Leven met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis
Van A tot ggZ De boeken in de reeks Van A tot ggZ beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan. Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving. De reeks staat onder redactie van: • Joke Kragten, gezondheidspsycholoog, als onderzoeker verbonden aan het Stanley Foundation Bipolair Netwerk en als therapeut bij Altrecht, afdeling Volwassenen • Fred Sterk, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij Parnassia, Psycho-Medisch Centrum te Voorburg, behandelcircuit Haagrand, tevens docent in het post-academisch onderwijs • Sjoerd Swaen, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij Parnassia, Psycho-Medisch Centrum te Den Haag, afdeling angststoornissen, tevens supervisor en docent in het post-academisch onderwijs Reeds verschenen: 1. Joke Kragten, Leven met een manisch-depressieve stoornis, ISBN 90 313 3432 4 2. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een paniekstoornis, ISBN 90 313 3561 4 3. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een dwangstoornis, ISBN 90 313 3562 2 4. Ed Berretty, Leven met een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis, ISBN 90 313 3877 x 5. Joke Kragten, Leven met een sociale fobie, ISBN 90 313 3878 8 6. Jac Hoevenaars, Leven met een fobie, ISBN 90 313 3911 3 7. Ybe Meesters, Leven met een winterdepressie, ISBN 90 313 3912 1
Leven met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis Ed Berretty en Kees Korrelboom
Bohn Stafleu Van Loghum Houten/Mechelen 2003
© 2003 Bohn Stafleu Van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j˚ het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
ISBN 90 313 4091 X NUR 777 D/2003/3407/018
Ontwerp omslag: p3, Huizen Cartoons (m.u.v. pag. 53): Marcel Jurriëns
Bohn Stafleu Van Loghum
Het Spoor 2 3994 AK Houten
Motstraat 30 2800 Mechelen
www.bsl.nl
Voorwoord
Iemand met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis is buitensporig verlegen. Deze persoonlijkheidsstoornis komt niet zo vaak voor: naar schatting bij een half tot één procent van alle mensen. Dit type persoonlijkheidsstoornis is verwant aan de dwangmatige persoonlijkheidsstoornis (zie de reeks Van A tot ggZ, deel 4) en de afhankelijke persoonlijkheidsstoornis (volgt later in deze reeks). Bij alle drie is sprake van een angstig en in zich zelf gekeerd temperament. Bij iemand met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis valt in de eerste plaats de sociale fobie op (Van A tot ggZ, deel 5). Maar het gaat verder. We hebben te maken met iemand die zich eigenlijk nergens en nooit echt op zijn gemak voelt. De gevolgen op de lange duur zijn verstrekkend; er bestaat een groot risico voor allerlei verschillende angstklachten, depressiviteit en misbruik van middelen zoals alcohol. Dit heeft ermee te maken dat iemand met deze stoornis moeite heeft om bronnen van stress in zijn leven actief aan te pakken, en weinig sociale steun heeft in zijn directe omgeving. Voor dit type mensen ligt de drempel om professionele hulp te zoeken extra hoog; er wordt nodeloos lang gewacht en getalmd. Maar liefst tien procent van de mensen die om de meest uiteenlopende redenen professionele psychische hulp zoeken, blijken tegelijkertijd ook te lijden aan een, meestal al veel langer bestaande, ontwijkende persoonlijkheidsstoornis.
5
Alles bij elkaar reden genoeg om hieraan een aparte aflevering van deze serie te wijden. We zijn er bijzonder erkentelijk voor dat Jenny Swart van uitgeverij Bohn Stafleu Van Loghum en de redactie van Van A tot ggZ – Joke Kragten, Fred Sterk en Sjoerd Swaen – ons gevraagd hebben om over dit onderwerp te schrijven. We hopen dat dit boek een houvast biedt om zelf thuis al aan de slag te gaan. Zeker voor deze stoornis is de boodschap duidelijk: hoe eerder je er bij bent, hoe beter. In dit boek volgen we een denkbeeldige cliënt, Muriël Bloem, tijdens haar behandeling bij een denkbeeldige (cognitief) therapeut, Gerrit Hofman. Van nabij is haar worsteling te volgen bij het overwinnen van de onzekerheden in haar contacten. Bij de invulling van haar personage hebben we gebruik kunnen maken van 25 jaar praktijkervaring met cliënten met dit soort persoonlijkheidsproblematiek. Onze dank gaat uit naar al deze anonieme helpers. Het klinkt allemaal nogal ernstig. Dat is het vaak ook. Maar, bekijk het op zijn tijd van de luchtige kant. Muriël doet dat zelf ook, en wij beiden hebben in elk geval veel plezier beleefd aan onze samenwerking. We zijn benieuwd wat u als lezer van ons verslag hiervan vindt en houden ons graag aanbevolen voor suggesties ter verbetering. Ed Berretty en Kees Korrelboom Den Haag, januari 2003
6
Inhoud
Voorwoord 1
5
Wat is er met me aan de hand?
11
Typerend beeld van de kwaal
11
Heer Ollie B. Bommel
16
Wat voor soort kwaal is een persoonlijkheidsstoornis eigenlijk?
18
Vroege en late symptomen
21
Vroege symptomen: waar begint het mee?
22
Late symptomen: wat gebeurt daarna?
26
Diagnostiek en zelfdiagnostiek
2
29
De DSM-IV-zelftesten
29
De Beck-zelftest
32
Hoe nu verder?
34
Samenvatting
36
Hoe heeft het zover kunnen komen?
39
Wat is het verschil tussen persoonlijkheid en persoonlijkheidsstoornis?
39
Wat speelt een rol bij de ontwikkeling van persoonlijkheid?
45
Het SSKK-model: de rol van steun, stress, kracht en kwetsbaarheid
45
Het SSKK-model: biologische en psychologische factoren
48
7
De tien persoonlijkheidsstoornissen uit de DSM-IV De ontwijkende persoonlijkheidsstoornis
50 56
Wetenschappelijke kijk op persoonlijkheid en persoonlijkheidsstoornis
58
Verschillende ideeën en theorieën in de loop van de tijd
58
Ben je introvert of extravert, een angsthaas of een ijskonijn?
62
Beck: hoe behandel je de ontwijkende persoonlijkheidsstoornis?
3
4
5
Samenvatting
67
Wat staat me te wachten?
71
Onbehandeld
71
Behandeld
74
Mogelijke complicaties
77
Samenvatting
78
Wat betekent een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis voor mij en mijn omgeving?
79
Wat betekent het voor mijzelf?
79
Wat betekent het voor naaste familieleden?
80
Wat betekent het voor vriendschap en relaties?
83
Wat betekent het voor studie en werk?
87
Wat betekent het voor hobby’s en vrije tijd?
90
Samenvatting
96
Welke behandelingen zijn er?
99
Wat gebeurt er nadat je je hebt aangemeld?
99
De intake Cognitieve gedragstherapie
8
64
100 103
Ik ben waardeloos! Ben ik wel zo waardeloos?
103
Gevoelens zijn eng! Zijn gevoelens inderdaad eng?
114
Ga andere mensen uit de weg; ze laten je toch vallen! Laten andere mensen je inderdaad vallen?
6
7
120
De assertiviteitsgroep
123
Verliep de therapie gladjes?
136
Samenvatting
139
Hoe gaat het verder?
141
Zijn er ook nog andere methoden?
141
Cliëntgerichte therapie
144
Psychoanalytische therapie
145
Behandeling met medicijnen
147
Ben je na de therapie genezen?
148
Wat doet therapie eigenlijk met je?
152
Kun je terugvallen?
156
Samenvatting
160
Adressen en literatuur
163
Adressen van patiëntenverenigingen voor mensen met sociale angst en verlegenheid
163
Adressen van algemene patiëntenverenigingen en onderzoeksinstellingen
164
Websites over angst en angststoornissen
166
Website over persoonlijkheidsstoornissen
166
Websites over geestelijke gezondheid in het algemeen
166
Engelstalige websites
167
Zelfhulpboeken
167
Vakliteratuur
168
Over de auteurs
171
9
