Leven met een paniekstoornis
Van A tot ggZ De boeken in de reeks Van A tot ggZ beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving. De reeks staat onder redactie van: • Joke Kragten, gezondheidspsycholoog, als onderzoeker verbonden aan het Stanley Foundation Bipolair Netwerk en als therapeut bij Altrecht, afdeling Volwassenen • Fred Sterk, psycholoog-psychotherapeut, bij CAP Den Haag, centrum voor arbeid en psyche, tevens docent in het post-academisch onderwijs • Sjoerd Swaen, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij PsyQ. psycho-medische programma’s te Den Haag, afdeling angststoornissen, tevens supervisor en docent in het post-academisch onderwijs Reeds verschenen: 1. Joke Kragten, Leven met een manisch-depressieve stoornis, ISBN 90 313 3432 4 2. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een paniekstoornis, ISBN 90 313 3561 4 3. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een dwangstoornis, ISBN 90 313 3562 2 4. Ed Berretty, Leven met een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis, ISBN 90 313 3877 x 5. Joke Kragten, Leven met een sociale fobie, ISBN 90 313 3878 8 6. J. Hoevenaars, Leven met een fobie, ISBN 90 313 3911 3 7. Y. Meesters, Leven met een winterdepressie, ISBN 90 313 3912 1
Leven met een paniekstoornis
Fred Sterk en Sjoerd Swaen
Bohn Stafleu van Loghum Houten 2001
© 2001 Bohn Stafleu Van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 1230 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Deze uitgave is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. Noch de maker, noch de uitgever stelt zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.
ISBN 90 313 3561 4 NUGI 713
D/2001/3407/078
Eerste druk, eerste oplage 2001 Eerste druk, tweede oplage 2002 Eerste druk, derde oplage 2004 Eerste druk, vierde oplage 2006
Ontwerp omslag: p3, Huizen Cartoons: Marcel Jurriëns
Bohn Stafleu Van Loghum Het Spoor 2 3994 AK Houten
www.bsl.nl
Voorwoord
In dit boek komen de oorzaken, behandelingsmogelijkheden en zelfhulptechnieken bij de paniekstoornis uitgebreid aan de orde. De paniekstoornis is de meest voorkomende angststoornis. Geschat wordt dat ze bij ongeveer vier op de honderd mensen (4%) voorkomt. Het gaat hierbij om serieuze klachten die zeer beangstigend kunnen zijn. Op de langere termijn kan een onbehandelde paniekstoornis tot allerlei extra problemen leiden: sociaal isolement, middelenmisbruik en belemmeringen in het gezins- en beroepsleven. We hebben geprobeerd om de kennis die er op dit moment is over de paniekstoornis en/of agorafobie zo toegankelijk mogelijk weer te geven; hoe meer je immers over deze stoornis weet, hoe makkelijker het is maatregelen te nemen die nodig zijn om een zo plezierig mogelijk leven te leiden. Heb je opmerkingen over het boek, of heb je nieuwe, interessante informatie, laat dit dan aan de uitgever weten. Bij een volgende druk zal daarvan dankbaar gebruik gemaakt worden. Wij willen de volgende mensen bedanken die ons met adviezen, intervisie en supervisie de afgelopen jaren gestimuleerd hebben: onze collega’s en cliënten bij Altrecht te Utrecht, Parnassia PMC te Den Haag, het Ambulatorium (FSW) van de Universiteit Utrecht en de Stichting Fobieclub Nederland te Driebergen, met name Josine van Hamersveld.
5
Wij bedanken Daphne Dotsch en Jenny Swart van uitgeverij Bohn Stafleu Van Loghum voor hun inzet, visie en vooral geduld; Warnyta Koedijk van uitgeverij Kosmos Z&K voor haar medewerking; en ten slotte ons mede-redactielid van de ‘A-ggZ-reeks’, Joke Kragten, voor haar uitnodiging en waardevol commentaar op het manuscript. Utrecht, mei 2001 Fred Sterk en Sjoerd Swaen
6
Inhoud
Voorwoord 1
5
Wat is er met me aan de hand?
11
Typerend beeld van de kwaal
11
Symptomen
12
Vroege en late symptomen Diagnostiek
2
14 14
Paniekstoornis
15
Agorafobie
16
Onderzoek door huisarts en specialisten
21
Samenvatting
22
Hoe heeft het zover kunnen komen?
23
Mogelijke oorzaken voor de paniekstoornis met of zonder agorafobie
3
25
Langetermijnoorzaken
25
Biologische oorzaken
26
Kortetermijnoorzaken
27
Oorzaken die de angst instandhouden
28
Samenvatting
35
Wat staat me te wachten?
37
Middelenmisbruik en vermijdingsgedrag
39
7
4
De paniekstoornis en andere angsten
42
Denkfouten en misleidende leefregels
42
Motivatie en behandeling
46
Samenvatting
47
Wat betekent een en ander voor mijn omgeving?
49
De veiligheidspersoon als hulp bij het oefenen
5
Informeer anderen over de klacht
54
Grenzen stellen
56
Samenvatting
59
Welke behandelingen bestaan er?
61
Lichamelijke angstbeheersing
63
Anti-paniekmedicatie
63
Ademhalingsoefeningen
66
Ontspanningsoefeningen
68
Geestelijke angstbeheersing
69
Positieve zelfinstructie en bibliotherapie
76 78
Oefenen met lichamelijke symptomen
78
Oefenen met moeilijke situaties
82
Samenvatting
84
Hoe kan ik de draad weer oppakken?
87
Stichting Fobieclub Nederland
87
Therapie en realistische verwachtingen
89
Wat kun je direct zelf doen?
90
Ontspanningsoefeningen
90
Gedragsexperimenten
93
Terugvalpreventie
8
69
Het aanpakken van rampgedachten Gedragsmatige angstbeheersing
6
51
97
Wat als niets helpt?
7
99
Alternatieve hulpverlening
101
Samenvatting
101
Adressen en literatuur
103
Specifiek voor mensen met angststoornissen
103
Algemeen
104
Internet
105
Aanbevolen (zelfhulp)boeken
106
Voor dit boek geraadpleegde literatuur
106
Over de auteurs
109
9
