Lerarenhandleiding DVD SOS Klimaat

Lerarenhandleiding DVD SOS Klimaat

Inhoudstafel INHOUDSTAFEL........................................................................................................................................ 2 INLEIDING ................................................................................................................................................. 4 VOOR WIE? ............................................................................................................................................... 5 WAT?.......... ............................................................................................................................................... 5 5 thematische clips ..................................................................................................................................... 5 4 klimaatgetuigen vertellen ......................................................................................................................... 6 35 dieren getuigen...................................................................................................................................... 6 Extra….………………………………………………………………………………………………………………….6 HOE GEBRUIKEN?.................................................................................................................................... 7 Suggesties voor nabespreking .................................................................................................................... 7 VAN WAAR?.............................. ............................................................................................................... 10 BIJLAGE 1 : OVERZICHTSLIJST ‘35 DIEREN GETUIGEN…’ .................................................................. 11 BIJLAGE 2: LINK MET DOSSIER ‘IN DE WEER VOOR HET KLIMAAT’................................................... 13 BIJLAGE 3: AFDRUKVERSIE INVULBLAD .............................................................................................. 15 BIJLAGE 4: ACHTERGRONDINFORMATIE ‘35 DIEREN GETUIGEN…’.................................................. 15 1. De poolvos................................................................................................................................... 15 2. De ijsbeer..................................................................................................................................... 15 3. De fluiter ...................................................................................................................................... 16 4. De scholekster ............................................................................................................................. 16 5. De lederschildpad ........................................................................................................................ 17 6. De marmot ................................................................................................................................... 18 7. De Bengaalse tijger...................................................................................................................... 18 8. De groene zeeschildpad............................................................................................................... 19 9. De grizzly..................................................................................................................................... 19 10. De papegaaiduiker ....................................................................................................................... 20 11. De alligator................................................................................................................................... 20 12. De zwarte kraai ............................................................................................................................ 21 13. Libel............................................................................................................................................. 21 14. De sneeuwluipaard ...................................................................................................................... 22 15. De ringelrob ................................................................................................................................. 22 16. De orang-oetang .......................................................................................................................... 23 17. De walrus..................................................................................................................................... 23 18. De ree.......................................................................................................................................... 24 19. De karetschildpad ........................................................................................................................ 24 20. De koekoek.................................................................................................................................. 25 21. De ezelspinguïn ........................................................................................................................... 26 22. De buffel ...................................................................................................................................... 26 23. De tuimelaar................................................................................................................................. 27 24. De vliegenvanger ......................................................................................................................... 27 25. Bonte ijsvogel............................................................................................................................... 28 2 SOS Klimaat – Voor ons is het de hoogste tijd

26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35.

De ijsbeer..................................................................................................................................... 28 De Europese moerasschildpad..................................................................................................... 29 De Weddelzeehond...................................................................................................................... 30 De Griekse landschildpad............................................................................................................. 30 De orka ........................................................................................................................................ 30 Edelhert ....................................................................................................................................... 31 De auerhoen ................................................................................................................................ 32 De ijsvogel ................................................................................................................................... 32 De wapiti ...................................................................................................................................... 33 De gekraagde roodstaart.............................................................................................................. 33

3 SOS Klimaat – Voor ons is het de hoogste tijd

Inleiding De klimaatverandering is een feit en menselijke activiteiten liggen aan de basis ervan. De gevolgen van de klimaatverandering zijn vandaag al voelbaar. Een juiste voorspelling van de impact van de klimaatverandering op lange termijn is moeilijk te maken. Zeker is wel dat het klimaat warmer wordt en dat brengt nu al gevolgen met zich mee: de zeespiegel stijgt, er zijn steeds meer en hevigere stormen, de ijskappen smelten af, de kringloop van het water raakt verstoord, er treden wijzigingen op in de verspreiding van planten- en diersoorten,… Op de DVD ‘SOS Klimaat, voor ons is het de hoogste tijd’ getuigen mensen en dieren: de klimaatverandering wijzigt de levensomstandigheden op onze planeet en dat aan een snel tempo! De opwarming van de aarde is momenteel één van de belangrijkste milieuproblemen. De economische en sociale gevolgen ervan dreigen bovendien vooral de armsten op onze planeet te treffen. De klimaatverandering is dan ook een prioritair thema voor WWF. WWF pakt de klimaatverandering op verschillende manieren aan, onder meer door lobbywerk bij overheden en het bedrijfsleven, en door sensibilisering van verschillende doelgroepen. Om onomkeerbare schade door de klimaatverandering te voorkomen, moeten we de wereldwijde temperatuurstijging een halt toeroepen. Op het einde van deze eeuw mag de temperatuur op aarde zeker niet meer dan 2°C hoger liggen dan in de preïndustriële periode. Dat is haalbaar als we de uitstoot van gevaarlijke broeikasgassen ingrijpend beperken. Dat is dan meteen ook de uitdaging voor de klimaattop van december 2009. Een cruciaal moment! In Kopenhagen vindt dan de klimaattop van de Verenigde Naties plaats waar de wereldleiders moeten beslissen over de inhoud van het nieuwe internationale klimaatverdrag, dat het Kyoto-protocol dient te vervangen. WWF vraagt dat de industrielanden zich engageren tot 40% emissiereductie tegen 2020 ten opzichte van 1990. Maar het zijn niet enkel de wereldleiders die iets aan de situatie kunnen veranderen. Ook gewone burgers kunnen meehelpen om het tij te keren. Dat kan door zelf onze uitstoot van broeikasgassen te beperken, maar ook door als burger druk uit te oefenen op de politieke leiders en op de economische wereld. Met deze DVD willen we helpen om kinderen en jongeren bewust te maken van de klimaatproblematiek en hen zin te geven om tot actie over te gaan, opdat zij kunnen opgroeien tot bewuste wereldburgers. Voor ons is het de hoogste tijd! Het educatie-team van WWF


Voor wie? De DVD is voornamelijk bedoeld voor leerlingen en leerkrachten van de tweede en derde graad van het basisonderwijs en de eerste graad van het secundair onderwijs. Het beeldmateriaal op de DVD is aantrekkelijk, laagdrempelig en een goede manier om de klimaatverandering te introduceren in de klas. Leerkrachten die verder op bepaalde thema’s willen ingaan, kunnen beroep doen op het reeds bestaande educatieve dossier ‘In de weer voor het klimaat’ ( gratis te bestellen of te downloaden op www.wwf.be/school). Voor de hogere graden van het secundair onderwijs kan de DVD ook gebruikt worden in de taallessen, aangezien al het materiaal beschikbaar is in het Frans en het Nederlands. Ook kan je de leerlingen zelfstandig laten werken door hen de problematieken, vermeld in een clip, verder te laten onderzoeken.

Wat ? De DVD bevat getuigenissen van dieren en mensen van over heel de wereld, die de impact van de klimaatverandering voelen in hun dagelijks leven en dat van overal op de wereld.

5 thematische clips Elke clip duurt ongeveer 5 minuten en toont wat de impact van de klimaatverandering is … 

Op de polen: Met in de hoofdrol: poolvos, ijsbeer, ringelrob, weddelzeehond, orka Sleutelwoorden: opschuiven van soorten naar het noorden, smelten van het pakijs, verstoring van de voedselketen



In België: Met in de hoofdrol: koekoek, vliegenvanger, ijsvogel, moerasschildpad, ree Sleutelwoorden: kwetsbare gebieden, verschuiven van seizoenen, invasieve exotische soorten, toenemend aantal parasieten



Op de oceanen: Met in de hoofdrol: papegaaiduiker, scholekster, dolfijn, groene zeeschildpad, Bengaalse tijger Sleutelwoorden: opschuiven van soorten naar het noorden , verzuren van de oceanen, afsterven van de koralen, stijging van het zeeniveau



Op de plantenwereld: Met in de hoofdrol: fluiter, Griekse landschildpad, auerhoen, marmot Sleutelwoorden: afsterven van beukenbossen, verlies van habitat, verdwijnen van planten van het hooggebergte



Op droogte en overstromingen: Met in de hoofdrol: edelhert, buffel, orang-oetang, zwarte kraai, sneeuwluipaard


Sleutelwoorden: droogte in Zuid-Europa en Afrika, bosbranden, overstromingen in NoordEuropa, afsmelten van gletsjers

4 klimaatgetuigen vertellen Elk interview duurt ongeveer 5 minuten. De getuigen vertellen hoe de klimaatverandering hun dagelijks leven beïnvloedt. 

Penina Moce en de koralen (Fiji) Met in de hoofdrol: Penina, een moeder van een familie die leeft op het eiland Kambara, Fiji Sleutelwoorden: visvangst, afsterven van koralen, cyclonen



Willy Versluis en de Noordzee (België) Met in de hoofdrol: Willy, een visser uit Oostende, België Sleutelwoorden: visvangst, opschuiven van soorten naar het noorden, invasieve exotische soorten



Norbu Sherpa en de gletsjers (Nepal) Met in de hoofdrol: Norbu, een boeddhistische monik die berggids is geworden in Kumbu, Nepal Sleutelwoorden: afsmelten van gletsjers, doorbreken van gletsjermeren, overstromingen



Georg Sperber en het bos (Duitsland) Met in de hoofdrol: Georg, een gepensioneerd bosbouwer uit Beieren, Duitsland Sleutelwoorden: stormen, parasieten, eikenprocessierups

35 dieren getuigen 35 dieren getuigen, in clipjes van ongeveer 1 minuut, over de vernieling van hun habitat, het afsmelten van het pakijs, het overstromen van stranden, het verdwijnen van mangroven, bosbranden die het woud verwoesten,… Ze laten ook zien hoe koralen afsterven, invasieve soorten hun habitat innemen, de voedselketen wordt verstoord, soorten opschuiven naar meer noordelijke of hoger gelegen gebieden, de waterkringloop wordt verstoord en hoe steeds meer extreme weerfenomen zich voordoen. Elke clip eindigt met een actie die ieder van ons kan doen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. In bijlage 1 vind je een tabel met een overzicht van de 35 dieren en de behandelde problematieken. In bijlage 4 geven we voor elke clip meer achtergrondinformatie en de wetenschappelijke referenties.

Extra Ontdek ‘The big ask’ clip, een initiatief van Friends of the Earth. Op 10 augustus 2008 kwamen meer dan 6.000 mensen samen in Oostende om deze videoclip op te nemen. De “Big Ask”, de grote vraag, is een sterke klimaatwet om de uitstoot van broeikasgassen ieder jaar te reduceren met tenminste 3%, met als doel minstens 90% reductie in broeikasgasemissies tegen 2050.


De clip legt op een heel visuele en eenvoudige manier de klimaatverandering uit en is ideaal om met je klas te bekijken. En de boodschap is duidelijk: ACT NOW! Op 29 augustus 2009 werd ‘The big ask again’ opgenomen, dit keer met meer dan 10.000 man. Deze clip kan je bekijken op www.thebigask.be.

Hoe gebruiken? Het beeldmateriaal op de DVD is geen lesmateriaal op zich. Wel kan het gebruikt worden om de aandacht van de leerlingen te vestigen op verschillende aspecten van de klimaatverandering, om hun emotionele betrokkenheid te vergroten en als startpunt om dieper op bepaalde thema’s in te gaan. Voor uitgewerkte lesactiviteiten verwijzen we naar het educatieve dossier ‘In de weer voor het klimaat’ ( gratis te bestellen of te downloaden op www.wwf.be/school). Dit dossier bestaat uit 20 thematische fiches, die telkens bestaan uit achtergrondinformatie voor de leerkracht en een uitgewerkte lesactiviteit met werkblaadjes voor de leerlingen. In bijlage 1 vind je voor de 35 clips van de dieren, aan welke fiche(s) van ‘In de weer voor het klimaat’ ze gekoppeld kunnen worden. Ook de vijf thematische clips en de vier klimaatgetuigen zijn zo gekozen dat een maximale aansluiting met het lesmateriaal van het dossier ‘In de weer voor het klimaat’ mogelijk is. Aan welke fiches de clips gekoppeld kunnen worden vind je in de tabel in bijlage 2. Belangrijk is ook dat je als leerkracht met je klas verder gaat kijken dan alleen maar de gevolgen van de klimaatverandering. De leerlingen moeten begrijpen dat er een wisselwerking is tussen de levensstijl van de mens, de klimaatverandering en de gevolgen voor mensen en de biodiversiteit. Besteed zeker ook aandacht aan de oplossingen! Daarvoor kan je terecht in deel 4 van het dossier ‘In de weer voor het klimaat’, waar zes fiches zijn uitgewerkt over ‘Wat kan ik zelf doen’.

Suggesties voor nabespreking 1.

Geef de invulfiche aan de leerlingen alvorens een clip te bekijken (zie bijlage 3 voor een afdrukversie). Je kan natuurlijk ook gewoon de vragen op het bord schrijven. Lees de vragen samen zodat de leerlingen weten op welke informatie ze moeten letten.


SOS klimaat, Voor ons is het de hoogste tijd! 1.

Waar speelt het verhaal zich af?

………………………………………………………………………………………………………………………. 2.

Wie speelt de hoofdrol?

………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. 3. Welke problemen heeft de hoofdrolspeler? ………………………………………………………………………………………………………………………

.

………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………. 4. Heb je iets onthouden wat je echt verbaasd heeft? ………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………….

2.

Je kan de leerlingen tijdens het kijken naar de clip al meteen op de vragen laten antwoorden. Je kan ze ook een eerste keer laten kijken en pas bij een tweede keer hun antwoorden laten noteren. Bij de vijf thematische clips zijn er meerdere ‘hoofdrolspelers’. Je kan de leerlingen er een dier laten uitkiezen of de klas in groepen verdelen en elke groep de vragen voor één dier laten beantwoorden.

3.

Overloop de antwoorden klassikaal.

4.

Je kan de leerlingen vragen om een titel te zoeken voor de clip.

5.

Daarna kan je eventueel de fiche van in ’In de weer voor het klimaat’ behandelen die aan de clip gelinkt wordt.


Een voorbeeld voor de thematische clip ‘Polen’

SOS klimaat, Voor ons is het de hoogste tijd! 1. Waar speelt het verhaal zich af?

Noordpool Zuidpool 2. Wie speelt de hoofdrol?

Poolvos IJsbeer Ringelrob Weddelzeehond Orka 3. Welke problemen heeft onze hoofdrolspeler?

De poolvos krijgt het moeilijk omdat de rode vos meer naar het noorden oprukt en het woongebied van de poolvos inneemt. Door het afsmelten van het pakijs wordt het voor de ijsbeer moeilijker om eten te vinden. Doordat het pakijs vroeger smelt komen de jongen van de ringelrob te vroeg in het water terecht. Doordat er minder krill is, zijn er minder vissen en dus ook minder eten voor de zeehonden. Doordat het water warmer wordt trekken de haringen meer naar het noorden. De orka’s zullen moeten volgen als ze eten willen. 5. Heb je iets onthouden wat je echt verbaasd heeft ?

 de poolvos wordt helemaal wit in de winter  een ijsbeer kan heel goed zwemmen  de ringelrob is de kleinste van alle zeehonden  de weddelzeehond kan tot 700 m diep duiken 9 SOS Klimaat – Voor ons is het de hoogste tijd

Van waar? De beelden van de 35 clips werden gecreëerd voor de campagne ‘Climate trackers’ van WWF (www.climatetrackers.net), en dat met de steun van de Europese Commissie en Tetra Pak. Voor de DVD ‘SOS Klimaat, voor ons is het de hoogste tijd’ kregen we de toestemming om het materiaal te vertalen en te verspreiden naar de scholen voor educatieve doeleinden. Partners Climate Trackers: o o o o o o o

WWF-België, WWF-Hongarije, WWF-Polen en WWF-Oostenrijk Federaal wetenschapsbeleid ULB Triangle7 Mostra ESA Eric Heymans, Daniel Auclair, Pierre-Marie Hubert, Solon NGO, Sara Cristofoli et Arnaud Monty (beelden)

De beelden van de vier clips van de klimaatgetuigen komen uit het internationaal netwerk van WWF en werden gecreëerd in het kader van de campagne ‘Climate witness’. WWF verzamelt wereldwijd ‘klimaatgetuigenissen’ en het resultaat daarvan kan je vinden op www.panda.org/climatewitness.

Stem vrouw: Ann Ceurvels Stem man: Herbert Bruynseels


Bijlage 1: Overzichtslijst ‘35 dieren getuigen…’ Clip

Locatie

Problematiek

1. Poolvos

Noorwegen

2. IJsbeer

Spitsbergen

3. Fluiter

Frankrijk

4. Scholekster

Nederland

5. Lederschildpad 6. Marmot 7. Bengaalse tijger 8. Groene zeeschildpad 9. Grizzly

Mexico

10. Papegaaiduiker 11. Alligator

UK

12. Zwarte kraai 13. Libel

Hongarije België

14. Sneeuwluipaard 15. Ringelrob 16. Orangoetang 17. Walrus 18. Ree 19. Karetschildpad 20. Koekoek

Himalaya

Rode vos schuift op naar noorden en treedt in concurrentie met poolvos Minder pakijs, dus minder voedsel voor ijsbeer Beukenbos verdwijnt en dus ook habitat van fluiter Zuurtegraad zeewater neemt toe waardoor weekdieren moeilijker schelpen kunnen aanmaken Meer vrouwtjes geboren door stijging van temperatuur Aantal alpenweiden neemt af Door stijging zeeniveau verdwijnen eilanden en mangrovewouden Door stijgend zeeniveau verdwijnen gunstige stranden om eieren te leggen Minder zalmen door stijgende temperatuur van water Kleine vissen verschuiven naar noorden, vissen die ze nu vangen te groot voor jongen Meer mannetjes geboren door stijging van temperatuur Extreme weerfenomenen in Europa Veengebieden nog kwetsbaarder door klimaatverandering Gletsjers smelten af

21. Ezelspinguïn 22. Buffel 23. Tuimelaar 24. Vliegenvanger 25. Bonte ijsvogel

Antarctica Tanzania Madagascar België

26. IJsbeer 27. Europese moerasschildpad 28. Weddelzeehond 29. Griekse landschildpad 30. Orka 31. Edelhert 32. Auerhoen

Oostenrijk Bangladesh Maleisië USA

Brazilië

Svalbard Indonesië

‘In de weer voor het klimaat’ fiche nr.: 8 8 11 10

4 11 6 6 10 10 4 5 14 12

Holen smelten te vroeg Hevigere en meer bosbranden door toenemende droogte Verstoring voedselketen Toenemend aantal teken Afsterven koralen

8 5

Klimaatverandering vergroot druk op sterk versnipperde habitats Verstoring voedselketen Toenemende droogte Afsterven koralen Rupsen te vroeg waardoor geen of te weinig eten voor jongen Verstoring voedselketen

14

8

Antartica

Lange afstanden zwemmen door verdwijnen pakijs Roodwangschilpad kan beter gedijen en vormt concurrentie Verstoring voedselketen

Griekenland

Meer bosbranden door toenemende droogte

5

Noorwegen Spanje Pyreneeën

Verstoring voedselketen Toenemende droogte Aantal alpenweiden neemt af

7 en 8 5 11 en 12

Svalbard Roemenië Caraïben Duitsland

Grote meren Afrika Canada Frankrijk

8 14 10

7 5 10 9 7

14 7 en 8


33. IJsvogel 34. Wapiti

België Canada

35. Gekraagde roodstaart

Senegal

Sterke verspreiding reuzenbalsemien Cyclus planten verstoord door kortere en warmere winters Toenemende droogte

14 11 en 13 5


Bijlage 2: Link met dossier ‘In de weer voor het klimaat’ 5 thematische clips Clip

Link met ‘In de weer voor het klimaat’ Fiche 4: Slaat de temperatuur op hol? Fiche 7: Is biodiversiteit belangrijk? Fiche 8 : Kan de ijsbeer zich aanpassen?

Polen

België

Fiche 7: Is biodiversiteit belangrijk? Fiche 9: Kan de koolmees overleven als de temperatuur stijgt? Fiche 14: En de biodiversiteit in België?

Oceanen

Fiche 6: En wat als het zeeniveau stijgt? Fiche 10: Worden de oceanen steeds kwetsbaarder?

Plantenwereld

Fiche 11: Zullen de planten een nieuw habitat vinden? Fiche 13: Komen onze voedselvoorraden onder druk te staan?

Droogte en overstromingen

Fiche 5: Steeds meer overstromingen, stormen, droogte,…? Fiche 12: Wat zal er van de gletsjers overblijven?

4 klimaatgetuigen vertellen… Clip Penina Moce en de koralen (Fiji)

Link met ‘In de weer voor het klimaat’ Fiche 6: En wat als het zeeniveau stijgt? Fiche 10: Worden de oceanen steeds kwetsbaarder?

Willy Versluis en de Noordzee (België)

Fiche 7: Is biodiversiteit belangrijk? Fiche 14: En de biodiversiteit in België?

Norbu Sherpa en de gletsjers (Nepal) Georg Sperber en het bos (Duitsland)

Fiche 12: Wat zal er van de gletsjers overblijven? Fiche 11: Zullen de planten een nieuw habitat vinden? Fiche 13: Komen onze voedselvoorraden onder druk te staan?


SOS klimaat, Voor ons is het de hoogste tijd! 1. Waar speelt het verhaal zich af? ………………………………………………………………………………………………………………………. 2. Wie speelt de hoofdrol? ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………. 3. Welke problemen heeft onze hoofdrolspeler ? ………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………….…

.

………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………. 4. Heb je iets onthouden wat je echt verbaasd heeft ? ………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………….


Bijlage 4: Achtergrondinformatie ‘35 dieren getuigen…’

1. De poolvos Wat is het probleem? De klimaatverandering bevordert de opmars van de rode vos naar het noorden, die hierdoor dan ook de grootste concurrent wordt van de poolvos. Bijkomende informatie: De poolvos is een kleine carnivoor die niet groter is dan een grote huiskat. Dankzij zijn uitzonderlijke aanpassingsvermogen aan de koude wist hij zich te vestigen in alle gebieden van de Noordpool. Hij voedt zich voor 90% met lemmings, kleine knaagdieren uit het hoge Noorden die zich het hele jaar voortplanten. Een familie poolvossen kan op één seizoen tijd tot 4.000 lemmings opeten, en lange trektochten ondernemen wanneer het aantal prooien in hun gebied te sterk afneemt. Dankzij de temperatuurstijging in de noordpoolgebieden en de toendra trekt de rode vos - een vossensoort die groter en ook sterker is dan de poolvos - langzaam aan naar het noorden om er beetje bij beetje de jachtgebieden van zijn poolneef in te nemen. Hij maakt zich daarbij niet alleen meester van diens holen en gaat met hem de concurrentie aan voor dezelfde prooien, maar hij valt ook jonge poolvossen aan. Door deze meedogenloze concurrentiestrijd is de poolvos geleidelijk aan het verdwijnen uit de noordpoolgebieden, terwijl de rode vos zich er steeds vaker weet te vestigen. Voorstel voor titel: De poolvos maakt plaats voor zijn roodharige neef Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 8 : Kan de ijsbeer zich aanpassen? Bronnen: http://www.canids.org/species/Arctic_fox.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter11.pdf 2. De ijsbeer Wat is het probleem? Als het poolijs verdwijnt, verdwijnen ook de ijsberen. Zelfs vandaag al krijgen ze te maken met honger en uitputting doordat hun jachtgebieden wegsmelten. Bijkomende informatie: De huidige ijsberenpopulatie in de noordpoolgebieden telt ongeveer 25.000 stuks. Naast de directe (illegale jacht en inname van hun gebieden door de mens) en indirecte gevaren (milieuvervuiling die hun immuniteitssysteem verzwakt) krijgt de ijsbeer tegenwoordig ook nog eens te maken met een gevaar dat veel verwoestender is: de opwarming van de aarde. Vanaf de eerste winterdagen tot het einde van de lente trekt de ijsbeer over het pakijs op zoek naar zeehonden die het grootste deel van zijn menu uitmaken. Een volwassen ijsbeer eet gemiddeld 43 zeehonden per jaar, wat hij omzet in een lichaamsreserve van 200 kilo. In een groot deel van de noordpoolgebieden smelt het pakijs in de zomer, waardoor de ijsbeer gedwongen wordt om terug te keren naar het vasteland waar hij vast tot de volgende winter. Sinds het einde van de jaren 70 stellen we een stijging van de wintertemperatuur vast met 3 tot 4 graden. Hierdoor is de totale oppervlakte van het pakijs niet alleen verminderd, maar het resterende gedeelte begint zich ook steeds later te vormen en steeds vroeger te ontdooien. Het jachtseizoen van de ijsberen wordt dan ook steeds korter. Bijgevolg slagen ze er niet langer in om de nodige reserves op te slaan om het uit te kunnen houden


tot de volgende winter. In sommige gevallen komen de ijsberen terecht op een afgebroken stuk pakijs dat langzaam afdrijft. De beer moet dan een aanzienlijke fysieke inspanning leveren om terug te keren naar andere stukken poolijs waar ze verder kunnen jagen. Diegenen die al verzwakt zijn door een korter jachtseizoen, riskeren dan ook te verdrinken. Deze situatie is nog dramatischer voor de vrouwtjesberen die hun jongen gedurende acht maanden zogen en daarbij moeten putten uit de reserves die ze hebben aangelegd tijdens de voorgaande winter. Wanneer die reserve niet voldoende groot is, raken de jonge beertjes ondervoed en riskeren ze te sterven. Als er niets verandert, zal het poolijs vóór het eind van de ste 21 eeuw volledig verdwenen zijn. Hoe moet de ijsbeer overleven zonder jachtgebied? Voorstel voor titel: Minder pakijs voor de ijsbeer Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 8 : Kan de ijsbeer zich aanpassen?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter15.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter11.pdf http://www.un.org/works/environment/animalplanet/polarbear.html http://assets.panda.org/downloads/050129evidenceandimplicationshires.pdf 3. De fluiter Wat is het probleem? Het aantal beukenbossen in Europa neemt af. De oorzaak hiervan is het gebrek aan water en de warme temperaturen in de winter, twee gevolgen van de opwarming van het klimaat. Waar zal de fluiter in de toekomst zijn nest nog kunnen maken? Bijkomende informatie: Beukenbossen verdragen heel slecht watertekort en hogere winterse temperaturen, twee gevolgen van de klimaatverandering. Beetje bij beetje verliezen de bomen hun bladeren en sterven ze vroegtijdig af. Het beukenbos slaagt er niet meer in om zichzelf te vernieuwen. De klimaatmodellen voorspellen een verplaatsing naar het noordoosten van de klimaatzones die gunstig zijn voor de beukenbossen. Door deze verandering, die te snel gaat voor de verplaatsing van volledige bosecosystemen, zouden deze mooie bossen wel eens kunnen verdwijnen uit de vele Europese landschappen tegen het eind van de 21ste eeuw. Tot op heden maakt de fluiter zijn nest enkel in de beukenbossen, waaraan hij zich perfect heeft weten aan te passen. Zal ook hij samen met die beukenbossen verdwijnen? Voorstel voor titel: Beukenbossen en fluiters in gevaar Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 11 : Zullen de planten een nieuw habitat vinden?

Bronnen: http://www.nancy.inra.fr/extranet/com/carbofor/groupes-climat.htm http://www.nancy.inra.fr/extranet/com/carbofor/hetre.htm 4. De scholekster Wat is het probleem? De laatste grote verzuring van de oceanen vond 55 miljoen jaar geleden plaats en heeft geleid tot een massale uitroeiing van het leven in zee, overal op de planeet. Als er nu niets ondernomen wordt, loopt het leven in de oceanen opnieuw dit risico. Bijkomende informatie:


De oceanen absorberen ongeveer de helft van alle koolstofdioxide die zich in de atmosfeer bevindt, ongeacht of het daarbij gaat om koolstofdioxide dat van nature aanwezig is dan wel om koolstofdioxide die ontstaan is door de verbranding van fossiele brandstoffen. De activiteiten van de mens zorgen ervoor dat er dagelijks ongeveer 25 miljoen ton CO2 extra in de atmosfeer terechtkomt, waardoor de chemische samenstelling van de oceanen dreigt te veranderen. De oceanen worden zuurder. Het zuurdere water beïnvloedt de groei en de voortplanting van alle levende zeewezens. Door het zuurder worden van het water verminderen ook de calciumreserves die onmisbaar zijn voor de opbouw van de skeletten van koralen en plankton en de schelpen van weekdieren. Hoe meer koolstofdioxide in het water opgelost wordt, des te minder calcium is er beschikbaar. Als de verzuring van de zeeën zich voortzet, zouden zelfs de mossels, toch de meest bestendige der weekdieren, die nieuwe leefomstandigheden wel eens niet kunnen overleven. Voorstel voor titel: De verzuring van de oceanen: een onzichtbaar probleem Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 10: Worden de oceanen steeds kwetsbaarder?

Bronnen: http://www2.cnrs.fr/presse/communique/1054.htm 5. De lederschildpad Wat is het probleem? De temperatuurstijging in de tropische zeeën zorgt ervoor dat er steeds meer vrouwelijke lederschildpadden geboren worden: hier wordt het voortbestaan van een hele soort bedreigd! Bijkomende informatie: De lederschildpad is de grootste en zwaarste schildpad die in zee leeft. Haar verspreidingsgebied strekt zich uit van het noorden tot het zuiden van de Stille, Atlantische en Indische Oceaan. Om haar eieren te leggen trekt ze naar warme zeeën waar ze een strand uitkiest dat makkelijk toegankelijk is. Het wijfje legt gemiddeld zes maal per jaar eieren. Ze graaft een put die ze vult met een honderdtal eieren die dan twee maanden later uitkomen. Het geslacht van de jonge schildpadjes wordt bepaald door de temperatuur van het zand tijdens de broedperiode. Om een gelijke verdeling te krijgen tussen mannelijke en vrouwelijke schildpadjes moet de temperatuur 29,5°C bedragen. Ligt de broedtemperatuur lager dan 29°C, dan zullen er uitsluitend mannetjes geboren worden, terwijl een temperatuur van meer dan 30°C de geboorte bevordert van allemaal vrouwelijke schildpadjes. Bijgevolg duwt de opwarming van het klimaat het globale aantal vrouwelijke lederschildpadden geleidelijk aan de hoogte in. Er zijn nog heel wat andere gevaren die het lot van de zeeschildpadden bedreigen. Hun eieren worden opgegeten door de mens. De stranden waar ze hun nest bouwen, eroderen of worden overspoeld door toeristen. Een groot aantal schildpadden wordt gevangen tijdens de visvangst of stikt na het inslikken van plastic afval dat ze verwarren met kwallen. Zal de klimaatverandering ertoe bijdragen dat de lederschildpad uitsterft? Voorstel voor titel: Te weinig mannetjes bij de lederschildpadden Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 4: Slaat de temperatuur op hol?

Bronnen: Climate Change and Temperature-Dependent Sex Determination in Reptiles. Fredric J. Janzen; Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, Vol. 91, Nr. 16 (2 aug. 1994), pp. 7487-7490 http://www.pnas.org/cgi/reprint/91/16/7487.pdf http://www.int-res.com/articles/esr2007/3/n003p305.pdf


6. De marmot Wat is het probleem? De klimaatverandering heeft een grootschalige verandering teweeggebracht bij de vegetatie in het hele Alpijnse bergmassief. De snelheid van deze wijziging zou kunnen leiden tot een sterke vermindering van de huidige biodiversiteit. Bijkomende informatie: De vegetatie in de Alpen verschilt naargelang van de hoogte. Boven de boomgrens vindt men er graslanden waar de marmot leeft, vervolgens bossen met dwergboompjes, gewone sparren en beneden gemengde bossen met beuken, dennen en eiken. Sinds de jaren 80 gaan de wintertemperaturen in de Alpen geleidelijk aan de hoogte in en de smelten de gletsjers aan een versneld tempo. Dankzij de fenologie - dit is de studie van de jaarlijks terugkerende seizoensgebonden verschijnselen in de planten- en dierwereld - heeft men kunnen vaststellen dat de verspreiding en het aantal van talrijke plantensoorten in het Alpengebied wijzigingen ondergaan. Sommige planten veroveren nieuwe gebieden, zoals de gewone spar die steeds hoger kan overleven. Daardoor neemt het aantal alpenweiden af en dreigt een groot gedeelte van de flora uit het hooggebergte te verdwijnen. Voorstel voor titel: Steeds minder alpenweiden voor de marmot Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 11: Zullen de planten een nieuw habitat vinden?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter12.pdf http://www.crea.hautesavoie.net/phenoclim/pdf/etude/DocPh%E9nologie.pdf http://www.cnrs.fr/cw/dossiers/dosclim/biblio/pigb16/06_changement.htm 7. De Bengaalse tijger Wat is het probleem? Door de geleidelijke verhoging van het zeeniveau zouden de mangrovewouden wel eens kunnen verdwijnen, waardoor dorpen kwetsbaarder worden voor tsunami’s en de Bengaalse tijger met uitsterven wordt bedreigd. Bijkomende informatie: De Bengaalse tijger is een groot solitair roofdier dat een jachtterrein van meer dan 100 km² nodig heeft. De grootste populatie Bengaalse tijgers leeft momenteel in de delta van de Sudarbans, een regio tussen India en Bangladesh waar nog 100.000 km² mangrovewouden voorkomen. De mangroves spelen een essentiële rol in het stabiliseren van de kustzones. Ze vormen een natuurlijke hindernis tussen de kust en alle extreme weerverschijnselen die zich vanuit de oceaan kunnen voordoen zoals vloedgolven, orkanen en tsunami’s. Maar overal ter wereld hebben de mangroves te lijden onder onomkeerbare beschadigingen door menselijke bouwwerken, chemische vervuiling en de intensieve garnalenkweek. De actuele klimaatverandering zorgt nog voor een extra bedreiging: de stijging van het zeeniveau kan de mangroves voor altijd doen verdwijnen. Van de honderden eilandjes in de Sudarbans-delta zijn er al vier verzwolgen. Als het zeeniveau er nog één meter stijgt, zal het grootste mangrovewoud ter wereld voor altijd verdwijnen, waardoor de Bengaalse tijgers zonder hun levensnoodzakelijke ruimte zouden komen te zitten. Voorstel voor titel: Mangrovewouden en de Bengaalse tijger onder druk Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 6: En wat als het zeeniveau stijgt?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter6.pdf http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/ecoregions/sundarbans_mangroves.cfm


8. De groene zeeschildpad Wat is het probleem? Door het stijgende zeeniveau dreigen de broedplaatsen van de zeeschildpadden te overstromen en weg te eroderen. Bijkomende informatie: De zeeschildpad maakt haar nest op zandstranden in de tropische en subtropische streken van onze planeet. Zodra de eitjes gelegd zijn, krijgen ze al te maken met verschillende vijanden zoals de mens die ze wil opeten of krabben die ze één voor één doorboren. De opwarming van onze planeet is een extra bedreiging: het zeeniveau stijgt en extreme weerverschijnselen (zoals stormen en orkanen) komen steeds frequenter voor. De stranden krijgen dus steeds vaker te maken met erosie of overstroming. Toch wist de zeeschildpad de voorgaande periodes met een hoger zeeniveau te overleven door haar migratieroutes aan te passen en door op zoek te gaan naar andere broedgebieden. Maar haar aanpassingsvermogen zou dit keer wel eens niet kunnen volstaan. Hun leefmilieu verandert immers veel te snel en de mogelijke broedgebieden zijn al ingenomen of verwoest door menselijke infrastructuren. Voorstel voor titel: Zeeschildpad zoekt strand Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 6: En wat als het zeeniveau stijgt?

Bronnen: Fish et al. 2005. Predicting the Impact of Sea-Level Rise on Caribbean Sea Turtle Nesting Habitat. Conservation Biology 19(2):482-491. http://www.int-res.com/articles/esr2006/2/n002p021.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf 9. De grizzly Wat is het probleem? De zalm heeft koud water nodig om geboren te worden, zich te ontwikkelen, naar de oceaan te trekken en terug te keren naar de geboortegronden om er eitjes te leggen. Deze traditionele levenscyclus wordt nu echter ontregeld door de klimaatverandering. Bijkomende informatie: De voeding van een grizzlybeer is erg gevarieerd: als alleseter kan hij zich voeden met planten, wortels en bessen, maar ook met dieren zoals bizons, elanden, eekhoorns, knaagdieren of vissen. Er is bijna niets dat de grizzlybeer niet eet. De grizzly’s aan de kusten van de Stille Oceaan zijn groter dan hun soortgenoten die we tegenkomen in het binnenland van het Noord-Amerikaanse continent, en dat door de vele zalmen en forellen die hun voeding extra proteïnerijk maken. Jammer genoeg gaat de zalmpopulatie door de opwarming van het klimaat momenteel in dalende lijn. Nadat de zalm immers 2 tot 7 jaar in de oceanen heeft doorgebracht, trekt hij de koude rivieren op om terug te keren naar de plaats waar hij geboren werd en er op zijn beurt voor het nageslacht te zorgen. Door de klimaatverandering warmen de rivieren op wat nefast is voor het zwemgedrag en de gezondheid van de zalm. Bovendien zijn er tijdens de winter ook veel meer regenbuien, waardoor het debiet van de rivieren zwelt. Daarbij worden de eitjes en de jonge visjes die vroeger beschermd werden door het grind op de bodem van de rivier, meegesleurd. Als deze opwarmingstendens zich voortzet, zal de trek van de zalm niet langer leefbaar zijn, waardoor het voortbestaan van deze diersoort in gevaar komt. Ook de grizzly’s zullen het dan met minder eten moeten stellen.


Voorstel voor titel: Een minder rooskleurig leven voor de zalm Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 10: Worden de oceanen steeds kwetsbaarder?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter14.pdf 10. De papegaaiduiker Wat is het probleem? De klimaatverandering brengt het voortbestaan van sommige zeevogelsoorten in gevaar. Een lichte verhoging van de oceaantemperatuur kan ertoe leiden dat 75% van hun jongen de hongersdood sterven. Bijkomende informatie: De papegaaiduikerpopulaties lopen sterk terug sinds 2005, zowel op de kliffen van Bretagne als op de Schotse Hebrideneilanden en de Noorse Lofoteneilanden. De oorzaak hiervan is de opwarming van het oppervlaktewater van de naburige zeeën, het kweekgebied van de zandalen die de belangrijkste voedingsbron zijn voor de jongen van de papegaaiduiker. Een lichte verhoging van de temperatuur van het zeewater volstaat om de ontwikkeling van de eieren van de alen te verstoren. Door de daling van het aantal alen ontbreekt het de jonge papegaaiduikers aan de essentiële voedingsstoffen die ze nodig hebben voor hun groei en voortbestaan. De ouders trachten de ontbrekende alen te vervangen door andere vissoorten zoals zeenaalden, een diersoort die steeds verder naar het noorden trekt als gevolg van de opwarming van het water. Jammer genoeg kunnen de jonge vogels deze vissen niet verteren omwille van hun harde beenplaten en scherpe graten, waardoor ze stikken of sterven door ondervoeding. Hierdoor heeft slechts een vierde van de eieren van papegaaiduikers op de Schotse eilanden volwassen vogels opgeleverd in de loop van 2007. Voorstel voor titel: Hongersnood voor de papegaaiduiker Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 10: Worden de oceanen steeds kwetsbaarder?

Bronnen: http://www.nerc.ac.uk/press/releases/2006/pipefish.asp http://www.ceh.ac.uk/sections/bpp/IsleofMay2006.html http://www.ceh.ac.uk/sections/bpp/Seabirdsandclimatechange.html 11. De alligator Wat is het probleem? Te veel mannetjes of te veel vrouwtjes: alle reptielensoorten worden geconfronteerd met een tekort bij één van de twee geslachten. Bijkomende informatie: Bij alle reptielen is de bepaling van het geslacht warmtegevoelig, m.a.w. ze is afhankelijk van de temperatuur tijdens de periode waarin de eieren worden uitgebroed. Algemeen genomen bestaat er voor elke soort een vermannelijkingstemperatuur die zorgt voor een overwicht aan mannetjes, en een vervrouwelijkingstemperatuur die ervoor zorgt dat er meer wijfjes worden geboren. Een klimaatwijziging zowel in als buiten het nest - kan de geslachtsverhouding dan ook verstoren. Bij de alligator zorgt een temperatuurstijging er voor dat er meer mannetjes geboren worden. Men voorspelt dan ook dat de vastgestelde opwarming in de gebieden waar de alligator zich voortplant, zal leiden tot een geleidelijke daling van de bestaande populaties door een overwicht aan mannetjes.


Voorstel voor titel: Te veel mannetjes bij de alligators Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 4: Slaat de temperatuur op hol? Bronnen: Climate Change and Temperature-Dependent Sex Determination in Reptiles. Fredric J. Janzen; Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, Vol. 91, Nr. 16 (2 aug. 1994), pp. 7487-7490 http://www.pnas.org/cgi/reprint/91/16/7487.pdf 12. De zwarte kraai Wat is het probleem? Europa warmt op, Europa verdroogt, Europa overstroomt,…: dit zijn enkele titels in de klimaatberichtgeving over dit continent, dat ten prooi valt aan een bijzonder snelle opwarming. Bijkomende informatie: Op één eeuw tijd is de gemiddelde temperatuur in Europa met één graad gestegen en men gaat ervan uit ste dat de temperatuur in de loop van de 21 eeuw nog met 2 tot 6 graden zal toenemen. De globale opwarming van Europa is vooral te wijten aan de stijging van de jaarlijkse minimumtemperaturen, eerder dan de stijging van de maximumtemperaturen. In Europa zullen er, afhankelijk van de regio, twee heel verschillende gevolgen zijn van de klimaatverandering op de waterkringloop. Voor de regio’s in het zuiden van Europa verwacht men eerder warmere zomers, minder regendagen en een toename in de frequentie en intensiteit van de droogteperiodes. De intensere droogte in het Middellandse Zeebekken zorgt ook voor heel wat meer risico op het vlak van bosbranden en bedreigt dus het voortbestaan van diverse ecosystemen in het zuiden. In het noorden, het centrum en het oosten van Europa zijn er steeds meer en hevigere regenbuien en neemt het risico op overstromingen toe. Als we niet snel iets doen om onze CO2-uitstoot met 80% te doen dalen, zullen de gevolgen van de klimaatverandering op de gezondheid van de bevolking, op de waterbevoorrading, op de woningen en op de wegen industriële infrastructuren catastrofale vormen aannemen.

Voorstel voor titel: Europa warmt op, Europa verdroogt, Europa overstroomt,… Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 5: Steeds meer overstromingen, stormen, droogte,…?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter12.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf 13. Libel Wat is het probleem? De opwarming van het klimaat dwingt heel wat insecten ertoe om noordelijker dan hun huidige habitat te gaan leven. Deze gedwongen migratie vormt een bedreiging voor alle soorten die afhangen van een habitat dat al broos en gefragmenteerd is. Bijkomende informatie: De Leucorrhinia dubia of venwitsnuitlibel is een libel die uitsluitend leeft in veenmoerassen. Dat zijn koude, vochtige en zure omgevingen die voor 80% bestaan uit water en voor 20% uit traag ontbindende vegetatie. Veengebieden bevatten een groot aantal zeldzame planten en dieren. Veengebieden spelen ook een belangrijke rol in het waterdebiet en de bevoorrading van ondergrondse waterbekkens.


De libel legt haar eieren in de vlucht, op het wateroppervlak. De ontwikkeling van de larven vereist de koude en vochtige omgeving van het veen. Maar als gevolg van de klimaatverandering hebben heel wat libelsoorten hun leefruimte meer dan 80 kilometer naar het noorden verlegd. Aangezien de veengebieden zich niet kunnen uitstrekken buiten de huidige beschermde gebieden, riskeert een geleidelijke verhoging van de temperaturen de habitat van de venwitsnuitlibel nog verder te beperken. Voorstel voor titel: Levenslang contract met de veengebieden Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 14: En de biodiversiteit in België?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter12.pdf http://www.ipcc.ie/infodragonfly.html

14. De sneeuwluipaard Wat is het probleem? Door de klimaatverandering zijn alle gletsjers uit de Himalaya bedreigd met verdwijning en drogen ook de vlakten in Centraal-Azië op. Het voortbestaan van miljoenen mensen is in gevaar. Bijkomende informatie: De sneeuwluipaard leeft solitair in de gebergten van Centraal-Azië, op een hoogte van 2.000 tot 6.000 meter. Men jaagt op dit dier voor zijn pels, voor zijn beenderen die voor medische doeleinden gebruikt worden en om hem weg te houden van de kuddes. Dit dier wordt niet rechtstreeks bedreigd door de klimaatverandering, maar hij maakt wel kennis met het onverbiddelijke en snelle smelten van de 15.000 gletsjers die het Himalayagebergte rijk is. Op dit ogenblik bevoorraden deze gletsjers alle rivieren en stromen van de Centraal-Aziatische regio en leveren ze zoet water aan een half miljard mensen. De geleidelijke verdwijning van de gletsjers bedreigt de hele regio met droogte, zorgt ervoor dat steeds meer gebieden veranderen in woestijnen en verhoogt ook de intensiteit en de frequentie van de zandstormen. Als er niets verandert, voorziet men dat tegen het eind van de 21ste eeuw de gletsjers in de Himalaya volledig verdwenen en de rivieren opgedroogd zullen zijn. Door het massaal afsmelten van de gletsjers komt er teveel water tegelijkertijd terecht in de waterlopen, waardoor zich in de vlaktes grondverschuivingen en herhaalde overstromingen voordoen. Al deze natuurrampen betekenen een onzekere toekomst voor een groot gedeelte van de bevolking van de Centraal-Aziatische vlaktes. Voorstel voor titel: De sneeuwluipaard: getuige van de smeltende gletsjers Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 12: Wat zal er van de gletsjers overblijven?

Bronnen: Potential impacts of a warming climate on water availability in snow-dominated regions. Nature 438, 303309 (17 november 2005). T. P. Barnett, J. C. Adam & D. P. Lettenmaier http://www.unep.org/geo/geo_ice/PDF/GEO_C1_LowRes.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/syr/ar4_syr_topic3.pdf http://www.unep.org/pdf/tunza/Tunza_5.1_French_v7.pdf 15. De ringelrob Wat is het probleem?


Het hol van de ringelrob is niet langer aangepast aan het gewijzigde klimaat van de poolgebieden: doordat het pakijs steeds vroeger begint te smelten, worden de babyzeehondjes steeds vroeger blootgesteld aan de koude, de regen en roofdieren. Bijkomende informatie: Miljoenen ringelrobben leven in het gebied van de Noordelijke IJszee en de Beringstraat. Men herkent ze aan de ringvormige patronen op hun pels. Vooraleer ze hun jongen werpen, graven de wijfjes een hol in de dikke sneeuwlaag die het pakijs bedekt. In het hol zijn hun kleintjes beschermd tegen de koude en de roofdieren. Het zogen van de babyzeehondjes valt doorgaans samen met de start van de dooiperiode. De huidige klimaatopwarming aan de Noordpool maakt dat de sneeuw vroeger begint te smelten. De holen verdwijnen nog vóór de kleintjes gespeend zijn en vóór ze hun volwassen pels hebben gekregen die hen beschermt tegen de regen. Hierdoor komen de babyzeehondjes onbeschut en zonder enige bescherming op het poolijs terecht, waardoor ze makkelijke prooien vormen voor ijsberen en poolvossen. Men schat dat het pakijs tegen het eind van de 21ste eeuw volledig zou verdwenen zijn. Als de ringelrobben er niet in slagen om hun kleintjes groot te brengen in een landomgeving, zonder sneeuw en zonder ijs, riskeren ze samen met het pakijs te verdwijnen. Voorstel voor titel: De daklozen van het pakijs Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 8: Kan de ijsbeer zich aanpassen? Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter15.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter11.pdf 16. De orang-oetang Wat is het probleem? De bedreigingen voor de orang-oetangs zijn talrijk: ze worden gedood en gevangen genomen, ze zien hun woonplaats verdwijnen door ontbossing,... De opwarming van de aarde kunnen zij missen als kiespijn! Bijkomende informatie: Orang-oetangs zijn mensapen die in de bossen van Borneo en Sumatra leven. Zij worden momenteel met uitsterven bedreigd, vooral door het verdwijnen van hun habitat door ontbossing. Verder worden ze ook gevangen en verkocht als gezelschapsdier. Naast de extreme druk die al op hun omgeving wordt uitgeoefend, komen daar nu nog eens de gevolgen van de klimaatverandering bij. De droogteperiodes die al bevorderd worden door de erg snelle ontbossing, worden nog versterkt door een toenemende stijging van de temperaturen. Wanneer de bossen afgebrand worden om plaats te maken voor landbouwgronden, blijven deze branden soms maandenlang smeulen en worden er tientallen orang-oetangs gedood. De klimaatverandering zorgt er voor dat de periodes van extreme droogte nog frequenter voorkomen. Voorstel voor titel: Het wordt heet voor de orang-oetang Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 5: Steeds meer overstromingen, stormen, droogte,…? Bronnen: World Wildlife Fund (3 december 2007). Indonesia At Risk: Climate Change Threatens People And Nature 17. De walrus Wat is het probleem?


De klimaatverandering ontneemt de walrussen de ijsschotsen waar ze zo graag op rusten, waardoor ze dreigen te stranden en het slachtoffer kunnen worden van hongersnood. Bijkomende informatie: Walrussen zijn grote zoogdieren met indrukwekkende slagtanden die leven in bepaalde gebieden van de Noordelijke IJszee. Hun levenswijze vereist een dikke laag ijs die het gewicht van de kuddes (waarvan de dieren toch gemiddeld een ton wegen) kan dragen, alsook ondiep water waarin ze hun favoriete schelpdieren kunnen vangen. Jammer genoeg ondergaat hun habitat tegenwoordig nogal wat wijzigingen door de opwarming van het klimaat. Als gevolg van de hogere temperaturen smelten de ijsschotsen, waardoor hun leefgebied kleiner wordt. Maar ook worden de ijslagen minder dik en komen ze steeds verder van de ondiepe wateren te liggen. Aangezien walrussen geen goede zwemmers zijn, verliezen ze op die manier dus een groot deel van hun favoriete voeding. Voorstel voor titel: Walrussen op drift Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 8: Kan de ijsbeer zich aanpassen? Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter15.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg1/ar4-wg1-chapter11.pdf 18. De ree Wat is het probleem? De klimaatverandering zorgt ervoor dat teken veel makkelijker overleven. Daardoor worden ze talrijker en kunnen ze hun verspreidingsgebied uitbreiden. Bijkomende informatie: Teken zijn mijtachtigen die meer dan drie jaar in een vochtige bodem overleven. In die periode worden ze volwassen, planten ze zich voort, leggen ze eieren en overwinteren ze. Op een bepaald moment in hun levenscyclus gaan ze op zoek naar een gastheer (een knaagdier, een everzwijn, een vogel, een hertachtige of zelfs een mens), waar ze zich gedurende enkele dagen in vastbijten om het bloed op te zuigen. Indien teken besmet zijn met een bacterie of een virus, kunnen ze die overdragen op hun gastheer. Het risico dat de mens de ziekte van Lyme oploopt na de beet van een besmette teek is niet gering. De vochtigheidsgraad van de omgeving en de minimumtemperaturen zijn klimaatfactoren die bepalend zijn voor de overleving en ontwikkeling van de teek. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de teek door de huidige klimaatverandering - met warmere winters, vroegere lentes en een langere groeiperiode van de planten – ook naar meer noordelijke en hogere gebieden is getrokken. Voorstel voor titel: De teken rukken op Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 14: En de biodiversiteit in België?

Bronnen: http://www.epa.gov/climatechange/effects/health.html http://www.ipcc.ch/ipccreports/tar/wg2/570.htm http://www.ispm-unibasel.ch/uploads/news/ticks_climate%20change.pdf 19. De karetschildpad Wat is het probleem?


De opwarming van de zeeën doet de koraalriffen verbleken. Als dit proces zich nog verder doorzet, komen de overlevingskansen van alle koralen in het gevaar. Bijkomende informatie: Koralen zijn levende wezens die erg afhankelijk zijn van de omgevingstemperatuur: 22 tot 28°C is de ideale temperatuur voor hun ontwikkeling en voor het behoud van de tienduizenden kilometers lange koraalriffen. De stijging van de watertemperatuur, die een gevolg is van de klimaatverandering, heeft er al voor gezorgd dat een vijfde van alle koralen verdwenen is. Al het onderwaterleven dat afhankelijk is van het koraal, komt dus ook in gevaar. Een koraal is een complex verbond van een microscopisch kleine alg, die verantwoordelijk is voor de kleur, en heel kleine diertjes die poliepen worden genoemd. Deze samenwerking, die symbiose wordt genoemd, is essentieel voor het leven van het koraal en is bijzonder kwetsbaar. Bij de minste warmtestress verjaagt het koraal de alg. Deze scheiding leidt tot de dood van het koraal. Wanneer de algen verdwijnen, wordt het koraal wit: dit noemt men het verbleken van het koraal. Voorstel voor titel: Wanneer de koralen verbleken… Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 10: Worden de oceanen steeds kwetsbaarder?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf http://www.cites.org/fra/prog/HBT/bg/bio_aspect.shtml http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/latin_america_and_caribbean/our_solutions/marine_turtl e_programme/news/index.cfm?uNewsID=19554 O. Hoegh-Guldberg et al, Coral Reefs Under Rapid Climate Change and Ocean Acidification, Science 14 december 2007: Vol. 318. nr. 5857, pp. 1737 – 1742 20. De koekoek Wat is het probleem? De klimaatverandering voegt een extra bedreiging toe aan het voortbestaan van de veengebieden, die al sterk versnipperd en kwetsbaar zijn. Bijkomende informatie: De koekoek voedt zich vooral met insecten en met de rupsen van vlinders. De koekoek is getuige van een daling van het aantal vlindersoorten. Veel typische soorten zijn verdwenen! Waarom? Omdat het voortbestaan van de vlinders afhankelijk is van de aanwezigheid van bepaalde planten, waar hun rupsen van kunnen eten. Zo is de veenbesparelmoervlinder afhankelijk van veengebieden, omdat de veenbes die er groeit de waardplant is van hun rupsen. Overal in Europa zijn de veengronden opgedeeld en bestaan ze nog enkel in de vorm van kleine eilandjes. Bijgevolg worden de populaties van deze vlinder en van alle andere planten en dieren die afhankelijk zijn van dit milieu, één na één geïsoleerd. De huidige klimaatverandering zorgt voor een verplaatsing naar het noorden van heel wat dieren plantensoorten. Het is uiteraard onontbeerlijk dat de plantensoorten die onmisbaar zijn voor de voortplanting van de insecten, deze migratie naar het noorden kunnen volgen. Maar de veengebieden kunnen zich niet uitstrekken buiten de huidige beschermde gebieden. Voorstel voor titel: Levenslang contract met de veengebieden Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 14: En de biodiversiteit in België?

Bronnen: http://www.shnao.net/Doc/Bachelard/Rapports_PB_2004.pdf http://www.unep.org/dec/docs/ipcc_wgii_guide-french.pdf


21. De ezelspinguïn Wat is het probleem? De opwarming van Antarctica zorgt ervoor dat de pinguïns steeds moeilijker en minder eten vinden, waardoor het aantal pinguïnkolonies op de vele eilanden van Antarctica achteruitgaat. Bijkomende informatie: Alle pinguïnsoorten leven in het zuidelijke halfrond, vooral dan in het zuidpoolgebied. Deze trekvogels brengen tot 70% van hun tijd op zee door. Ze verblijven slechts langere tijd op het vasteland om zich voort te planten of om hun jongen groot te brengen. Het aantal pinguïnkolonies gaat tegenwoordig in dalende lijn door de opwarming van de Zuidpool. De temperatuurstijging ligt er vijf maal hoger dan elders op de planeet en zorgt ervoor dat het ijs sneller smelt. Het smelten van het pakijs verstoort de hele voedselketen van het Antarctische ecosysteem. Pinguïns voeden zich met krill. Deze, op garnaal lijkende diertjes, leven in de koude oceanen en groeperen zich in groepen van meerdere honderdduizenden ton. Deze diertjes voeden zich dan weer met algen die onder het zee-ijs groeien. Wanneer het ijs smelt, vermindert de algenpopulatie en wordt ook het krill zeldzamer. Hierdoor moeten de pinguïnouders grotere afstanden zwemmen om hun jongen te kunnen voeden. Maar de ouders raken uitgeput en de jongen verhongeren. Met als gevolg dat het aantal pinguïnkolonies op de vele eilanden van Antarctica achteruitgaat. Voorstel voor titel: Minder eten voor de pinguïns door het smeltende ijs Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 7: Is biodiversiteit belangrijk?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter15.pdf World Wildlife Fund (15 december 2007). Penguins In Peril As Climate Warms. 22. De buffel Wat is het probleem? Afrika wordt sterk bedreigd door de klimaatverandering. De droogte breidt zich uit en het watertekort wordt steeds nijpender. Bijkomende informatie: De biodiversiteit van de Afrikaanse dierenwereld concentreert zich in de savannes en de tropische wouden. Savannes zijn uitgestrekte graslanden, met af en toe bomen en struiken. Grote kuddes hoefdieren (buffels, gnoes, antilopen, gazellen, zebra’s,…) trekken door de savanne op zoek naar voedsel, gevolgd door hun predators. Als de huidige klimaattendensen zich voortzetten en de droogte en het watertekort nog erger worden, zal de migratie van deze kuddes bedreigd of bemoeilijkt worden, met dalende aantallen tot gevolg. De opwarming van de aarde vormt dan ook een bijkomend risico voor de diersoorten uit de savannes, die het al moeilijk hebben door de activiteiten van de mens. Voorstel voor titel: Kuddes op de dool in de Afrikaanse savanne Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 5: Steeds meer overstromingen, stormen, droogte,…?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter9.pdf http://www.grida.no/climate/ipcc_tar/wg2/394.htm


23. De tuimelaar Wat is het probleem? De klimaatverandering leidt tot de opwarming en de verzuring van de oceanen waarin koralen groeien. Als er niets gedaan wordt om het huidige tempo van deze opwarming af te remmen, zal er tegen het eind van deze eeuw geen enkele plaats in de oceanen meer zijn waar nog koralen kunnen groeien. Bijkomende informatie: Een koraal is een complex verbond van een microscopisch kleine alg, die verantwoordelijk is voor de kleur, en heel kleine diertjes die poliepen worden genoemd. Koralen hebben als bijzondere eigenschap dat ze een kalkhoudende structuur afscheiden. Ze leven het vaakst in kolonies en vormen zo gigantische koraalriffen. Men schat dat er in en rond deze koraalriffen ongeveer 1 miljoen dieren- en plantensoorten leven. Dit ecosysteem dat zo rijk is op het vlak van biodiversiteit, wordt bedreigd door de overbevissing, de achteruitgang van de waterkwaliteit en, recent, door de klimaatverandering. Deze laatste bedreigt de koralen op twee manieren: enerzijds is er de stijging van de temperatuur van het water, en anderzijds de verzuring van het oppervlaktewater. De enorme hoeveelheid koolstofdioxide die door menselijke activiteiten in de atmosfeer terechtkomt, wordt opgenomen door de oceanen waardoor de oceanen zuurder worden. Door het zuurder worden van het water verminderen de calciumreserves die onmisbaar zijn voor de opbouw van de kalkstructuur van koralen. Hoe meer koolstofdioxide in het water opgelost wordt, des te minder calcium is er beschikbaar. Voorstel voor titel: Oceanen te warm en te zuur voor de koralen Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 10 : Worden de oceanen steeds kwetsbaarder? Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf O. Hoegh-Guldberg et al, Coral Reefs Under Rapid Climate Change and Ocean Acidification, Science 14 december 2007: Vol. 318. nr. 5857, pp. 1737 – 1742 24. De vliegenvanger Wat is het probleem? De klimaatverandering heeft het trek- en voortplantingsgedrag van heel wat trekvogels aanzienlijk in de war gebracht. De prooien zijn niet langer op de afspraak en de jonge vogels verhongeren. Bijkomende informatie: De vliegenvangers brengen de winter door in Afrika, maar als de lente er aankomt, vliegen ze terug naar Europa om er zich voort te planten. Als gevolg van de klimaatverandering begint de lente vroeger in Europa. Daardoor verschijnen de insecten en de rupsen waarmee de vliegenvangers zich voeden tot twee weken vroeger. De vliegenvangers verlaten Afrika elk jaar doorgaans op hetzelfde moment. Dat heeft tot gevolg dat de rupsen al veranderd zijn in vlinders op het moment dat er jonge vogels zijn! Toch hebben de vliegenvangers als reactie op de hogere lentetemperaturen in Europa hun rusttijden al ingekort en het voortplantingsmoment vervroegd, maar niet voldoende. De ouders vinden niet langer voldoende prooien om hun hele nest te laten overleven. Bijgevolg zijn de vliegenvangerpopulaties in bepaalde streken van Europa al met 90% gedaald. Zullen deze trekvogels erin slagen om hun trekgedrag aan te passen aan de nieuwe klimaatomstandigheden? Voorstel voor titel: De vliegenvanger is te laat…


Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 9: Kan de koolmees overleven als de temperatuur stijgt?

Bronnen: http://www.mnp.nl/mnc/i-en-1116.html Climate change and population declines in a long-distance migratory bird. Nature 441, 81-83 (4 mei 2006) Christiaan Both et al. http://www.pnas.org/cgi/reprint/100/21/12219.pdf 25. Bonte ijsvogel Wat is het probleem? Het ecologische evenwicht van de grote meren in Oost-Afrika is sterk afhankelijk van de klimaatomstandigheden. De globale opwarming kan de grootste productie van zoetwatervissen ter wereld weleens tot stilstand te brengen. Bijkomende informatie: De meeste Afrikaanse grote meren bevinden zich in de tropische en subtropische streken van het continent. De overvloed aan vissen in deze meren hangt af van het stijgende water dat uit de diepte naar de oppervlakte komt. Dit water is namelijk bijzonder rijk aan voedingsstoffen. Dit proces wordt vergemakkelijkt door een verschil in temperatuur tussen het oppervlakte- en het dieptewater, want warm water heeft de neiging om te stijgen. De klimaatverandering bedreigt dit broze evenwicht, want de toenemende stijging van de luchttemperatuur zorgt ervoor dat het oppervlaktewater opwarmt. Hierdoor stabiliseert de temperatuurgradiënt en krijgen de voedingsstoffen het steeds moeilijker om naar de oppervlakte te komen, waardoor de ontwikkeling van de fauna en flora in het meer afgeremd wordt. De eutrofiëring van het water en de vervuiling veroorzaakt door de activiteiten van de mens oefenen al een grote druk uit op het voortbestaan van deze meren. En nu zorgt ook de opwarming van de aarde ervoor dat de visproductie, die onmisbaar is voor de arme volkeren die leven van de voorraden van het meer, nog sterker daalt. Voorstel voor titel: Minder vis in de Afrikaanse meren Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 7: Is biodiversiteit belangrijk?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter9.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf Anyah R. en F. Semazzi, 2004: Simulation of the sensitivity of Lake Victoria basin climate to lake surface temperatures. Theor. Appl. Climatol., 79(1–2), 55–69. Arakawa O. en A. Kitoh, 2005: 26. De ijsbeer Wat is het probleem? Als het poolijs verdwijnt, verdwijnen ook de ijsberen. Zelfs vandaag al krijgen ze te maken met honger en uitputting doordat hun jachtgebieden wegsmelten. Bijkomende informatie: De huidige ijsberenpopulatie in de noordpoolgebieden telt ongeveer 25.000 stuks. Naast de directe (illegale jacht en inname van hun gebieden door de mens) en indirecte gevaren (milieuvervuiling die hun immuniteitssysteem verzwakt) krijgt de ijsbeer tegenwoordig ook nog eens te maken met een gevaar dat veel verwoestender is: de opwarming van de aarde.


Vanaf de eerste winterdagen tot het eind van de lente trekt de ijsbeer over het pakijs op zoek naar zeehonden die het grootste deel van zijn menu uitmaken. Een volwassen ijsbeer eet gemiddeld 43 zeehonden per jaar, wat hij omzet in een lichaamsreserve van 200 kilo. In een groot deel van de noordpoolgebieden smelt het pakijs in de zomer, waardoor de ijsbeer gedwongen wordt om terug te keren naar het vasteland waar hij vast tot de volgende winter. Sinds het einde van de jaren 70 stellen we een stijging van de wintertemperatuur vast met 3 tot 4 graden. Hierdoor is de totale oppervlakte van het pakijs niet alleen verminderd, maar het resterende gedeelte begint zich ook steeds later te vormen en steeds vroeger te ontdooien. Het jachtseizoen van de ijsberen wordt dan ook steeds korter. Bijgevolg slagen ze er niet langer in om de nodige reserves op te slaan om het uit te kunnen houden tot de volgende winter. In sommige gevallen komen de ijsberen terecht op een afgebroken stuk pakijs dat langzaam afdrijft. De beer moet dan een aanzienlijke fysieke inspanning leveren om terug te keren naar andere stukken poolijs waar ze verder kunnen jagen. Diegenen die al verzwakt zijn door een korter jachtseizoen, riskeren dan ook te verdrinken. Deze situatie is nog dramatischer voor de vrouwtjesberen die hun jongen gedurende 8 maanden zogen en daarbij moeten putten uit de reserves die ze hebben aangelegd tijdens de voorgaande winter. Wanneer die reserve niet voldoende groot is, raken de jonge beertjes ondervoed en riskeren ze te sterven. Als er niets verandert, zal het poolijs vóór het eind van de 21ste eeuw volledig verdwenen zijn. Hoe moet de ijsbeer overleven zonder jachtgebied? Voorstel voor titel: Minder pakijs voor de ijsbeer Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 8: Kan de ijsbeer zich aanpassen?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter15.pdf http://www.un.org/works/environment/animalplanet/polarbear.html http://assets.panda.org/downloads/050129evidenceandimplicationshires.pdf 27. De Europese moerasschildpad Wat is het probleem? Als gevolg van de opwarming van de aarde kan de exotische roodwangschildpad zich voortplanten in de waterlopen en plassen van Noord-Europa en zo de habitat van de Europese moerasschildpad verder koloniseren. Bijkomende informatie: Roodwangschildpadden zijn afkomstig uit Noord-Amerika, en dan vooral uit het Mississippibekken. Nadat ze in de jaren zeventig in Europa werden ingevoerd als gezelschapsdier, werden ze al heel snel in de natuur uitgezet omdat ze te groot werden. Deze schildpadden wisten zich in het wild perfect aan te passen en geleidelijk aan namen ze de waterlopen en plassen in die eigenlijk al het leefmilieu vormden van de Europese moerasschildpad. Deze laatste heeft het moeilijk met de competitie en wordt steeds verder teruggedrongen naar plaatsen die heel wat minder zijn van kwaliteit. De vraatzucht en het agressievere karakter van de roodwangschildpad kan het leven in een hele vijver in gevaar brengen. Tot op heden kwam haar veroveringstocht tot stilstand in de noordelijke landen van Europa omdat het water daar te koud is voor de ontwikkeling van de embryo’s. Maar de opwarming van het klimaat riskeert deze hindernis weg te nemen, want de watertemperatuur in heel wat rivieren en plassen in het hele continent stijgt geleidelijk. Voorstel voor titel: De roodwangschildpad op veroveringstocht Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 14: En de biodiversiteit in België?

Bronnen: http://www.cistude.org/breves/tortues.htm http://www.unep.org/dec/docs/ipcc_wgii_guide-french.pdf


28. De Weddelzeehond Wat is het probleem? De klimaatverandering wijzigt de zeestromen in Antarctica waardoor de voedselketen in het hele gebied wordt verstoord. Bijkomende informatie: De Weddelzeehond leeft aan de kusten van Antarctica en op alle omliggende eilanden. Hij kan tot 700 meter diep duiken en langer dan een uur onder water blijven op zoek naar vissen om zich te voeden. De recente temperatuurstijging heeft de zeeën rond Antarctica verarmd, want de koude stromingen in de diepte die rijk zijn aan voedingsstoffen, raken minder makkelijk vermengd met het warmere oppervlaktewater. De krillpopulatie wordt hierdoor minder groot en bijgevolg vermindert ook het aantal vissen. Met andere woorden: de hele voedselketen wordt armer. Indien deze tendens zich voortzet, zou de bevoorrading van de zeehonden op Antarctica wel eens problematisch kunnen worden. Voorstel voor titel: De Weddelzeehond op dieet Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 7: Is biodiversiteit belangrijk en Fiche 8: Kan de ijsbeer zich aanpassen

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter15.pdf http://www.panda.org/about_wwf/where_we_work/oceania/publications/index.cfm?uNewsID=51460 29. De Griekse landschildpad Wat is het probleem? Het zuiden van Europa heeft te kampen met toenemende droogte, met meer en langere branden in de bossen en het kreupelhout van het Middellandse Zeegebied tot gevolg. Bijkomende informatie: De Griekse landschildpad kan ongeveer honderd jaar worden en leeft in het kreupelhout van het Middellandse Zeegebied. Ze zal nooit erg ver wegtrekken van haar geboortegrond en kan er – indien ze verplaatst wordt – ook naar terugkeren dankzij een erg ontwikkelde oriëntatiezin. Momenteel zijn haar grootste vijanden landbouwmachines, grasmaaiers, honden en al diegenen die ze oprapen om ze mee naar huis te nemen als gezelschapsdier. De huidige klimaatverandering is een bijkomend probleem voor deze reptielen. Want het aantal bosbranden in het hele Middellandse Zeebekken neemt toe en elk jaar gaat meer dan een miljoen hectare bos in rook op. Al worden deze branden in de meeste gevallen veroorzaakt door de mens, toch zorgt de droogte – nog versterkt door de huidige klimaatverandering – ervoor dat het vuur zich nog verder uitbreidt en nog langer aanhoudt. Voorstel voor titel: Het wordt heet voor de Griekse landschildpad Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 5: Steeds meer overstromingen, stormen, droogte,…? Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter12.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf 30. De orka


Wat is het probleem? De klimaatverandering zorgt ervoor dat de Atlantische zeestromingen zich verplaatsen naar het noorden, waardoor hele ecosystemen in de zeeën zich moeten aanpassen. Het voortbestaan van soorten die er niet in slagen om hun prooien daarbij te volgen, wordt bedreigd. Bijkomende informatie: Plankton vormt de basis van de voedselketen in de mariene ecosystemen. De verspreiding van het plankton bepaalt welke soorten vissen en zeezoogdieren er leven. Elke wijziging die van invloed is op het plankton, zal dus ook de daaropvolgende niveaus in de voedselketen beïnvloeden. Enkele orkapopulaties in het noorden van de Atlantische Oceaan zijn gespecialiseerd in het jagen op haringen, die het op hun beurt vooral gemunt hebben op roeipootkreeftjes, een planktonsoort. Maar als gevolg van de klimaatverandering merken we dat de koude zeestromingen zich naar het noorden aan het verplaatsen zijn, met in hun kielzog het plankton dat deze koude temperaturen nodig heeft om zich te kunnen ontwikkelen. Ook de haringen volgen deze trek naar het noorden, waardoor de orka’s genoodzaakt zijn om te volgen. Voorstel voor titel: De invloed van de klimaatverandering op het plankton Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 7: Is biodiversiteit belangrijk en Fiche 8: Kan de ijsbeer zich aanpassen

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter15.pdf Plankton effect on cod recruitment in the North Sea. Beaugrand et al.; Nature, vol 426, 11 dec. 31. Edelhert Wat is het probleem? Europa warmt op, Europa verdroogt, Europa overstroomt,…: dit zijn enkele titels in de klimaatberichtgeving over dit continent, dat ten prooi valt aan een bijzonder snelle opwarming. Bijkomende informatie: Op één eeuw tijd is de gemiddelde temperatuur in Europa met één graad gestegen en men gaat ervan uit dat de temperatuur in de loop van de 21ste eeuw nog met 2 tot 6 graden zal toenemen. De globale opwarming van Europa is vooral te wijten aan de stijging van de jaarlijkse minimumtemperaturen, eerder dan de stijging van de maximumtemperaturen. In Europa zullen er, afhankelijk van de regio, twee heel verschillende gevolgen zijn van de klimaatverandering op de waterkringloop. Voor de regio’s in het zuiden van Europa verwacht men eerder warmere zomers, minder regendagen en een toename in de frequentie en intensiteit van de droogteperiodes. De intensere droogte in het Middellandse Zeebekken zorgt ook voor heel wat meer risico op het vlak van bosbranden en bedreigt dus het voortbestaan van diverse ecosystemen in het zuiden. In het noorden, het centrum en het oosten van Europa zijn er steeds meer en hevigere regenbuien en neemt het risico op overstromingen toe. Voorstel voor titel: Europa warmt op, Europa verdroogt, Europa overstroomt,… Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 5: Steeds meer overstromingen, stormen, droogte,…?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter12.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf


32. De auerhoen Wat is het probleem? De klimaatverandering treft de Pyreneeën bijzonder hard: alle gletsjers worden er bedreigd met een snelle verdwijning. Bijkomende informatie: Tegenwoordig tellen de Pyreneeën een dertigtal gletsjers. Een gletsjer wordt gevormd door de opeenstapeling van dikke lagen sneeuw die onder druk van hun eigen gewicht worden omgezet in ijs. Een gletsjer regenereert zich door afwisselend sneeuw op te stapelen in de winter en een deel van die sneeuw in de zomer te laten smelten. Het smelten gaat sinds een dertigtal jaar echter steeds sneller als gevolg van de opwarming van de planeet. Gemiddelde temperaturen die zo’n 2 graden hoger liggen en een groot tekort aan sneeuw hebben de jaarlijkse regeneratie van de gletsjers tegengehouden en een grote afname van zowel volume als oppervlakte van de ijsmassa’s veroorzaakt. Als het huidige tempo waaraan het ijs smelt doorgaat, zouden alle gletsjers in de Pyreneeën wel eens verdwenen kunnen zijn tegen 2050. Voorstel voor titel: Smeltende gletsjers in de Pyreneeën Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 11: Zullen de planten een nieuw habitat vinden? En Fiche 12: Wat zal er van de gletsjers overblijven?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter12.pdf http://www.cnrs.fr/cw/dossiers/dosclim/biblio/pigb16/06_changement.htm 33. De ijsvogel Wat is het probleem? Sterk overwoekerende planten zullen zich nog meer verspreiden in een omgeving die opwarmt: een bijkomende dreiging voor de lokale biodiversiteit? Bijkomende informatie: De reuzenbalsemien is een plant die in 19de eeuw in Europa werd ingevoerd als sierplant. Sindsdien heeft ze zich verspreid in de vochtige omgevingen van de waterlopen, de grachten en de bosranden van het continent. Deze plant groeit heel snel. Na de bestuiving door bijen en hommels vormt ze capsules die tot 800 zaadjes uitwerpen binnen een straal van 6 meter. Deze zaadjes kunnen tot heel ver meegevoerd worden met het water. Deze plant staat geklasseerd als sterk overwoekerend omdat ze overal waar ze zich weet te vestigen, de lokale vegetatie terugdringt: ze neemt het licht af van de lokale planten en monopoliseert de bodem met de resten van haar dode stengels. Ook een ononderbroken productie van zaadjes van het begin van de zomer tot het eind van de herfst verhoogt haar vermogen om gebieden in te palmen. De geleidelijke stijging van de temperaturen als gevolg van de huidige klimaatverandering riskeert het overwoekerende karakter van heel wat planten nog te versterken. Voorstel voor titel: Reuzenbalsemien op veroveringstocht Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 14: En de biodiversiteit in België?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf


34. De wapiti Wat is het probleem? Winters zijn onmisbaar voor het behoud van de biodiversiteit. Bijkomende informatie: De berglandschappen op het Noord-Amerikaanse continent ondergaan momenteel een snelle verandering als gevolg van de klimaatverandering. De geleidelijke verdwijning van de gletsjers zorgt ervoor dat er minder vers water in de waterlopen terechtkomt. En ook het ritme van de seizoenen is verstoord: de winter wordt warmer en korter. Deze terugdringing van de winter heeft gevolgen voor de vegetatie. Door de hogere temperaturen en de hogere frequentie van de regenbuien wordt de sneeuwlaag dunner of verdwijnt ze zelfs helemaal, waardoor de vegetatie veel langer wordt blootgesteld aan vriesperiodes. Bovendien heeft een groot aantal planten uit de gematigde bergstreken nood aan een langere koudeperiode om ervoor te zorgen dat hun zaadjes de komende lente zullen kunnen ontkiemen. Voorstel voor titel: Planten hebben de winter nodig Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 11: Zullen de planten een nieuw habitat vinden? En Fiche 13: Komen onze voedselvoorraden onder druk te staan?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-spm.pdf http://adaptation.nrcan.gc.ca/sensitivities/7_e.php 35. De gekraagde roodstaart Wat is het probleem? De roodstaart heeft aanzienlijk geleden onder de laatste grote droogteperiodes in de Sahel die veroorzaakt werden door uitzonderlijke weerverschijnselen. Bijkomende informatie: Roodstaarten zijn trekvogels die in april aankomen in Europa om zich er voort te planten. Begin september vertrekken ze dan opnieuw om de winter door te brengen in Noord-Afrika. De aantallen roodstaarten die in Europa geteld werden, gingen in de jaren 60 en 70 echter drastisch achteruit door de intense droogteperiodes in de Sahel. En ook de huidige klimaatverandering treft deze Afrikaanse regio hard: de temperatuurstijging en het regentekort van de laatste decennia liggen aan de oorsprong van de geleidelijke verdorring van de gronden, de vernietiging van heel wat oogsten en de steeds terugkerende hongersnoden bij de lokale bevolking. De toegenomen woestijnvorming in dit gedeelte van Afrika is bovendien gevaarlijk voor alle diersoorten, zowel de inheemse dieren als de dieren die wegtrekken. Voorstel voor titel: De gekraagde roodstaart heeft het moeilijk in Afrika Link met ‘In de weer voor het klimaat’: Fiche 5: Steeds meer overstromingen, stormen, droogte,…?

Bronnen: http://www.ipcc.ch/pdf/assessment-report/ar4/wg2/ar4-wg2-chapter4.pdf


Lerarenhandleiding DVD SOS Klimaat

Recommend Documents