Erfrecht. Wie erft wat? Alle vragen rond erfenis en testament, kort en begrijpelijk uitgelegd.
Iven De Hoon
Wie erft wat?
Alle vragen rond erfenis en testament, kort en begrijpelijk uitgelegd. Lees nu dit ebook voor het te laat is! In onze praktijk worden we dagelijks geconfronteerd met heel wat onwetendheid en misverstanden rond erfrecht. Begrijpelijk want het is een kluwen. Nu er hoe langer hoe meer nieuwe samengestelde gezinnen zijn, wordt het meer dan ooit belangrijk om te weten wie van wie… wat erft. Kortom wat zijn de spelregels. Alleen als u deze kent, kan u aan successieplanning doen. Ook over successieplanning bieden we een e-book aan. Wanneer er sprake is van een overlijden dan zijn er enkele belangrijke regels van toepassing. Spelregels die los staan en moeten bekeken worden van de fiscale spelregels. Het ene heeft niet altijd iets te maken met het andere of omgekeerd. Vaak bestaan er hier misverstanden rond. Ook heeft men vaak een verkeerd gevoel van veiligheid. In het bijzonder de samenwonenden. Gehuwden moeten dan weer eerst onderzoeken onder welke vorm zij gehuwd zijn. Want weet dat het huwelijksvermogensrecht primeert op het erfrecht. Vooral oudere huwelijkscontracten verdienen hierbij de nodige aandacht. In dit ebook trachten we een aantal zaken te verduidelijken aan de hand van een aantal voorbeelden. De fiscaliteit mag hierbij ook niet vergeten worden. Waar dit van belang is, gaan we daar dan ook graag even dieper op in. Iven De Hoon De Hoon & Partners Director 1
DEEL 1 : HET HUWELIJKSVERMOGENSRECHT
Is het van belang of er een huwelijkscontract afgesloten werd ? Zo ja wat is dan zo belangrijk ?
Het huwelijksvermogensrecht heeft zeer veel mee te maken met het erfrecht. In die zin dat de regels van het huwelijksvermogensrecht primeren op die van het erfrecht. Dit betekent dat vooraleer een successieplanning kan uitgetekend worden de adviseur eerst een aantal antwoorden op vragen moet krijgen die voortkomen uit het huwelijksstelsel. Ook zijn de regels van het huwelijksstelsel niet altijd dezelfde. Men heeft een bepaalde bewegingsruimte om een aantal dingen naar de hand te zetten , rekening houdende met de privé-situatie.
Welke huwelijksstelsels kennen we in België ? In eerste instantie overlopen we kort de drie stelsels die we in België kennen. We onderscheiden drie huwelijksstelsels : -
het stelsel van scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten.
-
het stelsel van scheiding van goederen.
-
het stelsel van de algehele gemeenschap van goederen.
Het huwelijksstelsel is uitermate van belang. We onderscheiden drie huwelijksstelsels : -
het stelsel van scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten (wettelijk stelsel).
-
het stelsel van scheiding van goederen.
-
het stelsel van de algehele gemeenschap van goederen. 3
Stelsel van scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten (wettelijk stelsel) Dit stelsel kent drie vermogens -
het eigen vermogen van de man
-
het eigen vermogen van de vrouw
-
het gemeenschappelijk vermogen.
Wat behoort o.a. tot ieders eigen vermogen ? -
die goederen die men reeds bezat van vóór het huwelijk,
-
die goederen die men geërfd of geschonken heeft gekregen tijdens het huwelijk
-
alle wederbeleggingen van eigen vermogen bv geschonken gelden worden belegd in een effectenportefeuille
-
eigen schulden zijn o.a. de schulden die dateren van voor het overlijden, de schulden aangegaan in het uitsluitend belang van het eigen vermogen, …
Wat behoort zoal tot het gemeenschappelijk vermogen van de huwelijkspartners ? -
de beroepsinkomsten
-
alle inkomsten uit eigen vermogen (bv huurgelden van een geschonken onroerend goed)
-
die goederen waarvan niet kan bewezen worden dat ze eigen vermogen zijn
-
alle wederbeleggingen van gemeenschappelijk vermogen (indien onroerend goed wettelijke vereisten)
-
de niet eigen schulden zijn gemeenschappelijk schulden.
Scheiding van goederen
4
Hier bestaat (in principe) geen gemeenschappelijk vermogen enkel de twee eigen vermogens : -
het (eigen) vermogen van de man
-
het (eigen) vermogen van de vrouw
Stelsel van de algehele gemeenschap van goederen In tegenstelling van het stelsel scheiding van goederen bestaat er hier enkel een gemeenschappelijk vermogen en geen eigen vermogen(s). Dit komt in de parktijk niet zo vaak voor.
Kunnen we van huwelijksstelsel veranderen ? Jazeker, dit was vroeger ook het geval maar ondertussen is er het één en het ander veranderd. Een belangrijke wijziging t.o.v. vroeger, is dat vanaf 1 november 2008 men voortaan niet meer langs de rechtbank eerste aanleg hoeft te gaan. Dit was voor velen een bepaalde drempel. Ook kwamen er extra kosten bij en het was allemaal zeer tijdrovend. Wie vroeger een kleine wijziging (bv schrapping van een verblijvingsbeding) wenste uit te voeren, moest echter niet naar de rechtbank. Dit kon volledig door de notaris geregeld worden. Wie een middelgrote wijziging (bv inbreng van eigen goed in gemeenschappelijk vermogen) of een grote wijziging (bv de overstap van scheiding van goederen naar het wettelijk stelsel) wenste, moest dit dan weer wel. Voortaan gebeurt dit allemaal bij de notaris en hoeft een homologatie bij de rechtbank eerste aanleg niet langer. Een huwelijkscontract wijzigen is niet zelden een belangrijke stap in de successieplanning. Trouwens de familiale toestand is mogelijk gewijzigd wat maakt dat het huwelijksstelsel van weleer mogelijk aan een opfrissing toe is.
5
Kan ik alles nalaten aan mijn huwelijkspartner ? Of moeten de kinderen delen ? U kent ongetwijfeld de slogan : „ kinderen onterven is onmogelijk‟, maar is dit wel correct ? Het antwoord is „ja en neen‟. In principe „neen‟, doch afhankelijk van het huwelijkscontract is het echter wel mogelijk. In een stelsel met een gemeenschap is dit mogelijk d.m.v. een juiste opstelling van het huwelijkscontract. Vermits het huwelijksvermogensrecht
primeert
op
het
erfrecht,
kan
er
d.m.v.
het
huwelijkscontract ervoor gezorgd worden dat de kinderen na het eerste overlijden nog niet in de verdeling van de nalatenschap voorkomen. Dit kan door middel van een zogenaamd verblijvingsbeding. Dit zorgt ervoor dat in geval van overlijden de ganse gemeenschap overgaat naar de langstlevende huwelijkspartner. Let wel dat er beperkingen zijn (zie verder). Ook voor wie gehuwd is met een contract scheiding van goederen kan het ook. We komen er verder op terug. Dit neemt niet weg dat de extra bescherming wel eens ervoor kan zorgen dat de successierechten behoorlijk de hoogte ingaan. Een afzwakking is mogelijk. Zoals reeds vermeld is het eindresultaat van zulk een verblijvingsbeding is nl. dat i.g.v. het overlijden van de eerste echtgeno(o)t(e) de ganse gemeenschap in volle eigendom toekomt aan de langstlevende echtgeno(o)t(e). Dit geeft de langstlevende vanzelfsprekend een comfortabel gevoel. De kinderen komen (nog) niet voor in het verhaal. Zij zullen moeten wachten. Maar om bepaalde overdrijvingen af te blokken heeft de wetgever het wel zinvol geacht toch een aantal limieten ingebouwd. De kinderen worden dan toch beschermd : In de volgende twee gevallen zijn er beperkingen ingebouwd :
6
wanneer er eigen goederen ingebracht werden in de gemeenschap zal het beding wel als een schenking beschouwd worden (art 1458 en1464 BW) t.b.v. het gedeelte boven de helft van de ingebrachte goederen.
als er kinderen zijn uit een vorig huwelijk (art 1475 BW) : alles wat afwijkt van een gelijke verdeling wordt als schenking aanzien.
Eigen vermogen inbrengen in het gemeenschappelijk vermogen en een verblijvingsbeding zijn huwelijksvoordelen wat maakt dat ze onder bezwarende titel zijn (dus geen schenking). Maar de combinatie van beide (dus een inbreng én een verblijvingsbeding) wordt dan wel gedeeltelijk aanzien als een schenking. Voorbeeld. Man/vader sterft en laat na : echtgenote en drie kinderen. Hij heeft jaren geleden de geschonken grond (afkomstig van zijn ouders maar ondertussen werd de gezinswoning erop gebouwd) ingebracht in hun gemeenschappelijk vermogen (toenmalige middelgrote wijziging.
Het gemeenschappelijk vermogen bedraagt
200.000 euro. De ingebrachte grond vertegenwoordigt hiervan één vierde of 50.000 euro. Hiernaast had de man ook nog een geërfde beleggingsportefeuille ter waarde van 75.000 euro. Zijn echtgenote had volgens een klassieke verdeling recht op de helft van het gemeenschappelijk vermogen (dus inclusief de grond). Maar door het verblijvingsbeding krijgt ze nu het ganse gemeenschappelijk vermogen. De helft van de ingebrachte grond (25.000 euro in ons voorbeeld) wordt nu wel aanzien als een schenking. Deze schenking zal echter door de echtgenote enkel behouden kunnen blijven wanneer het beschikbaar deel niet overschreden wordt ((75.000 euro + 25.000 euro) x ¼ = 25.000 euro). De tweede bescherming gaat nog een stap verder. Wanneer de man drie kinderen had uit een vorig huwelijk dan is het veel sneller een schenking. Nl. de ingebrachte grond (50.000 euro) + de helft van het gemeenschappelijk vermogen excl de ingebrachte grond (75.000 euro) = 125.000 euro wordt dan als een schenking aanzien.
7
Klopt het dat zulk een verblijvingsbeding fiscaal een dure operatie ? Dan beter toch maar niet doen ? Door de werking van het verblijvingsbeding gaat bij het overlijden van de eerste ouder de gemeenschap in volle eigendom over naar de langstlevende. Maw voor de nalatenschap verdeelt wordt. Onze wetgever heeft er echter wel voor gezorgd dat door zulk een beding de overlevende(n) niet aan de successierechten ontsnappen (art 5 W.Succ). Dit wordt ook wel eens een fictieartikel genoemd. In principe zijn er enkel successierechten verschuldigd op de netto nalatenschap. Maar alvorens het in de nalatenschap komt, gaat alles naar de langstlevende echtgeno(o)t(e) en dit dankzij het huwelijkscontract. Artikel 5 zorgt ervoor dat de langstlevende mogelijk in de hoogste schijf van de successierechten terecht komt. Bijkomend zullen de kinderen na het overlijden van de langstlevende ouder het ganse vermogen erven (in de mate dat er nog „iets‟ over is), met ook hogere successierechten tot gevolg. Kortom twee keer „prijs‟… Zonder zulk een verblijvingsbeding erven de kinderen immers reeds de blote eigendom van de eerste ouder en de langstlevende partner erft het vruchtgebruik. Na het overlijden van de langstlevende worden de kinderen volle eigenaar. Het vruchtgebruik dooft immers uit. Dit zonder nogmaals successierechten te moeten betalen op het vermogen van de eerst overledene ouder. En dit wordt door het verblijvingsbeding allemaal op de helling gezet. Het volgende voorbeeld maakt dit duidelijk : Echtpaar, woonachtig in Gent, heeft 3 kinderen. Zij zijn gehuwd met het wettelijk stelsel. Hun gemeenschappelijk vermogen bestaat uit :
Roerende goederen : effectenportefeuille : 600.000 euro
Onroerende goederen : o winkel die verhuurd wordt : 400.000 euro o appartement aan zee : 500.000 euro
8
Er zijn geen schulden. Wat betekent dit aan successierechten, wanneer vandaag de echtgenoot/vader sterft (leeftijd van de echtgenote/moeder is dan 63 jaar). We nemen ook het overlijden van de moeder mee op in de berekening. MET een verblijvingsbeding (dus art 5 W.Succ) overlijden echtgenoot/vader nalatenschap : roerende goederen :
300.000 euro
onroerende goederen
450.000 euro
successierechten : echtgenote/moeder : 106.500 euro kinderen : 0 euro overlijden moeder : nalatenschap : roerende goederen :
600.000 euro
onroerende goederen
900.000 euro
successierechten : kinderen : 144.000 euro Totaal : 250.500 euro of 16,7% van het ganse vermogen ! ZONDER een verblijvingsbeding (maw wettelijke devolutie) overlijden echtgenoot/vader nalatenschap : roerende goederen :
300.000 euro
onroerende goederen
450.000 euro
successierechten : echtgenote/moeder : 19.650 euro
9
kinderen : 23.850 euro overlijden moeder : nalatenschap : roerende goederen :
300.000 euro
onroerende goederen
450.000 euro
successierechten : kinderen : 49.500 euro Totaal : 93.000 euro. Het valt dus duidelijk op dat de bescherming voor de partner, een aanzienlijk fiscale meerkost betekent. Wie twijfelt het beding resoluut te schrappen kan echter voor een minder verregaande oplossing kiezen. We denken dan o.a. aan het inlassen van een keuzebeding,
een
verblijvingsbeding
onder
last
of
een
zogenaamde
sterfhuisconstructie.
Wat bedoelt men met een schenking tussen echtgenoten ? Een contractuele erfstelling (zo wordt een schenking tussen echtgenoten genoemd) betreft een schenking van toekomstige goederen. Er moeten nu dan ook geen schenkingsrechten betaald worden. Vaak wordt er in een huwelijkscontract opgenomen dat de volle eigendom van het grootst beschikbaar deel van de nalatenschap toekomt aan de langstlevende partner. Zulk een contractuele erfstelling kan opgenomen worden in het huwelijkscontract (zoals reeds vermeld) of in een notariële akte buiten het huwelijkscontract. Het verschil zit hem in de herroepbaarheid van de contractuele erfstelling. Is de clausule opgenomen in het huwelijkscontract dan kan ze niet éénzijdig geannuleerd worden.
10
