Levensverzekering en erfrecht

Levensverzekering en erfrecht Mr. Wim J.J.G. Speetjens1

Op 1 januari 2006 is een nieuw verzekeringsrecht in

begunstigde zijn, de persoon die is aangewezen om

werking getreden. Een bepaalde vorm van verze-

de uitkering te ontvangen.3 In de praktijk is de ver-

kering, namelijk de levensverzekering, wordt in de

zekeringnemer vaak tevens verzekerde en/of

2

praktijk gebruikt als middel voor estate planning. In

begunstigde, maar die posities hoeven niet samen

De praktijk kent vele vormen

deze bijdrage besteed ik eerst aandacht aan de

te vallen. Het is mogelijk en het komt ook veelvul-

van levensverzekering

voor de overeenkomst van levensverzekering van

dig voor dat een derde, bijvoorbeeld de partner van

belang zijnde wettelijke bepalingen en aan de

de verzekeringnemer, als verzekerde en/of begun-

bevoegdheden die toekomen aan de verzekering-

stigde optreedt. Bij ongehuwde partners kiest men

nemer, in het bijzonder de aanwijzing van de

vaak de constructie dat de ene partner als verzeke-

begunstigde. Ten slotte wordt ook enige aandacht

ringnemer (en dus als schuldenaar van de premie)

aan het erfrecht besteed.

en begunstigde optreedt en de andere partner als verzekerde. Deze constructie kan er toe leiden dat een uitkering van een levensverzekering bij overlij-

1. De levensverzekering

den van de verzekerde vrij van successierecht is (art. 13 Succ.w.). Bij gehuwde partners is dit fiscale

1.1. Het begrip levensverzekering

voordeel alleen te behalen indien er huwelijkse

In het wettelijke systeem is de levensverzekering

voorwaarden zijn die een regeling omtrent de

een species van de sommenverzekering. Art. 7:975

draagplicht van de premie inhouden in die zin dat

BW definieert de levensverzekering als een som-

niets aan het vermogen van de verzekerde mag zijn

menverzekering die in verband met het leven of de

onttrokken.

dood is gesloten. De strekking van de verzekering

1 Docent privaatrecht aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.

2 De wet van 22 december 2005, Stb. 700, tot vaststelling van titel 7.17 (verzekering) en titel 7.18 (lijfrente) van het nieuwe Burgerlijk Wetboek.

1.3. Vormen van levensverzekering

ontstaan door het in leven zijn of overlijden. De

De praktijk kent vele vormen van levensverzeke-

wet beschouwt een ongevallenverzekering niet als

ring. De zuivere overlijdensrisicoverzekering bijvoor-

een levensverzekering.

beeld dekt het risico van overlijden. Daarnaast

Bij het aangaan van de overeenkomst moet een

komen er verzekeringen voor die het ‘levenrisico’

onzekerheid bestaan die verband houdt met het

dekken.4 Een zogenoemde gemengde verzekering

leven of de dood van een persoon en die onzeker-

biedt dekking tegen zowel overlijdens- als leven-

heid moet betrekking hebben op de duur van de

risico.

premiebetaling of op de uitkering. Het is dus moge-

Een ander onderscheid kan worden gemaakt al

lijk dat de uitkering onvoorwaardelijk is maar bij-

naar gelang er wel of niet stellig een uitkering

voorbeeld het tijdstip waarop de uitkering moet

plaatsvindt. Een overlijdensrisicoverzekering die

plaatsvinden onzeker is. De onzekerheid kan ook

slechts uitkeert als de verzekerde voor een bepaalde

zijn gelegen in de omvang van de uitkering of de

leeftijd overlijdt, leidt niet stellig tot een uitkering.

duur van de premiebetaling.

De hiervoor genoemde gemengde verzekering leidt wel stellig tot een uitkering. Deze verzekerings-

1.2. Personen betrokken bij een levensverzekering

vorm kent naast een risico-element ook een spaar-

Bij iedere overeenkomst van verzekering zijn ten

element. Dat spaarelement geeft aan de verzekering

minste twee partijen betrokken, namelijk de verze-

een bepaalde waarde. Omdat er een waarde is

keraar en de verzekeringnemer. Bij de levensverze-

opgebouwd heeft de verzekeringnemer onder

Hiermee wordt bedoeld het risico van lang leven.

kering moet er ook een verzekerde zijn, de persoon

meer het recht de verzekering door de verzekeraar

op wiens leven of gezondheid de verzekering

te doen afkopen, premievrij te maken of te bele-

Art. 7:978 en 979 BW.

betrekking heeft. Daarnaast zal er meestal ook een

nen.5

De wettelijke omschrijving van verzekerde en begunstigde vindt men in art. 7:964 BW. 3

4

mag niet zijn het vergoeden van vermogensschade

5

september 2006 - ESTATE PLANNER

3

Weer een ander onderscheid is die naar het soort

de resp. beperkt gerechtigde, tenzij de uitoefening

uitkering. Dit kan zijn een vast bedrag, een kapi-

van zijn rechten niet leidt tot wijziging van de

taal, een uitkering in termijnen of een rente. Een

rechtspositie van de begunstigde resp. beperkt

De bevoegdheid van de

rente waarvan de duur (mede) afhankelijk is van

gerechtigde.13

verzekeringnemer tot

het leven van de verzekerde, noemt men lijfrente. Is

De bevoegdheid van de verzekeringnemer tot wij-

wijziging van de

de lijfrente daarnaast6 ook in tijd beperkt, dan is

ziging van de begunstiging eindigt wanneer het

begunstiging eindigt

sprake van een tijdelijke lijfrente. Een vaste rente is

risico zich verwezenlijkt14 en daardoor een verze-

wanneer het risico zich

niet van een leven afhankelijk maar duurt voort tot

kerde uitkering opeisbaar wordt. De wet vermeldt

verwezenlijkt

een bepaald tijdstip. Een lijfrente kan direct ingaan,

dit niet met zoveel woorden, dit vloeit echter voort

maar kan ook later ingaan. Dan spreekt men van

uit de aard van de verzekeringsovereenkomst.15

een uitgestelde lijfrente. 2.2. Overdracht van de rechten uit een overeenkomst van sommenverzekering

2. De bevoegdheden van de verzekeringnemer bij een sommenverzekering 6

Naast het in leven zijn van de verzekerde. 7

8

De verzekeringnemer is bevoegd zijn rechten uit een sommenverzekering over te dragen, zij het dat die rechten slechts gezamenlijk kunnen worden

2.1. Enkele bevoegdheden van de verzekeringnemer

overgedragen16 of bezwaard.17 Onder de rechten uit

Art. 7:966 lid 1 aanhef en letters a en c BW.

De verzekeringnemer heeft als zodanig bij een

een sommenverzekering zijn volgens de parlemen-

levensverzekering diverse bevoegdheden.

taire geschiedenis ook de zogeheten wilsrechten

Art. 7:966 lid 1 aanhef en letters b en c BW.

Bij iedere sommenverzekering is de verzekering-

begrepen.18 Omdat er tegen een afzonderlijke over-

nemer bevoegd tot:

dracht van een recht op een uitkering geen

9

Art. 7:978 lid 1 BW.

1. het aanwijzen van een begunstigde en de her-

bezwaar bestaat is uitdrukkelijk bepaald dat dit

10


roeping of wijziging van een niet-aanvaarde

recht afzonderlijk kan worden overgedragen. Dit

begunstiging;7

geldt ook voor andere uit de verzekering voort-

11


12


13


Bij een levensverzekering is dat het overlijden van de verzekerde. 14

Vgl. Asser-Clausing-Wansink, Bijzondere overeenkomsten, de Verzekeringsovereenkomst, Deventer: W.E.J. Tjeenk Willink, 1998, nr. 366, en Kalkman, Begunstiging bij levensverzekering (diss. Amsterdam VU), 1997, nr. 2.3.3.4. 15

16


2. de instelling, herroeping en wijziging van een bewind over een recht op uitkering.8

vloeiende vorderingsrechten, zoals een vorderingsrecht ter zake van een afkoop of belening.19 De

Daarnaast kent de wet enkele bevoegdheden voor

overdracht van de gezamenlijke rechten uit een

de verzekeringnemer die niet voor alle sommen-

sommenverzekering of van afzonderlijk overdraag-

verzekeringen gelden, maar uitsluitend voor de

bare vorderingsrechten kan op grond van het

overeenkomst van levensverzekering, namelijk:

algemene vermogensrecht contractueel worden

1. de bevoegdheid de verzekering te doen af-

uitgesloten of beperkt.20

kopen;

De levering geschiedt op dezelfde wijze als voor

9

2. de bevoegdheid de verzekering premievrij te maken;

vorderingen op naam21 is voorgeschreven, namelijk door middel van een daartoe bestemde akte, echter

10

3. de bevoegdheid de verzekering bij de verzekeraar te belenen.

11

met dien verstande dat de mededeling, die in het algemene vermogensrecht vormvrij is, hier schrifte-

Al deze bevoegdheden kunnen worden gezien als

lijk moet gebeuren.22 Na overdracht van de rechten

wilsrechten van de verzekeringnemer. Hij kan deze

uit een sommenverzekering kan de verkrijger de

17

Wetsontwerp 19.529, nr. 5, p. 47.

bevoegdheden naar eigen inzicht uitoefenen. In

daaruit voortvloeiende bevoegdheden uitoefenen.

18

Wetsontwerp 19.529, nr. 5, p. 47.

twee gevallen heeft hij echter de toestemming van

Hij - en niet de oorspronkelijke verzekeringnemer -

een derde nodig. Het kan zijn dat een aanwijzing

kan de begunstiging wijzigen of herroepen en zich-

als begunstigde door de betrokkene is aanvaard en

zelf of een derde als begunstigde aanwijzen.

12

19

Wetsontwerp 19.529, nr. 5, p. 48. Art. 3:83 lid 2 BW. Deze uitsluiting of beperking heeft goederenrechtelijke werking. 20

mogelijk dat er een beperkt recht rust op de voor

2.3. De aanwijzing van de begunstigde

de verzekeringnemer uit de overeenkomst voort-

De verzekeringnemer kan zichzelf of een derde als

vloeiende rechten dan wel op het recht op de uit-

begunstigde aanwijzen en een aanwijzing als


kering. In beide gevallen is de verzekeringnemer

begunstigde herroepen of wijzigen.23 De wetgever

Art. 7:966 lid 1 letter a BW.

aangewezen op de toestemming van de begunstig-

ziet deze aanwijzing als een beding ten behoeve

21

22

23

daardoor onherroepelijk is geworden. Ook is

Art. 3:94 lid 1 BW.

4

ESTATE PLANNER - september 2006

van een derde in de zin van art. 6:253 lid 1 BW. De

of die van de verzekerde aanwijzen. Het onder-

De aanwijzing van een

aanwijzing van een begunstigde moet geschieden

scheid tussen beide situaties ligt in het volgende.

begunstigde moet

door middel van een schriftelijke mededeling aan

Heeft hij de erfgenamen aangewezen als derde-

geschieden door middel van

de verzekeraar. Zij kan dus - anders dan onder het

begunstigden dan is het irrelevant of zij de betref-

een schriftelijke mededeling

oude verzekeringsrecht - niet plaatsvinden door

fende nalatenschap aanvaarden of verwerpen, zij

aan de verzekeraar

deze aanwijzing op te nemen in een testament.24

behouden in beide gevallen hun recht op de uitke-

Het testament is immers geen aan de verzekeraar

ring. Heeft de verzekeringnemer de betreffende

gerichte schriftelijke mededeling. Of er in de prak-

nalatenschap aangewezen, dan hebben alleen de

tijk veel behoefte bestaat aan de mogelijkheid om

erfgenamen, die de nalatenschap aanvaarden recht

de aanwijzing van een begunstigde in een testa-

op de uitkering.

ment op te nemen betwijfel ik. Het zal voor de

Een bijzondere regeling heeft de wetgever getrof-

gemiddelde verzekeringnemer eenvoudiger zijn de

fen voor het geval de verzekeringnemer als zodanig

begunstiging door middel van een schriftelijke

aangeduide kinderen als begunstigden heeft aan-

mededeling te wijzigen dan door een gang naar de

gewezen. Bij overlijden van een kind treden dan

notaris. De inschakeling van de notaris heeft echter

zijn afstammelingen in zijn plaats.27

Er bestaat geen overgangsrecht op dit punt. Gezien het feit dat het nieuwe recht onmiddellijke werking heeft (art. 68a Overgangswet Nieuw Burgerlijk Wetboek) moet worden aangenomen dat een aanwijzing in een vóór 1 januari 2006 opgemaakt testament niet geldig is. 24

25


26


Art. 7:967 lid 6 BW. Het is dus niet zo dat de erfgenamen van dat kind in zijn plaats treden.

27

het voordeel dat deze de verzekeringnemer over meer aspecten van vermogensovergang bij overlij-

De begunstigde kan door middel van zijn hoeda-

den kan voorlichten.

nigheid, bijvoorbeeld echtgenoot of schuldeiser, worden aangeduid. De wet bepaalt in dit geval dat

De verzekeringnemer kan zijn erfgenamen25 of de

de aanwijzing wordt vermoed te zijn gedaan ten

erfgenamen van de verzekerde als derde-begun-

behoeve van hem die de hoedanigheid bezit op het

stigde(n) aanwijzen, hij kan ook zijn nalatenschap26

moment dat de aanwijzing, anders dan door


5

aanvaarding, onherroepelijk wordt.28 Deze bepaling 28

Art. 7:967 lid 2 BW. 29

Art. 4:52 BW.

geeft een oplossing in het geval dat de verzekeringnemer na echtscheiding hertrouwt en zijn echtgenoot als begunstigde heeft aangewezen. De

30


31 Asser-Clausing-Wansink, a.w., nr. 420, pleit er voor in dit geval de begunstiging in stand te laten als de ook met naam aangewezene niet meer de hoedanigheid bezit. Zij motiveren deze uitleg met het feit dat de verzekeringnemer voor deze aanvaarding toestemming heeft gegeven.

persoon die de hoedanigheid van echtgenoot bezit op het moment van het onherroepelijk worden van

1. geen van de aangewezenen aanvaardt de begunstiging; 2. er is geen begunstigde aangewezen (blanco polis); 3. de verzekeringnemer is als begunstigde aangewezen.

de aanwijzing is dan de gerechtigde tot de uitke-

In al die gevallen wordt de uitkering krachtens erf-

ring. Is echter naast de hoedanigheid ook de naam

recht verkregen en is instelling van een testamen-

van de begunstigde genoemd, dan is de met naam

tair bewind wel mogelijk.

aangewezene begunstigde. Hier wijkt het verzeke-

In art. 7:188 lid 1 BW is bepaald dat aanwijzing van

ringsrecht af van het erfrecht: wanneer tussen de

een begunstigde bij een sommenverzekering als

erflater en zijn echtgenoot echtscheiding is uitge-

een gift wordt aangemerkt, behalve in het geval


sproken vervalt een beschikking ten behoeve van

dat de aanwijzing geschiedt ter nakoming van een

Dit volgt uit de enigszins cryptische tekst van lid 8 van art. 7:967 BW. Blijkens de toelichting (wetsontwerp 19.529, nr. 8, p. 6) moet uit deze bepaling volgen dat de uitkering tot de nalatenschap van de overledene behoort en in een eventuele door zijn overlijden ontbonden huwelijksgemeenschap valt.

de ex-echtgenoot, tenzij uit de uiterste wil het

verbintenis anders dan uit een schenking. Wat op-

29

tegendeel is af te leiden.

valt is dat bij een sommenverzekering een bewind

In het geval de aanwijzing onherroepelijk is gewor-

ook mogelijk is wanneer er geen sprake is van een

den door aanvaarding wordt het hiervoor besproken

gift. Bij schenking is de mogelijkheid om een

vermoeden terzijde geschoven. De aangewezene is

bewind in te stellen beperkter. Alleen in de geval-

alleen dan begunstigde indien hij die kwaliteit ook

len dat sprake is van een schenking in de zin van

bezit op het moment waarop de uitkering opeis-

art. 7:175 lid 1 BW is een bewind mogelijk. Is de

baar wordt.30 Geen regeling treft de wet als in dit

begiftigde bij een gift37 gehouden een tegenpresta-

geval de aangewezene zowel in hoedanigheid als

tie te voldoen (het negotium mixtum cum donatio-

met naam is aangeduid.

ne) dan is instelling van een bewind niet mogelijk.38

32

33

34

Art. 7:966 lid 1 aanhef en letter b BW.

31

35

Art. 7:974 BW.

Waarom dit uitgangspunt bij de levensverzekering Vgl. Perrick, Erfrechtelijke aspecten van de sommenverzekering, WPNR (2006) 6658, p. 218. Hij haalt een voorbeeld aan uit de parlementaire geschiedenis (19.529, nr. 3, p. 37) waarin geldig werd geacht de mededeling aan de verzekeraar dat de begunstigde iemand is, die de verzekeringnemer bij uiterste wil als begunstigde heeft aangewezen. Hij ontkent - naar mijn mening terecht - dat een aanwijzing als begunstigde een uiterste wilsbeschikking in de zin van art. 4:42 lid 1 BW is. 36

is verlaten, is in de parlementaire geschiedenis niet

aanwijzen. In dat geval heeft hij een - voorwaarde-

toegelicht. Op zijn minst zou voor de mogelijkheid

lijk - recht op de uitkering.32 Bij het overlijden van

tot instelling van een bewind de eis moeten worden

de verzekeringnemer behoort dit recht tot zijn

gesteld dat de aanwijzing een gift vormt.

nalatenschap en eventueel tot de door zijn overlijden ontbonden huwelijksgemeenschap.33 Hetzelfde

Het feit dat een recht op uitkering onder bewind

geldt in het geval dat niemand als begunstigde is

kan worden gesteld doet de vraag rijzen of ook een

aangewezen, de zogenoemde blanco polis, en ook

privé- of uitsluitingsclausule39 aan het recht op de

in het geval dat geen van de aangewezenen de

uitkering kan worden verbonden. Naar mijn

begunstiging aanvaardt.

mening moet deze vraag bevestigend worden beantwoord als de uitkering in de nalatenschap valt

2.4. Bewind over het recht op uitkering;

omdat sprake is van hetzij een blanco polis, hetzij

de uitsluitingsclausule

de verzekeringnemer zichzelf heeft aangewezen

De verzekeringnemer kan het recht op de uitkering

als begunstigde, hetzij alle aangewezenen de

onder bewind stellen; daarvoor is - dwingendrech-

begunstiging niet aanvaarden. De vraag moet

telijk35 - vereist een schriftelijke mededeling van de

ontkennend worden beantwoord voorzover een

verzekeringnemer aan de verzekeraar. Volgens de

derde als begunstigde is aangewezen, ook als de

letterlijke wettekst is de instelling van een bewind

aanwijzing als een gift heeft te gelden.40 Door de

over een uitkering bij uiterste wilsbeschikking niet

aanvaarding van de aanwijzing verkrijgt de begun-

mogelijk. De stelling dat instelling van een bewind

stigde een zelfstandig recht op de uitkering; deze

niet bij uiterste wilsbeschikking mogelijk is, leidt naar

uitkering is niet afkomstig uit het vermogen van de

mijn mening echter uitzondering in het geval de

verzekeringnemer maar uit dat van de verzekering-

Artt. 1:94 lid 1 en 134 BW.

uitkering tot de nalatenschap van de verzekering-

nemer.


nemer behoort. Dit doet zich in drie gevallen voor:

Gift wordt hier begrepen in de zin van art. 7:186 lid 2 BW, te weten iedere handeling die er toe strekt dat degene die de handeling verricht, een ander ten koste van eigen vermogen verrijkt. Het meest opvallende verschil tussen een schenking en een gift is dat een schenking altijd een overeenkomst is, een gift hoeft geen overeenkomst te zijn, vaak is het een eenzijdige rechtshandeling. 37

38

39

De verzekeringnemer kan zichzelf als begunstigde

40


34

36

6


3. De positie van de derde-begunstigde

de begunstigde nimmer een recht op een uitkering. Wel heeft de begunstigde bepaalde rechten bij een

3.1. De aanwijzing als begunstigde

lopende verzekering. Immers, de verzekeringnemer

In het algemeen heeft een aanwijzing als begun-

heeft diens toestemming nodig indien hij zijn uit de

In de praktijk komt het

stigde geen definitief karakter; de verzekering-

verzekering voortvloeiende rechten wil uitoefe-

weinig voor dat een

nemer kan de aanwijzing te allen tijde herroepen.

nen.46

begunstiging wordt

Een aanwijzing vervalt wanneer de begunstigde

Heeft het risico zich verwezenlijkt en heeft de

aanvaard vóórdat het risico

overlijdt vóórdat hij de aanwijzing heeft aanvaard,

begunstigde de aanwijzing aanvaard dan verkrijgt

zich heeft verwezenlijkt

of vóórdat een uitkering waarop de aanwijzing

hij op grond van de verzekeringsovereenkomst een

betrekking heeft, opeisbaar is geworden.41 Over-

eigen recht op de uitkering. Deze uitkering komt

lijden verzekerde en begunstigde gelijktijdig dan

uit het vermogen van de verzekeraar en niet uit dat

bepaalt de wet dat ‘de uitkering niet aan die

van de verzekeringnemer. De uitkering behoort

begunstigde ten deel’ valt.42 Tot slot bepaalt art.

daarom ook niet tot de nalatenschap van de verze-

7:973 BW dat iemand die onherroepelijk is veroor-

keringnemer of tot een door zijn overlijden

deeld ter zake dat hij de verwezenlijking van het

ontbonden huwelijksgemeenschap.47 In dit kader

risico opzettelijk heeft teweeg heeft gebracht of

maakt het niet uit of de begunstiging vóór of na

daaraan opzettelijk heeft meegewerkt, geen rech-

het overlijden van de verzekeringnemer is aan-

ten aan de overeenkomst van verzekering kan

vaard.

Art. 7:967 lid 1 BW. Van deze regel kunnen partijen afwijken. 41

De reden van het onderscheid in terminologie in lid 1 van art. 7:967 BW, waar is bepaald dat bij vooroverlijden de begunstiging vervalt, en lid 7, waar is bepaald dat de uitkering niet aan de begunstigde ten deel valt, is niet duidelijk. Ik neem aan dat door de wetgever geen verschil in rechtsgevolg is beoogd.

ontlenen. Dit betekent dat hij de aanwijzing als

Art. 7:969 lid 1, 3e volzin, BW; art. 7:974 BW bepaalt dat van dit vormvoorschrift niet kan worden afgeweken.

42

43

Ook als de begunstigde door aanvaarding van de 3.2. Aanvaarding van de aanwijzing als

aanwijzing recht heeft gekregen op de uitkering is

begunstigde

hij er nog niet helemaal zeker van dat hem de uit-

Zolang het verzekerde risico zich niet heeft verwe-

kering zonder meer ten deel valt. Omdat de uitke-

zenlijkt kan een derde de begunstiging slechts aan-

ring slechts in een beperkt aantal gevallen in de

vaarden door middel van een aan de verzekeraar

nalatenschap valt48 heeft de wetgever gemeend een

gerichte schriftelijke43 verklaring; een stilzwijgende

regeling te moeten treffen voor die gevallen waar-

aanvaarding is niet mogelijk. In de praktijk komt

in de uitkering niet in de nalatenschap valt maar zij materieel wèl is te vergelijken met een verkrijging

vaard vóórdat het risico zich heeft verwezenlijkt.

krachtens erfrecht. Deze regeling is in art. 4:126 BW

Na verwezenlijking van het risico wordt de aanwij-

opgenomen en wordt ook wel aangeduid met de

zing van een derde als begunstigde onherroepelijk.

‘quasi-legaten-regeling’. Haar strekking is de rang-

Art. 7:969 lid 1, 2e volzin, BW.

Als de begunstigde nog niet eerder heeft aanvaard

orde tussen de diverse schuldeisers van de nalaten-

Art. 7:972 BW.

dient hij zich nu uit te laten over de aanvaarding.

schap te bewaken. De (toekomstige) erflater heeft

Deze aanvaarding geschiedt door een tot de verze-

in sommige gevallen de keuze tussen een rechts-

keraar gerichte verklaring; deze regel is dwingend

handeling onder de levenden met werking bij dode

voorgeschreven. De verklaring kan, anders dan de

of een legaat. Voor de crediteur van de rechtshan-

aanvaarding van de begunstiging bij een lopende

deling onder de levenden geldt dat hij een schuld-

verzekering, vormvrij geschieden.

eiser is van de erflater en daarom een hogere rang

Het bepaalde in de leden 3 en 4 van art. 6:253 BW is hier niet van toepassing, art. 7:969 lid 1, 2e volzin, BW.

46

47

3.4. De begunstiging als quasi-legaat

het weinig voor dat een begunstiging wordt aan-

44

45

begunstigde niet kan aanvaarden.

Wetsvoorstel 19.529, nr. 8, p. 6.

Dat is het geval wanneer een aanwijzing als begunstigde ontbreekt, wanneer de verzekeringnemer zichzelf als begunstigde heeft aangewezen en wanneer alle aangewezenen de begunstiging niet aanvaarden. 48

49

Zie art. 4:120 lid 1 BW.

Bedoeld zijn hier de rechten opgenomen in afd. 2 van titel 3 van boek 4, bijvoorbeeld het verzorgingsvruchtgebruik van de langstlevende als bedoeld in de art. 4:29 en 30 BW en de sommen ineens in de artt. 4:35 en 36 BW. 50

44

45

heeft dan de schuldeiser uit hoofde van een 3.3. Rechtspositie van de begunstigde na

legaat.49 Deze laatste staat wat rang betreft achter

aanvaarding

bij de schuldeisers van de erflater en bij de schuld-

Na aanvaarding van de begunstiging en vóór de

eiser uit hoofde van een ander wettelijk recht 50 of

verwezenlijking van het risico (een zogenoemde

uit hoofde van de legitieme.

lopende verzekering) heeft de begunstigde een

Onder andere wordt als quasi-legaat bestempeld de

voorwaardelijk recht op de uitkering, voorwaarde-

begunstiging bij een sommenverzekering, voor-

lijk omdat het risico zich (nog) niet heeft verwezen-

zover de uitkering die door het overlijden van de

lijkt. Indien het risico zich nooit verwezenlijkt krijgt

verzekeringnemer verschuldigd wordt, als een gift


7

geldt. Art. 7:188 lid 1 BW bepaalt dat de aanwijzing

De legitimaire massa wordt als volgt berekend.

van een begunstigde bij een sommenverzekering, Bijzonder is dat inkorting of

als zij is of kan worden aanvaard, als een gift geldt,

Bezittingen

vermindering achterwege

tenzij die aanwijzing geschiedt ter nakoming van

Schulden

blijft als dit, alle

een verbintenis anders dan uit schenking. Indien de

Verzekeringsuitkering 58

130

omstandigheden in

aanwijzing bij overlijden onherroepelijk wordt en is

Legitimaire massa

180

aanmerking genomen,

geschied ter nakoming van een natuurlijke verbin-

onredelijk is

tenis is geen sprake van een gift en dus evenmin

De legitieme portie bedraagt voor ieder kind de

van een quasi-legaat. Deze bepaling laat de moge-

helft van éénderde van 180 ofwel 30.

lijkheid open een natuurlijke verbintenis bij over-

De zoon heeft geen legitimair tekort, de schen-

lijden dezelfde rang te geven als een civiele

king van 50 wordt toegerekend. De beide doch-

verbintenis.

ters hebben samen een legitimair tekort van 60.

51

57

50 0

De nalatenschap bedraagt 50, er resteert dus een Dit strookt niet met de door de minister verwoorde grondgedachte van het systeem dat natuurlijke verbintenissen waaraan eerst wordt voldaan bij overlijden, voor het erfrecht dezelfde behandeling krijgen als een legaat. Zie Asser-Perrick 6B, Erfrecht en schenking, Deventer: W.E.J. Tjeenk Willink, 2005, nr. 449.

Het gevolg van het feit dat de aanwijzing als een

tekort van 10. Daarvoor worden de schenking ter-

quasi-legaat wordt beschouwd, is dat de verkrijging

zake des doods (50) en de verzekeringsuitkering

van de derde-begunstigde ten behoeve van de

(100) naar evenredigheid ingekort. Bij de zoon

schuldeisers en de legitimarissen kan worden ver-

wordt éénderde van 10 ingekort, bij de partner

minderd als de nalatenschap ontoereikend is om

tweederde van dat bedrag.59

Art. 4:126 lid 1, 2e en 3e volzin, BW.

51

52

53

54

Art. 4:127 BW.

Art. 4:127, 1e resp. 2e volzin, en art. 216 BW. Deze redelijkheidstoets wordt alleen aangelegd bij de sommenverzekering, niet bij de andere quasi-legaten.

55

Art. 4:127, 3e volzin, BW. Deze termijn geldt niet voor de andere quasi-legaten. 56

De schuld aan zoon Z wordt buiten beschouwing gelaten, art. 4:65, 2e volzin, BW.

57

Omdat de schuld wegens uitkering van de verzekering geen schuld van de nalatenschap is (maar van de verzekeraar) moet de uitkering bij de nalatenschap worden geteld; de techniek verschilt hier van die welke wordt toegepast bij de andere quasilegaten, nl. het negeren van die schulden (art. 4:65, 2e volzin, BW). 58

Buiten beschouwing wordt gelaten de mogelijkheid dat de partner een levensgezel is in de zin van art. 4:82, 2e volzin, BW en de testateur gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheid de opeisbaarheid van de legitieme uit te stellen. 59

hun vorderingen daaruit te voldoen. Deze inkorting of vermindering vindt pas plaats nadat alle andere

Zou de schenking aan zoon Z onder de levenden

makingen zijn ingekort of verminderd. Betreft het

zijn gedaan en dus geen schenking terzake des

echter een herroepelijke gift dan wordt de als gift

doods zijn, dan leidt dit niet tot een verandering

beschouwde aanwijzing naar evenredigheid met de

van de omvang van de legitimaire massa, maar

andere makingen ingekort.52

wel tot een verandering in de persoon wiens ver-

De derde-begunstigde is dan verplicht tot vergoe-

krijging wordt ingekort. De nalatenschap is in die

ding van de waarde van het ingekorte of in minde-

situatie nihil.

ring komende gedeelte.53 Deze waarde moet de begunstigde uitkeren aan de erfgenamen, de

Bezittingen

0

langstlevende echtgenoot of de vereffenaar van de

Schulden

0

nalatenschap.54 Bijzonder is dat inkorting of vermin-

Verzekeringsuitkering

dering achterwege blijft als dit, alle omstandighe-

Schenking onder de levenden

den in aanmerking genomen, onredelijk is.55 In dit

Legitimaire massa

130 50 180

kader kan men denken aan verzekeringsuitkeringen die het karakter van verzorging hebben.

Het tekort van de beide dochters samen bedraagt

Bijzonder is ook dat voor inkorting en vermindering

60. Eerst wordt de verzekeringsuitkering ingekort,

een termijn in de wet is opgenomen, namelijk drie

dit is namelijk een quasi-legaat. De uitkering

jaar nadat de begunstigde de uitkering heeft ont-

bedraagt 130, ingekort wordt voor een bedrag

vangen.56

van 60, zodat voor de begunstigde resteert 70. De gift aan de zoon blijft buiten schot.

Voorbeeld X laat bezittingen na ter waarde van 50. Hij heeft

Naast inkorting en vermindering kan de begunstig-

één schuld ter grootte van 50 aan zijn zoon Z

de ook te maken krijgen met een onterfde echtge-

wegens een schenking terzake des doods.

noot die aanspraak maakt op een vruchtgebruik op

Daarnaast heeft hij een sommenverzekering

een uitkering uit hoofde van een sommenverzeke-

gesloten die bij overlijden 130 uitkeert. Zijn part-

ring omdat zulks nodig is voor zijn verzorging. Art.

ner Y is de begunstigde. Bij testament heeft hij Y

4:128 BW stelt een verkrijging krachtens een quasi-

tot enig erfgenaam benoemd. Hij laat een zoon

legaat gelijk met een ‘echt’ legaat. Op een quasi-

en twee dochters achter.

legaat kan de langstlevende een vruchtgebruik

8


laten vestigen, zij het nadat alle andere makingen

wilsbeschikking is herroepelijk. Verder kan men

zijn bezwaard met een vruchtgebruik.60 Ook hier is

denken aan de plaatsvervulling die in het sommen-

plaats voor de toepassing van het redelijkheids-

verzekeringsrecht is opgenomen (art. 7:967 lid 6

criterium.

BW) als de kinderen als zodanig zijn aangewezen als begunstigde. Plaatsvervulling komt ook voor in het versterf-erfrecht (art. 4:12 BW) en wordt vaak in

4. Slot

het testamentaire erfrecht van overeenkomstige toepassing verklaard. Het sommenverzekerings-

60

Art. 4:30 lid 5 BW.

Tussen de levensverzekering en het erfrecht

recht kent in art. 7:967 lid 7 BW een commoriënten-

bestaan diverse parallellen. In de eerste plaats kan

regeling die lijkt op de voor het erfrecht in art. 4:2

gedacht worden aan de herroepelijkheid. Zowel de

lid 1 BW opgenomen regeling.

aanwijzing van een begunstigde als een uiterste

software, rekentools en databanken

www.boedelplanner.nl eerste hulp bij laatste wil


9

Levensverzekering en erfrecht

Recommend Documents