LSE 18 oktober 2015 Serie: Leidse heiligen Thema: Sint Pancras Eerste lezing Uit de legende van Sint Pancras.
We schrijven uit het jaar 304 van onze jaartelling, in Rome. Pancras, 14 jaar oud, wordt voor keizer Diocletiaan als christen voorgeleid. Hij weigert zijn geloof op te geven en de Romeinse goden te eren. En dit is wat hij, volgend de legende, tegen de keizer zegt: Al heb ik het lichaam van een kind, ik draag in mij de ziel van een oude man. Dankzij de kracht van Jezus-Christus mijn Heer, vrees ik U niet. En wat betreft die goden die U mij wil dwingen te eren, ze zijn vals, corrupt en immoreel. Het verbaast mij dat U, keizer, zich niet voor deze valse goden schaamt. (vrij naar een hagiografisch verhaal over Sint Pancras) Inleiding op de tweede lezing Pancras, met zijn veertien jaar, is voor de duvel niet bang, en voor keizer Diocletiaan ook niet. Zijn opvallende moed wordt zijn vaandel. Sint Pancras is de heilige van de standvastigheid. Moed is een van de grote deugden. Standvastigheid is daar een afgeleide van. In zijn eerste brief aan zijn geloofsgenoten schrijft Jakobus het volgende:
Lezing: Houd vol! Vrienden, als jullie het heel moeilijk hebben, dan moeten jullie blij zijn. Want door die moeilijkheden wordt jullie geloof getest, en leren jullie om vol te houden. Dat weten jullie toch? En door steeds vol te houden, zullen jullie als christenen volmaakt worden. Dan zullen jullie alles goed doen, en geen fouten meer maken. Heeft iemand van jullie niet de wijsheid om te leven zoals God het wil? Dan moet je God om die wijsheid vragen. Hij zal je die zeker geven. Want God geeft de mensen allerlei goede dingen, zomaar, zonder er iets voor terug te vragen. Als je God om wijsheid vraagt, geloof dan ook dat je die krijgt. Twijfel daar niet aan. Iemand die soms wel en soms niet gelooft, is net als de golven op zee. Die worden door de wind soms de ene kant op geblazen, en dan weer de andere kant. Iemand die twijfelt, leeft zonder op God te vertrouwen. Zo iemand moet echt niet denken dat hij iets van de Heer zal krijgen.
--Als je het moeilijk hebt, als je geloof getest wordt, houd dan vol! Dan zul je gelukkig zijn. Want God zal je het eeuwige leven geven. Dat is de beloning die hij beloofd heeft aan de mensen die van hem houden.
[Eerste brief van Jakobus: 1-8, 12, BGT) Meditatie
Sint Pancras is elke zondag onze gastheer en in dit jubileumjaar (700 jaar!) spreekt het voor zich dat we hem eer betonen. En we hebben geluk: Pancras is een hele leuke heilige. Hij zorgt, sinds de hoge middeleeuwen, voor enige verhalen en volks devoties. Mensen die het rijke Roomse leven niet aan den lijve hebben ondervonden, hebben soms moeite om de betekenis van die verhalen en van het bijbehorende folklore te vatten. Daar zal ik straks een poging toe wagen. Maar laten we eerst die brief van Jakobus bekijken. Een moeilijke tekst waarvan nog moet blijken of het ons vandaag nog iets zegt. We hebben het al gehoord in de vertaling van de Bijbel in de gewone taal. Dat brengt het in ieder geval dichterbij. Jakobus
Jakobus begint al met een provocatie: Vrienden, als jullie het heel moeilijk hebben, dan moeten jullie blij zijn.
Dat is een type zin die 'gewone' mensen in de gordijnen jaagt. Althans mij wel. Ziet u zichzelf dit zeggen tegen een vriend die zijn baan heeft verloren, in scheiding ligt of net gehoord heeft dat hij terminaal is? Je moet blij zijn????? Waarom moeten Jakobus vrienden dan blij zijn?
Want door die moeilijkheden wordt jullie geloof getest, en leren jullie om vol te houden. Dat weten jullie toch? En door steeds vol te houden, zullen jullie als christenen volmaakt worden. Dan zullen jullie alles goed doen, en geen fouten meer maken.
Oh, dat zit erachter! Die moeilijkheden zijn een geloofstest, net als de dreiging van
Keizer Diocletiaan aan het adres van de jonge Pancras: verlaat je geloof of …. Maar de jongen houdt vol, volhardt in zijn geloof tot de dood toe, Hij wordt een martelaar, het summum van de volmaaktheid. De perfecte standvastigheid.
Deze tekst kan dus alleen begrepen worden in een context van vervolgingen. Toen … en nu, dus. Van Pancras tot de Yezidi's . Maar dan nog: als jullie het heel moeilijk hebben, dan moeten jullie blij zijn...
en verder op nog een keer: Als je het moeilijk hebt, als je geloof getest wordt, houd dan vol! Dan zul je gelukkig zijn. Blij zijn, gelukkig zijn, midden in moeilijkheden... Hoe doe je dat dan? Wordt je door God iets aangereikt dat blijheid en geluk mogelijk maakt in tijden van ellende? Ja, schrijft Jakobus, dat is er wel degelijk, en het is voorhanden. Heeft iemand van jullie niet de wijsheid om te leven zoals God het wil? Dan moet je God om die wijsheid vragen. Hij zal je die zeker geven. Want God geeft de mensen allerlei goede dingen, zomaar, zonder er iets voor terug te vragen. Het gaat dus om WIJSHEID. Om het vermogen jezelf staande te houden door een juiste kijk op de situatie waarin je je bevindt te krijgen. Maar kun je zeker zijn dat je die wijsheid krijgt? Jakobus: Als je God om wijsheid vraagt, geloof dan ook dat je die krijgt. Twijfel daar niet aan. Iemand die soms wel en soms niet gelooft, is net als de golven op zee. Die worden door de wind soms de ene kant op geblazen, en dan weer de andere kant. Iemand die twijfelt, leeft zonder op God te vertrouwen. Zo iemand moet echt niet denken dat hij iets van de Heer zal krijgen.
Kortom: die wijsheid, dat vermogen je staande te houden in moeilijke situaties, krijg
je gegarandeerd als je vertrouwt dat je die krijgt. Standvastigheid in het vertrouwen brengt standvastigheid door wijsheid. Een film in de film. Standvastigheid door standvastigheid. Dan doet Jakobus een oproep die Pancras en alle vervolgden na hem hebben gehoord en begrepen: Als je het moeilijk hebt, als je geloof getest wordt, houd dan vol! Dan zul je gelukkig zijn. Want God zal je het eeuwige leven geven. Dat is de beloning die hij beloofd heeft aan de mensen die van hem houden.
Hierin schuilt de reden voor blijheid en geluk in moeilijke omstandigheden: het eeuwige leven wenkt als ultieme beloning. Het hiernamaals als uitweg voor martelaren. Voor de heilige Pancras, voor de geloofsgenoten van Jakobus en … ik hoef de actuele vorm hiervan niet in te vullen, denk ik.
Wat kunnen we hiermee?
Wat kunnen we hiermee? Niets? Ongemakkelijk is het in ieder geval wel. Maar voordat we het kind met het badwater weggooien, laten we deze tekst anders bekijken.
Drietrapsraket
Ik nodig u uit om aan boord te komen van een drietrapsraket, op weg naar standvastigheid, de deugd die het mogelijk maakt om coherent door het leven te gaan. Na de lancering zullen we raket 1 en 2 achter ons laten. Dat zijn de elementen uit het verhaal van Jakobus wat wij nu als ballast ervaren. Als raket 1 wordt losgelaten, laten we de context van de brief van Jakobus achter ons: wij worden persoonlijk niet als christenen belaagd of gedwongen tot afzweren van ons geloof. Maar, we kennen wel moeilijke, soms levensbedreigende situaties, waar wij zwakke
momenten hebben, het niet meer zien zitten, het bijltje erbij willen gooien. Dat kennen we wel. Met raket 2 laten we achter de schroom om hulp te vragen in moeilijke omstandigheden. Aan anderen, aan de rechtspraak, aan de levenskracht, aan God, hoe we die ook noemen. Ik kan het niet alleen: help me! Dan zijn wij intussen beland in cyberspace, in een tijdcapsule die zich aan het heelal toevertrouwt omdat de technische voorbereidingen van de vlucht wijs en precies zijn geweest. We weten dat ons vertrouwen terecht is. Soms zijn koerscorrecties nodig maar ook die worden met wijsheid en vertrouwen toegepast. En dan bereiken we standvastigheid, het doel van de reis. Door eerst te erkennen dat zwakheid in moeilijke tijden ons niet vreemd is (trap 1), vervolgens elke schroom laten varen om hulp te vragen (trap 2) en uiteindelijk vertrouwen stellen in de toekomst (trap 3).
Pancras
In de tijd van Pancras, speelden andere beelden een rol. In de eeuwen die op zijn martelaarsdood volgden, werd hij als voorbeeld van standvastig geëerd. Hem werden allerlei taken toebedeeld. Hij werd de beschermheilige van kinderen en pubers, van schapen en koeien én van 'alle mensen van goede wil'. Zijn naamdag valt 12 mei en dat maakt van hem een van de drie (of vier, dat hangt van de regio af) ijsheiligen. Als op hun feest vriest, komt de oogst in gevaar. Op dat punt heeft Sint Pancras het moeilijk want met de klimaatverandering, komt het tegenwoordig ook voor dat de laatste vriesdag pardoes begin juni valt. Weg standvastigheid. Maar het allerleukste vind ik zijn bemoeienis met Corsica. Sint Pancras is namelijk de patroon van de Corsicaanse bandieten. Waarom is niet bekend maar wat wij wel weten is dat in Monserato op Corsica een gigantische kerk op een heuvel staat met, prominent in de kerk, een scala santa , een heilige trap die pelgrims op de knieën moeten afleggen om bij de relikwieën van sint Pancras te kunnen bidden (zie
afbeelding op de liturgie). Een vorm van kastijding die we overigens kennen van andere wereldgodsdiensten. Deze scala santa, deze heilige trap, uiting van volksdevotie, verbeeldt feilloos de reis van onze drietrapsraket. De pelgrims komen naar Monserato belast met hun moeilijkheden. Ze erkennen dat ze zelf, alleen, deze moeilijkheden het hoofd niet kunnen bieden. En ze vragen, op indringende wijze, om hulp. In het volste vertrouwen dat Sint Pancras, die ze straks, boven aan de trap, zullen bereiken, hen zal helpen. Je moet er zijn geweest (net als in Lourdes of in Fatima) om na te kunnen voelen hoe mensen daar geraakt en gesterkt, standvastig, vandaan komen. Daar pas respect bij, al kun je het soms niet begrijpen.
Conclusie
We hebben drie verhalen gehoord die ons ongemakkelijke momenten bezorgden: de martelaarsdood van Sint Pancras, de brief van Jakobus en volks devotie van Monserato. Verhalen om over na te denken. Want die vertellen ons alle drie hoe belangrijk standvastigheid is. Kunnen we dan, in navolging van Louis Couperus, concluderen: Wat een uitstekend mens van anderen onderscheidt: standvastigheid in moeilijke en pijnlijke omstandigheden.
Amen
