Duurzaam Vitaal Leraarschap in het Voortgezet Onderwijs”
Lessons learned over boeien en binden van docenten met actieonderzoek door Piet Verstegen & Thomas Jager (
[email protected],
[email protected]) Lectoraat HRM en persoonlijk ondernemerschap
1
Enkele citaten bij het begin • Is vitaliteitonderzoek gericht op uitgebluste oudere leraren en is dat de reden waarom juist wij vijven hier zitten (School A) • Je staat overal wel alleen voor… wat dat betreft. Dus ja… dat is vrij pittig. Je kopieert je suf. Ja, de werkdruk is gewoon vrij hoog. (school B) • Nee, nou, nee, dit is niet iets dat ik voor de rest van mijn leven blijf doen. (school C) • Met 70% werken, werkweek van 50 uur. Ik doe niet alles efficiënt. 40% buiten het lesgeven om. (School D)
Inhoudelijke conclusies (preview) • Actieonderzoek verkleint de kloof tussen docent en leidinggevende en maak binden en boeien echt bespreekbaar • Eerder vastgestelde vraagstukken en aangedragen bottom-up oplossingen komen nu wel tot implementatie binnen de school • (oudere) docenten leren om te reflecteren op hun gegroeide routines en contact laten maken met hun creatieve bronnen
Onderwijs is de sector met meeste Burn-out (16,5%) (TNO, 2011)
4
Noodzaak van vitaliteit is hoog • Lerarentekort op hoogtepunt in 2015-2016 (OCW, 2011) : 4.300 fte aan vacatures • Vergrijzing: 43% > 50 jaar (BZK, 2010)
• Vertrek startende leraren: 14-18 % vertrekt in het eerste jaar en 20-25% in de eerste vijf jaar (OCW 2010, 2011)
5
Vraagstelling van het project A. Op welke wijze kunnen leraren zelf, en in samenwerking met collega’s/team en managers, de randvoorwaarden voor vitalisering realiseren, en hoe kan dit vanuit de organisatie worden gefaciliteerd en geborgd?
6
Je leert een organisatie pas echt kennen door er in te roeren
Actieonderzoek 7
Vraagstelling van het project A. Op welke wijze kunnen leraren zelf, en in samenwerking met collega’s/team en managers, de randvoorwaarden voor vitalisering realiseren, en hoe kan dit vanuit de organisatie worden gefaciliteerd en geborgd? B. Op welke manier kan actieonderzoek door leraren bijdragen aan het vergroten van duurzame vitaliteit? 8
Deelnemende scholen Schoter Scholengemeenschap
Kennemer Lyceum Eerste Christelijke Lyceum Amstelveen College Don Bosco College 9
Opzet van het onderzoek Kennisstroom
Praktijkstroom
10
Praktijkstroom: Oorzaken van verminderde vitaliteit • Regie over de agenda kwijt • Kloof tussen management en medewerkers • Verzakelijking onderwijs – veel taken erbovenop – Veranderde opzet taakbeleid – niet goed met extra taken omgaan • Jonge collega’s tegen zichzelf beschermen • Oude collega’s onvoldoende ingezet op hun ervaring • Dead end job dus zelf alert blijven • Geen aandacht voor niet goed lesgeven (is niet bespreekbaar) • Geen focus en geen keuzes als school • Geen leergemeenschap zijn • Onhandige communicatie
Praktijkstroom: Onderzoeksvragen van de deelnemende scholen: 1. Wat kan een onderwijsteam leren van een profitorganisatie als het gaat om effectiviteit en opbrengstgericht werken? 2. Hoe is een transparant taakbeleid te ontwikkelen rekening houdend met de mogelijkheden die op school aanwezig zijn in personele inzet? 3. Hoe is een excellente afdeling vorm te geven die recht doet aan de individuele intellectuele capaciteiten van de leerling zonder dat deze wordt geïsoleerd van de andere reguliere stromen binnen de school? 4. Hoe kan een team zorgen voor het binden van vooral jonge leerkrachten van de school en zorgen voor een meer evenwichtige opbouw van het team? 12
Voorbeelden voorgestelde maatregelen • • • • • • • • •
Interne communicatie verbeteren Taaktoekenning in dialoog Bottum up zaken invoeren Systeem voor het begeleiden jonge collega’s invoeren Flexibel opleidingstraject voor Afdeling C Personeelsbeleid op Afdeling C docenten Opleidingsplannen maken op 3 niveaus: docent, team en sectie Focus op kerntaken: Lesgeven en Mentoraat Leren van elkaar organiseren door ‘kijken in de klas’ in te voeren.
Overkoepelende resultaten van actieonderzoek naar vitaliteit • Bijstellen vaste overtuigingen en meningen door onderzoek bij anderen en informatieverzameling. – Verrassende resultaten veranderen percepties, de feiten zijn anders dan de beelden
• Concrete voorstellen • Uit dagelijkse routine stappen levert iets op – andere activiteiten, meer zelfreflectie, andere vragen gesteld, in kracht gezet,
• Buiten de school kijken levert frisse invalshoeken en leerzame weerstand op
(On-)Zichtbaarheid van vitaliteit • De relatie met leerlingen is primaire drijfveer docent; echter deze relatie is niet altijd mee geëvolueerd met ontwikkelingen in samenleving en beroep. • Docenten hebben een zeer sterke hang naar autonomie, eigen baas zijn. Het zelf uitzoeken en solisme valt op. • Voeding vanuit collegialiteit is vooral gezelligheid; niet elkaar professioneel ondersteunen. Er is geen professionele cultuur. • “It is a dead end job”: Leraar kan bestaande repertoire blijven draaien; er blijkt geen intrinsieke sterke professionaliseringsbehoefte. • Docenten kijken wezenlijk anders dan de schoolleiding
Waar komen de diepere vitaliteitsvragen dus echt in gesprek?
Vitaliteit is kansrijker door echt contact • De communicatie (“in elkaars bereik komen”) is overal belangrijk verbeterpunt. • Docenten ontberen – Gehoord worden, – Oprecht aandacht – Waardering
• Verbeterstappen gezet vanuit actieonderzoekers – b.v. bij elkaar in de klas kijken, – terugkoppeling van uitkomsten taaktoekenning op studiemiddag – Met de schoolleiding om tafel voor een goed gesprek – documenteren van zaken voor nieuw klas voor hoogbegaafdheid.
Kennisstroom Analysemodel Organisatie kenmerken
Werk
Vitaliteit
Persoons kenmerken
17
Kennisstroom Analysemodel Organisatiekenmerken 1.In gesprek met mgt 2.Gedeelde visie 3.Normen werklast 4.Community ipv eilandjes 5.Waardering door schoolleiding 6.rooster
Werk 1.Contact met leerlingen 2.Contact met collega’s
Vitaliteit
Persoonskenmerken 1.Grenzen stellen 2.Alert zijn dat je vernieuwt 3.Daadkracht
18
Werkvorm Stelling 1 • Actie-onderzoek van een groep docenten binnen de eigen school geeft een sterke impuls aan een professionele cultuur binnen de school • Klopt dit, zo ja hoe zien die impulsen er dan precies uit? • Zijn er andere effectieve manieren om de professionele cultuur te versterken? • Vervolgstelling: Actieonderzoek is effectiever dan een opleidingstraject om te professionaliseren.
Werkvorm Hoe ziet jouw vitaliteitscurve over de afgelopen twee jaar eruit?
Voorbeeld Topic School C N=50
Aantal en %
I
14 (28 %)
II
8
III
13 (26 %)
IV
7 (14 %)
V
8
(16 %)
(16 %)
De duurzame vitale docentenkamer 2.0
22
