Erfrecht
Mensen met een verstandelijke beperking en erfrecht
PlatformVG Koepelorganisatie voor collectieve belangenbehartiging van mensen met een verstandelijke beperking, hun ouders en vertegenwoordigers lettertype: Charlotte Sans Book Plain Kleuren: P 295 en P 136
Colofon Tekst en redactie: Met dank aan: Opmaak: Drukwerk:
Tamara Stranders Jelger de Kroon Albert de Vos Catrien van den Berg Drukkerij Walden, Bussum
Tweede druk ISBN: 978-94-90381-05-9 © 2010, Platform VG Utrecht
Inhoud Voorwoord
4
Iemand met een verstandelijke beperking
5
Een erfenis
7
Geen testament 9 Een testament 13 Nog meer te regelen? Verstandelijk beperkt en erfgenaam
15
Een eigen testament? Belastingen
23
Beslisschema
25
Verklarende woordenlijst
26
Informatie
28
Aangesloten organisaties
29
17
24
3
Voorwoord Als ouder van iemand met een verstandelijke beperking wil je graag dat hij of zij een zo normaal en gelukkig mogelijk leven leidt. Bijna nooit gaat dat net zo vanzelfsprekend als bij andere kinderen uit een gezin. Je krijgt te maken met allerlei speciale regels, wetten, voorzieningen en instellingen. En natuurlijk wil je dat, ook na je overlijden, je kind met een verstandelijke beperking in de best mogelijke omstandigheden kan blijven leven. Daarom is het belangrijk erbij stil te staan wat het overlijden van ouders, juridisch gezien, betekent voor iemand met een verstandelijke beperking. Uiteindelijk krijgen we bijna allemaal met erfrecht te maken. Door vooraf een aantal maatregelen te nemen kun je je kind(eren) veel narigheid en ook kosten besparen. Er komt bij een sterfgeval veel regelwerk kijken. De belastingaangiften moeten gedaan worden; misschien is er een bedrijf dat gestaakt, verkocht of voortgezet moet worden; bankzaken moeten worden geregeld; een woning moet worden ontruimd en verkocht... Soms zijn er schulden en wat dan? Al dat werk komt neer op de erfgenamen. Het is werk waar zij meestal geen ervaring mee hebben én het komt in een periode van veel verdriet. In deze brochure gaan we kort in op de wetgeving over erfrecht en de mogelijkheden om speciale regelingen te treffen voor een zoon of dochter met een verstandelijke beperking.
4 4
Iemand met een verstandelijke beperking Mensen met een verstandelijke beperking hebben meestal veel zorg nodig. Tijdens hun leven nemen de ouders vaak (een gedeelte van) die zorg op zich. Uiteraard eindigt de behoefte aan zorg niet na het overlijden van de ouders. Het is dan ook verstandig op tijd na te denken over de situatie die dan ontstaat. Wettelijke verdeling Op 1 januari 2003 is het nieuwe erfrecht in werking getreden. Dat biedt ouders die gehuwd zijn of een geregistreerde partnerschap hebben* een goede mogelijkheid om 'op de langstlevende' een testament te maken. Op grond van het nieuwe erfrecht wordt de langstlevende ouder vanzelf eigenaar van alle goederen die de ouders eerst samen bezaten, of die de overleden ouder alleen bezat. De kinderen moeten wachten op hun erfdeel tot hun overgebleven ouder ook overlijdt. Zij krijgen een vordering op de langstlevende. Dit wordt de 'wettelijke verdeling' genoemd.
Wanneer je ouders zijn overleden word je ‘erfgenaam’, ook als je een verstandelijke beperking hebt. Je hebt, samen met je broers en zussen, recht op de erfenis: geld en andere bezittingen van je ouders. Wanneer je ouders nog leven kunnen ze regelen dat het deel dat jou toekomt ook echt voor en door jou kan worden besteed.
5
Op grond van de ‘wettelijke verdeling’ verandert er dus eigenlijk niets na het overlijden van één van de ouders. Een verstandelijke beperking De wettelijke verdeling wordt in het ‘gehandicaptentestament’ veelal aangevuld met bepalingen waarin de positie van degene met een verstandelijke beperking geregeld is. Niet alleen juridische aspecten komen daarbij aan bod, maar juist ook het fiscale element speelt een belangrijke rol. Door het op een juiste manier opstellen van een ‘gehandicaptentestament’ kun je veel belasting besparen. In het kort komt de regeling erop neer dat degene met een verstandelijke beperking onterfd wordt. Daar staat tegenover dat hij of zij een zogenaamd ‘vruchtgebruik’ krijgt over zijn kindsdeel (of een kleiner deel). Na het overlijden van de langstlevende treedt het vruchtgebruik in werking. Op dat moment heeft de erfgenaam met een verstandelijke beperking dus een bron van inkomsten uit het vruchtgebruik van het vermogen. Meestal kan hij of zij dit ‘vruchtgebruik vermogen’ niet zelf beheren en is er in het testament een bewindvoerder benoemd. Dit kan een familielid zijn, een stichting, maar ook een notaris. Deze testamentvorm is slechts een van de mogelijkheden. Afhankelijk van de mate van beperking en uiteraard afhankelijk van eigen wensen en situatie kun je het testament naar eigen inzicht samenstellen.
* Waar in de brochure staat ‘gehuwd’, geldt de tekst ook voor geregistreerde partners.
6
Een erfenis Inleiding Een erfenis bestaat uit de bezittingen en schulden (als die er zijn) van een overledene. We volgen in deze brochure vader Sander, moeder Inge en hun kinderen Tirsa en Nick. Sander en Inge zijn getrouwd in gemeenschap van goederen. Nick heeft een ernstige verstandelijke beperking. Wanneer Sander komt te overlijden terwijl Inge nog leeft (of omgekeerd) verandert er nog niets. Wanneer zowel Sander als Inge komen te overlijden kunnen de erfgenamen Tirsa en Nick, net als iedere andere Nederlander, op drie manieren omgaan met het geld en de goederen die Sander en Inge nalaten. Zuiver aanvaarden Wanneer Tirsa en Nick zich bepaalde bezittingen toeëigenen (zoals dat mooie schilderij of die dure klok) of zich met de afwikkeling van de nalatenschap bemoeien aanvaarden zij daarmee stilzwijgend de erfenis. Het
Je kunt 3 dingen doen als je erfgenaam wordt: je kunt ja zeggen tegen de erfenis: dan neem je de bezittingen én de schulden (als die er zijn) aan. Als er teveel schulden zijn kun je nee zeggen. Maar je kunt ook meer bedenktijd nodig hebben om uit te zoeken of er schulden zijn. Dan heb je wel de hulp nodig van een notaris.
7
gevolg daarvan is dat zij daarmee ook met het eigen vermogen aansprakelijk zijn voor eventuele 'schulden van Sander en Inge'. Beneficiair aanvaarden Gelukkig is er een oplossing om aansprakelijkheid te voorkomen: de wet kent het zogenaamde ‘recht van beraad’ gedurende drie maanden na het overlijden. In die tijd kan door de erfgenamen (in ons geval dus Tirsa en Nick) een eerste inventarisatie van de nalatenschap gemaakt worden. Schuldeisers kunnen in die periode geen recht doen gelden op goederen van de nalatenschap. De rechter kan de termijn eventueel verlengen. Na het verstrijken van de termijn moeten de erfgenamen een keuze maken: aanvaarden of beneficiair aanvaarden. Dat laatste betekent dat Tirsa en Nick niet aansprakelijk zijn voor eventuele schulden van Sander en Inge. Je noemt dit ook wel ‘aanvaarding onder het voorrecht van boedelbeschrijving’. De schuldeisers moeten dan tevreden zijn met wat er aan bezittingen is. Voor het beneficiair aanvaarden van de nalatenschap gelden bepaalde formaliteiten. Daarvoor moeten Tirsa en Nick zo snel mogelijk de hulp van de notaris inroepen. Die kent de formaliteiten. Tirsa en Nick moeten zich wel al die tijd onthouden van handelingen waaruit zou kunnen blijken dat zij de nalatenschap aanvaarden! Zij mogen dus niks meenemen of geld opnemen van de rekening. Verwerpen Een andere mogelijkheid is de erfenis te verwerpen. Bijvoorbeeld omdat er veel schulden zijn. In dat geval wordt dus ook afgezien van de bezittingen.
8
Geen testament Of iemand een testament heeft gemaakt is op te vragen bij het Centraal Testamentenregister in Den Haag (Postbus 19398 2500 CJ Den Haag). Dit moet schriftelijk met daarbij een akte van overlijden van de betreffende persoon. Een akte van overlijden is tegen betaling te verkrijgen bij de gemeente waar de overledene het laatst heeft gewoond. Is er geen testament en hebben Sander en Inge geen erfgenamen aangewezen, dan bepaalt de wet wie de erfgenamen zijn. De erfgenamen hebben recht op hun erfdeel, maar zijn ook verantwoordelijk voor de afwikkeling van de erfenis. Zij kunnen dat niet weigeren.
De volgende personen kunnen erven: • de echtgenoot (ote) of partner en de kinderen Als die er niet (meer) zijn: • ouders, broers en zussen Als die er ook niet zijn • grootouders en daarna: • overgrootouders
Wie erven? De erfenis gaat naar de erfgenamen. Erfgenamen zijn familieleden (bloedverwanten). Daarbij worden vier groepen onderscheiden die na elkaar in aanmerking komen voor de erfenis. Zolang er in een groep nog een erfgenaam is, komt de volgende groep niet aan
9
bod. Wanneer iemand uit één van de groepen is overleden treedt er ‘plaatsvervulling’ op. Dat wil zeggen dat de afstammelingen van de erfgenamen in die groep in zijn of haar plaats komen. De vier hoofdgroepen zijn: • • • •
de echtgenoot(ote) of geregistreerd partner en de kinderen ouders, broers en zussen grootouders overgrootouders
Daarnaast is er nog een regel die bepaalt dat een erfgenaam moet bestaan op het moment dat de erfenis ontstaat. Wanneer de vader van een ongeboren kind komt te overlijden is dat kind, als het levend ter wereld komt, ook erfgenaam. Wanneer een mogelijke erfgenaam een misdrijf heeft begaan tegen de overledene is hij ‘onwaardig’. Dat wil zeggen dat zijn recht op het erfdeel vervalt. Als er in geen van de groepen meer erfgenamen bestaan tot en met de zesde graad, gaat de erfenis naar de Staat der Nederlanden. Kinderen Kinderen nemen in het erfrecht een speciale plaats in. Zij hebben namelijk altijd recht op een gedeelte van de erfenis. Legitieme portie Dat deel van de erfenis waarop het kind altijd recht heeft heet ‘de legitieme portie’. De legitieme portie bestaat alleen uit geld en dus niet uit goederen. De legitieme portie is de helft van de
10
waarde van het erfdeel van het kind. Stel dat Inge nog leeft en dat alleen Sander is overleden. In dat geval:
Als je geen testament hebt gemaakt, geldt het 'wettelijk erfrecht'.
• heeft Inge recht op de helft van het gemeenschappelijk De wet regelt dan wie vermogen omdat Sander en wat krijgt. Je hebt als Inge getrouwd zijn in gemeenschap van goederen. kind altijd recht op een Een rekenvoorbeeld: stel er is deel van de erfenis. Dat een vermogen van heet 'legitieme portie'. € 120.000,-. Inge heeft dan recht op € 60.000. • hebben Inge, Tirsa en Nick samen recht op de andere helft (dat wil zeggen ieder 1/3 van de helft). In het rekenvoorbeeld dus ieder: € 20.000. De legitieme portie is daar weer de helft van. In het voorbeeld: € 10.000. Onterven Een ouder kan zijn kind(eren) in zijn testament onterven. Maar elk kind kan altijd zijn ‘legitieme portie’ opeisen. De legitieme portie bestaat alleen uit geld. Zolang de andere ouder/partner van de overledene nog in leven is, kan het kind dat geld niet opeisen. Het opeisen van de legitieme portie hoeft niet via de rechtbank. Dit kan, binnen vijf jaar na het overlijden, via een schriftelijk verzoek aan de notaris die de erfenis heeft afgehandeld.
11
Wilsrechten Kinderen kunnen hun ‘wilsrechten’ inroepen op het moment dat een langstlevende ouder aangeeft dat hij weer wil trouwen. Met het inroepen van ‘wilsrechten’ krijgen kinderen de goederen van de langstlevende ouder in eigendom. Uiteraard ieder voor het deel waarop hij recht heeft. De langstlevende ouder behoudt wel het ‘vruchtgebruik’ van de goederen. Dat betekent dat hij of zij de goederen mag gebruiken. De kinderen hebben op dat moment dus niks aan hun eigendom. Daarom wordt dit een ‘bloot’ eigendom genoemd. Pas nadat de langstlevende ouder is overleden krijgen de kinderen het volledig eigendom over de goederen.
12
Een testament
Als Sander en Inge wel een testament hebben gemaakt, wordt de erfenis in beginsel verdeeld zoals zij dat in het testament hebben bepaald.
Executeur In het testament kun je iemand aanwijzen als executeur. Een executeur heeft de plicht de erfenis zo goed mogelijk af te wikkelen. Niemand is verplicht de taak van executeur op zich te nemen, iedereen mag het verzoek weigeren. Maar meestal wordt zo’n verzoek, uit eerbied voor de overledene, wel geaccepteerd. Sander en Inge zouden er goed aan doen een executeur te benoemen omdat Nick een verstandelijke beperking heeft (zie ook pag. 18).
Met een testament kun je regelen hoe je bezit verdeeld wordt na je overlijden. Het is verstandig om iemand aan te wijzen die dat allemaal regelt. Zo iemand heet een 'executeur'.
Legaat Een legaat is een toedeling van een omschreven goed of geldbedrag. In het testament staat duidelijk omschreven waar het om gaat en wie de ontvanger is. Iemand die een legaat ontvangt, is een ‘legataris’, maar géén erfgenaam. Bijvoorbeeld: ik legateer € 5.000,- aan de Stichting X (genoemd met volledige naam en adresgegevens).
13
Codicil Aanvullend op een testament is het ook mogelijk om een codicil te maken. Daarin bepaal je wie welke goederen krijgt en hoe je de uitvaart geregeld wil hebben. Maar het is niet mogelijk om via een codicil geld of onroerend goed aan iemand na te laten en ook niet om een executeur aanwijzen via een codicil. Je hoeft voor een codicil niet naar de notaris en het is makkelijk te veranderen. Een codicil heeft ook veel nadelen: Je kunt niet in één keer al je bezittingen nalaten, je moet alles exact omschrijven. Bovendien kan het codicil gemakkelijker zoekraken.
14
Nog meer te regelen? Voogdij Ouders met minderjarige kinderen (kinderen jonger dan 18 jaar) kunnen in hun testament een voogd benoemen. Een voogd zorgt voor de kinderen als de ouders komen te overlijden. Wanneer er geen voogd is benoemd, kan dat tot vervelende situaties leiden. Bijvoorbeeld als verschillende familieleden de zorg voor de kinderen opeisen. Wanneer Sander en Inge voor Tirsa en Nick een voogd benoemen in hun testament, is die benoeming bindend. Maar iemand die bij testament tot voogd is benoemd, kan zo'n benoeming wel weigeren. Het is dus wel iets dat je met degene die je wilt benoemen moet bespreken.
In een testament kun je vastleggen wie er voor je minderjarige kinderen zorgt als jij er niet meer bent (een voogd). Of wie er wettelijk vertegenwoordiger wordt voor je volwassen kind wanneer hij of zij een verstandelijke beperking heeft. Ook kun je regelen dat je erfenis zoveel mogelijk binnen de directe familie blijft.
Bewind Je kunt bepalen dat een erfgenaam wel eigenaar wordt van geld en goederen, maar dat hij er niet zomaar mee mag doen wat hij wil. In dat geval moet er een curator of bewindvoerder zijn of worden benoemd die verantwoordelijk is en zo goed mogelijk voor het erfdeel van de erfgenaam moet zorgen. Deze mogelijkheid is natuurlijk van belang bij iemand met een verstandelijke beperking zoals Nick.
15
Uitsluitingsclausule Het erfdeel van kinderen komt in de gemeenschap van goederen terecht wanneer zij getrouwd zijn zonder huwelijkse voorwaarden. Gaat een kind later scheiden dan gaat de helft naar zijn of haar ex-partner. Met een uitsluitingsclausule kunnen ouders dat voorkomen door te bepalen dat de erfenis niet wordt opgenomen in de gemeenschap van goederen. Inbrengverplichting Met een inbrengverplichting zorg je ervoor dat als je één van de erfgenamen iets hebt gegeven, dat geld of die goederen als een voorschot op de erfenis moet worden beschouwd. De waarde van de goederen wordt dan op het moment van overlijden ingebracht in de erfenis. Degene die dit voorschot heeft ontvangen, krijgt dan een kleiner aandeel van de erfenis. Maar het omgekeerde kan ook: je kunt ook vastleggen dat die schenking gewoon een cadeautje was en dat die buiten de erfenis moet blijven. Tweetrapsmaking Met een tweetrapsmaking zorg je ervoor dat goederen en vermogen na het overlijden van een erfgenaam naar een derde gaan en niet naar de directe erfgenamen van die eerste erfgenaam. Deze mogelijkheid is van belang in de situatie van Sander en Inge. Hoe je dat kunt regelen wordt nader uitgelegd op pagina 20.
16
Verstandelijk beperkt en erfgenaam Kan iemand met een verstandelijke beperking erfgenaam zijn? Wanneer een ouder overlijdt en één van de kinderen heeft een verstandelijke beperking, zijn er verschillende scenario’s denkbaar. Het kind kan minderjarig of meerderjarig zijn; er kunnen wel of geen broers of zussen zijn; hij of zij kan wel of niet onder curatele staan of een bewindvoerder en/of mentor hebben; er kan een bedrijf zijn dat wel of niet wordt voortgezet door broers en zussen. Een aantal van die mogelijkheden bespreken we hier. Wanneer iemand eigenaar is van een onderneming of hij is er nauw bij betrokken, is het zeker verstandig vóóraf een notaris te raadplegen. Volgens de wet is de enige eis om erfgenaam te kunnen zijn dat iemand bestaat op het moment dat de erfenis ontstaat. Dat betekent dat iemand met een verstandelijke beperking zonder meer erfgenaam is.
Als je een verstandelijke beperking hebt, ben je gewoon erfgenaam, net als je broers en zussen. Als je niet voor jezelf kunt opkomen omdat je nog minderjarig bent of een verstandelijke beperking hebt, moet een ander je daarbij helpen. Zo iemand wordt altijd benoemd door de rechter. Hij of zij heet een voogd als je minderjarig bent en een mentor of curator als je volwassen bent. Een bewindvoerder helpt je alleen met het geld en de goederen.
17
Minderjarige kinderen Stel dat Sander en Inge beiden komen te overlijden terwijl de kinderen minderjarig zijn. Als er door hen niet bij testament een voogd is benoemd zal de rechter alsnog een voogd benoemen. De voogd is verantwoordelijk voor het beheer van de erfenis en voor de opvoeding van de kinderen. Volwassen kinderen Ook als Nick meerderjarig is, kan hij niet voor zichzelf opkomen. Daarom is het verstandig om iemand te benoemen die zijn belangen behartigt: een bewindvoerder en/ of mentor of een curator. Het liefst iemand uit de familie of naaste omgeving. Een bewindvoerder, mentor of curator kan, los van een overlijden, al worden benoemd vanaf het moment dat iemand 18 jaar is. Maar er kan ook in het testament een bewindvoerder zijn aangewezen. Als ook dat niet is gebeurd, zal de rechter een bewindvoerder benoemen. Staat iemand met een verstandelijke beperking onder curatele of is zijn of haar vermogen onder bewind gesteld, dan mag een nalatenschap alleen ‘beneficiair’ worden aanvaard (zie pag. 8). Om de nalatenschap in zo’n situatie met zo min mogelijk formaliteiten en kosten af te kunnen wikkelen, is het van groot belang dat in het testament een executeur is aangewezen. Onterven Kunnen Sander en Inge hun gehandicapte zoon Nick onterven? Ja, dat kan, maar Nick houdt altijd recht op zijn ‘legitieme portie’ (zie pag. 10). En het kan ook anders.
18
Legitieme portie Omdat die legitieme portie altijd Je kunt je kinderen opgeëist moet worden, is Nick niet 'onterven'. Dat daarvoor afhankelijk van zijn wil zeggen dat curator of bewindvoerder. Die kan de legitieme portie opeisen, maar kinderen altijd recht kan het ook laten. Een curator of hebben op een deel bewindvoerder is verplicht vervan de erfenis = de antwoording af te leggen over de besteding van het geld. Hij mag legitieme portie. het niet voor zichzelf uitgeven maar er is geen rechter die de bewindvoerder zal aanmoedigen om eens iets te doen met het geld ten behoeve van Nick. Sander en Inge willen niet dat het geld wordt opgepot, maar ook niet dat het verdwijnt in bijvoorbeeld hoge eigen bijdragen voor de AWBZ. Ze willen een manier vinden waardoor hun bezit zo goed mogelijk wordt aangewend voor de zorg voor Nick. Daarom kiezen Sander en Inge liever voor een andere oplossing dan de legitieme portie. Het ‘blote’ eigendom Het is mogelijk om Tirsa de enige erfgenaam te maken. Sander en Inge kunnen Tirsa dan de verplichting opleggen - een zogenaamde ‘last’ - om het deel dat eigenlijk aan Nick toekomt, te gebruiken voor zijn verzorging. Tirsa krijgt het ‘blote eigendom’ over het bedrag dat gelijk is aan Nick zijn erfdeel: Nick krijgt het vruchtgebruik (de rente) en Tirsa mag het geld niet gebruiken. Zij krijgt het geld pas wanneer Nick zelf komt te overlijden. Omdat
19
Nick zelf geen ‘eigenaar’ is geweest van het geld laat hij dus ook geen vermogen na. En dat betekent dat Tirsa bij zijn overlijden nu niet nóg eens successierecht hoeft te betalen. Op dat moment vervalt namelijk het ‘vruchtgebruik’ en wordt Tirsa eigenaar van het geld. Een ander voordeel van het feit dat Nick juridisch gezien geen ‘eigenaar’ is van het geld, is dat de erfenis daarmee ook niet kan worden ‘opgegeten’ door de eigen bijdrageregeling AWBZ. Nick is dus min of meer onterfd, maar krijgt er iets anders voor in de plaats: het vruchtgebruik. Tweetrapsmaking In de situatie dat een erfgenaam een verstandelijke beperking heeft kan een tweetrapsmaking zinvol zijn. Sander en Inge kunnen als ouders zo sturen wie het vermogen krijgt dat over is op het moment dat Nick komt te overlijden. Dat is van belang omdat Nick vanwege zijn ernstige verstandelijke beperking nooit kinderen zal krijgen. Die kunnen dus niet van hem erven. Tirsa als zus wel. Als Sander en Inge niks regelen moet Tirsa een veel hoger tarief aan successierechten betalen. Bij een tweetrapsmaking betaalt zij ook twee keer successierecht maar wel veel minder. Zo’n tweetrapsmaking (ook wel ‘over de hand erven’ genoemd) kan alleen binnen de familie. Geld in een stichting onderbrengen Familiestichting Een andere mogelijkheid is om het vermogen onder te brengen in een familiestichting. Het doel van zo’n constructie is om de fiscus zo min mogelijk vat te laten krijgen op de erfenis.
20
Dat is zinvol als het om een groot vermogen gaat. De familiestichting kan uitbetalingen aan kinderen/ kleinkinderen over een groot aantal jaren spreiden of het geld bestemmen voor de verzorging van het familielid met een verstandelijke beperking. Het stichtingsbestuur is daarvoor verantwoordelijk. Zo voorkom je ook dat broers en zussen later hoge successierechten moeten betalen. De familiestichting kent echter ook nadelen: in het familiebestuur kan makkelijk onenigheid ontstaan over de besteding van het geld. Steunstichting Een andere mogelijkheid is om een deel van het vermogen na te laten aan een steunstichting. Bijvoorbeeld de steunstichting van de organisatie waar het kind met een verstandelijke beperking woont. Die organisatie betaalt geen successierecht. Het geld komt dan zowel aan het kind als zijn medebewoners ten goede. Een
Er zijn mogelijkheden om ervoor te zorgen dat geld en goederen uit een erfenis zoveel mogelijk ook ten goede komen aan mensen met een verstandelijke beperking. De manier waarop dat het beste kan is afhankelijk van de grootte van de erfenis en van de vraag of er broers en zussen zijn. Een notaris kan helpen om de manier te vinden die het beste past bij de speficieke situatie.
21
nadeel is, dat voor de bewoners/vertegenwoordigers niet altijd zichtbaar is hoe het geld precies is besteed. Steunstichtingen willen het geld nog wel eens oppotten. Schenkingen tijdens het leven Als iemand hoge successierechten wil voorkomen kan hij de nalatenschap beperken en tijdens het leven schenkingen doen. • In het geval van Sander en Inge helpt het niet echt om dochter Tirsa flink wat geld te geven vóór het overlijden. De fiscus erkent de legitieme portie namelijk over het rest-vermogen plus de schenkingen die daarvoor zijn gedaan. Tenzij Tirsa alles heeft uitgegeven zou de curator of bewindvoerder geld dat toebehoort aan Nick kunnen terugvorderen. • Wanneer Sander en Inge hun geld aan goede doelen of derden buiten de familiekring schenken (gewoon uitgeven dus) dan blijft er weinig nalatenschap over. Dat kan een manier zijn om Nick te onterven. Maar ook voor Tirsa blijft dan weinig over.
22
Een eigen testament? Nick is niet alleen ontvanger van de erfenis van Sander en Inge, hij is ook ooit zelf ‘erflater’. Wanneer Nick onder bewind is gesteld, mag hij zelf een testament maken. Hij moet dan wel in voldoende mate zelf zijn wil kenbaar kunnen maken aan de notaris. Vaak is dit een probleem.
Als je volwassen bent en een verstandelijke beperking hebt mag je ook zelf een testament maken. Alleen wanneer je onder curatele staat mag dat pas als de rechter je toestemming heeft gegeven.
Staat Nick onder curatele, dan kan hij alléén met toestemming van de kantonrechter een testament maken. Nick is namelijk ‘wilsonbekwaam’ en een testament maken is een handeling is waarbij het juist aankomt op het vastleggen van de eigen wil. De curator kan daarom geen testament maken voor Nick. Voor de erfenis van wilsonbekwame mensen geldt het wettelijk erfrecht.
23
Belastingen Indien een familielid is overleden, krijg je te maken met twee soorten belastingen: de inkomstenbelasting en de belasting voor het recht van successie.
• Iemand die overleden is, hoeft uiteraard vanaf dat moment geen inkomstenbelasting meer te betalen. De nabestaanden moeten echter nog wel afrekenen over het inkomen tot de dag van het overlijden. • Iedereen die geld erft, moet daarover belasting betalen. Deze belasting heet het recht van successie. Hoeveel successierecht iemand moet betalen hangt af van de relatie met de overledene én van de waarde van de erfenis. De algemene regel daarbij is dat hoe groter de afstand tot de overledene (zie pag. 10, de 4 groepen) hoe hoger het bedrag aan succesAls iemand overleden is sierecht. Uitgezonderd moeten de nabestaanden van successierecht zijn voor hem of haar nog met als ANBI (algemeen nut de belasting afrekenen. beogende instellingen) erkende instellingen. Op de website van de belasDaarnaast moet je zelf tingdienst is een rekenbelasting betalen over de hulp te vinden waarmee de hoogte van het bedrag waarde van de erfenis. Dat aan successierecht te heet successierecht. berekenen valt: www.belastingdienst.nl
24
25
tot 18 jaar: voogd neemt taak ouders over
Rechter benoemt: - een voogd - een executeur
Tirsa en Nick minderjarig
Geen testament
na 18 jaar Nick onterven = minimaal legitieme portie
Tirsa krijgt 'bloot eigendom'
Familiestichting
verschillende mogelijkheden
Nick heeft een - bewindvoerder/curator - er is een executeur benoemd
Tirsa en Nick meerderjarig
Tweetrapsmaking
tot 18 jaar: volgend neemt taak ouders over
Ouders hebben: - een voogd benoemd - een executeur benoemd
Rechter benoemt: - een bewindvoerder/ curator voor Nick - een executeur wettelijke verdeling en eventueel codicil
Tirsa en Nick minderjarig
Tirsa en Nick meerderjarig
Wel testament
Beide ouders: Sander en Inge overlijden Kinderen: Tirsa en Nick (verstandelijk gehandicapt)
Beslisschema
na 18 jaar
Verklarende woordenlijst Aanvaarden Het accepteren van een erfdeel, inclusief de schulden. Hierdoor wordt iemand erfgenaam. Beneficiair aanvaarden Een bijzondere manier van accepteren van een erfdeel. Hiervoor moet een verklaring worden afgelegd bij de arrondissementsrechtbank. Als er niet voldoende bezittingen zijn om de schulden te betalen, hoeft de erfgenaam het tekort niet zelf bij te betalen. Bewind Bewind is de periode waarin het erfdeel wordt beheerd door iemand anders (bewindvoerder). Een erfgenaam kan dan niet zelfstandig beschikken over de geërfde goederen. Bloot eigendom Het eigendom waar geen lusten en lasten van worden genoten. Er vindt hier dus geen 'vruchtgebruik' plaats. (B.v. een huis waarin je niet woont en geen inkomsten uit verwerft of kosten voor betaalt). Codicil Codicil is een wilsbeschikking die niet door de notaris wordt opgemaakt. Het is een zelf geschreven en ondertekend document. Het codicil is geschikt voor het vermaken van bepaalde kledingstukken, sieraden of inboedelgoederen of om vast te leggen hoe men begraven of gecremeerd wil worden. Een codicil moet handgeschreven zijn (dus niet met de computer) en voorzien zijn van een datum en handtekening. Executeur Executeur is degene die door de erflater is aangewezen om de nalatenschap af te wikkelen. Gehandicaptentestament Een testament dat is toegesneden op gezinnen met een gehandicapt kind dat niet voor zichzelf kan opkomen met als doel de positie van het gehandicapte kind als erfgenaam goed te regelen. Inbrengverplichting Met een inbrengverplichting zorg je ervoor dat geld of goederen die je aan erfgenamen hebt gegeven beschouwd moeten worden als een voorschot op de erfenis. Legaat Een legaat is een duidelijk omschreven goed of een bepaald genoemd geldbedrag dat je aan iemand nalaat. Legitieme portie Legitieme portie is dat deel van de nalatenschap waarop (klein)kinderen minimaal recht hebben.
26
Onterven Via een testament regelen dat erfgenamen niet het deel van de erfenis krijgen waar zij wettelijk recht op hebben. Met uitzondering van de legitieme portie waar kinderen altijd recht op hebben kunnen erfgenamen onterfd worden. De legitieme portie moet wel opgeëist worden. Doet het kind dat niet dan vervalt zijn aandeel aan de overige erfgenamen. Plaatsvervulling Als bij vererving een erfgenaam is overleden, onwaardig is, onterfd is of de erfenis heeft verworpen vindt plaatsvervulling plaats. Afstammelingen van het kind, broer of zuster, grootouder of overgrootouder komen in de plaats van een kind, broer of zuster, grootouder of overgrootouder. Uitsluitingsclausule Met een uitsluitingsclausule kan je voorkomen dat (toekomstige) partners de helft zouden krijgen van een bepaald bezit. Dit stuk valt dan niet (ook niet in de toekomst) in de gemeenschappelijke boedel. Verwerpen Verwerpen is het niet accepteren van een erfdeel, er afstand van doen. Voor een verwerping moet een verklaring bij de rechtbank worden afgelegd. Vruchtgebruik Vruchtgebruik is het zakelijk recht om iemand anders zijn goed (veelal eigendommen) te gebruiken en daarvan de vruchten (opbrengsten) te genieten, dit alsof men daar zelf de eigenaar van is. Mits men zorgt dat het goed in stand blijft. Wettelijke verdeling Bij de wettelijke verdeling krijgt de langstlevende echtgenoot (of geregistreerd partner) de nalatenschap van de overleden echtgenoot (of geregistreerd partner). De kinderen krijgen een geldvordering ter grootte van hun erfdeel, die pas opeisbaar is als de langstlevende is overleden. De wettelijke verdeling is van toepassing als de overledene geen testament heeft gemaakt en een echtgenoot of geregistreerd partner en tenminste één kind achterlaat. Wilsrecht Wilsrecht is het recht dat een kind heeft om goederen uit een nalatenschap in eigendom te krijgen als sprake is van stieffamilie. Zuiver aanvaarden Van zuiver aanvaarding spreekt men als de erfenis aanvaard wordt, ongeacht of het eventuele saldo positief of negatief is. Kortom: met alle daaraan verbonden rechten en plichten.
27
Informatie Internet • Het Centraal Testamentenregister: www.centraaltestamentenregister.nl • Informatie over erfrecht: www.erfwijzer.nl en www.notaris.nl • Overzicht en notarissen en offertes: www.notaris-vergelijken.nl • Curatele, bewind en mentorschap: www.justitie.nl/onderwerpen/familie_en_gezin/ curatele_bewind_mentorschap • Actuele informatie en wetswijzigingen zijn te vinden via de website van het ministerie van Volksgezondheid, www.minvws.nl
28
Aangesloten organisaties • BOSK www.bosk.nl • dit Koningskind www.ditkoningskind.nl • Stichting Down Syndroom www.downsyndroom.nl • Fragiele X vereniging Nederland www.fragielex.nl • Helpende Handen www.helpendehanden.nl • KansPlus www.kansplus.nl • LFB (Belangenbehartiging door en voor met mensen met een verstandelijke beperking) www.lfb.nu • Het LSR - Landelijk steunpunt (mede)zeggeschap www.hetlsr.nl • Landelijk Steunpunt Wonen (LSW) www.woonzelf.nl • Vereniging Naar-Keuze www.naar-keuze.nl • NVA (Nederlandse Vereniging voor Autisme) www.autisme.nl • Per Saldo www.pgb.nl • PhiladelphiaSupport www.philadelphiasupport.nl • Prader-Willi / Angelman Vereniging www.praderwillisyndroom.nl www.angelmansyndroom.nl • Stichting Osani www.osani.nl • Stichting Netwerk Rondom www.netwerkrondom.nl • Vereniging VG netwerken www.vgnetwerken.nl • L!R!S (Werkverband regionale platforms VG)
29
31
PlatformVG Postbus 1223 3500 BE UTRECHT Herculesplein 215 3584 AA UTRECHT T 030 - 2363729 E
[email protected] I www.platformvg.nl
lettertype: Charlotte Sans Book Plain Kleuren: P 295 en P 136
