van deze groepen ligt in de beroepsinhoud.

29-9-2009

26

Positie van CNV Verzorging en Verpleging binnen CNV Publieke Zaak CNV Verzorging en Verpleging is één van de horizontale LGB’s die CNV Publieke Zaak kent. Andere voorbeelden zijn CNV Senioren en CNV Anders Actieven. Een horizontaal LGB wil zeggen dat de leden van dit LGB afkomstig zijn uit meerdere sectoren. Onder CNV Verzorging en Verpleging hangen drie commissies die verantwoording afleggen aan het LGB, t.w. Commissie Ethiek, Commissie Kwaliteit Beroepsuitoefening Verpleging en Verzorging en de Commissie Onderwijs. Daarnaast is er samenwerking met de landelijke groepen Gehandicaptenzorg, Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) en Verpleeg- en Verzorgingshuizen en Thuiszorg (VVT, beroepsinhoudelijke belangenbehartiging van kraamzorgprofessionals). Hierdoor ontstaat een integratie van beroepsinhoud en arbeidsvoorwaarden. Het accent van CNV Verzorging en Verpleging ligt op de beroepsinhoudelijke belangenbehartiging van verpleegkundigen en verzorgenden11. Het gaat daarbij om zaken die directe invloed hebben op de inhoud van het werk, zoals ethische vraagstukken, kwaliteitsvraagstukken en wetgeving. Binnen het werkveld van verpleegkundigen en verzorgenden zijn ook aanpalende beroepsgroepen werkzaam, zoals agogisch opgeleide werknemers. Bij onderwerpen die ook deze beroepsgroepen aangaan, worden zij bij de uitvoering van het beleid betrokken. Het LGB van CNV Verzorging en Verpleging houdt zich bezig met de ontwikkeling van het beroepsinhoudelijke beleid en het uitdragen van de standpunten van CNV Verzorging en Verpleging. De commissies werken het beleid uit en adviseren het LGB. Ook organiseren zij studie- en themadagen over beroepsinhoudelijke onderwerpen. In haar beleidsvoering en in de uitvoering van activiteiten is CNV Verzorging en Verpleging zelfstandig. Daarbij wordt rekening gehouden met het algemene beleid van CNV Publieke Zaak. Het beleid en de activiteiten die daaruit voortvloeien worden bepaald door de (kader)leden van CNV Verzorging en Verpleging. Voor een evenwichtig beleid wordt gestreefd naar een nauwe samenwerking met de verschillende LGB's en regiogroepen van CNV Publieke Zaak binnen de gezondheidszorg.

De externe omgeving waarbinnen CNV Verzorging en Verpleging zich beweegt CNV Verzorging en Verpleging beweegt zich in het krachtenveld van de gezondheidszorg, de politiek, wet- en regelgeving en het (initiële) opleidingsveld. Mede hierdoor wordt bepaald, hoe professionals hun beroep uit kunnen oefenen. Ook het beleid op instellingsniveau heeft invloed op de inhoud van het werk. Het algemene beleid van CNV Verzorging en Verpleging is geplaatst in deze context van ontwikkelingen en financiële kaders. Waar dit nodig is, stuurt CNV Verzorging en Verpleging haar algemene beleid bij naar ontwikkelingen op landelijk, regionaal of instellingsniveau.

11

Onder verzorgenden wordt tevens verzorgende IG, kraamverzorgende, helpende en zorghulp verstaan

29-9-2009

27

CNV Verzorging en Verpleging zoekt zoveel mogelijk samenwerking met andere partijen binnen zorg en welzijn. Bijvoorbeeld met andere bonden, beroepsverenigingen en werkgeverspartijen. Om (met behoud van eigen inbreng en identiteit) gezamenlijk op te trekken en zich op het niveau van opleidingen, instellingen en de politiek hard te maken voor het borgen van ‘de menselijke maat’ in de zorgverlening.

Actiepunten op het gebied van organisatie, samenwerking en optreden naar buiten o

Micro CNV Verzorging en Verpleging versterkt de contacten en communicatie met de andere LGB’s van CNV Publieke Zaak in Zorg & Welzijn. Zo nodig wordt deze uitgebouwd, bijvoorbeeld bij de organisatie van studie- en themadagen. Middelen: ondersteuning vanuit het LGB Verzorging en Verpleging aan andere LGB’s m.b.t.

o

-

beroepsinhoudelijke acties

-

mailnieuwsbrieven standaard versturen naar voorzitters LGB’s Zorg & Welzijn

-

een linking-pin structuur: vanuit ieder LGB in de zorg participeert een lid in het LGB Verzorging & Verpleging of fungeert als contactpersoon. Coördinatie: LGB

Meso Waar dit winst oplevert voor de beroepsinhoudelijke belangenbehartiging van zorgprofessionals, wordt samenwerking gezocht of aangehaald met andere werknemersorganisaties of beroepsverenigingen, zoals V&VN, ABVAKABO FNV en NU ’91. Middelen: Diverse netwerkcontacten benutten. Op dossiers contact zoeken. Coördinatie: Bestuurder Beroepsinhoud.

o

Macro -

-

29-9-2009

CNV Verzorging en Verpleging inventariseert in welke organisaties het van belang is te participeren, om deel te kunnen nemen aan en invloed uit te kunnen oefenen op maatschappelijke en politieke ontwikkelingen binnen de gezondheidszorg. CNV Verzorging en Verpleging wordt erkend als een officiële gesprekspartner van het ministerie van VWS voor met betrekking tot generiek opgeleide professionals. CNV Verzorging en Verpleging werkt aan de profilering naar landelijke organisaties, zoals het Centrum voor Ethiek en Gezondheid (CEG).

28

Literatuur

Buresh, Benice & Gordon, Suzanne, What Nurses Know And Must Communicatie To The Public (2003), Cornell University Press Centrum Klantervaring Zorg, Hendriks, M., Boer, D. De, Spreeuwenberg, P., Rademakers, J. (2007) De CQ-index: vergelijken van klantervaringen in de zorg. Achtergronddocument bij de Jaarrapportage Klantervaringen in de Zorg 2007, NIVEL CNV Publieke Zaak (2006) Beleidsplan 2007-2010: Delen in evenwicht Donabedian, A., The quality of care. How can it be assessed?, JAMA 1988 Grypdonck, M. (1996) Het leven boven de ziekte uittillen Spruyt, Van Mantegem & De Does bv, Leiden Heijst, Annelies van, Iemand zien staan. Zorgethiek over erkenning, Klement, 2008 Kuijpers, Taco , Het einde van de klinische blik…….., Amsterdam, 2004)

Londen, J. van (2002) OVER VRAAGGESTUURDE ZORG IN DE GGZ Over de beïnvloedbaarheid van de samenleving met betrekking tot preventie van geestelijk lijden en de nieuwe rol van de sociale psychiatrie Lezing gehouden tijdens de werkconferentie ‘De toekomst van de sociale psychiatrie’. Georganiseerd door de Strategiegroep Sociale Psychiatrie op 28 november 2002. RCN (2003) Defining Nursing Royal College of Nursing: www.rcn.org.uk, onder publications definitions RVZ (2002) Taakherschikking in de gezondheidszorg Zoetermeer Verberk, F., Kuiper, M. de, Verpleegkunde volgens het Neuman Systems Model , Vertaling en bewerking voor de Nederlandse praktijk. Van Gorcum, 2006 VWS (2009) Beleidsagenda 2009

Website Website voor Nederlandse wetenschappelijke informatie: www.narcis.info

29-9-2009

29

Index A Aanspreekpunt, 26

Kwaliteit, 5, 16, 18, 20, 23, 25, 35 Kwaliteitsregister, 30 M

B Bereikbaarheid, 13 Beroepsinhoudelijke belangenbehartiging, 4, 9, 35 Bijscholing, 28 C CNV Publieke Zaak, 4, 6, 7, 8, 9, 20, 21, 26, 34, 35, 36, 37, 39, 43, 44, 45 Collegiale contacten, 24 Competenties, 18, 28, 29

Maatschappelijke ontwikkelingen, 4, 43 Management, 24 MBO, 5, 29, 33, 42 Menselijke maat, 1, 4, 5, 6, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 29, 30, 31, 36 Missie, 9 N Nascholing, 28 O

D Deskundigheidsbevordering, 28, 30 E Effectiviteit, 13 Efficiency, 13 Erkenning, 22, 24, 26 Ethiek, 14, 15, 18, 19, 21, 25, 26, 31, 35, 38 Excellente zorg, 12 F Functiedifferentiatie, 10, 44 G Gestandaardiseerde eenheden, 5, 14 Goede zorg, 4, 7, 8, 12, 14, 15, 17, 19, 20, 22, 24, 25, 30, 31 H HBO, 5, 29, 33, 42 I Initieel onderwijs, 29 Initiële opleidingen, 28, 29 Innovatie, 11 Interactie, 17 Intermenselijke kwaliteit, 5, 16 K Kenniscirculatie, 31 Klinische besluitvorming, 13, 18, 19

29-9-2009

Opleiding, 5, 25, 30 P Plezier, 5, 23, 25, 44 Politiek, 4, 6, 10, 18, 19, 20, 21, 26, 36 Politieke ontwikkelingen, 10, 36, 38 Professionele houding, 16 Professionele ontwikkeling, 30, 31 Protocollen, 8, 12, 13, 15 S Samenwerking, 4, 5, 6, 16, 17, 19, 25, 26, 31, 32, 33, 35, 36, 37 Schaarste, 10 Scholing, 4, 5, 18, 27, 30, 31, 32 T Taakverschuiving, 10 Impliciete kennis, 31 Technische kwaliteit, 16 Trots, 5, 23, 24 V Vakkennis, 31 Vervolgonderwijs, 28, 30, 32 Visie, 9, 43, 44 W Wet- en regelgeving, 4, 10, 11, 17, 36

30

Gebruikte afkortingen AWBZ

Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten

BIG

Beroepen Individuele Gezondheidszorg

CAO

Collectieve Arbeidsovereenkomst

CNV

Christelijk Nationaal Vakverbond

DBC

Diagnose Behandelcombinatie

HBO

Hoger Beroepsonderwijs

LEVV

Landelijke Expertisecentrum Verpleging en Verzorging

LGB

Landelijk Groepsbestuur

MANP

Master Advanced Nursing Practise

MBO

Middelbaar Beroepsonderwijs

MScN

Master of Science in Nursing

NEXT

Nurses Early Exit Study

RCN

Royal College of Nursing

ROC

Regionaal opleidingscentrum

RVZ

Raad voor Volksgezondheid en Zorg

VOI

Voormalige Overheidsinstelling

VWS

Volksgezondheid, Welzijn en Sport

WMO

Wet Maatschappelijke Ondersteuning

ZZP

Zorg Zwaarte Pakket

29-9-2009

31

Bijlage 1: Beroepsinhoud in het beleidsplan van CNV Publieke Zaak: Delen in evenwicht Plezier in je werk gaat hand in hand met de inhoud van dat werk. Natuurlijk is het belangrijk dat de primaire arbeidsvoorwaarden goed geregeld zijn, maar als de inhoudelijke kant van het werk niet aantrekkelijk en uitdagend is, wordt werken al snel vervelend. Werknemers worden immers iedere dag opnieuw met deze inhoudelijke kant van het werk geconfronteerd. Als gevolg van technologische en maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de snelle ontwikkeling van de informatie- en communicatietechnologie, verandert de inhoud van het werk. Voor de één gaat deze verandering zeer geleidelijk, voor ander gaat het in rap tempo. Van de werknemer wordt gevraagd op deze veranderingen in te spelen en mee te groeien in de ontwikkeling van zijn werk. CNV Publieke Zaak verstaat onder beroepsinhoud vooral die werkzaamheden die ervoor zorgen dat het werk diepgang krijgt en de werknemer er zijn voldoening uit kan halen.

Keuzen We benadrukken dat werken meer is dan alleen een inkomen verwerven. Voor veel mensen is werk een manier om zichzelf te ontplooien of om bij de maatschappij betrokken te blijven. Daarbij is het soms moeilijk onderscheid te maken tussen arbeidsvoorwaarden en beroepsinhoud. Als er bijvoorbeeld onvoldoende werknemers zijn om het werk te klaren, dan kan dit het gevolg zijn van tekortschietende arbeidsvoorwaarden. Het leidt tot meer werkdruk. De gevolgen kunnen beroepsinhoudelijk zijn. Door een tekort aan personeel, is er onvoldoende tijd om bijvoorbeeld rustig met een patiënt te praten. Dat beperkt de diepgang van de werkzaamheden en kan een negatief effect hebben op de voldoening die een werknemer uit zijn werk haalt. Arbeidsvoorwaarden en beroepsinhoud liggen aldus in elkaars verlengde. Door zich te richten op wat werknemers bezighoudt en op de beroepsinhoudelijke eisen die aan hen worden gesteld, wil de bond haar bredere visie op de mens als werknemer uitdragen. Op dit moment is CNV Publieke Zaak beroepsinhoudelijk actief voor diverse beroepsgroepen, met name in de sectoren zorg en welzijn. Bijvoorbeeld verpleegkundigen, verzorgenden, ambulancepersoneel en tandartsassistenten. Maar we brengen ook beroepsinhoudelijke thema’s onder de aandacht in de andere sectoren waarvoor wij de belangenbehartiging verrichten. Dit met zowel sectorspecifieke onderwerpen, zoals ambtelijke integriteit, als met sectoroverstijgende onderwerpen, zoals agressie op de werkvloer, functiedifferentiatie en de invloed van informatietechnologie op de inhoud van het beroep. CNV Publieke Zaak wil werknemers ondersteunen bij de uitvoering van hun werk en daarmee het plezier waarmee mensen hun werk uitvoeren en de kwaliteit van dat werk verhogen. Dit wil ze doen door stil te staan bij zaken als ethiek, de aansluiting van opleidingen bij het werk, een veranderende werkomgeving, integriteit, agressie en intimidatie op de werkplek, functiedifferentiatie en informatietechnologie.

29-9-2009

32

Concreet betekent dit dat CNV Publieke Zaak in overleg gaat met (kader)leden uit diverse sectoren over de beroepsinhoudelijke kwesties waar werknemers in die sectoren mee te maken hebben en de wijze waarop deze onder de aandacht kunnen worden gebracht. Onze leden formuleren hierover namens de bond standpunten en leggen de relatie tussen beroepsinhoud, arbeidsvoorwaarden en plezier in het werk. We formuleren een visie op geloof en beroepsinhoud en het omgaan met gewetensbezwaren waar deze aan het werk gerelateerd zijn. Waar mogelijk en nodig maken we afspraken over beroepsinhoudelijke onderwerpen in het CAO-overleg.

29-9-2009

33

Adressen CNV Publieke Zaak Friesland, Groningen en Drenthe Regiokantoor Assen, Beilerstraat 10, 9401 PK Assen Postbus 10085, 9400 CB Assen T. 0592 – 390 100 F. 0592 – 390 110 E. [email protected]

Gelderland en Overijssel Regiokantoor Apeldoorn, Ovenbouwershoek 9, 7328 JH Apeldoorn Postbus 193, 7300 AD Apeldoorn T. 055 – 5 264 200 F. 055 – 5 264 210 E. [email protected]

Noord-Holland, Utrecht en Flevoland Regiokantoor Hilversum, Minister Hartsenlaan 7, 1217 LR Hilversum Postbus 500, 1200 AM Hilversum T. 035 – 6 264 300 F. 035 – 6 264 310 E. [email protected]

Zuid-Holland Regiokantoor Rotterdam, Heemraadssingel 163, 3022 CE Rotterdam Postbus 61000, 3002 HA Rotterdam T. 010 – 4 787 400 F. 010 – 4 787 410 E. [email protected]

Zeeland, Noord-Brabant en Limburg Regiokantoor Eindhoven, Fazantlaan 3, 5613 CA Eindhoven Postbus 6190, 5600 HD Eindhoven T. 040 – 2 171 500 F. 040 – 2 171 510 E. [email protected]

Hoofdkantoor Carnegielaan 1, 2517 KH Den Haag Postbus 84500, 2508 AM Den Haag T. 070 – 4 160 600 F. 070 – 4 160 636 E. [email protected]

29-9-2009

34

Colofon Het Beleidsplan 2010 – 2014, Mag het ietsje meer zijn, de menselijke maat in de zorg, is een uitgave van CNV Verzorging en Verpleging. Van dit beleidsplan is ook een populaire versie beschikbaar. Zowel het beleidsplan als de populaire versie zijn verkrijgbaar via de webwinkel van CNV Publieke Zaak: www.mijnvakbond.nl/Vitamine_CNV_Webwinkel. Tekst Mw. Y. Nawijn, voorzitter CNV Verzorging en Verpleging, revalidatieverpleegkundige Mw. K.A. de Jong, vice-voorzitter CNV Verzorging en Verpleging Mw. D.M. van der Eerden-Vollebregt, beleidsmedewerker CNV Verzorging en Verpleging Redactie Mw. M. Meere, bestuurder CNV Verzorging en Verpleging Eindredactie Mw. T. Romkema, afdeling Beleid, Communicatie en Marketing CNV Publieke Zaak Den Haag, Augustus 2009

29-9-2009

35