Maatschappelijk Jaarverslag 2013

Maatschappelijk Jaarverslag 2013 Juni 2014

schakel in succes Maatschappelijk jaarverslag 2013

1

Maatschappelijk jaarverslag 2013 Juni 2014 Met dit maatschappelijk jaarverslag legt Agrifirm verantwoording af over het duurzaamheidsbeleid en de geleverde prestaties op dit gebied in het jaar 2013. Het verslag verschijnt jaarlijks en heeft betrekking op alle ondernemingen binnen de Agrifirm Group, tenzij bij onderdelen anders vermeld. De vorige rapportage verscheen in april 2013. Leidraad voor de rapportage is het Global Reporting Initiative (GRI), de internationale richtlijn voor duurzaamheidsverslaglegging. Dit verslag is opgesteld volgens de GRI G4 richtlijn. De GRI-tabel met verwijzingen naar alle gerapporteerde gegevens is te vinden op onze website www.agrifirm.com onder het kopje ‘Duurzaamheid’. Voor meer informatie over het duurzaamheidsbeleid bij Agrifirm kunt u terecht bij Ruud Tijssens, directeur Corporate Affairs, strategisch R&D en CSR, [email protected] of T 088 488 29 00.

2

Maatschappelijk jaarverslag 2013

Voorwoord In januari 2014 kopten verschillende Nederlandse kranten dat de

Daily Excecution) -principes. Het nieuwe motto van Agrifirm Plant is

exportwaarde van de Nederlandse landen tuinbouw in 2013 tot

‘efficiënt als het kan, spoed als het moet’. Door efficiënter te plannen,

recordhoogte was gestegen. Een mooie prestatie in tijden van wereldwijde

zijn nu minder kilometers per afgeleverde ton product nodig. Eén van

economische crisis. Een resultaat dat laat zien dat onze agrarische sector

de verbeteringen is het volledig bij de klant bezorgen van de producten,

tot veel in staat is. Tegelijkertijd realiseren we ons de maatschappelijke

waardoor deze niet eerst via een centraal magazijn of productielocatie

discussies over onze sector. Met het wegvallen van de productschappen

naar een afhaaldepot getransporteerd hoeven te worden.

in 2014, merken we nog meer dan voorheen hoe belangrijk het is om samen te werken en blijvend in te zetten op verduurzaming. Alleen zo

Met nieuwe productconcepten draagt Agrifirm voortdurend bij aan een

kunnen we rekenen op draagvlak in de maatschappij en kunnen we als

duurzamere landbouw en veehouderij. Zo introduceerde Agrifirm Feed

bedrijf succesvol zijn.

begin 2013 het nieuwe voerconcept SOLIQ. Dit is het eerste vochtrijke voer voor leghennen dat bijdraagt aan gezondere dieren en minder

De ondernemerszin die de landbouwsector zo kenmerkt, herken ik ook

antibioticagebruik.

bij Agrifirm. We hebben de ambitie om het beste bedrijf in onze markt te

zijn en op basis daarvan te groeien in aantal klanten en winstgevendheid.

Agrifirm Plant introduceerde in 2013 de Thermoseed-methode. Na

We leveren de hoogste toegevoegde waarde aan onze klanten en doen

een testfase waar behandeld zaad uit Zweden in Nederland werd

dat tegen zo laag mogelijke kosten. Een duurzame manier van werken

uitgezaaid, rolde Agrifirm Plant de behandelingsmethode van zaaigranen

en het bieden van duurzame oplossingen aan onze klanten, vormen een

grootschalig uit in Nederland. De behandeling ontdoet zaaigranen van

integraal onderdeel van onze strategie. Om dat te bereiken, kijken we

eventuele schimmels en gebruikt geen chemicaliën waardoor behandeld

continu kritisch naar onze eigen organisatie en zijn we scherp op kansen

zaad uitermate geschikt is voor de biologische landbouw. Voor een

in binnen- en buitenland. Zo hebben we de afgelopen jaren acquisities

optimale toepassing van meststoffen bracht Agrifirm Plant iSeed op de

gedaan in Servië en Brazilië.

markt. Dit is een innovatieve methode voor de coating van maïszaden met meststoffen waardoor het gebruik van kunstmestfosfaat rijbemesting

Deskundige en gemotiveerde medewerkers zijn voor ons onmisbaar.

wordt teruggebracht.

Daarom investeren wij voortdurend in onze mensen. In 2013 hielden we ons tweede medewerkertevredenheidsonderzoek. De resultaten waren

Wij zijn er van overtuigd dat het aanbieden van deze en andere duurzame

positief, het percentage medewerkers dat op algemene tevredenheid een

producten en concepten voor onze klanten, energie-efficiënte processen,

score tussen de 7 en 10 gaf, steeg van 69 procent in 2011 naar 79 procent

duurzaam geproduceerde grondstoffen, gezonde kwaliteitsproducten en

in 2013. We zetten in op verdere ontwikkeling van onze medewerkers en

tevreden medewerkers onlosmakelijk verbonden zijn met het succes van

medewerkerstevredenheid.

onze klanten en ons bedrijf. Nu en in de toekomst.

Het afgelopen jaar hebben we onze logistiek flexibeler en efficiënter

Ton Loman,

ingericht. We introduceerden het werken volgens de IDEX (Integrated

Voorzitter hoofddirectie Agrifirm


3

Inhoud 1. Agrifirm, schakel in succes

5

7. De basis voor succes

20

1.1 Onze missie

5

7.1 Medewerkertevredenheidsonderzoek

20

1.2 Acquisities en samenwerking

5

7.2 Personeelsbestand

20

1.3 Coöperatiedagen

6

7.3 Verkiezing beste werkgever

20

7.4 Project leadership@agrifirm

20

2. Kiezen voor duurzaamheid

7

7.5 Young employees, Young Potentials

20

2.1 Schakels in de keten

7

7.6 Familiedagen

20

2.2 Samenwerking met stakeholders

7

7.7 Samen werken aan Succes II

21

2.3 Verankering van het beleid

8

7.8 Sporten bij Agrifirm

21

2.4 Klanttevredenheidsonderzoek

8

7.9 Agrifirm-specialisten op missie

21

2.5 Stichting Veldleeuwerik

8

7.10 Performance management

21

2.6 Agrifirm lid van SAI Platform

8

7.11 Veiligheidsbeleid

22

7.12 Ongevallen en ziekteverzuim

22

7.13 Codes en regelingen

22

Bijlage: GRI G4 Inhoudsopgave

24

3. Werken aan verantwoorde grondstoffen

9

3.1 Nieuwe duurzame voerconcepten

9

3.2 Brouwgerst uit duurzame teelt

9

3.3 Groei van verantwoorde soja

9

3.4 Regionale sojateelt

3.5 Introductie van verantwoord zaaizaad

3.6 Verantwoord gebruik van gewasbeschermingsmiddelen 10

3.7 Hergebruik restproducten levensmiddelenindustrie

9 10

Bijlage: Lidmaatschappen van (branche)verenigingen, nationale 27

en internationale belangenorganisaties

10

Bijlage: KPI’s Milieu

29

4. Efficiënte productie en logistiek

11

Bijlage: KPI’s Sociaal / HR

35

4.1 Energie Efficiency Index resultaten

11

4.2 CO2-emissies 12

4.3 Energiezuiniger transport

12

4.4 Opwekken van duurzame energie

12

4.5 Feedmiles en landuse

12

5. Planten en dieren laten presteren

13

5.1 Investeren in mestverwerking

13

5.2 Organische meststoffen

13

5.3 Fosfaatreductie

13

5.4 KringloopWijzer

14


14

5.6 Nieuwe voerconcepten voor goed presterende dieren

15

5.7 Nieuwe bemestingsconcepten voor gezonde gewassen 17

5.8 Onderzoek voor betere teelten

17

5.9 Bijdrage van innovatieprojecten aan duurzaamheid

17

6. Bijdragen aan een duurzaam consumentenaanbod

18

6.1 Verbetering diergezondheid

18

6.2 Biologisch en gangbaar leren van elkaar

18

6.3 Nieuw Innovatiefonds voor telers

18

6.4 WeideKompas

19

6.5 Carbon footprinting

19

6.6 Voedselveiligheid

19

6.7 Agrifirm Duurzaamheid Wiki

19

4


1. Agrifirm, schakel in succes Agrifirm is een coöperatie waarin circa 17.500 Nederlandse

1.2 Acquisities en samenwerking

ondernemende boeren en telers hun krachten hebben gebundeld. Met succes: samenwerking biedt tal van duurzaamheidsvoordelen

In 2013 vonden verschillende veranderingen plaats. Zo vonden er vier

voor kwalitatief hoogstaande producten als diervoeders, zaaizaden,

bedrijfsovernames plaats: de aankoop van Nutreco Hongarije in Környe,

meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen.

de verwerving van de Servische bedrijven Sto Posto (35 procent) en Novi Mix (51 procent) en de aankoop van Metachem Nutrientes in

Agrifirm fungeert als een ‘schakel in succes’ van boeren en telers en richt

Brazilië in december. Ook ging Agrifirm een samenwerking aan met het

zich op de veehouderij en akker- en tuinbouw in heel Nederland. Met onze

Duitse handelsbedrijf BayWa. Samen met hen richtten we het nieuwe

dochterondernemingen die wereldwijd actief zijn, leveren we producten

landbouwmechanisatiebedrijf Agrimec op. Abemec, het mechanisatiebedrijf

en diensten ten behoeve van diervoeders en gewassenteelt. Ons

van Agrifirm, wordt een 100 procent dochter van Agrimec.

onderscheidend vermogen: we denken altijd in klantgerichte oplossingen en streven naar het beste resultaat. Voor onze medewerkers staan ‘passie

Daarnaast breidden Agrifirm en het Zweedse Landmannen Landbrük

voor het vak’, ‘werken aan morgen’ en ‘altijd scherp blijven’ daarbij centraal.

hun onderzoekssamenwerking uit met Felleskjøpet Forutvikling, een dochterbedrijf van de drie Noorse Felleskjøpet coöperaties. Daarmee versterken de bedrijven hun leidende posities op het gebied van

1.1 Onze missie

onderzoek naar nieuwe producten en voerconcepten.

Voor Agrifirm staan de belangen van haar leden voorop. De missie van

Agrifirm Feed verkocht haar aandeel van 50 procent in Subli, de

Agrifirm luidt dan ook: duurzaam waarde creëren voor de leden. Boeren

onderneming die actief is in de afzet van paardenvoer op de Nederlandse

en telers ondersteunen we met duurzame, rendabele concepten om

markt. Ook verkocht Agrifirm haar minderheidsbelang in Agrovision.

zo een optimaal resultaat te bereiken. De waardevergroting van de coöperatie vloeit via de winstuitkering weer terug naar onze leden.

Agrifirm bestaat uit zes divisies:

> Divisie Specialiteiten: productie premixen, mineraalmengsels,

> Divisie Feed: productie en afzet van diervoeders, advisering en onderzoek.

> Divisie Plant: productie en afzet van zaaizaden, meststoffen,

> Divisie Services: verkoop van landbouwmachines, technisch en

gewasbeschermingsmiddelen, afzet van graan, uien en peen,

juridisch agrarisch advies, voedingsonderzoek, productie en verkoop

advisering en onderzoek.

eiwitrijke grondstoffen en nutritionele concepten voor diervoeding.

van kunstmatig gedroogde groenvoeders en stroproducten, verkoop

> Divisie Co-products: verwerking van hoogwaardige bijproducten uit

van agrarische consumentenproducten.

> Divisie Deelnemingen: minderheidsdeelnemingen in enkele bedrijven.

de levensmiddelenindustrie tot (grondstoffen voor) diervoeders.

Leden Koninklijke Coöperatie Agrifirm U.A.

Districten

Jongerenraad

Ledenraad

Bestuur Koninklijke Coöperatie Agrifirm U.A.

Mengvoer

Agrifirm Feed, Nederland Agrifirm Belgium Agrifirm Deutschland Agrifirm Polska Agrifirm Magyarország Sto Posto*

Akker- en tuinbouw Agrifirm Plant, Nederland Agrifirm Deutschland

=

AvA Agrifirm Group BV

=

Raad van commissarissen Agrifirm Group BV

Organogram Koninklijke Agrifirm Group

Agrifirm Group BV

Agrifirm Innovation Center

Co-producten

Specialiteiten

Servicebedrijven

Deelnemingen

Agrifirm Co-products (Bonda)

Nuscience Group

Abemec Agrifirm Exlan NutriControl Oldambt Winkel BV

Agri Retail Schothorst Plukon Holland Malt

*Minderheidsbelang


5

1.3 Coöperatiedagen Leden zijn de belangrijkste stakeholders van onze coöperatie. Daarom

Naast het inhoudelijke gedeelte was er ruimte voor onderlinge contacten

organiseerden we ook in 2013 de Agrifirm Ledendagen. Op tien

en inspirerende sprekers van buiten de sector.

verschillende locaties in het land bespraken we de resultaten van het afgelopen jaar en de vooruitzichten voor komend jaar. Deelnemers

Voor jonge agrarische ondernemers organiseerde Agrifirm de

konden dit jaar kiezen uit diverse workshops over uiteenlopende

Jongerendag, de derde op rij. Ditmaal was het thema: ‘Wat ligt er op mijn

onderwerpen: trots en ondernemerschap, succesvol groeien, social

bordje in 2050?’. Ruim 400 jonge ondernemers uit de landen tuinbouw

media, mest en mineralen, grondstoffen, teeltfactoren en kansen voor

namen actief deel aan deze dag. Er werd gediscussieerd over de uitdaging

gezondheidsconcepten. Zo’n 2.250 leden namen deel aan de Ledendagen.

om in 2050 9 miljard mensen te voeden.

1.4 Feiten en cijfers Agrifirm > Coöperatie met circa 17.500 leden.

Geslacht

> Hoofddirectie: drie leden.

> Toezicht door Raad van Commissarissen: acht leden.

Man

75,7 %

> Diverse dochterondernemingen die actief zijn in Nederland, België,

Vrouw

24,3 %

Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Spanje, Hongarije, Polen,

Oekraïne, Servië, Roemenië, Bulgarije, Rusland, Brazilië en China.

> Netto-omzet € 2.532 mld. > Nettowinst € 20,4 mln. Contracttijd Afzet (x 1.000) ton Tabel

Mengvoeders 4.109,0

Onbepaald 86 %

Co-producten 2.508,0

Bepaald

Premixen & concentraten

442,0

Graan, aardappelen, uien en peen

688,0

14 %

Kunstmeststoffen 377,0 Organische meststoffen

525,0

Gewasbeschermingsmiddelen (in miljoen euro)

119,8

Leeftijd

Samenstelling personeelsbestand Het totaal aantal fte’s in 2013 was:

3.005

Het totaal aantal medewerkers:

3.421

< 29

25 %

30-50

49 %

> 51

26 %

Verdeling totaal aantal medewerkers

Functiefamilies

Agrifirm Group BV

65

Management

3,3 %

Agrifirm Plant

269

Commercie

36,8 %

Staf, Ondersteuning en Services

14 %

Agrifirm Co-products

212

Agrifirm Feed

654

Abemec

231

Agrifirm Belgium

35

Onderzoek en 5,3 % Innovatie

Nuscience Group

709

Operations

32,3 %

Oldambt BV

29

Anders

7,6 %

Agrifirm Deutschland

201

Agrifirm Exlan

35

Agrifirm Polska

121

NutriControl

82

Agrifirm Magyarország Zrt.

130

Agrifirm Winkel BV

648 6

Totaal 3.421 medewerkers


2. Kiezen voor duurzaamheid Duurzaamheid en innovatie zijn voor Agrifirm belangrijke

met de leveranciers van onze grondstoffen tot afstemming met de

pijlers onder onze strategie. De kern van onze activiteiten is het

producenten en aanbieders van de producten die bij de consument op

verbinden met de omgeving waarin het bedrijf, haar klanten

het bord liggen. Elke schakel kent knelpunten en kansen voor verdere

en haar leden opereren. We hebben daarom de ambitie om met

verduurzaming. Bijvoorbeeld op het terrein van energieverbruik, emissies

onze bedrijfsactiviteiten onderdeel uit te maken van duurzame

en invloed op de biodiversiteit.

voedselketens en zo bij te dragen aan een toekomstbestendige en rendabele landen tuinbouw. Investeren in duurzaamheid zien we

Agrifirm zoekt voortdurend naar thema’s waarop we een substantiële

als een belangrijke voorwaarde voor continuïteit. Voor onze eigen

positieve invloed kunnen uitoefenen. We vinden dat onze bijdrage moet

onderneming, maar ook voor die van boeren en telers.

komen vanuit onze kerncompetenties: voeden van plant en bodem en het voeden van dieren. Voor onze eigen medewerkers is een belangrijke

Onze boeren en telers opereren in uiterst competitieve markten. Prijzen

rol weggelegd. Hun veiligheid, welzijn, betrokkenheid en motivatie

voor zuivel, vlees, eieren, granen en andere producten komen tot stand

vormen de basis voor duurzaam ondernemen.

op internationale markten die zeer concurrerend zijn. Verduurzaming gaat vaak hand in hand met efficiëntieverbetering en draagt daardoor

In dit verslag lichten we per schakel onze visie en prestaties in 2013 toe.

ook bij aan resultaatverbetering. Duurzame oplossingen moeten dus ook financieel rendabel zijn. Dit uitgangspunt is daarom geen belemmering voor onze ambitie; het verscherpt juist onze focus. Onze innovatiestrategie

2.2 Samenwerking met stakeholders

komt op veel plaatsen overeen met onze duurzaamheidsstrategie. Zo werken we onder meer aan een efficiëntere productie van levensmiddelen

Agrifirm begeeft zich in een groot aantal markten, uiteenlopend van de

met gezonde planten, streven we naar een gezonde bodem en gezonde

diervoederindustrie tot de verkoop van gewasbeschermingsmiddelen.

dieren en benutten we reststromen uit de levensmiddelenindustrie zo

Om onze rol optimaal te vervullen is het van groot belang om samen

goed mogelijk.

te werken met stakeholders in deze markten en ze te betrekken bij ons beleid. Daarom participeren wij in samenwerkingsverbanden, maken we (meerjaren)afspraken, organiseren we bijeenkomsten en workshops en

2.1 Schakels in de keten

nemen we deel aan onderzoeksprojecten. Onze belangrijkste stakeholders zijn coöperatieleden en klanten. Maar ook leveranciers en producenten,

Kenmerkend voor onze duurzaamheidsstrategie is dat we als bedrijf niet

onderzoekscentra, ontwikkelingsorganisaties en partners in de keten zijn

alleen onze eigen activiteiten onder de loep nemen. We zijn intensief in

voor ons onmisbaar. Achterin dit verslag vindt u een uitgebreid overzicht

gesprek met andere schakels in de keten: van vergaande samenwerking

van onze belangrijkste stakeholdercontacten.

De vier duurzame schakels van Agrifirm

Werken aan verantwoorde grondstoffen

Efficiënte productie en logistiek

Planten en dieren laten presteren

Bijdragen aan duurzaam consumentenaanbod

Onze medewerkers, de basis van succes


7

2.3 Verankering van het beleid

2.6 Agrifirm lid van SAI Platform

We willen ons duurzaamheidsbeleid verankeren in de kernactiviteiten

Voor een betere verbinding tussen voedselproducenten en boeren en

van onze organisatie. Vooral onze werkmaatschappijen dragen

telers is Agrifirm in 2013 lid geworden van het ‘Sustainable Agriculture

verantwoordelijkheid om dit handen en voeten te geven. Innovaties

Initiative Platform’ (SAI Platform). SAI Platform bestaat voornamelijk

realiseren we in samenwerking met het Agrifirm Innovation Center (AIC)

uit grote internationale voedselproducenten en ondersteunt de

en andere innovatieafdelingen binnen onze dochterbedrijven. Zij worden

ontwikkeling van duurzame landbouw. Het platform ontwikkelt

gedreven door vragen van leden die betrekking hebben op de praktijk.

bijvoorbeeld de wereldwijd geldende standaarden en rekenmethodes

De afdeling Corporate Affairs is een aanjager in het ontwikkelen van

om kwantitatieve informatie te verzamelen over duurzaamheid.

beleid en verantwoordelijk voor de uitvoering van strategische trajecten

Agrifirm wil hierbij haar kennis van de praktijk op het boerenbedrijf

op corporate niveau.

inzetten om tot praktisch toepasbare methodieken te komen.

2.4 Klanttevredenheidsonderzoek Voor Agrifirm is het heel belangrijk om te weten wat de klanten van ons vinden. Wij toetsen dit natuurlijk continu via de dagelijkse activiteiten, zoals klantcontact van specialisten en verkoopondersteuning, maar ook op allerlei klantenbijeenkomsten zoals bijvoorbeeld sectorraden of de ledenraadbijeenkomsten. Daarnaast wordt door Agrifirm Plant eens in de twee jaar een algemeen klanttevredenheidsonderzoek gehouden. In 2013 kwam hieruit naar voren dat 84 procent van de klanten tevreden is. Klanten gaven aan dat Agrifirm Plant staat voor een betrouwbare organisatie met veel kennis. Verder kwam er ook een aantal nuttige aanbevelingen uit, zoals het verbeteren van de klachtenafhandeling. De uitkomsten zijn gedeeld binnen het bedrijf, waarbij de sterke punten en de verbeterpunten besproken zijn. Ook de andere ondernemingen gebruiken periodieke peilingen om hun producten en diensten beter af te stemmen op de wensen van de klant. Zo heeft Abemec als belangrijkste verbeterpunt meegenomen om de communicatie over levertijden en wachttijden voor service aan te scherpen. NutriControl is in 2013 ook gestart met het structureel uitvoeren van een klanttevredenheidsonderzoek. BV Oldambt heeft door middel van persoonlijke interviews met grote klanten onderzocht hoe het staat met de tevredenheid.

2.5 Stichting Veldleeuwerik Stichting Veldleeuwerik is een onafhankelijke stichting ter bevordering van verduurzaming in de akkerbouw. Bij deze stichting zijn naast ongeveer 450 agrariërs ook een groot aantal partijen uit de keten betrokken, met name bedrijven uit de voedingsindustrie. Agrifirm Plant is medeoprichter van deze inmiddels sterk groeiende stichting en nog altijd zeer nauw betrokken. De directeur van Agrifirm Plant is medebestuurslid van de stichting en meerdere adviseurs van Agrifirm Plant zijn geaccrediteerd. Deze adviseurs begeleiden de akkerbouwers bij het maken van duurzaamheidsstrategieën.

8


3. Werken aan verantwoorde grondstoffen Duurzaam produceren start aan het begin van de keten: bij de

geproduceerd. Het tweede teeltjaar in 2013 leverde circa 8.000 ton

productie van grondstoffen. Agrifirm stimuleert actief de teelt van

brouwgerst op. Doordat steeds meer telers zich aansluiten, komt de

verantwoord geproduceerde grondstoffen en uitgangsmaterialen.

productie van duurzame teelt in 2014 naar verwachting uit op 10.000 ton.

Zo overleggen we met onze leveranciers over het verantwoord inkopen van grondstoffen en pionieren we met het opzetten van nieuwe ketenconcepten. Ook verwaarden we grote hoeveelheden

3.3 Groei van verantwoorde soja

restproducten uit de levensmiddelen- en biobased industrie tot hoogwaardig diervoeders. Voor al deze activiteiten is het belangrijk

Soja is een belangrijke grondstof van eiwitrijk diervoeder. Wereldwijd

dat zij aantoonbare milieuwinst opleveren.

neemt de vraag naar soja voor toepassingen in voedsel, diervoeding en biobrandstof sterk toe. Daarmee stijgt, met name in Zuid-Amerika,

3.1 Nieuwe duurzame voerconcepten

het soja-areaal. Het is belangrijk dat deze teelt van soja niet ten koste gaat van het tropisch regenwoud en andere waardevolle natuur. In het project ‘Ketentransitie duurzame soja’ werkt de hele Nederlandse

In 2013 introduceerde Agrifirm gezamenlijk met Bonda en Roxell

dierlijke productieketen samen om per 1 januari 2015 het gebruik van

een nieuw voerconcept voor legpluimvee: SOLIQ. Met dit concept is

duurzaam geteelde soja gemeengoed te maken in de Nederlandse

het voor het eerst mogelijk om vochtige voeders in te zetten voor

markt. Duurzame soja is geteeld met aandacht voor natuurbehoud,

legpluimvee. SOLIQ draagt op verschillende manieren bij aan een

biodiversiteit, verantwoord gebruik van gewasbeschermingsmiddelen,

duurzamere pluimveehouderij. Vochtige voeding heeft voordelen

goede arbeidsomstandigheden en respect voor lokale landrechten.

voor het welzijn van de hennen, doordat alle dieren dezelfde nutriënten binnenkrijgen. Uit onderzoek van het Agrifirm Innovation

Agrifirm is al jaren betrokken bij dit dossier en vervult via branche-

Center blijkt daarnaast dat de CO2-uitstoot van SOLIQ 5,1 procent

organisatie Nevedi en haar overkoepelende Europese organisatie

lager is vergeleken met gangbare voeding. Dit komt omdat SOLIQ 11

European Feed Manufacturers’ Federation (FEFAC) hierbij een belangrijke

procent meer co-producten bevat.

rol. Zo leveren we een bestuurslid voor de Round Table of Responsible Soy (RTRS). De RTRS is een multistakeholderoverleg waarbij producenten,

Bonda, één van de dochterbedrijven van Agrifirm, produceert als enige

verwerkers en NGO’s samenwerken aan het realiseren van een keten voor

bedrijf ter wereld vochtrijk, stapelbaar mengvoer voor rundvee. Het

duurzame soja op basis van een kwaliteitsmanagementsysteem. Ook

innovatieve voer combineert de voordelen van verschillende vloeibare,

waren we via onze bestuurszetel in FEFAC aanwezig bij de Cargill Soy

droge en stapelbare (bij)producten. Hiermee zijn de mogelijkheden om

Learning Journey in Brazilië. Tijdens deze reis werden sojavelden in Brazilië

bijproducten uit de levensmiddelenindustrie in veevoer te verwerken

bezocht en werden workshops gegeven. Het resultaat is een op internet

vergroot. De varkenshouderij past brijvoeding al veel toe. Agrifirm Feed

gepubliceerde ‘white paper’ met daarin de gezamenlijk vastgestelde

heeft als nieuw manier om brijvoer te voeren de Solide Index ontwikkeld.

standpunten en wetenschappelijk geverifieerde feiten over soja. De white

Dit concept heeft als belangrijkste voordeel dat de brij homogener is,

paper is bedoeld voor beleidsmakers, die deze kunnen gebruiken voor

waardoor er meer uniformiteit ontstaat in de voeropname van de dieren.

het nemen van verantwoorde beslissingen ten aanzien van de handel in

Dit is positief voor de gezondheid en groei van de varkens. Daarnaast is er

deze grondstof.

bij toepassing van de Solide Index minder water nodig, hetgeen ook een besparing oplevert voor de hoeveelheid mest. Verder levert Agrifirm Feed

Nederlandse bedrijven kochten in 2013 samen voor ruim 417.000 ton

bedrijfsspecifieke aanvullende mengsels.

verantwoord geteelde soja. Dit komt neer op bijna een kwart van het totale verbruik van soja in Nederland. Ten opzichte van 2012 is de totale

3.2 Brouwgerst uit duurzame teelt In 2012 startten Heineken Nederland, Holland Malt en Agrifirm Plant gezamenlijk het project ‘Brouwgerst uit duurzame teelt in Nederland.’

inkoop van gecertificeerde soja bijna verdubbeld: er is sprake van een stijging van 230.000 ton.

3.4 Regionale sojateelt

Het project is ontstaan vanuit Stichting Veldleeuwerik en heeft tot doel het stimuleren van de duurzame gerst-mout-bier-keten in Nederland.

Agrifirm zet zich in voor het ontwikkelen van sojateelt en verwerking

Voor dit project is de ontwikkeling van nieuwe rassen erg belangrijk.

in Noord-West Europa. Al een aantal jaren onderzoekt Agrifirm Plant

Deze rassen moeten goede teeltkundige eigenschappen hebben, zoals

sojarassen op hun bruikbaarheid onder Nederlandse omstandigheden.

ziekteresistentie en stevigheid, maar ook een goede opbrengstpotentie

Dit heeft erin geresulteerd dat inmiddels twee rassen zijn opgenomen

en verwerkingseigenschappen. Agrifirm Plant test rassen in de praktijk

op de Nederlandse rassenlijst en dat Agrifirm in 2013 is gestart met

en zet zo stappen in de richting van een duurzame teelt. De keten ligt

een unieke praktijktest soja. In deze praktijktest begeleidden speciaal

goed op schema. In het eerste jaar werd bijna 4.000 ton brouwgerst

opgeleide specialisten van Agrifirm Plant elf startende sojatelers.


9

Uitgangspunt van deze praktijktest is dat sojateelt in Nederland over vijf

Daarnaast kan het zaaizaad dat over is, voor andere doelen worden

jaar commercieel aantrekkelijk moet zijn.

gebruikt zoals voor voeding of veevoer. Dit is bij chemisch ontsmet zaaizaad niet het geval.

Sojateelt in Noord-West Europa biedt verschillende voordelen. Zo kunnen

Voor een optimale toepassing van fosfaat bracht Agrifirm iSeed op de

akkerbouwers een extra gewas opnemen in de vruchtwisseling wat een

markt. Dit is een innovatieve methode voor de coating van maïszaden

positief effect heeft op de bodemvruchtbaarheid. Het lokaal verwerken

met meststoffen. Met iSeed zit de startgift op het zaad en is het fosfaat

van de soja leidt bovendien tot het beter sluiten van een regionale

direct na ontkieming beschikbaar. Dit bevordert de beginontwikkeling

kringloop. Agrifirm en deelnemende telers werken zo op een proactieve

van het gewas. Het gebruik van kunstmestfosfaat in de rijbemesting kan

manier aan duurzamer geteelde grondstoffen voor de veehouderij en de

daarom tijdens de ontwikkelfase van het maïs flink worden teruggebracht.

voedingsmiddelenindustrie. In dit eerste jaar werd door de zes telers al

Hierdoor levert gebruik van iSeed een fosfaatreductie op van tien

een opbrengst van 2,5 tot 3 ton/ha gehaald. Alle deelnemers hebben de

kilogram per hectare. In 2014 wordt gekeken naar mogelijkheden om de

intentie uitgesproken om door te gaan met de praktijktest. In 2014 streven

iSeed-behandeling voor meerdere gewassen in te zetten.

we naar een forse groei van het areaal soja naar 100 tot 150 hectare.

3.5 Introductie van verantwoord zaaizaad

3.6 Verantwoord gebruik van gewasbeschermingsmiddelen Op basis van het convenant ‘Duurzame gewasbescherming’ is door

Agrifirm Plant introduceerde in 2013 de Thermoseed-methode, een

de Vereniging Agrodis een toolbox ontwikkeld die telers helpt om

nieuwe methode die zaaigranen ontdoet van eventuele schimmels.

het oppervlaktewater schoner te houden. De Vereniging Agrodis

Na een testfase waar behandeld zaad uit Zweden in Nederland werd

behartigt de belangen van de ondernemingen in Nederland die

uitgezaaid, rolde Agrifirm Plant de behandelingsmethode van zaaigranen

gewasbeschermingsmiddelen distribueren. Agrifirm Plant is hier lid

grootschalig uit in Nederland. Met de Thermoseed-behandeling krijgt

van en stimuleert het gebruik van deze toolbox en wijst klanten op de

zaad een hittebehandeling met stoom, wat eventuele schimmels doodt

praktische tips om emissies te reduceren. Bovendien verzorgt Agrifirm

en het zaad reinigt. Agrifirm Plant beschikt op dit moment als enige bedrijf

Plant diverse voorlichtingsdagen, waarbij boeren professioneel begeleid

in Nederland over een Thermoseed-installatie. Uit proeven op diverse

worden om het milieu te ontzien en toch het toegelaten middelenpakket

praktijkpercelen blijkt dat behandeld zaaigraan goed uitgangsmateriaal

effectief in te zetten.

levert en dat behandeld zaaigraan door een snelle beginontwikkeling het onkruid beter onderdrukt. Voor biologische akkerbouwers zijn Thermoseed-zaaizaden daarom een verantwoord en effectief product.

3.7 Hergebruik restproducten levensmiddelenindustrie 44,4 procent van alle droge grondstoffen die Agrifirm in veevoer verwerkt bestaat uit restproducten uit de levensmiddelenindustrie. Deze co-producten blijven over bij de productie van bijvoorbeeld brood,

koek,

margarine,

bier

en

suiker.

Daarnaast

hebben

voedingsmiddelenproducenten te maken met een groot aantal restpartijen. In een goed uitgebalanceerde samenstelling zijn deze restproducten uitstekend geschikt als grondstof voor diervoeders. Over het algemeen waren de resultaten vergelijkbaar met die van 2012. Het percentage restproducten dat hergebruikt wordt voor het voer van melkvee verminderde vergeleken met vorig jaar. Dit wordt veroorzaakt door een lager gebruik van ‘citruspulp’. Door logistieke problemen in Brazilië werd dit product minder aangevoerd en verwerkt en vervangen door maïs en tarwe. Percentage per diersoort

10


2012

2013

Melkvee

65,1 57,2

Varkens

38,8 37,2

Leghennen

31,5 34,6

Vleeskuikens

40,9 42,3

4. Efficiënte productie en logistiek Efficiënte verwerking van grondstoffen en het producttransport

productielijnen in Zwolle. Maar, door de hogere energiedichtheid en

naar de klant zijn belangrijke taken van Agrifirm. Vermindering

een betere vertering van de Air Line voeders, is de CO2-emissie per kilo

van het energieverbruik en een efficiënt ingerichte logistiek,

varkensvlees lager in vergelijking met gangbare voeders. De resultaten

zijn speerpunten van ons duurzaamheidsbeleid. Daarnaast staat

van NutriControl zijn minder goed dan in 2011. Door de reorganisatie

efficiëntere productie hoog op onze agenda. Voorwaarde is dat

zijn vanaf 2012 minder analyses per jaar gemaakt wat resulteerde in

hernieuwbare energie niet wordt gewonnen uit biomassa die ook

verminderende EEI resultaten.

als voedsel of diervoeder gebruikt kan worden. In 2013 schafte Agrifirm Magyarország’s locatie Győr een nieuw

4.1 Energie Efficiency Index resultaten

transformatiestation aan om gericht het energieverbruik terug te dringen. Het energieverbruik van locatie Győr daalde daardoor van 20,9 kWh/ton in 2012 naar 16,1 kWh/ton in 2013.

Een belangrijke stap om efficiënter te kunnen produceren was de

Agrifirm vindt het ook belangrijk om bewust om te gaan met waterverbruik

introductie van de Energy Efficiency Index (EEI) in 2011. Sinds dit jaar

van de verschillende productielocaties. Waterverbruik en de impact van

hebben wij de EEI voor alle fabrieken kunnen berekenen. Daarmee

landbouw op de beschikbaarheid van water zijn belangrijke thema’s,

brengen we het energieverbruik per eenheid product op belangrijke

waar Agrifirm de komende jaren ook actief mee aan de slag gaat.

productielocaties in kaart. De index geeft aan hoe de energie-efficiëntie zich verhoudt tot het referentiejaar 2010. Voor de productlocaties van

Energieverbruik Agrifirm 2013

Agrifirm Feed is het referentiejaar 2011 gekozen, omdat sinds dat jaar de

Afgelopen jaar zijn de volgende hoeveelheden energie gebruikt door

energie-efficiëntie van deze productielocaties wordt berekend.

bedrijven uit Agrifirm Group:

2012

Door jaarlijkse herhaling van de inventarisatie, wordt de progressie in

Gas (m )

energie-efficiëntie per locatie zichtbaar en krijgen we een goed beeld van

Gas (l)

wat besparingsmaatregelen opleveren.

Elektriciteit (kWh)

14.814.015

304.944

93.539

165.545.406

158.852.761

13.306

9.881

Steenkool (ton) Over het algemeen waren de resultaten vergelijkbaar met die van

Stookolie (l)

2012. Een opvallende vooruitgang van de EEI is te zien bij de locatie

Diesel (l)

Szamotuly van Agrifirm Polska. Deze vooruitgang werd geboekt door het aanschaffen van een nieuwe boiler. Agrifirm Deutschland monitort haar energieverbruik nu intensief. Hierdoor verbeterde de energie-efficiënte

2013

13.730.062

3

215.288

787.501

7.678.358

5.335.582

Benzine (l)

192.765

23.930

Adblue (l)

25.000

31.200

Aandeel hernieuwbare energie

2,56%

3,16%

bij de locatie Neuss. De vooruitgang in EEI bij de locatie Margonin van Agrifirm Polska is te verklaren door een lagere productie van meel, waarvoor de prestatiemaat lager ligt. In 2014 zullen de uitgangspunten (prestatiemaat en type productielijnen) voor de EEI berekeningen voor

Hernieuwbare energie 120% 2010 2011 2012 2013

100%

iedere productielocatie worden geactualiseerd.

80% 60%

Agrifirm Feed

Agrifirm Belgium

Agrifirm Polska



NutriNuscience Group Control


11

Opeinde

Agrifirm Winkel BV Oldambt

NutriControl

Agrifirm Exlan Veghel

BV Oldambt

Abemec

Baasrode

Agrifirm Plant Drongen

Agrifirm Belgium

Agrifirm Polska



Bocs

Kaba

Neuss

Topola

Szamotuly

Margonin

Grobbendonk

Zwolle

Wansum

Veghel

Oss

Meppel

Emmen

140 120 100 80 60 40 20 0

Drachten

Energieverbruik 2013 t.o.v. referentiejaar

Gyor

De productie van deze voeders vergt meer energie dan de reguliere


efficiënter geworden omdat de locatie Air Line voeders produceert.

Nuscience Group

van 2011. De productielocatie Zwolle is door de jaren heen niet energie-

Agrifirm Feed

0%

Dit zorgde voor circa 5 procent minder elektrisch verbruik ten opzichte

Agrifirm Group BV

20%

van de compressoren op de productielocaties Oss, Veghel en Wanssum.

(exclusief deelnemingen)

40%

Agrifirm investeerde voor bijna een half miljoen euro in de vervanging

BV Oldambt

4.2 CO2-emissies Op basis van het energieverbruik heeft Agrifirm dit jaar voor het eerst

tussen de distributiecentra en een betere indeling van postcodegebieden

de CO2-emissies (Organisational Environmental Footprint) berekend.

droeg hier ook aan bij.

De resultaten voor CO2-emissies zijn gebaseerd op emissiefactoren gepubliceerd door Stimular (o.b.v. CE Delf 2010) en Climate Neutral Group

Een andere verbetering van Agrifirm Plant is een optimalisatie van de

(o.b.v. Agentschap NL, CO2 prestatieladder 2012):

graanlogistiek en de graanopslag. Ongeveer 10 kleinere opslaglocaties werden gesloten en een nieuwe moderne opslag voor graan werd in

> CO2-emissies directe energie 51.351.236 kg CO2-equivalent

gebruik genomen in Kampen. De locatie in Kampen biedt uitstekende

> CO2 -emissies indirecte energie 80.273.703 kg CO2-equivalent

mogelijkheden om met schepen aan- en af te voeren, waardoor het wegtransport afneemt. Tevens introduceerde Agrifirm Plant in 2013


voor telers in graandichte gebieden de mogelijkheid om graan, na een korte bewaarperiode van enkele dagen, op te laten halen door Agrifirm. Deze ‘af erf service’ vervangt transport van granen door telers naar een

Het transporteren van producten draagt bij aan een aanzienlijk deel van

stort-, of opslaglocatie. Dit resulteert in minder transport tijdens de

het energieverbruik en daarmee de CO2-uitstoot van Agrifirm. Doel is om

oogstperiode en efficiënter transport. Dit draag bij aan minder CO2-

het transport efficiënt en energiezuinig te organiseren. Op veel locaties is

uitstoot en veiliger verkeer.

geïnvesteerd en zijn de productie en het transport flexibeler en efficiënter ingericht. Zo zijn zowel bij Agrifirm Plant als bij Agrifirm Feed het werken volgens

4.4 Opwekken van duurzame energie

IDEX (Integrated Daily Excecution) - principes geïntroduceerd. Dit houdt

Agrifirm stimuleert het opwekken van duurzame energie door

efficiënter plannen in, waardoor minder kilometers per afgeleverde ton

mestverwerking. Agrifirm Exlan, onderdeel van Agrifirm Group, begeleidt

voer nodig zijn. De beladingsgraad bij het transport van Agrifirm Plant

ondernemers in vergunningstrajecten voor co-vergistingsinstallaties.

van verpakte meststoffen steeg met ongeveer met 700 kg per vracht. Ook

Deze installaties produceren biogas door het vergisten van mest- en co-

daalde het aantal kleine vrachten (< 27 ton) met ongeveer de helft. Bij het

producten, reststromen uit de landbouw en voedingsindustrie. Met deze

IDEX project van Agrifirm Feed in Veghel steeg de beladingsgraad van 90

installaties kunnen ondernemers reststromen zo hoogwaardig mogelijk

procent naar 96 procent en het aantal kilometers per ton vracht daalde

inzetten en op een duurzame manier energie opwekken. Bovendien

met 6,3 procent (van 6.35 km/ton naar 5.95 km/ton).

worden er mineralenconcentraten geproduceerd die uitstekend

Binnen Agrifirm Feed hebben daarnaast Business Excellence projecten

inzetbaar zijn bij de bemesting van akkerbouwgewassen.

bijgedragen aan een efficiëntere logistiek. Deze projecten zetten in op het verbeteren van bedrijfsprocessen en het verhogen van de efficiëntie. Bij de productielocaties Wanssum en Meppel startte in 2013 het project

4.5 Feedmiles en landuse

Lean Production dat zich richt op verbeteringen in productie en logistiek. Elk jaar breiden we dit project met twee locaties uit. Ook zette Agrifirm

Agrifirm berekent jaarlijks hoeveel transportkilometers (‘feedmiles’) en

Feed in 2013 vijf Euro6 gecertificeerde vrachtwagens in om de uitstoot

hoeveel landbouwgrond (‘landuse’) nodig zijn voor de productie van een

van NOx en fijnstof te verminderen. Voor een nog verdere verhoging van

kilogram melk, varkensvlees, pluimveevlees en eieren. In deze berekening

de flexibiliteit en de efficiëntie van het transport, besteedt Agrifirm Feed

zijn alle schakels in de keten meegenomen, van de teelt van grondstoffen

het transport per 1 januari 2014 volledig uit. De logistiek van Agrifirm

voor diervoeders tot en met de producten die veehouders produceren.

Feed werd al voor de helft door een externe vervoerder verzorgd. Door

Het landgebruik en het aantal kilometers zijn in principe vergelijkbaar

een optimalere rittenplanning resulteert uitbesteding van het transport

met de resultaten van 2012.

in een lagere CO2-uitstoot en minder kilometers. Het motto bij Agrifirm Plant is ‘efficiënt als het kan, spoed als het moet’.

Landuse

Agrifirm Plant verving het door de klant afhalen van producten door

Varkensvlees

3,9 m2/kg

4,7 m2/ kg

volledige bezorging. Met deze vervanging wordt voor een moderne

Eieren

4,8 m /kg

4,8 m2/ kg

logistiek gekozen, op maat gesneden voor de klant. Hierdoor worden

Pluimveevlees

4,5 m2/kg

4,9 m2/ kg

producten niet eerst van een centraal magazijn of productielocatie naar

Melk

1,1 m /kg

1,2 m2/ kg

2012 2013 2

2

een afhaaldepot getransporteerd. De producten worden rechtstreeks naar de afnemer getransporteerd. De leverbetrouwbaarheid van deze

Feedmiles

2012

2013

franco levermethodiek wordt ook volgens IDEX principes gemeten.

Varkensvlees

3,328 km /kg

5,679 km/ kg

De distributie van zowel zaaizaad als gewasbeschermingsmiddelen

Eieren

2,852 km/kg

5,672 km/ kg

verbeterde daardoor; meer dan 98 procent werd uitgeleverd wat

Pluimveevlees

4,385 km/kg

6,185 km/ kg

resulteert in minder kilometers. Betere afstemmingen en samenwerking

Melk

1,002 km/kg

0,915 km/ kg

12


5. Planten en dieren laten presteren Met onze producten en diensten stellen we boeren in staat

Organische meststoffen

om planten en dieren optimaal te laten presteren. Zo dragen

600.000

we bij aan verkleining van de ecologische voetafdruk van

500.000

de voedselproductie, wat in veel gevallen gepaard gaat met

400.000

een rendementsverbetering voor de boer. De belangrijkste

300.000

voorwaarde: een goede gezondheid van dier, plant en bodem. Het Agrifirm Innovation Center, de R&D-afdeling van Agrifirm Plant en de Nutritie&Innovatie-afdelingen binnen Agrifirm Feed hebben een spilfunctie om productinnovaties op dit terrein te

200.000 100.000 0

2008

Vloeibaar (t)

2009

2010

Stapelbaar (t)

2011

2012

Compost (t)

2013

Organische meststoffen

ontwikkelen.

5.1 I nvesteren in mestverwerking

5.3 Fosfaatreductie Minder fosfaat in het voer, betekent ook minder fosfaat in de mest. Dat draagt

Nieuwe mestwetgeving verplicht boeren met een mestoverschot

bij aan een beter milieu en een grotere biodiversiteit omdat er minder risico

vanaf 2014 om een deel van de mest te verwerken. Daarom moet

is voor uitspoeling van fosfaat naar het oppervlaktewater. Voor Agrifirm is de

in 2014 voldoende mestverwerkingscapaciteit beschikbaar zijn.

reductie van fosfaat in voer een belangrijk speerpunt. Agrifirm Feed heeft

Mestverwerking draagt bij aan het opwerken van mest tot waardevolle

hiervoor speciale voerconcepten ontwikkeld voor alle sectoren. Voorbeelden

nutriënten en organische stof voor de bodem. Door mest te verwerken

hiervan zijn Air Line [2.0] (60 procent minder fosfaat en 30 procent minder

worden meststromen efficiënt ingezet en zijn we een stap dichterbij het

stikstof in de mest) en Pmin-voeders voor varkens en de nP-voeders

sluiten van kringlopen. Juiste inzet van nieuwe organische meststromen,

voor rundvee. Agrifirm heeft in alle rundveevoerlijnen ook de maximale

verbetert de bodemvruchtbaarheid bij telers.

hoeveelheid fosfaat in de voeders verlaagd. Daarnaast stimuleren onze specialisten rundveehouders om deel te nemen aan BEX (bedrijfsspecifieke

Agrifirm is één van de initiatiefnemers van het Mestinvesteringsfonds

excretie). Uitgangspunt van deze initiatieven zijn het verbeteren van de

dat in 2013 opgericht werd. Het fonds biedt achtergestelde leningen aan

mineralenefficiëntie met behoud van goede diergezondheid.

om concrete investeringsplannen voor mestverwerking te stimuleren. Het Mestinvesteringsfonds is een initiatief van 24 voerbedrijven en

In totaal werd in 2013 een reductie van 1,1 miljoen kg fosfaat gerealiseerd

wordt ondersteund door LTO, NVV en Rabobank. Ruud Tijssens, director

ten opzichte van het ijkjaar 2009. Agrifirm levert hiermee een substantiële

Corporate Affairs van Agrifirm, is voorzitter van het bestuur van het

bijdrage aan het halen van de sectorale doelstellingen, zoals beschreven

Mestinvesteringsfonds. In 2013 ontving het fonds ruim 50 aanvragen en

in het convenant Voerspoor van Nevedi en LTO. De fosfaatbesparing was

werd circa 5 miljoen euro beschikbaar gesteld voor verwerkingsinstallaties.

minder dan in 2012 omdat sommige grondstoffen niet voor handen

Agrifirm Exlan, een dochteronderneming van Agrifirm Group en ZLTO

waren waardoor andere grondstoffen in het voer gebruikt werden. Deze

screenen de ingediende voorstellen en zorgen, indien noodzakelijk, voor

grondstoffen bevatten meer fosfaat.

verdere begeleiding. Verminderen fosfaat in veevoer Agrifirm maakt ook deel uit van het Projectbureau Lokale Mestverwerking (PLMV). Dit is een samenwerkingsverband tussen

Fosfaatbesparing (kg)

ZLTO, LLTB, LTO Noord, Mestac en Agrifirm Exlan. PLMV wil lokale

Rundvee

953.631 534.650

mestverwerkingsinitiatieven voorzien van kennis en advies over

Varken

698.535

2012

2013 538.886

mestverwerking. In de plantaardige sector werkt Agrifirm Plant ook aan het verminderen

5.2 Organische meststoffen

van het fosfaatgebruik. Onderzoek van Agrifirm Plant richt zich op een optimale opbrengst en bodemvruchtbaarheid met minder fosfaat. Zo ontwikkelt Agrifirm Plant speciale producten zoals iSeed, waarmee het

Voor Agrifirm Plant is een toename in het efficiënter inzetten van

fosfaat gebruik van telers verminderd kan worden. Daarnaast adviseren

organische meststoffen een belangrijke doelstelling. In 2012 was er

wij telers over hoe zij het best rijenbehandeling kunnen toepassen in

echter nog weinig groei in de afzet van organische meststoffen en

vloeibare, korrel-, en granulaatvorm. Hierdoor is het aandeel van telers dat

compost te zien. Dit had onder andere te maken met het slechte weer

rijenbehandeling doet toegenomen. Dit vergroot de toepassingsruimte

tijdens de periode dat de mest uitgereden mocht worden. Voor 2013

voor onder andere organische mest, digestaat en compost. Dit draagt

is er wel een behoorlijke stijging in het gebruik van deze producten

weer bij aan de aanvoer van voldoende organische stof voor het behoud

gerealiseerd.

van de bodemvruchtbaarheid.


13

5.4 KringloopWijzer

Agrifirm levert ook het voer voor Optimum Vita. Op één locatie van ei tot vleeskuiken is de kern van dit nieuwe concept. Dit leidt tot sterkere

Vanaf 2015 is de KringloopWijzer verplicht voor melkveehouders met

en gezonde kuikens en levert ook milieuwinst op. De CO2-uitstoot is 14

een fosfaatoverschot. De KringloopWijzer brengt de kringloop van voer,

procent lager dan in een standaardsysteem en het concept realiseert een

mest en bodem van een melkveebedrijf in beeld. Met deze gegevens

fosfaat- en stikstofreductie van 3 procent per kuiken. Agrifirm startte eind

kan de melkveehouder gemakkelijker rekening houden met de bodem,

2013 met voerproeven in het nieuwe houderijconcept. De onderzoeken

een andere voerverhouding kiezen en efficiënter bemesten. Dit verbetert

dragen bij aan de verbetering van het dierenwelzijn van de vleeskuikens.

de efficiëntie van het melkveebedrijf en laat zowel plant als dier beter presteren. Dit levert ook winst voor het milieu op.

Sinds 2013 is het legpluimveevoer VIGOR ook beschikbaar voor de biologische pluimveehouderij. Agrifirm Feed speelt hiermee in op de vraag

Agrifirm Exlan, onderdeel van Agrifirm Group, adviseert melkveehouders

vanuit de markt. Door de toevoeging van een co-product dat ontstaat bij

over de KringloopWijzer. In 2013 is gestart met het begeleiden van een

de verwerking van tarwe, stimuleert VIGOR de werking van de vertering

aantal studiegroepen. Daarnaast werd een groep rundveespecialisten

waardoor hennen de voedingsstoffen beter opnemen. De vervanging

van Agrifirm Feed opgeleid tot KringloopWijzerspecialist. Agrifirm gaat in

van 3 procent van de gangbare grondstoffen door co-producten levert

2014 al haar specialisten opleiden tot KringloopWijzerspecialist.

bovendien een verlaging van de carbon footprint op van 4 procent. Programma’s voor gezond rundvee

5.5 Nieuwe voerconcepten voor goed presterende dieren

Voor het optimale resultaat is management van boeren doorslaggevend. Agrifirm is daarom betrokken bij het project Smart Dairy Farming. Smart Dairy Farming ontwikkelt een nieuwe aanpak om data over ondermeer groei van jongvee en diergezondheid te vertalen naar praktische

Nieuwe concepten voor pluimvee

adviezen. Hierdoor stijgt de levensduur en verbetert de diergezondheid

Begin 2013 introduceerde Agrifirm een nieuw legpluimveeconcept:

van melkkoeien.

SCALA. Het concept is een unieke voeraanpak die beter aansluit op de voedingsbehoefte van hennen. Omdat hennen de mineralen uit het voer

Voor melkveehouders lanceerde Agrifirm Feed in 2013 ook een nieuw

beter benutten, wordt de levensduur van hennen verlengd en zijn ze

concept: PensEfficiënt. Met praktische tools kunnen specialisten van

gezonder. SCALA verlaagt de uitval van hennen met 30 procent en zorgt voor

Agrifirm Feed het kengetal BufferZuurBalans bepalen. Dit kengetal is

een betere legpersistentie. Door een betere voerbenutting is bovendien de

ontwikkeld in samenwerking met Agrifirm Innovation Centre en voorspelt

verbrandingswaarde van de mest hoger wat meer stroom oplevert.

hoe verzurend het voer is. Hierdoor is het mogelijk om tijdig maatregelen te nemen om pensverzuring te voorkomen en een gezonde pens te

In 2013 was Agrifirm betrokken als adviespartner bij de lancering

behouden. Naast de gezondheid en melkproductie van de koe, heeft dit

van Optimum Vita, het nieuwe houderijconcept voor vleeskuikens.

ook voordelen voor het milieu door een betere voerefficiëntie.

14


Nieuwe concepten voor de varkenshouderij

toegevoegde waarde boven de bestaande bemestingsproducten van

Goed voer speelt een belangrijke rol bij de gezondheid van dieren en

Agrifirm Plant. Voorbeelden zijn de Top Mixen, Top Cote meststoffen en

een lager antibioticagebruik. Agrifirm Feed lanceerde daarom in 2013

de Grasmix® Kali. Grasmix® Kali is bedoeld voor de rundveehouderij en

de nieuwe biggenaanpak Big Control. Dit is een totaalaanpak gericht op

is een ideale aanvulling op de basisbemesting met drijfmest. Top Mixen

een goede voeropname en gezonde biggen. Met het voeder Air Line

zijn samengestelde meststoffen met een optimale samenstelling die

[2.0] Big verbetert de weerstand van de big en worden darmproblemen

de gebruiker een nauwkeuriger en efficiëntere bemesting leveren. Eén

voorkomen. Door de toevoeging van Darmfit® aan het voer nemen

van de Top Mixen is de Top Cote lijn bestaande uit maatmeststoffen.

biggen de voedingsstoffen beter op. Dit resulteert in gezondere biggen

Een innovatief en duurzaam product waarin gecoate en ongecoate

en minder antibioticagebruik.

meststoffen gecombineerd worden met teeltspecifieke samenstellingen. Door de coating komen nutriënten vrij wanneer planten of bomen het

Agrifirm Feed lanceerde ook een nieuwe zeugenaanpak: Sow Control.

nodig hebben. Dit geeft een langere werking en een betere benutting

Dit is een nieuwe totaalaanpak voor elke fase van de cyclus van zeugen.

van de stikstof. En dat levert winst op voor het milieu.

Sow Control biedt voor iedere fase speciale voeders en deskundig advies. Met het nieuwe voer, de Transitie korrel, kan de varkenshouder het voer

Speciaal voor de bloembollenteelt ontwikkelde Agrifirm Plant samen

goed afstemmen op de behoefte van de zeug rond werpen. Big Control

met ORGAplus een nieuwe organische meststof. Bollengronden in het

en Sow Control zijn uitvoerig getest op Researchfarm Laverdonk en in

noordelijk zandgebied kenmerken zich door een hoge behoefte vanwege

de praktijk. Uit deze praktijktesten blijkt dat de biggen in de eerste week

de snelle afbraak van organische stof. De nieuwe meststof wordt gevormd

naar de geboorte een hogere groei hebben. Daarnaast werd er een

uit verschillende organische grondstoffen en herstelt het bodemleven.

lagere uitval gemeten: 8,3 procent versus 10,0 procent voor de biggen in

Dit resulteert in sterke en gezonde gewassen. Uit onderzoek blijkt dat de

de controlegroep. Door minder uitval en minder achterblijvers levert de

nieuwe meststof beter presteert dan kunstmest en andere organische

Sow Control aanpak meer gespeende biggen op: 12,7 procent in de Sow

mestkorrels. Op bollengronden heeft de bodem gemiddeld behoefte

Control groep versus 12,1 procent in de controlegroep.

aan 4.680 kg Effectief Organische Stof (EOS) per hectare om de afbraak te compenseren. Met een stalmeststrategie kan een teler maximaal 3.617 kg EOS per hectare aanvoeren. De afbraak van organische stof kan daarmee

5.6 Nieuwe bemestingsconcepten voor gezonde gewassen

niet gecompenseerd worden. Daarom ontwikkelde Agrifirm Plant een nieuwe meststrategie met ORGAplus. Door gebruik van ORGAplus kan een teler 7.040 kg EOS per hectare aanvoeren, waarmee de afbraak van 4.680 EOS per hectare ruimschoots wordt gecompenseerd.

Een juiste bemesting is belangrijk om planten goed te laten presteren. Doel is een gezonde bodem, goede bodemvruchtbaarheid en gezonde gewassen. Daarom ontwikkelde Agrifirm Plant nieuwe concepten voor een juiste bemesting: de toplijnen. Deze producten geven extra


15

Proeven en demo’s Agrifirm Plant

Vierhuizen

Uithuizermeeden Oudeschip Mensingeweer

Kollummerwaard Haren

Sexbierum

Cocksdorp

Warmenhuizen

Westerbork

Steenwijkerwold

Slootdorp

Creil Espel Tollebeek Nagele Zwaagdijk Ens

Wapse Giethoorn

Valthermond

Dronten

Lelystad Almere

Nieuw Beerta

Rolde

Oosterzee Julianadorp

Nieuw Scheemda

Zeewolde

Opheusden Werkendam Langeweg Colijnsplaat

Drunen

Heesch Vredepeel

Udenhout

Berendrecht (B)

Wijnandsrade Gulpen

Legenda Proeven 2013

Vanggewas

Demo’s 2013

Meststoffen

Precisielandbouw

Wintertarwe Wintergerst Zomertarwe

Rode kool

Sluitkool

Rassen

Zomergerst Japanse haver

Aardappelen Groenbemester Appel

16

Gewasbeschermingsmiddelen

Vitaliteit

Biologische akkerbouw

Bakkwaliteit

Granen

Grasland

Diverse gewassen

Suikerbiet

Maïs

Prei

Uien

Wortelen

Zaaiuien

Peer

Boomteelt

Gladiool

Hyacint

Lelie

Narcis

Tulp

Zantedeschia

Druifje


5.7 Onderzoek voor betere teelten Agrifirm Plant voert al vele jaren onderzoek uit waarmee we telers

5.8 Bijdrage van innovatieprojecten aan duurzaamheid

een goed gefundeerd advies kunnen geven. De afdeling R&D en

Net als voorgaande jaren is er bij AIC, Agrifirm Plant en Agrifirm Business

teeltspecialisten zoeken met landelijke en regionale proeven oplossingen

Excellence (BE) een duurzaamheidsscan uitgevoerd om inzichtelijk te

voor actuele problemen in teelten. Agrifirm Plant onderzocht in 2013

maken welke projecten in 2013 een bijdrage hebben geleverd aan: de

bijvoorbeeld voor welke gebrekverschijnselen prei gevoelig is en wat

gezondheid van mensen en dieren (‘people’), de biodiversiteit en de

de effecten van deze gebreken zijn op het geoogste product. Een uniek

uitstoot van broeikasgassen (‘planet’) en het rendement voor de boer

onderzoek, want dit werd nog niet eerder onderzocht bij prei. Ook

(‘profit’). Zo heeft AIC in 2013 een Proof of Principle studie gedaan naar de

onderzocht Agrifirm Plant de effecten van kalibemesting in de teelt van

uniformiteit van meel voor leghennen, om daarmee de uitval van dieren

prei. De conclusies van de onderzoeken vormen de basis van het nieuwe

te verminderen en ook het energieverbruik in de fabriek te reduceren.

prei bemestingsadvies en gericht advies voor opbrengst en kwaliteit.

Daarnaast heeft AIC twee studies gedaan naar de darmgezondheid en vitaliteit van pasgeboren biggen. Deze projecten waren een

Koprot is een groot probleem in de uienteelt. Agrifirm Plant en Dacom

verdienste voor de duurzaamheidsthema’s diergezondheid en humane

namen in 2013 het voortouw en ontwikkelden een innovatieve, online

antibioticaresistentie. Agrifirm Plant heeft ook in 2013 pilots gedaan met

concept adviesmodule tegen koprot in uien. Data over koprot van uien

een beslissingsondersteunende systeem om de eikenprocessierups te

in opslag werd gecombineerd met de ervaringen van uientelers en de

traceren. Deze tool biedt gemeenten informatie om de rups tijdig en

waarnemingen van teeltspecialisten. Omdat het weer per regio een grote

efficiënt te bestrijden. De grote verbeteringen voor transport bij Agrifirm

rol speelt, biedt de module specifiek, regionaal advies. Agrifirm Plant

Plant werden mede geïnitieerd door de projecten van Business Excellence.

voerde ook onderzoek uit naar Pythiumbestrijding en stimulering van

Op basis van de duurzaamheidsscan is in onderstaande tabel aangegeven

de vitaliteit bij hyacinten. De combinatie van een gezond bodemmilieu

hoevel procent van de innovatieprojecten van Agrifirm een bijdrage heeft

en de inzet van effectieve middelen blijkt het meest succesvol. Door

geleverd op specifieke duurzaamheid doelen.

deze proeven kan Agrifirm Plant telers gericht adviseren over de juiste beschermingsmiddelen en het optimale gebruik van deze middelen. Agrifirm Plant steekt elk jaar veel tijd en energie in rassenproeven en demo’s. Samen met klanten bepaalt Agrifirm welke rassen perspectief hebben. Agrifirm Plant voerde ook onderzoek uit naar onder andere verschillende rassen wintertarwe.

Duurzaamheidsscan innovatieprojecten People Bijdragen aan vermijden humane resistentie tegen antibiotica:

AIC 17%

Verbetering diergezondheid en dierenwelzijn:

AIC 47%

Bijdrage aan het opleiden van interne of externe betrokkenen:

Plant 43%, BE 100%

Planet Biodiversiteit: verbeteren fosfaatefficiëntie:

AIC 13%,

Plant 31%

Biodiversiteit: verbeteren stikstofefficiëntie:

AIC 33%,

Plant 43%

Biodiversiteit: verbeteren van bodemfysica:

Plant 31%

Biodiversiteit: verbetering gebruik GBM:

Plant 51%

Klimaat: terugdringen uitstoot van zware broeikasgassen (methaan en lachgas):

AIC 20%,

Klimaat: verbeteren voederconversie:

AIC 50%

Klimaat: verminderen eigen energieverbruik:

AIC 10%,

BE 62%

Alternatieve eiwitbronnen:

AIC 33%,

Plant 9%

Hergebruik grondstoffen (recycling):

Plant 17%

Lucht- en waterkwaliteit:

Plant34%

Plant20%

Profit Directe kostprijsreductie van de eigen activiteiten en/of van de leden:

AIC 77%,

Plant 83%, BE 85%

Interne samenwerking:

AIC 70%,

Plant 74,

Samenwerking in de keten:

AIC 43%,

Plant57%


BE 92%

17

6. Bijdragen aan een duurzaam consumentenaanbod De invloed van de voedselproductie op de aarde en het welzijn

gebruik maken van MelkNavigator, een beoordelings- en adviestool die

van dieren en mensen krijgt steeds meer aandacht. De vraag naar

exact berekent welke voedingsstoffen koeien nodig hebben voor het

gezonde en duurzaam geproduceerde consumentenproducten

gewenste resultaat.

neemt toe. Wij vinden het belangrijk dat onze klanten de consument een ruime en verantwoorde keuze kunnen bieden. Daarom heeft Agrifirm een breed assortiment en werken we actief samen met ketenpartners om nieuwe productconcepten te ontwikkelen en te implementeren.

6.2 Biologisch en gangbaar leren van elkaar De biologische sector groeit. In 2012 gaven consumenten voor het

6.1 Verbetering diergezondheid

eerst meer dan een miljard euro uit aan biologisch voedsel. Tegelijkertijd wordt de weten regelgeving voor gangbare veehouderij en akkerbouw aangescherpt. Akkerbouwers zien de mogelijkheid voor gangbare

Het beperken van het antibioticagebruik vermindert de kans op het

onkruid- en plaagbestrijding en bemesting afnemen. Veehouders

ontwikkelen van resistentie bij pathogenen. Gezonde dieren hebben

moeten voldoen aan scherpere eisen op het gebied van huisvesting,

minder antibiotica nodig. Goed voer en de juiste toepassing hiervan speelt

ingrepen en medicijngebruik. Zowel veehouders als telers willen steeds

een belangrijke rol bij de gezondheid van dieren. Het is belangrijk om te

meer verduurzamen om tegemoet te komen aan de wens van de

voeren naar behoefte met een product dat zo goed mogelijk aansluit op de

consument en de maatschappij. Oplossingen uit de biologische sector

leeftijdsfase van het dier. De voeders van Agrifirm Feed zijn zo ontwikkeld

bieden daarvoor goede kansen. ‘Natuurdiensten’ zoals roofinsecten,

dat ze de groei en gezondheid van de dieren optimaal ondersteunen.

natuurlijk kringlopen en het bodemleven zijn gemeengoed voor de

Voorbeelden hiervan zijn SOLIQ, VIGOR en de Air Line voeders.

biologische sector. Tegelijkertijd zijn deze natuurdiensten belangrijke landbouwpraktijken waar de reguliere sector van kan leren. Door een

De wettelijk verplichte antibioticareductie van 50 procent voor 2013 is in

grotere diversiteit in soorten en landschap en een goede bodemkwaliteit

2012 gehaald. In 2015 moet de reductie 70 procent zijn. Door goed voer

wordt het landbouwsysteem versterkt. Daarnaast, is biodiversiteit ook

en goed afgestemd advies hopen we hier een steentje aan bij te dragen.

steeds meer een verdienste waar boeren voor worden beloond.

SOLIQ is het eerste vochtrijke voeder voor leghennen. Vochtrijke voeding

Agrifirm zag in 2013 ook dat middelen en producten die ontwikkeld zijn

heeft een duidelijk voordeel voor de gezondheid en ontwikkeling

voor de biologische sector steeds vaker door de gangbare sector worden

van hennen omdat selectief pikken niet meer mogelijk is. De kippen

gebruikt. Agrifirm Plant stimuleert haar klanten ook in het zoeken naar

krijgen dus altijd alle voedingsstoffen binnen. VIGOR, een ander voer

nieuwe mogelijkheden om landbouwpraktijken te verduurzamen. Een

voor leghennen, heeft een bewezen positief effect op de vertering.

voorbeeld is het toenemende aantal leden in de bloembollensector die

Het bevordert de maagwerking en reguleert de darmpassage

interesse toont in advies over het gebruik van mycorrhiza. We verwachten

waardoor meer voedingsstoffen worden opgenomen. Met VIGOR

dat de markt voor segmenten tussen biologisch en gangbaar verder zal

kunnen darmproblemen zowel voorkomen als aangepakt worden.

groeien en dat de gangbare sector verder zal verduurzamen. De diversiteit

De Air Line varkensvoeders verbeteren de vertering, verminderen

aan concepten en dynamiek in de sector bieden ondernemers kansen

maagaandoeningen en zorgen zo voor gezondere dieren. Air Line [2.0]

om van elkaar te leren en zich te laten inspireren.

voeders dragen ook bij aan de reductie van fosfaat wat winst oplevert voor het milieu.

6.3 Nieuw innovatiefonds voor telers

Agrifirm Feed heeft daarnaast verschillende concepten ontwikkeld die specifiek een bijdrage leveren aan de diergezondheid zoals bijvoorbeeld

Afgelopen jaar is het nieuwe Innovatiefonds voor telers gepresenteerd.

PensEfficiënt. Met PensEfficiënt kunnen melkveehouders sturen op

Dit fonds is een initiatief van acht partijen die nauw betrokken zijn bij de

een gezonde pens, goede voerefficiëntie en productie van de koeien.

sector, waaronder Agrifirm Plant. Doel van het Innovatiefonds is om telers te

Het bestaat uit een uniek kengetal BufferZuurBalans wat subklinische

stimuleren expertise met anderen te delen. Op de site van het Innovatiefonds

pensverzuring kan voorkomen. Ook ontwikkelde Agrifirm verschillende

kunnen telers hun innovatieve dienst, product of toepassing indienen. Een

programma’s die ondernemers ondersteunen om goede keuzes te

onafhankelijk vakjury - onder leiding van prof. dr. ir. Rudy Rabbinge (WUR) -

maken zoals OPFOK 24. Het programma levert in elke fase het juiste

beoordeelt de aanvragen op het innovatieve karakter. Inzenders kunnen een

voeradvies voor een optimale ontwikkeling. De 100-dagenaanpak bevat

financiële ondersteuning van maximaal 5.000 euro verdienen. Met de beloning

de juiste producten en het beste advies voor de voeding, huisvesting en

kunnen zij het idee verder uitvoeren of perfectioneren. Kijk voor meer informatie

verzorging voor koeien rond het afkalven. Melkveehouders kunnen ook

op de website van het Innovatiefonds: www.innovatiefondsvoortelers.nl

18


6.4 WeideKompas

het gebruik van maïs ten opzichte van het aandeel tarwe en soja in de voederproducten, door de hogere prijzen van tarwe. Maïs is in 2013 ook

Beweiding staat steeds meer in de belangstelling. Ook veel consumenten

meer ingekocht uit Brazilië en Oekraïne, dan uit Frankrijk. Dit heeft een

geven aan de koe graag in de wei te zien. Om de veehouder te helpen

belangrijke bijdrage geleverd aan een stijging van de Carbon footprint.

met de overgang op beweiding of meer rendement uit zijn beweiding te halen heeft Agrifirm Feed de WeideKompas ontwikkeld. De WeideKompas geeft met drie keuzes, diverse tools en praktisch advies antwoord op veel

6.6 Voedselveiligheid

vragen van de veehouder rondom weidegang. Begin 2013 werd in enkele partijen maïs afkomstig uit Servië, Hongarije en Roemenië verhoogde concentraties aflatoxine aangetroffen. Agrifirm Feed

6.5 Carbon footprinting

heeft, net als de andere diervoederondernemingen die zijn aangesloten bij TRUST FEED, voer voor melkkoeien teruggehaald waarin maïs uit Servië,

Carbon footprinting is het uitrekenen van de totale broeikasgasemissies van

Roemenië of Hongarije was verwerkt. Deze actie is uit voorzorg genomen

een product gedurende zijn hele levensduur. Dit onderwerp komt steeds

om te voorkomen dat boerderijmelk besmet raakte met aflatoxine. Hoewel

prominenter op de agenda van de landbouwsector in Nederland, Europa

er geen aanwijzingen waren dat in de melkveevoeders waarin deze maïs

en de hele wereld. Door een partnerschap van de FEFAC met de Food and

was verwerkt de wettelijke normen waren overschreden, namen de

Agriculture Organization (FAO) van de Verenigde Naties werkt Agrifirm aan

deelnemers van TRUST FEED – waaronder Agrifirm Feed - het zekere voor

een internationale standaardisatie van de FeedPrint methodologie. Door

het onzekere. De voeders werden teruggehaald bij de melkveehouders

dit samenwerkingsverband, lanceerde de FAO het Livestock Environmental

en daarna vernietigd. Voedselveiligheid staat hoog op de agenda van de

Assessment and Performance (LEAP) partnerschap. In dit partnerschap werd

FEFAC. Agrifirm is sinds 2013 de voorzitter van dit samenwerkingsverband.

er in 2013 gewerkt aan een mondiale methodologie voor CO2 footprinting.

Met ketenpartijen vindt intensief overleg plaats over het borgen van

Ook wordt overlegd met de FAO en de Amerikaanse diervoederindustrie

voedselveiligheid in de keten. Ook in Nederland wordt gewerkt aan het

over het opstarten van de mondiale database. Deze database wordt naar

ontwikkelen van een nieuwe, private controlesystemen.

verwachting in 2014 geïntroduceerd. Vanuit Agrifirm Plant is samen met enkele ketenpartijen gewerkt aan

6.7 Agrifirm Duurzaamheid Wiki

de afronding van een footprinttool die geschikt is voor de Nederlandse akkerbouw. Afgelopen jaar is er voor gekozen om het model van CFT Cool

Agrifirm wil op haar internetsite communiceren over relevante

Farm Tool als basis te gebruiken. Omdat diverse tools beschikbaar zijn om

duurzaamheidsthema’s. Onze doelgroep is breed: van studenten en

de footprint te berekenen, ontstaan verschillende resultaten. Daarom

beleidsmakers tot geïnteresseerde burgers. Hiervoor hebben we in 2013

stimuleren we via organisaties en initiatieven zoals het SAI Platform en de

een zogeheten Duurzaamheid Wiki ontwikkeld:

FAO het ontwikkelen van een eenduidige methode voor deze tools. Dit

www.agrifirm.com/duurzaamheidwiki

moet leiden tot sectorbreed gedragen en praktisch hanteerbare tools die eenvoudig uitwisselbaar zijn. De CO2-voetafdruk van melk, vlees en eieren Onderstaande grafiek geeft weer hoeveel kilogram CO2-equivalent wordt uitgestoten bij de productie van een kilogram melk, vlees of eieren geproduceerd met voer van Agrifirm Feed. De Carbon footprint van de producten is in vergelijk met 2012 vrij stabiel gebleven. Voor leghennen daarentegen is door een stijging van de feedmiles de footprint juist gestegen. Dit komt met name door een lichte verschuiving van Carbon footprint

Kg Co2 eq/ton product

5000

LuLuc

4000

Feed

3000

Farm

2000

Varkens

Kippen

Melk


Eieren

19

2013

2012

2011

2010

2013

2012

2011

2010

2013

2012

2011

2010

2013

2012

2011

0

2010

1000

7. De basis voor succes Om succesvol te kunnen zijn als onderneming zijn deskundige,

600 HBO/WO-ers die werkzaam zijn in de agrarische sector in Nederland.

gemotiveerde medewerkers onmisbaar. Daarom investeren wij

In dit onderzoek werd gevraagd naar de tevredenheid over de eigen

in onze mensen. We bieden ze goede arbeidsvoorwaarden en

werkgever en de populariteit van eventuele andere werkgevers. Agrifirm

opleidings- en doorgroeimogelijkheden. Om inzichtelijk te krijgen

kwam als de op een na beste werkgever in de dierlijke sector uit deze

waar er nog verbeterpunten liggen voeren we elke twee jaar een

enquête naar voren. In de mengvoederbranche eindigde Agrifirm zelfs

medewerkertevredenheidsonderzoek uit en gaan actief aan de slag

op de eerste plaats. De argumenten om voor Agrifirm te kiezen waren

met de uitkomsten hiervan.

onder andere: een toonaangevend bedrijf, goede carrièremogelijkheden en een prettige werksfeer.

7.1 M edewerkertevredenheidsonderzoek

7.4 Project leadership@agrifirm

In 2013 is er voor de tweede maal een medewerkertevredenheidsonderzoek gehouden onder de medewerkers van alle bedrijven

Agrifirm focust er de komende jaren op om het beste bedrijf in haar

van Agrifirm. Het onderzoek is uitgevoerd door een onafhankelijk

markt te zijn in 2016. Hierbij is de manier waarop leidinggevenden

onderzoeksbureau. Medewerkers werden onder andere gevraagd naar hun

hun functie uitoefenen heel belangrijk. Ook uit het afgelopen

gevoel van motivatie, loyaliteit, algemene tevredenheid en betrokkenheid

medewerkertevredenheidsonderzoek kwam leidinggeven als één van de

bij de organisatie. Het eerste onderzoek vond plaats in 2011. Sinds het

aandachtspunten naar voren. Daarom heeft Agrifirm besloten het project

laatste onderzoek zijn er veel verbeteracties ondernomen. Zo is op veel

leadership@agrifirm te starten. Dit project is een continu proces en een

plaatsen in de organisatie het werkoverleg beter georganiseerd, zijn

ontwikkeltraject voor de gehele organisatie.

personeelsvertegenwoordigingen opgericht en is een start gemaakt met Performance Management. Ook is een leiderschapsprogramma opgezet.

7.5 Young employees, young potentials

Deze verbeteringen hebben effect gehad: de medewerkers zijn meer tevreden dan twee jaar geleden. Het percentage medewerkers dat

De ‘Young Employees Agrifirm’ (YEA) zijn hoger opgeleide medewerkers

op algemene tevredenheid een score tussen de 7 en 10 gaf, steeg

tot 35 jaar, die regelmatig bij elkaar komen om trainingen te volgen en

van 69 procent in 2011 naar 79 procent in 2013. Ook het aantal

hun netwerk te verbreden. Dit jaar reisden in het kader van dit programma

medewerkers dat de vragenlijst heeft ingevuld steeg van 65 procent

30 jonge medewerkers vanuit verschillende Agrifirm-bedrijven af

naar 72 procent. Ondanks dat de scores een duidelijk vooruitgang laten

naar Boedapest in Hongarije en het hoofdkantoor in Apeldoorn. Het

zien, liggen verbeterpunten op hetzelfde vlak als twee jaar geleden:

hoofdthema van de dag was leiderschap binnen Agrifirm.

persoonlijke ontwikkeling, training en opleiding, MT en strategie en interne communicatie. In sommige gevallen zijn de verschillen tussen de

Agrifirm Winkel BV heeft een eigen variant: het Young Potential

afzonderlijke bedrijven van Agrifirm groot. Per bedrijfsonderdeel is een aparte

programma. De afgelopen twee jaar hebben hier 24 medewerkers tussen

rapportage gemaakt. Deze rapportages dienden als uitgangspunt voor de

de 20 en 30 jaar aan deelgenomen. Het op maat gemaakte programma

verbeterplannen die aan het eind van het eerste kwartaal zijn opgesteld.

bestaat uit dertien trainingsdagen rond thema’s als persoonlijke ontwikkeling, verkopen, leidinggeven, cijfers, planning & organisatie en

7.2 Personeelsbestand Vanuit strategisch oogpunt willen we de productie en het transport

local marketing.

7.6 Familiedagen

efficiënter inrichten. Begin 2013 sloten we een aantal vestigingen van Agrifirm Plant. Vanaf begin 2014 wordt het transport van Agrifirm

Bij Agrifirm Magyarország Zrt. is afgelopen jaar een leuke, nieuwe traditie

Feed uitbesteed en is bedrijfsbreed een efficiencyslag gemaakt. Deze

gestart: de familiedag. Bijna 400 medewerkers van drie verschillende

keuzes gaan helaas gepaard met reorganisaties. Hierdoor daalde het

productielocaties kwamen met hun gezin samen voor een dag vol plezier

personeelsbestand in 2013. Agrifirm spant zich maximaal in om ontslagen

en entertainment. De dag werd georganiseerd op een hippisch park,

te voorkomen. Binnen het opgestelde sociale plan streven we naar zo

waar men kon genieten van een traditionele paardenshow, muziekshow

veel mogelijk herplaatsingen, intern of extern.

en men kon meedoen aan verschillende ‘Olympische Spelen’.

7.3 Verkiezing beste werkgever

Ook Agrifirm Polska organiseert elk jaar een familiedag op één van de productielocaties. Dit jaar vond de familiedag plaats in Margonin waar er verschillende wedstrijden en activiteiten waren georganiseerd. Het

Het vakblad V-focus deed in september 2013 een online onderzoek onder

20


thema van de dag was Fit4More.

de ontwikkelingsorganisatie Agriterra. Agriterra steunt wereldwijd boerenorganisaties in hun strijd tegen armoede door onder de andere de inzet van agrarische specialisten uit Nederland. Dit sluit goed aan bij de doelstellingen van Agrifirm om met goede producten en deskundige medewerkers toegevoegde waarde te bieden aan boeren. Het eerste project dat Agrifirm samen met Agriterra uitvoerde, vond plaats in Kenia. In juli 2013 verbleven twee Agrifirm Feed rundveespecialisten een week in Kenia. Samen met plaatselijke boeren werkten ze aan het realiseren van een stijgende melkproductie en een betere benutting van krachtvoer. Na deze eerste succesvolle opdracht hebben Agriterra en Agrifirm besloten de samenwerking te formaliseren en intensiveren. Voor 2014 is de ambitie uitgesproken om aan minimaal twee nieuwe projecten invulling te geven. Agrifirm Plant organiseerde in samenwerking met ZOA opnieuw missies naar Burundi. Als vervolg op de missies in 2012 die kennis over aardappelpootgoed over brachten, was investeren in rendement nu een belangrijk thema. In Burundi wordt nog geteeld zonder bemesting. Agrifirm Plant legde twintig proefvelden aan met bonen, erwten en tarwe voor proeven met bemesting, bekalking, plantafstanden en rassen. Belangrijkste resultaat was een goede opkomst van boeren tijdens de twee open dagen die plaatsvonden. Door nauwe samenwerking met de lokale voorlichting wordt het project met eigen mensen vervolgd.

7.7 Samen werken aan succes II

7.10 Performance Management

Vorig jaar organiseerde Agrifirm Feed voor het eerst Samen werken

Het doel van Performance Management is het structureel voeren van

aan Succes bijeenkomsten, met boerenerfsessies. Het vervolg dit jaar

plannings-, functionerings- en loopbaangesprekken gericht op duurzame

was Samen werken aan Succes II met als thema ‘winnen doe je nooit

inzetbaarheid van de medewerkers. Voor bijna alle bedrijven binnen

alleen’. Uit het hele land kwamen op verschillende data medewerkers

de Agrifirm Group, is de Performance Managementcyclus ingezet. Om

samen in Omnisport in Apeldoorn voor een actief programma en

verder te professionaliseren is structureel overleg (eens in de zes weken)

inspirerende workshops. De deelnemers leerden denken vanuit een

tussen HR en managers over de ontwikkeling van hun medewerkers,

winnaarsmentaliteit, hoe ze de klant beter konden leren kennen en hoe

expliciet op de agenda gezet.

ze optimaal kunnen samenwerken met collega’s. In totaal namen 647 medewerkers deel aan dit maatwerkprogramma.

7.8 Sporten bij agrifirm

Bedrijven

Bedrag 2013

Agrifirm Group BV

1079

Agrifirm Feed

217

Nuscience Group

123

Sporten is goed voor de gezondheid en een leuke manier om collega’s


beter te leren kennen. Agrifirm organiseert daarom elk jaar meerdere

Agrifirm Polska

sportieve events. Zo was er in juni een sportdag waar men kon wielrennen


en mountainbiken in de omgeving van Apeldoorn of mee kon doen aan


een beachvolleybaltoernooi. In oktober deden ruim 40 medewerkers

Agrifirm Belgium

mee aan een ATB- of wielrentocht georganiseerd vanuit Agrifirm. Alle

Agrifirm Plant

1433 83 85 118 1389 749

deelnemers vertrokken vanuit Wanssum voor een mooie tocht door

Abemec

Duitsland, Maasduinen, Maasvallei en de Peel.

BV Oldambt

103

Agrifirm Exlan

971

NutriControl

707

Agrifirm Winkel BV

233

7.9 Agrifirm-specialisten op missie

1753

Om haar maatschappelijke betrokkenheid te tonen, steunt Agrifirm een

Gemiddeld bedrag besteed per medewerker per bedrijf in 2013 aan opleiding

aantal goede doelen. In het kader van ‘A World to feed’ steunt Agrifirm

en training.


21

7.11 Veiligheidsbeleid

7.12 Ongevallen en ziekteverzuim

Werken in een veilige omgeving is voor iedereen belangrijk. In 2012

Het gemiddelde ziekteverzuim van Agrifirm in 2013 was 3,3 procent. Dit

startte Agrifirm daarom met het Safety First project. Doel van dit

is vergelijkbaar met vorig jaar. In 2013 lijkt al wel een positief effect te

project is het terugbrengen van het aantal ongelukken en het invoeren

zien van het Safety First project. Gemiddeld genomen daalde het aantal

van veiligheidsprincipes. In 2013 daalde het aantal incidenten bij

frequenties en het verzuimpercentage:

Agrifirm Feed en Nuscience. Agrifirm Feed investeerde in haar locatie Drachten ruim 100.000 euro om te voldoen aan de ATEX richtlijnen.

> Ongevallenfrequentie (incidenten per 1.000.000 werkuren):

Deze richtlijnen borgen de Europese normen om veiligheid en

gezondheid van werknemers in de omgeving van explosiegevaar. Op

> Gemiddelde afwezigheidsduur door ongeval: 22 werkdagen in 2013,

de locatie Oss werden de hamermolens gecontroleerd en aangepast

volgens de ATEX richtlijnen. Agrifirm Feed paste voor al haar locaties

> Verzuimpercentage als gevolg van ongeval: 0,2 procent in 2013,

de beveiligingen voor stofexplosiegevaar aan en voerde een nieuw

2,5 in 2013, versus 8,6 in 2012 versus 21 in 2012 versus 0,7 procent in 2012

veiligheidsreglement in. Gemiddelde ziekteverzuim (%)

2012

2013

Nuscience integreerde ook veilig werken verder in de organisatie met de

Agrifirm Group BV (exclusief deelnemingen)

1,6

2,3

introductie van een internationaal vijf stappenplan naar veiliger werken.

Agrifirm Feed

4,5

4,7

Op locatie Utrecht werd ook een arbocommissie opgericht. Locatie

Nuscience Group

1,8

1,7

Drongen organiseerde een kwartaalbijeenkomst rondom veiligheid


4,1

7,5

en trof veiligheidsmaatregelen zoals het plaatsen van een nieuwe

Agrifirm Polska

3,8

2,5

stofafzuiging op de laadbalgen van een laadstraat.

Agrifirm Magyraroszág Zrt.

3,2

1,8


3,0

3,2

Binnen de Agrifirm Group is goed inzicht in het veiligheidsbeleid

Agrifirm Belgium

2,8

3,2

van de verschillende bedrijven. In 2013 is er als onderdeel van

Agrifirm Plant

2,8

2,7

het Safety First Project een quickscan gemaakt van de Agrifirm

Abemec

2,7

3,6

bedrijven. Deze scan is ingevuld door alle directeuren van de

BV Oldambt

5,3

5,9

dochterondernemingen. Aan de hand van de uitkomsten hebben

Agrifirm Exlan

5,5

3,7

sommige bedrijven maatregelen genomen om zaken te verbeteren.

NutriControl

4,4

2,7

Elk bedrijf stelt voor 2014 een actieplan op. Een speciaal ingestelde

Agrifirm Winkel BV

2,3

3,1

werkgroep en de hoofddirectie beoordelen de actieplannen. Eind 2013 zijn alle plannen afgerond, wat een belangrijke eerste stap is in het veiligheidsbeleid van Agrifirm.

7.13 Codes en regelingen

Quickscan

Agrifirm houdt zich vrijwillig aan de Nederlandse Corporate Governance

De Agrifirm-bedrijven zijn op acht onderdelen bevraagd:

Code. Deze code is verplicht voor beursgenoteerde bedrijven en bevat

> Het hebben van een beleid op het gebied van veiligheid

principes en bepalingen die de verhoudingen reguleren tussen het

> Uitvoeren van een risico-inventarisatie

bestuur, de Raad van Commissarissen en de (algemene vergadering van)

> Registreren van ongevallen

aandeelhouders. Bij Agrifirm is de code zo aangepast dat deze aansluit bij

> Trainen van medewerkers ten behoeve van veiligheid

het coöperatieve karakter. Daarnaast kent het bedrijf een gedragscode

> Aanwezigheid van preventiemedewerkers

Eerlijk zaken doen. Deze code is een leidraad om altijd bewust en ethisch

> Aanwezigheid van aangewezen uitvoeringsmedewerkers, met

te handelen, bijvoorbeeld als het gaat om tegenstrijdige belangen

of concurrentiemethoden. Een klokkenluidersregeling beschermt

vastgelegde bevoegdheden

> Inspraak over veiligheid

medewerkers die misstanden melden. In 2013 zijn er geen meldingen

> Laten uitvoeren van een PMO (periodiek medisch onderzoek)

over corruptie of discriminatie binnengekomen via deze regelingen.

22



23

GRI G4 INHOUDSPOPGAVE EC Economisch Indicator

Definitie**

Plaats in het verslag

EC1

Directe economische waarden

P6

EC6

Percentage MT-leden afkomstig uit land van handelen


EC7

Investeringen in lokale infrastructuur en voorzieningen

P20 - 21

EC8

Donaties, sponsoring en vrijwillige bijdragen aan maatschappelijk debat

P9 - 10, 13, 17, 20 - 21

EN Milieu Indicator

Definitie


EN1

Totale hoeveelheid gebruikte materialen naar gewicht of volume

P6

EN2

Percentage van de gebruikte materialen dat bestaat uit afval uit externe bronnen

P10

EN3

Direct en indirect energieverbruik

P11

EN5

Energie die bespaard is door besparingen en efficiencyverbeteringen

P11

EN6

Initiatieven ten behoeve van energie-efficiënte of op duurzame energie gebaseerde

P11

en diensten, evenals verlagingen van de energie-eisen als resultaat van deze initiatieven.

EN12

Gevolgen voor biodiversiteit

P9 - 10

EN15, 16 & 17 Broeikasgasemissies

P9, 11 - 12, 14, 19

EN26

Initiatieven ter compensatie van de milieugevolgen van producten en diensten en omvang

P17

EN30

Aanzienlijke milieueffecten transport

P9 - 10

LA Arbeidsomstandigheden en volwaardig werk Indicator

Definitie


LA1

Totale personeelsbestand naar type werk, arbeidsovereenkomst en regio

P6

LA5

Percentage medewerkers dat onder een collectieve arbeidsovereenkomst valt


LA6

Beleid m.b.t. melding arbeidsongevallen en beroepsziekten

P22, Bijlage: KPI’s Sociaal / HR

LA9

Gemiddeld aantal uren dat een werknemer per jaar besteedt aan opleidingen,

P21 - 22, Bijlage: KPI’s Sociaal / HR

naar werknemerscategorie

LA10

Programma’s voor competentiemanagement en levenslang leren die de blijvende inzetbaarheid P21

van medewerkers garanderen en hen helpen bij het afronden van hun loopbaan

LA11

Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht omtrent

prestatie- en loopbaanontwikkeling

LA12

Diversiteit


LA16

Meldingen over schending arbeidsrechten

P22


HR Mensenrechten Indicator

Definitie


HR3

Totaal aantal gevallen van discriminatie en de getroffen maatregelen

P22

HR12

Meldingen over schending mensenrechten

P22

SO Maatschappij Indicator

Definitie


SO1

Medewerkerstevredenheid

P20

SO3

Geïdentificeerde risico’s met betrekking tot corruptie

P22

SO5

Totaal aantal rechtszaken vanwege concurrentiebelemmerend gedrag, anti-kartel- en

P22

monopolistische praktijken, alsmede de resultaten van deze rechtszaken

24


PR Productverantwoordelijkheid Indicator

Definitie


PR1

Levensduurstadia waarin de gevolgen van producten en diensten voor gezondheid en veiligheid P19

PR5

Resultaten van onderzoek naar klantentevredenheid

P7 - 8

1 Strategie Indicator

Definitie


G4-1

Een verklaring van de hoogste beslissingsbevoegde van de organisatie

Voorwoord – P3

(bv. bestuursvoorzitter, voorwoord directeur of gelijkwaardige leidinggevende functie)

over de relevantie van duurzame ontwikkeling voor de organisatie en haar strategie

2 Organisatie Indicator

Definitie


G4-3

Naam van de organisatie

Agrifirm

G4-4

Primaire merken, producten en/of diensten

P6

G4-5

Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie

Apeldoorn

G4-6

Het aantal landen waar de organisatie actief is en namen van landen met ofwel

P6

grootschalige activiteiten, ofwel met specifieke relevantie voor de duurzaamheidkwesties

die in het verslag aan de orde komen

G4-7

Eigendomsstructuur en de rechtsvorm

P5 - 6

G4-8

Afzetmarkten

P6

G4-9

Omvang van de verslaggevende organisatie, waaronder:

P6

> Aantal werknemers;

> Netto-omzet (voor organisaties in de private sector) of netto-inkomsten (voor organisaties

in de publieke sector); > Totaal van het vermogen, onderverdeeld in schulden en eigen vermogen (voor organisaties

in de private sector);

> Hoeveelheid geleverde producten of diensten

G4-10

Diversiteit van medewerkers, uitgesplitst naar geslacht en contractperiode

P6

G4-12

Beschrijving van de waardeketen

Protocol Maatschappelijk

Jaarverslag 2013

G4-13

Significante veranderingen tijdens de verslagperiode wat betreft omvang, structuur of eigendom n.v.t.

G4-16

Lijst van lidmaatschappen

Bijlage: Lidmaatschappen (branche)

verenigingen en nationale en

internationale belangenorganisaties


25

3 Materialiteit en afbakening Indicator

Definitie


G4-17

Overzicht van financiële resultaten organisatie

Financieel Jaarverslag 2013

G4-18

Beschrijving van proces voor het bepalen van de inhoud van het verslag en de


implementatie van de reporting principles

Jaarverslag 2013

G4-19

Overzicht van alle materiële afwegingen die ten grondslag liggen aan de selectie van


duurzaamheidpijlers

Jaarverslag 2013

G4-20

Overzicht van die thema’s die bij de verschillende duurzaamheidpijlers materieel zijn


bevonden binnen de organisatie

Jaarverslag 2013

G4-21

Overzicht van die thema’s die bij de verschillende duurzaamheidpijlers materieel zijn


bevonden door stakeholders buiten de organisatie

Jaarverslag 2013

G4-22

Uitleg over de gevolgen van eventuele herformuleringen van eerder verstrekte informatie


(bijvoorbeeld fusies of overnames, verandering van referentiejaar of verslaggevingsperiode

Jaarverslag 2013

en veranderingen met betrekking tot de aard van de activiteiten of de meetmethoden).

G4-23

Significante veranderingen ten opzichte van vorige verslagperiodes ten aanzien van reikwijdte

Protocol Maatschappelijk Jaarverslag 2013

4 Stakeholderbetrokkenheid Indicator

Definitie


G4-24

Lijst van afstemming met stakeholders

Bijlage: Lidmaatschappen (branche)

verenigingen en nationale en

internationale belangenorganisaties

G4-27

P12 – 13, 15, 22, 35

Overzicht van de hoofdthema’s die naar voren zijn gekomen in afstemming met stakeholders

5 Verslagprofiel Indicator

Definitie


G4-28

Verslagperiode (bijvoorbeeld fiscaal jaar of kalenderjaar) waarop de verstrekte informatie

Binnenkant omslag

betrekking heeft

G4-29

Datum van het meest recente verslag (indien van toepassing)

2012

G4-30

Verslaggevingscyclus (jaarlijks, tweejaarlijks, etc.)

Jaarlijks

G4-31

Contactpunt voor vragen over het verslag of de inhoud ervan

Binnenkant omslag

G4-32

Tabel waarin staat waar in het verslag de standaardonderdelen van de informatievoorziening Bijlage: GRI G4 Inhoudsopgave

te vinden zijn (GRI Inhoudsopgave)

G4-33

Externe verificatie voor het beoordelen van de GRI toepassing

Protocol Maatschappelijk Jaarverslag 2013

6 Bestuur, verplichtingen en betrokkenheid Indicator

Definitie


G4-34

De bestuursstructuur van de organisatie, met inbegrip van commissies die vallen onder het

P8

hoogste bestuurslichaam en verantwoordelijk zijn voor specifieke taken, zoals het bepalen

van de strategie of het overzicht over de organisatie

7 Ethiek en integriteit Indicator

Definitie


G4-56

Beschrijving van de waarden en principes van de organisatie

Voorwoord, P7

G4-58

Mechanismen die aandeelhouders en medewerkers de gelegenheid geven om aanbevelingen P33

te doen aan of medezeggenschap uit te oefenen op het hoogste bestuurslichaam

26


Bijlage: Lidmaatschappen (branche) verenigingen en nationale en internationale belangenorganisaties Thema Stakeholders Antibioticagebruik

> Kennisinstellingen

> Ketenpartners varkenshouderij

> Varkens- en vleeskuikenhouders

Arbeidsveiligheid

> Arbo Catalogus

Biodiversiteit

> Agrarische natuurverenigingen

> Leveranciers van organische meststoffen

> (Lokale) overheden en provincies LTO Noord

> Stichting Grauwe Kiekendief

> Telers

> Waterschappen

> WUR

> ZLTO

Duurzame grondstoffen

> Bemefa

> FEFAC

> ILVO Vlaanderen

> Nederlandse kwekers

> Nevedi

> Partners uit de ketentransitie verantwoorde soja

> RTRS

> SAI (Sustainable Agriculture Initiative)

> Wageningen Universiteit (Feed4Future)

Energie

> RVO

> Convenant Schone & Zuinige Agrosectoren

Fosfaatreductie diervoerders

> Convenant voerspoor Nevedi

> LTO Varkens- en rundveehouders

> ZLTO

Gewasbescherming

> Agrodis

> Leveranciers van gewasbeschermingsmiddelen

> Plantum

> Stuurgroep programma precisielandbouw

Kringlopen

> Bureau Mestafzet

> Projectgroep Kringlopenwijzer

> Mestinvesteringsfonds

Innovatie & Diergezondheid

> Topsectorenoverleg

> Feed4Foodure

> Health4Food

> Topsectorenoverleg

> FEFAC Maatschappelijk jaarverslag 2013

27

Verduurzaming producten supermarkt

> Flanders Food

> Stichting Veldleeuwerik

Verkleinen CO2-voetafdruk

> Bemefa

> FAO/FEFAC

> GDF Suez

> Kennisinstellingen

> Meerjarenafspraken Nevedi

> Nevedi

> Productschap Diervoeder

> SAI (Sustainable Agriculture Initiative)

Voedselveiligheid

> TRUSTFEED

> Nevedi

> FEFAC

> Agrodis

> Agrarische natuurverenigingen

> Leveranciers van organische meststoffen

> (Lokale) overheden en provincies

> LTO Noord

> Stichting Grauwe Kiekendief

> Telers

> Waterschappen, WUR

> ZLTO

28


Bijlage: KPI’s Milieu Carbon footprint > De carbon footprint is de som van broeikasemissies gedurende de levenscyclus van dierlijke producten met de

eenheid kg CO2-equivalent/ kg fu (melk, vlees of eieren).

> In dit maatschappelijk jaarverslag baseert Agrifirm haar carbon footprint rapportage op de door WUR en Blonk Milieuadvies

ontwikkelde Feedprint tool.

> De background data voor het berekenen van het landgebruik, co-productengebruik en de feedmiles zijn net als vorig jaar in lijn met de

background data van Feedprint: FCR 2013

FCR 2013

Vleeskuikens 1,79159

Zeugen 5,54844

Vleeskuikenouderdieren 9,48701

Zuivel 0,94927

Vleesvarkens 2,74017

Leghennen 2,18094

Biggen

1,64740

Voor de economische allocatie van grondstoffen is de belangrijkste wijziging het gebruik van ‘residu co-producten’. Deze producten hebben een economische allocatie van minder dan 5%, een zeer lage economische waarde ten opzichte van de totale waarde van de originele grondstof. Voor deze grondstoffen is geen allocatie voor landgebruik of carbon footprint toe te kennen. Het gaat om de volgende producten: > Broodmeel en biscuits

> Co-producten uit fruit- en groenteafval

> Co-producten uit de cassave zetmeelindustrie

> Co-producten uit de ethanolproductie uit maïs, tarwe en bieten

> Co-producten uit de kaasindustrie

> Co-producten uit de mouterij- en bierbrouwerij-industrie

> Citruspulp

> Co-producten uit de suikerindustrie

> Co-producten uit de aardappelindustrie Carbon footprint

Kg Co2 eq/ton product

5000

LuLuc

4000

Feed

3000

Farm

2000

Varkens

Kippen

Melk

Varkensvlees (droog voer)

2013

2012

2011

2010

2013

2012

2011

2010

2013

2012

2011

2010

2013

2012

2011

0

2010

1000

Eieren

Kippenvlees

Kg CO2 eq / kg product

2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013

Farm

1511 1511 1906,6 1834 847 847 389,5 323

Feed

2449 2607 1401,3 1388 2019 2012 1633,8 1584

LuLuc

432,6 432,6 432,6 492 613,7 613,7 613,7 613,7

totaal

4392,6 4550,6 3740,5 3714 3479,7 3472,7 2637 2520,2

Melk

Kg CO2 eq / kg product

2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013

Farm

590

590

732,5

692,7

660

659

209,2

259,5

385

456,5

514,5

1263

1311

1156,2

1438,5

Eieren

Feed

380

Luluc

72,5 72,5 72,5 72,5 435,9 435,9 435,9 514,6

totaal

1261,4 1801,2 2037,6 1279,7 2358,9 2405,9 1801,3 2212,6


29

> Voor leghennen is een stijging van de carbon footprint te zien. Dit komt hoofdzakelijk door een stijging in de feedmiles, door een

verschuiving van het gebruik van maïs ten opzichte van het aandeel tarwe en soja in de voederproducten. Deze verschuiving werd veroorzaakt

door de hogere prijzen van tarwe in 2013. Maïs is in 2013 ook meer ingekocht uit Brazilië en Oekraïne, dan uit Frankrijk. Dit heeft een belangrijke

bijdrage geleverd aan een stijging van de carbon footprint.

> Belangrijk om te melden, is dat een verandering in de carbon footprint niet voornamelijk gezocht moeten worden in een verandering van de

feedmiles en de intensiviteit van de teelten. De milieu-impact van teeltmethode varieert ook sterk tussen landen. Zo werden de feedmiles voor

het vele maïs uit Brazilië dit jaar gecompenseerd met de grote impact van het drogen van de mais uit Hongarije vorig jaar. Bij het beoordelen

van verschuiving in de footprint resultaten, is het dus belangrijk ook in te zoomen op de effecten van handelingen op het bedrijf.

> Voor de interpretatie van de LuLuc resultaten, hanteert Agrifirm het standpunt dat er bij het bediscussiëren van milieuwinst gekeken moet

worden naar consequentual LCA-methode.

> N.B. Het systeem voor het berekenen van de carbon footprint kent nog beperkingen. Bij de interpretatie van de resultaten moet rekening

gehouden worden met het feit dat de fijnmazigheid van de tool nog in ontwikkeling is. Zo rond het systeem na invoeren van de grondstoffen het

resterende/ onbekende deel automatisch af naar die grondstof die het meeste in het voer vertegenwoordigd is. Dit jaar hebben we de verdeling

van dit restantaandeel handmatig bijgeschaafd, omdat een verschuiving tussen jaren in de grootste grondstof (tarwe versus maïs) een

onrealistisch grote verandering van de footprint veroorzaakte.

Landgebruik (ha/ton fu) 2010 2011 2012

Varkens (levend gewicht)

Leghennen (eieren)

Vleeskuikens (levend gewicht)

Pol

Ger

NL

Hun

Pol

B

NL

Hun

Pol

Ger

B

NL

Hun

Pol

Ger

B

2013 NL

0,7000 0,6000 0,5000 0,4000 0,3000 0,2000 0,1000 0

Rundvee (melk)

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Varkensvlees

NL

0,3661 0,3498 0,3843 0,3896 0,3697 0,3547

(levend gewicht)

B

0,4322 0,3810 0,3891 0,4056 0,3382 0,3382

Ger

0,4502

0,4453

0,3487

0,4556

0,3678

Pol

0,5528

0,5771

0,5498

0,5650

0,6316

0,4674

0,5264

0,5475

0,3935

0,4923

Hun

Eieren

NL

0,4136 0,3639 0,4704 0,5495 0,3955 0,5584

B

0,4233 0,3612 0,3427 0,3936 0,3281 0,4440

Ger

0,3652

0,3966

0,3453

0,3354

0,4015

Pol

0,4413

0,4463

0,4007

0,4468

0,4498

Hun

0,5270

0,4992

0,4534

0,3554

0,4142

Kippenvlees

NL

0,3215 0,289 0,4076 0,5307 0,3961 0,6261

(levend gewicht)

B

0,3741 0,3191 0,3257 0,3748

Pol

0,3874

0,4185

0,4007

0,4468

0,3874

Hun

0,3838

0,3807

0,3473

0,2857

0,3476

Melk

NL

0,1001 0,0766 0,1032 0,1139 0,1003 0,1308

Ger

0,091

0,1047

0,1158

0,1357

0,0983

Pol

0,1993

0,1924

0,1578

0,3320

> Voor de varkenssector valt een stijging van het landgebruik in Hongarije (+25%) en een daling van het landgebruik in Duitsland (-19%) op.

De stijging in Hongarije kan worden verklaard uit een flinke daling van het gebruik van de intensief teelt maïs, terwijl in Duitsland juist meer mais

is gebruikt ter vervanging van soja.

> Voor het Nederlandse leghennen- en vleeskuikenvoer valt een flinke stijging van het landgebruik op (respectievelijk +41% en +58%). Dit kan

hoofdzakelijk worden verklaard doordat in 2013 veel van de maïs uit Brazilië kwam, in 2012 kwam dit voornamelijk uit Hongarije.

30


Feedmiles (km/ton fu) 2010 2011 2012

Chain


Leghennen (eieren)


Pol

Ger

NL

Hun

Pol

B

NL

Hun

Pol

Ger

B

NL

Hun

Pol

Ger

B

NL

2013 NL

12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

Rundvee (melk)

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Varkensvlees

NL 11795 6280 4006 4816 3463 6801

(levend gewicht)

B

7480 4021 3498 4068 1951 2985

Ger

6961

6841

3452

3216

1026

Pol

3626

3858

2496

2623

3347

Hun

3024

3187

3141

2524

2614

Eieren

NL 10273 6008 9549 9006 3871 10178

B

9449 4436 4421 4730 2195 3723

Ger

5338

6662

5123

2700

789

Pol

1311

1541

1425

1725

2022

4191

3396

4133

2562

1709

Hun

Kippenvlees

NL 8012 5125 8970 7360 5294 9897

(levend gewicht)

B

8415 5768 3834 6447

Pol

2842

2784

2543

3127

3408

Hun

4563

3711

3724

3053

2854

Melk

NL 5497 4255 2484 2218 1146 2615

Ger

763

1192

1619

572,57

173,28

Pol

569

755

603

812,714

> Voor de varkenssector valt voor het Nederlandse voer een zeer grote stijging (+96%) en in Duitsland juist een flinke daling (-68%) van de feedmiles

op. Hier is de verschuiving van maïs uit Brazilië ten opzichte van maïs uit Hongarije een mogelijke verklaring voor de flinke verandering in

Nederland. In Duitsland valt de daling van de feedmiles te verklaren uit een flinke daling in het gebruik van soja.

> Ook valt de zeer grote stijging van de feedmiles voor het Nederlandse leghennen- en vleeskuikenvoer op (respectievelijk +162% en +86%).

Wederom is hier de verschuiving van maïs uit Brazilië ten opzichte van maïs uit Hongarije, inclusief een forse toename in het gebruik van maïs,

een mogelijke verklaring voor de verandering in Nederland. De toename van het gebruik van maïs compenseert namelijk het gebruik van tarwe

uit aangrenzende Europese landen.

> De flinke stijging van de feedmiles voor de melkveesector in Nederland, is duidelijk te wijten aan het verminderde gebruik van citruspulp,

die als residu co-product geen allocatie toegewezen heeft gekregen.


31

Aandeel co-producten

2010 2011 2012


Leghennen (eieren)


Pol

Ger

NL

Hun

Pol

B

NL

Hun

Pol

Ger

B

NL

Hun

Pol

Ger

B

2013 NL

90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0

Rundvee (melk)

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Varkensvoeders NL 40,5 41,7 37,4 35,8 38,1 36,9

B

31,6 33,4 34,8 43,8 41,6 38,1

Ger

47,5

46,1

36,0

46,4

39,5

Pol

37,3

39,1

28,6

33,0

32,4

Hun

35,2

35,1

32,7

33,5

38,8

Legpluimveevoeders NL 30,7 31,5 33,5 33,5 33,1 32,7

B

33,2 34,4 31,2 32,4 30,7 36,3

Ger

26,7

33,5

23,1

24,05

30,14

Pol

31,2

29,5

26,2

30,9

31,0

Hun

44,0

39,0

35,7

31,9

33,3

Vleespluimveevoeders NL 34,2 35,6 49,2 49,6 46,5 46,0

B

31,5

37,3

31,7

39,0

Pol

34,9

31,7

31,8

31,6

31,2

Hun

43,3

34,3

34,8

34,0

29,8

Melkveevoeders NL 74,8 77,7 64,2 67,6 68,1 54,9

Ger

70,1

75,7

79,8

69,7

70,75

Pol

59,2

63,4

60,3

68,9

32


Aandeel residu co-producten

2012


Leghennen (eieren)


% Residu co-producten 2012

Pol

Ger

NL

Hun

Pol

B

NL

Hun

Pol

Ger

B

NL

Hun

Pol

Ger

B

2013

NL

45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0

Rundvee (melk)

% Residu co-producten 2013

Varkensvoeders NL 9,2 10,0

B 8,2 7,1

Ger 6,0 2,4

Pol 4,7 2,8

Hun 7,3 3,6

Legpluimveevoeders NL 0,3

B

Ger 0,5

Pol 4,3 4,8

Hun 4,8 4,0

Vleespluimveevoeders NL 0,1 0,3

B

Pol 0,2 0,3

Hun 2,9 1,1

Melkveevoeders NL 38,2 30,0

Ger 19,9 19,0

Pol

Gebruik van co-producten (% van totaal mengvoer)

12,2

2012 2013 47,9

44,4

Gebruik van ‘residu co-products’ (% van totaal mengvoer)

14,2

6,6

Gebruik van sojameel (% van totaal mengvoer)

13,2

10,9

Gebruik van Palmpitschilfers (% van totaal mengvoer)

5,7

4,2

> Het gebruik van co-producten en residu co-producten is dit jaar wat gedaald. Voor de varkens- en melkveevoeders is het percentage bijna

gehalveerd. De daling is met name veroorzaakt door het verminderde gebruik van citruspulp en palmolieschroot. Zoals aangegeven werd

deze verschuiving ingegeven door een logistiek probleem in Brazilië.

> Het percentage soja ten opzichte van de totale hoeveelheid mengvoer is licht gedaald, net als het percentage palmpitschilfers.


33

Hernieuwbare energie (%) 2010 2011 2012 2013

Agrifirm Group BV

80%

0,4

60%

Agrifirm Deutschland 25 16 30 24,2

40%

Agrifirm Polska

20%

8

35

BV Oldambt

0

Agrifirm Exlan

0

NutriControl

0

Agrifirm Winkel BV

0

Agrifirm Winkel BV

0

NutriControl

0

Abemec

Agrifirm Exlan

Agrifirm Plant

66,5

BV Oldambt

60

Abemec

0

Agrifirm Belgium

0%

5,6

Agrifirm Plant

Agrifirm Co-products 100

4

Agrifirm Belgium

9



Agrifirm Group BV

10

Agrifirm Polska

9


3

11


Nuscience Group

2010 2011 2012 2013

100%

Nuscience Group

0

Agrifirm Feed

Agrifirm Feed

120%


> Gemiddeld wordt er door de Agrifirm-bedrijven iets meer hernieuwbare energie

gebruikt dan in 2012 (respectievelijk 3,2% in 2013 en 2,7% in 2012).

Agrifirm Belgium

Agrifirm Feed

2010

2011

2012

Agrifirm Polska



NutriNuscience Group Control

Opeinde

Oldambt

Veghel

Baasrode

Drongen

Bocs

Gyor

Kaba

Neuss

Topola

Szamotuly

Margonin

Grobbendonk

Zwolle

Wansum

Veghel

Oss

Meppel

Emmen

140 120 100 80 60 40 20 0

Drachten

Energie Efficiency Index

BV Oldambt

2013

> Over het algemeen waren de resultaten vergelijkbaar met die van 2012. > Een opvallende vooruitgang van de EEI is te zien bij de locatie Szamotuly van Agrifirm Polska. Deze vooruitgang werd geboekt door het

aanschaffen van een nieuwe boiler.

> Agrifirm Deutschland monitort haar energieverbruik nu intensief. Hierdoor verbeterde de energieefficiëntie bij de locatie Neuss. > De vooruitgang in EEI bij de locatie Margonin van Agrifirm Polska is te verklaren door een lagere productie van meel, waarvoor de prestatiemaat

lager ligt. In 2014 zullen de uitgangspunten (prestatiemaat en type productielijnen) voor de EEI-berekeningen voor iedere productielocatie

worden geactualiseerd.

> De resultaten van NutriControl zijn minder goed dan in 2011. Door de reorganisatie zijn vanaf 2012 minder analyses per jaar gemaakt,

wat resulteerde in verminderende EEI-resultaten.

> In 2013 schafte Agrifirm Magyarország’s locatie Győr een nieuw transformatiestation aan om gericht het energieverbruik terug te dringen.

Het energieverbruik van locatie Győr daalde daardoor van 20,9 kWh/ton in 2012 naar 16,1 kWh/ton in 2013.

34


Bijlage: KPI’s Sociaal / HR Samenstelling personeelsbestand

Hoeveelheid

Hoeveelheid

medewerkers (#)

medewerkers (%)

Man (%)

Vrouw (%)

2012 2013

2012 2013

2012 2013

2012 2013

Agrifirm Group BV

58

65

54

62

69,0

70,8

31,0

29,2

Agrifirm Feed

731

654

703

633

87,1

87,5

12,9

12,5

Nuscience Group

679

709

639

692

73,8

75,3

26,2

24,7


164

201

177

183

79,3

82,6

20,7

17,4

Agrifirm Polska

130

121

128

120

80,8

73,6

19,2

26,4

Agrifirm Magyarország

143

130

141

130

81,8

81,5

18,2

18,5


232

212

213

207

78,4

80,7

21,6

19,3

Agrifirm Belgium

39

35

37

34

82,1

80,0

17,9

20,0

Agrifirm Plant

272

269

268

244

85,7

85,1

14,3

14,9

Abemec

226

231

206

195

90,7

90,5

9,3

9,5

Oldambt

34 29

28 26

85,3 82,8

14,7 17,2

Agrifirm Exlan

36

33

66,7

33,3

NutriControl

89 82

78 70

53,9 53,7

46,1 46,3

Agrifirm Winkel BV

658

401

54,0

46,0

Totaal

3491 3.421

Vast contract (%)

Tijdelijk contract (%)

Leeftijd < 29 jaar (%)

Leeftijd 29-50 jaar (%) Leeftijd > 50 jaar (%)

2012 2013

2012 2013

2012 2013

2012 2013

35 648

Agrifirm Group BV

70

Agrifirm Feed

91,3 93,7

84,6

30

31 379

3106 3.005

15,4

8,7 6,3

19,0

65,7 53,9

75,6 75,7

16,9

13,5 13,6

53,4

34,3 46,1

24,4 24,3

2012 2013

61,5

27,6

48,3 44,6

21,5

38,2 41,7

Nuscience Group

96,6 96,5

3,4 3,5

23,1 23,4

64,8 63,3

12,1 13,3


95,4 96,5

3,6 3,5

11,6 10,9

54,3 48,8

34,1 40,3

Agrifirm Polska

95,3 91,7

4,7 8,3

16,9 18,2

66,2 66,1

16,9 15,7


100,0 99,2

0,0

6,3

69,9

23,8

0,8

10,0

68,5

21,5


96,8 98,1

3,2 1,9

13,8 17,5

58,6 61,8

27,6 20,8

Agrifirm Belgium

97,5 97,1

2,5 2,9

12,8 11,4

51,3 51,4

35,9 37,1

Agrifirm Plant

96,9 97,8

3,1 2,2

8,1 7,8

55,9 49,1

36,0 43,1

Abemec

67,7 71,9

32,3 28,1

34,5 34,2

36,7 30,3

28,8 35,5

Oldambt

65,5 65,5

34,5 34,5

0,0 6,9

73,5 62,1

26,5 31,0

Agrifirm Exlan

77,8 85,7

22,2 14,3

25,0 20,0

61,1 71,4

13,9 8,6

NutriControl

94,4 96,3

5,6 3,7

5,6 4,9

59,6 59,8

34,8 35,4

Agrifirm Winkel BV

65,3 53,4

35,7 46,6

58,7 60,8

30,5 27,3

10,8 11,9

Totaal

87,6 85,7

13,4 14,3

24,5 25,5

51,3 48,7

24,2 25,8


35

Samenstelling personeelsbestand (vervolg)

Management (%)

Commercie (%)

Staf, Ondersteuning en Services (%)

2012 2013

2012 2013

2012 2013

Agrifirm Group BV

22,4

0,0

58,6

Agrifirm Feed

1,0 0,6

36,5 29,1

8,3 15,9

Nuscience Group

5,6 5,6

23,7 25,8

20,2 19,3

Agrifirm Deutschland 1,8 2,5

34,8 40,8

19,5 6,0

Agrifirm Polska

3,8 3,3

22,3 29,8

8,5 9,1

Agrifirm Magyarország 2,1 3,1

4,9 7,7

18,2 1,5


7,8

21,6

18,1

Agrifirm Belgium

7,7 8,6

28,2 28,6

23,1 20,0

Agrifirm Plant

2,2 4,3

48,9 51,9

8,5 9,2

Abemec

1,3 1,3

12,4 13,4

10,2 10,4

Oldambt

8,8 10,3

0,0 0,0

11,8 3,4

Agrifirm Exlan

8,3 8,6

72,2 77,1

13,9 14,3

NutriControl

13,5 4,9

6,7 13,4

7,9 9,8

Agrifirm Winkel BV

0,0

100,0

0,0

Totaal

3,4 3,3

41,0 18,4

11,9 14,1

Nutritie & Innovatie (%)

Operations (%)

Overige (%)

2012 2013

2012 2013

2012 2013

Agrifirm Group BV

0,0

0,0

0,0

3,1

19,0

6,2

Agrifirm Feed

2,5

2,9

51,7

34,6

0,0

Nuscience Group

23,1

9,4

0,0

0,0

13,2

97,2

67,7

35,8

2,8

5,2 4,2

43,6 44,0

1,8 1,0

Agrifirm Deutschland 4,9 4,0

31,1 43,3

7,9 3,5

Agrifirm Polska

0,8 0,8

64,6 57,0

0,0 0,0


1,4

0,0

73,4

74,6

0,0


1,3

2,4

48,7

37,7

2,6

1,4

Agrifirm Belgium

2,6 2,9

38,5 37,1

0,0 2,9

Agrifirm Plant

2,6

37,9

1,7

Abemec

0,0 0,0

53,1 61,9

Oldambt

0,0 0,0

79,4 86,2

0,0

Agrifirm Exlan

0,0 0,0

0,0 0,0

5,6 0,0

NutriControl

23,6 25,6

48,3 46,3

0,0

Agrifirm Winkel BV

0,0

0,0

0,0

0,0

Totaal

2,7 5,3

38,2 50,7

2,7 7,6

2,6

0,0

31,9

35,6

23,0 13,0

Vergeleken met vorig jaar hebben er enkele verschuivingen plaatsgevonden in de functiefamilies. Bij Agrifirm Plant en Agrifirm Feed zijn de grotere verschuivingen het gevolg van reorganisaties, waarbij functies zijn komen te vervallen of geherdefinieerd.

36


MT-leden afkomstig uit landen van handel 2013

Aantal MT (#)

% doorgegroeid

% lokaal

Agrifirm Group BV

3

67

100

Agrifirm Feed

3

33

100

Nuscience Group

3

67

100


5

20

80

Agrifirm Polska

5

40

80


5

40

80


3

67

100

Agrifirm Belgium

2

50

50

Agrifirm Plant

5

0

100

Abemec

1

100

100

Oldambt

1

100

100

Agrifirm Exlan

3

100

100

NutriControl

4 75 100

Agrifirm Winkel BV

1

0

100

Totaal

44

47,7

90,9

Ziekteverzuim, incidenten & veiligheid 8,0 2010

7,0

2011

6,0

2012

5,0

2013

4,0 3,0 2,0 1,0

Hoeveelheid

LTA duur

Agrifirm Winkel BV

NutriControl

Agrifirm Exlan

BV Oldambt

Abemec

Agrifirm Plant

Agrifirm Belgium



Agrifirm Polska


Nuscience Group

Agrifirm Feed

Agrifirm Group BV


0

LTA frequentie

LTA percentage

(incidenten/

( % ziekteverzuim

incidenten (#)

(dagen/ incident)

100 medewerkers)

door incidenten)

2012 2013

2012 2013

2012 2013

2012 2013

Agrifirm Group BV Agrifirm Feed

11

5

24

39

1,5

0,8

0,8

0,6

Nuscience Group

12

4

18

11

1,7

0,6

0,7

0,1


4

0

0

2,0

0,0

0,0

0,0

Agrifirm Polska

5

0

21

4,1

0,0

1,8

0,0


1

1

283

0,8

0,8

4,3

0,2


1

64

0,5

0,7

Agrifirm Belgium

1

1

15

6

2,9

2,9

0,8

0,4

Agrifirm Plant

1

1

139

1

0,4

0,4

1,1

0,0

Abemec

5

2

4

5

2,2

1,0

0,2

0,1

Oldambt

0 0

0,0 0,0

0,0 0,0

Agrifirm Exlan

0

0,0

0,0

NutriControl

0 0

0,0 0,0

0,0 0,0

Agrifirm Winkel BV

5

2

0,8

0,0

Totaal

45 15

21 22

1,3 0,5

9

0

0,0 0,0


0,0 0,0

0,7 0,2

37

Ziekteverzuim, incidenten & veiligheid (vervolg)

LTA frequency index

Performance

(# incidenten per

Opleiding

management

mln werkuren)

Ziekteverzuim (%)

(€/ medewerker)

(% medewerkers)

2012 2013

2012 2013

2012 2013

2012 2013

Agrifirm Group BV

1,6

1523 1079

100

Agrifirm Feed

8,7 4,4

4,5 4,7

651 217

100 100

Nuscience Group

10,4

3,2

1,8

1,7

147

123

0

31


12,6

0,0

4,1

7,5

515

1433

0

0

Agrifirm Polska

21,7

0,0

3,8

2,5

463

83

91

86


3,9 4,3

3,2 1,8

136 85

20 100


0,0

2,7

3,0

2,3

514

118

0

1

Agrifirm Belgium

15,0

16,3

2,8

3,2

982

1389

97

0

Agrifirm Plant

2,1 2,3

2,8 2,7

814 749

100 100

2,7

Abemec

13,5

1950 1753

0

0

0,0 0,0

5,3 5,9

106 103

0

83

Agrifirm Exlan

0,0 0,0

5,5 3,7

774 971

100 100

NutriControl

0,0 0,0

4,4 2,7

1523 1079

100 100

Agrifirm Winkel BV

6,9

2,3

651

0

Totaal

8,6 2,5

0,0


3,6

100

Oldambt

38

5,7

2,3

3,1

3,1 3,3

217

543 362

0

42 40

Colofon Redactie Afdeling CSR, Agrifirm Innovation Center Afdeling communicatie Agrifirm Group Concept en realisatie Schuttelaar & Partners Agrifirm Group Landgoedlaan 20

Postbus 20000

T 088 488 10 00

7325 AW Apeldoorn

7302 HA Apeldoorn

[email protected]

schakel in succes Maatschappelijk jaarverslag 2013

39

Maatschappelijk Jaarverslag 2013

Recommend Documents