DE KROON OP HET WERK Hollandse schilderkunst 1670 - 1750
Dordrechts Museum 18 februari t/m 28 mei 2007
De Hollandse schilderkunst uit de 17de eeuw is wereldberoemd. Iedereen kent wel een schilder uit deze periode, zoals Rembrandt, Frans Hals of Vermeer. Maar wie kan een kunstenaar noemen uit de periode ná de Gouden Eeuw?
In deze tentoonstelling maak je kennis met de kunstenaars na Rembrandt. Deze schilders waren niet meer geïnteresseerd in het gewone Hollandse landschap of het leven van alledag, zoals hun voorgangers. Ze wilden alleen de mooiste en meest verheven onderwerpen uitbeelden. En dat was precies waar het publiek rond 1700 van hield. Klassiek was weer chique.
Kijkwijzer KCV Naam:
.................................................................................................................................................................................
Schrijf alleen met potlood. Een onderlegger is te leen bij de balie. Is het ergens druk, loop dan eerst verder en ga later terug.
Schilderijen die je moet bekijken om de vragen te kunnen beantwoorden, zijn aangeduid met een
Verhalen zijn aangeduid met een Plattegrond Tentoonstelling
Arent de Gelder, Portret van Hendrik Noteman
Tijd voor verandering Aan deze twee schilderijen kun je goed zien wat er veranderde aan het eind van de 17de eeuw. Arent de Gelder schilderde een portret in de ouderwetse stijl die hij van Rembrandt had geleerd. Nicolaes Maes schilderde al volgens de nieuwe mode: de kinderen op dit portret hebben gefantaseerde klassieke kleding aan en ze 'spelen' een klassiek verhaal.
Nicolaes Maes, Vier kinderen in een landschap
In de 17de eeuw werd aan mythologische verhalen vaak een christelijke betekenis gegeven. Zo werd Ganymedes uitgelegd als 'de menselijke ziel die naar God streeft'.
Waarom 'speelt' het blonde jongetje de rol van Ganymedes? Omdat hij zo mooi is. Hij weegt het minste, de adelaar kan hem gemakkelijk tillen.
Toen Zeus de mooie jongeling Ganymedes zag was hij op slag verliefd. Vermomd als adelaar vloog hij naar de aarde. Hij greep de jongen in zijn klauwen en nam hem mee naar de Olympus. Daar mocht Ganymedes voortaan de nectar voor de goden inschenken.
Hij was toen dit portret gemaakt werd al overleden.
Met dit schilderij kwam Berchem helemaal tegemoet aan de smaak van de rijke kunstkopers: hij schilderde figuren in chique kostbare kleren, exotische dieren en luxe spullen tegen de achtergrond van een paleis dat er klassiek uitziet. Wat is op dit schilderij klassiek? Noem twee voorbeelden.
1 ................................................................................................................................................................................................................................................
2 ................................................................................................................................................................................................................................................
Nicolaes Pietersz. Berchem, Koopman die een Moor ontvangt voor een havenpaleis
Lees eerst het verhaal.
Gyges staat verdekt opgesteld. Hoe zorgt de schilder er voor dat wij hem toch opmerken?
........................................................................................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................................................................................................
De reactie van de koningin lijkt misschien wat overdreven. Waarom moest één van de mannen sterven?
........................................................................................................................................................................................................................................................
Eglon Hendrik van der Neer, Gyges bespiedt de vrouw van Kandaulus
........................................................................................................................................................................................................................................................
Een klassiek verhaal in een Hollandse slaapkamer. De bedscène is ontleend aan Herodotus. Koning Kandaulus was zo trots op de schoonheid van zijn vrouw dat hij zijn minister Gyges uitnodigde om haar stiekem te bewonderen. De koningin ziet de gluurder wel, maar zij laat niets merken. De volgende dag stelt zij Gyges voor de keus: de doodstraf of de koning vermoorden en met haar trouwen. Gyges kiest voor het laatste.
Ga verder naar het volgende thema.
Theater
Lees de zaaltekst en kijk eens rond. De schilderijen in deze ruimte lijken wel toneelstukjes.Waardoor krijg je bij deze schilderijen het gevoel dat je naar toneel kijkt? Noem voor elk van deze drie schilderijen een element dat toneelachtig is.
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
Gerard de Lairesse
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
Nicolaas Verkolje
Gerard Hoet
Noem behalve het zwaard nog drie aspecten waardoor Achilles hier als de hoofdrolspeler de aandacht trekt
1 .............................................................................................................................................................................................................................................. 2 .............................................................................................................................................................................................................................................. 3.............................................................................................................................................................................................................................................. Gerard de Lairesse, Achilles wordt ondekt tussen de dochters van Lycomedes
We zien Achilles hier in een wat minder heldhaftige rol. In de Metamorphosen wordt verteld dat de jonge Achilles door zijn bezorgde moeder Thetis werd ondergebracht bij koning Lycomedes. Zo kon hij zijn lot als beste Griek te sterven tijdens de Trojaanse Oorlog misschien ontlopen. Bij Lycomedes leefde hij vermomd als meisje, samen met de prinsessen. Maar Odysseus, op zoek naar helden voor de expeditie tegen Troje, weet hem toch te vinden. Vermomd als koopman biedt hij een kist vol kostbaarheden aan. De prinsessen storten zich op de snuisterijen. Achilles kiest een zwaard en valt dus door de mand.
Ga verder naar het volgende thema (nog steeds in dezelfde zaal).
Het aristocratisch ideaal
Teken in het kader zo'n klassiek onderdeel na.
Rijke burgers spiegelden zich graag aan de adel. Dat is goed te zien op de schilderijen die hier hangen.
Isaac de Moucheron, Waterpartij met beelden en gebouwen in een park
De vorstelijke tuin op dit schilderij heeft niet echt bestaan. De Moucheron heeft hem verzonnen. De voorbeelden voor de klassieke beelden en gebouwen had hij in Italië gezien. Ga verder naar het podium aan het eind van deze zaal.
Houbraken, schilder en schrijver De ouders van Iphigeneia zijn natuurlijk buiten zinnen van verdriet. Hoe heeft Houbraken dit verbeeld en waarom heeft hij dat zo gedaan?
..............................................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................................
Arnold Houbraken, Het offer van Iphigeneia ..............................................................................................................................................................................................................................................
De schilder/schrijver Arnold Houbraken adviseerde zijn collega's om alleen 'verheven' onderwerpen te kiezen en emoties ingetogen weer te geven. Hij laat hier zelf zien hoe je dat doet.
Op het altaar staat een beeld van de vertoornde godin. Wie is zij?
..............................................................................................................................................................................................................................................
De beul staat klaar met een dolk om Iphigeneia te doden. Zij is de dochter van koning Agamemnon die, omdat hij één van de goden heeft beledigd, dit offer moet brengen. Naast Iphigeneia knielt een soldaat met een schaal om haar bloed op te vangen.
Loop (langs de halfronde glazen wand) naar de volgende zaal.
Interieurkunst
Pijlsnel komt Mercurius aangevlogen met de boodschap voor Calypso dat zij Odysseus, die zij met haar verleidingskunsten al zeven jaar op haar eiland houdt, onmiddellijk moet laten vertrekken. Odysseus lijkt de goddelijke boodschapper niet op te merken. Hij kijkt de zaal in. Wat vertelt zijn blik ons?
Odysseus kijkt ....................................................... want ......................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................................................................................
Gerard de Lairesse, Mercurius beveelt Calypso Odysseus te laten vertrekken
In het verhaal komt geen klein jongetje voor, maar op dit schilderij wel.Wie is deze kleuter in de wapenrusting van Odysseus?
......................................................................................................................................................................................................................................................
In de 17de eeuw werden felle discussies gevoerd welke kunst belangrijker was, de schilderkunst of de beeldhouwkunst.
Met deze schilderijen wilde De Lairesse bewijzen dat hij zeker zo goed was als een beeldhouwer en misschien zelfs wel beter. Gerard de Lairesse, “Rome op den throon”
Wat vind jij, is hij hierin geslaagd? Waarom wel/niet?
.............................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................
Gerard de Lairesse, “Rome van den throon”
Deze twee schilderijen werden gemaakt voor Paleis het Loo. Maar vanaf 1920 hingen ze in het stadhuis van Rotterdam. De Rotterdammers gaven de bekende afkorting SPQR een nieuwe betekenis: Senatus Populusque Roterodamensi.
Loop langs de trap naar de volgende zaal.
In Arcadië
Adriaen van der Werff, De verliefde schaapsherder
Adriaen van der Werff, Liefkozend paar door kinderen bespied
1 ..................................
3 ..................................
2 ..................................
4 ..................................
Adriaen van der Werff, Herderstafereel
Caspar Netscher, Herder en herderin
Arcadië in het hart van de Peloponnesos is de geboorteplaats van de god Pan en het jachtgebied van Diana. 17de-eeuwse schilders beeldden het graag af als een land van fluitspelende herders en ondeugende herderinnetjes. Bekijk de schilderijen waarvan je hiernaast een detail ziet. Welke uitspraak past het best bij welk schilderij? Zet achter elk nummer de juiste letter.
A. Zo'n centaur belooft natuurlijk een wellustige afloop! B. Die met die lauwerkrans... is dat nou Apollo of toch niet? C. Ook de satyr is een bekende inwoner van Arcadië. D. Door het verleidelijke fluitspel wordt haar liefde opgewekt.
De herderinnetjes willen wel. Maar de nimf Daphne is anders. Als trouwe volgelinge van Diana moet zij niets van mannen hebben. Ook Apollo's avances worden niet gewaardeerd. Hoe loopt het verhaal af? Kijk goed naar het schilderij voor een hint!
.............................................................................................................................................................................................................................................
Gerard Hoet, Landschap met Apollo en Daphne
Loop door de zaal met Hofschilders en Stillevens naar de volgende zaal.
Het kabinet van de verzamelaar Een groepje opgewonden meiden behangt een witte stier met bloemen.Vooral het voorste meisje lijkt nogal gecharmeerd te zijn van het aanhalige beest. De vermommingen die Jupiter aannam om zijn geliefden te verschalken zijn talrijk. In de Metamorphosen van Ovidius kun je daar over lezen. Om de Phoenicische prinses Europa te benaderen nam hij de gedaante aan van een witte stier. Europa vond hem ook wel leuk. Maar toen zij uiteindelijk op zijn rug klom, zwom hij met haar weg naar Kreta. Ons werelddeel draagt nog haar naam. Niet iedereen is zo goedgelovig als Europa. Geef op de afbeelding aan welke vriendinnen het zaakje duidelijk niet vertrouwen. Ga verder naar de volgende zaal.
Nicolaas Verkolje, Europa en de stier
Verheven verhalen Jacob de Wit, Venus, Bacchus en Ceres met de slapende Amor
Maar niet alle schilderijen met een klassiek onderwerp waren zo opvoedkundig bedoeld. Deze poezelige Venus heeft vast niet zulke diepe bedoelingen. Zij raakt haar slapende kind teder aan terwijl Bacchus en Ceres over haar schouder meekijken Waarom kochten mensen dit soort schilderijen? Gerard de Lairesse, Hercules op de tweesprong .............................................................................................................................................................................................................................................
Klassieke verhalen werden vaak gebruikt om het publiek op te voeden. Dat zie je bijvoorbeeld in het schilderij Hercules op de tweesprong van Gerard de Lairesse. De jonge held staat hier voor een belangrijke keuze. Laat hij zich verleiden door Voluptas (Wellust) met haar uitdagende decolleté, die hem al vleiend bij de arm neemt? Of wordt het toch de zedige Virtus (Deugd) die hem via een lange en moeilijke weg naar de Roem (de vrouw met fakkel) zal leiden?
Wat kiest Hercules?
..........................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................
Hendrik van Limborch, Achilles wordt ontdekt tussen de dochters van Lycomedes
Net als De Lairesse (aan het begin van de tentoonstelling) heeft deze schilder de ontmaskering van Achilles verbeeld. Geschrokken kijkt hij op naar zijn geliefde Deidameia, terwijl Odysseus hem vastgrijpt.Van Limborch heeft de compositie duidelijk in twee groepen verdeeld.
Waaraan kun je dat zien? Waarin onderscheiden deze groepen zich van elkaar? .............................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................
Loop tenslotte door naar de kamer aan het einde van de gang.
Beschilderd behang De vergezichten in deze 'kamer in 't rond' gaven de welvarende burger vanuit zijn woning aan de Amsterdamse Herengracht vast het gevoel dat Arcadië binnen handbereik was.
Gerard de Lairesse en Johannes Glauber, Vier Italiaanse landschappen
Welke 'truc' van de schilder zorgt ervoor dat het idyllische landschap nog dichterbij komt?
De schilderijen hingen boven een vrij hoge lambrisering (wandbetimmering). De schilder heeft hier in zijn compositie rekening mee gehouden. Hoe heeft hij dat gedaan?
.............................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................................................................................................
De tentoonstelling is tot stand gekomen met steun van © Dordrechts Museum 2007 Tekst: Astrid Kwakernaak Vormgeving: Fine Graphic
