Jaarverslag 2002 /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Elsevier 15 juni 2002 /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ ‘Almere vergaart intussen internationaal aanzien met fraaie nieuwe architectuur en heeft zelfs een veelgeprezen museum voor moderne kunst.’/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ In februari 2002 presenteerde Museum De Paviljoens haar Mission Statement ‘Commitment aan Cultuur’ aan wethouder van cultuur A.W. Bijl. Museum De Paviljoens omschrijft hierin hoe het zich als het museum voor de hedendaagse kunst en cultuur in Almere blijft ontwikkelen en spiegelt aan het ambitieniveau en de groei van de stad Almere. Door de grote landelijke aandacht voor tentoonstellingen als NONLINEAR EDITING en IT’S UNFAIR! en de uitbreiding van de educatieactiviteiten zijn de bezoekersaantallen met 10% gestegen naar 11.000 bezoekers. Museum De Paviljoens zet met haar activiteiten de stad Almere èn de provincie Flevoland op de culturele landkaart van Nederland. De sinds 1994 zorgvuldig samengestelde tentoonstellingen, kunstprojecten en opdrachten waren een uitstekend uitgangspunt voor de nieuwe programmering van de in 2001 aangetreden artistiek en zakelijk directeur Macha Roesink. De Collectie Almere heeft de unieke combinatie van een binnen- en buitencollectie waaronder de landschapskunstwerken van Daniel Libeskind ‘Polderlandgarden of Love & Fire’(1992-1997) en ‘De Groene Kathedraal’ (1987-1996) van Marinus Boezem.
1
Museum De Paviljoens is een experimentele plek en platform voor de internationale ontwikkelingen in de beeldende kunst en cultuur zoals die zich sinds de jaren zestig tot op de dag van vandaag voordoen in steden wereldwijd. Museum De Paviljoens heeft de unieke combinatie van hedendaagse kunst, hedendaagse architectuur in een 21e eeuwse stad in opbouw.
Museum De Paviljoens kreeg op lokaal bestuurlijk niveau in 2002 morele ondersteuning door de toezegging van een eenmalige impuls van Euro 40.000, die wellicht na evaluatie structureel zal worden toegekend. Museum De Paviljoens kreeg tevens genereuze steun voor het tekort. Hiermee is de weg vrij gekomen om in 2003 gesprekken aan te gaan bij de provinciale overheid om een aanvraag te kunnen indienen voor het Rijkskunstenplan 2005-2008. Het bestuur van Museum De Paviljoens kijkt met plezier terug op een reeks inspirerende tentoonstellingen en activiteiten die door meer dan 5000 jongeren zijn bezocht in 2002 én kijkt met vertrouwen naar de toekomst. \/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\
Leo den Breejen Waarnemend voorzitter
2
/\ Organisatie /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ /\ Bestuur /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Dhr. L. van der Sande, voorzitter t/m 1 maart 2003 Dhr. F. Plate, waarnemend voorzitter Dhr. A Gijsberts, penningmeester Dhr. A.A.L. den Breejen, lid Mw. M.M. Brouwer, lid Dhr. J. Hoet, lid t/m november 2003 /\ Medewerkers /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Macha Roesink, directeur (1 fte) Martine Spanjers,coördinator tentoonstellingen (1 fte) Mireille de Putter, coördinator educatie (0,8 fte) Mehrvash Babouyeh, boekhouding (0,8 fte) Agnieszka Bos, communicatie per 03.2002 (0,4 fte) Paul Sternsdorff, technische dienst (0,8 fte) Guus Döll, suppoost (0,3 fte) Joke Mesker, archief (0,2 fte)
3
/\ Freelance project medewerkers en stagiaires /\/\/\ Milka van der Valk Bouman, assistent It’s Unfair! Dave Langezaal, systeembeheer Daphne Pappers, coördinator KOR t/m juli 2002 Nanne Burg, suppoost t/m 1 juni 2002 (0,8 fte) Elia Antonia Muzo, administratie 1 feb t/m 1 april Lize van Olden, suppoost 1 april t/m 1 oktober 2002 /\ Museumdocenten educatieprojecten /\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Fleur Duivis, Daniella van Eembergen Frija Klijn Manon Paulissen Digna van der Put Imke Ruigrok Ruud Valster Daphne van Velsen Aline Knip, museumdocent NIVON t/m 1 mei 2002 /\/\/\/\/\/\/\/\ Gidsen landschapskunstarrangement i.s.m. Flevolands Bureau voor Toerisme en De Verbeelding. Hans Karels Margriet van Seumeren Rudolf Siegers
4
Tentoonstellingen Museum De Paviljoens /\/\/\/ Museum De Paviljoens biedt middels tentoonstellingen, aankopen, opdrachten en evenementen inzicht in de internationale kunst- en cultuurontwikkelingen zoals die zich sinds de jaren zestig in grote steden en verstedelijkte gebieden wereldwijd voordoen.
Het beleid van De Paviljoens is internationaal van karakter. De nadruk ligt op het tonen van Nederlandse kunstenaars in combinatie met buitenlandse kunstenaars, die al dan niet wonen en werken in Nederland. Behalve de directeur geven ook prominente gastcuratoren hun visie op De Collectie Almere, het opdrachtenbeleid1 of stellen zij een bepaald thema aan de orde in een tentoonstelling of een evenement. Er zijn tevens projecten georganiseerd waarin nadrukkelijk de stad en/of burgers van Almere hebben geparticipeerd. Sinds 1999 is er elk jaar onder de titel De Galerij een foto-opdracht gegeven aan een kunstenaar om de bewoners van Almere of de stad zelf te fotograferen. 2 Met dit soort initiatieven heeft Museum De Paviljoens actief bijgedragen aan de visuele geschiedschrijving van de stad. De Paviljoens dragen met de programmering van de tentoonstellingen bij aan het debat over de invloed van de hedendaagse kunst op de samenleving, en omgekeerd. De Paviljoens organiseren daarvoor jaarlijks gemiddeld drie á vier grote tentoonstellingen. Disciplines zoals mode, grafische vormgeving, design, stedebouw en architectuur die bijdragen aan de beeldcultuur in de moderne stad worden daar ook in betrokken.3 1
Wilma Klaver, ‘Over wat is, wat komt en had kunnen zijn. Almere bewezen topcollectioneur van beelden in de openbare ruimte’, Dagblad van Almere, Almere 19 juli 2001 2 Voorbeelden hiervan zijn respectievelijk de bewonersportretten van Francine Zubeil, het groepsportret van Joke Robaard of de fotoserie van Annaleen Louwes 3 René Boomkens, Een drempelwereld. Moderne ervaring en stedelijke openbaarheid, openbaarheid NAI uitgeverij, 5
De samenhang tussen grootstedelijke ontwikkelingen wereldwijd en de daaraan parallelle culturele omwentelingen in Nederland wordt zichtbaar in het beleid en de programmering van Museum De Paviljoens. Dit gebeurt via bruiklenen van musea, verzamelaars en galeries waarvoor Museum De Paviljoens een belangrijk (inter)nationaal netwerk heeft opgebouwd. Daarnaast geeft Museum De Paviljoens de ruimte aan kunstenaars om speciaal voor deze tentoonstellingen nieuw werk te produceren. Van deze tentoonstellingen wijdt Museum De Paviljoens minimaal één tentoonstelling per jaar aan het werk en de individuele ontwikkeling van Nederlandse kunstenaars binnen een internationale kunsthistorische context. Hiervoor wil Museum De Paviljoens in de toekomst internationale samenwerkingsverbanden aangaan met andere culturele en wetenschappelijke instituten. Museum De Paviljoens ambieert ook in de toekomst bij deze tentoonstelling een uitgebreide publicatie uitgeven met artikelen op wetenschappelijk onderzoeksniveau die een bijdrage levert aan de Nederlandse kunstgeschiedenis. Het feit dat een dergelijke wetenschappelijke publicatie door een Almeerse instelling wordt geïnitieerd draagt bij aan de identiteit en het imago van Almere als moderne en toekomstige belangrijke universiteitsstad in Nederland.
6 Rotterdam, 1998
/\/\/\ Samenvatting tentoonstellingen 2002 /\/\/\/\/\/\/\/ In 2002 zijn er vijf tentoonstellingen georganiseerd. Bij de inrichting van een tentoonstelling wordt het gebouw gebruikt, op een zo een flexibel mogelijke wijze. Museum De Paviljoens heeft inmiddels een indrukwekkende traditie opgebouwd van verschillende presentatiemodellen voor hedendaagse kunst waarbij in het jaar 2002 de nadruk lag op de nieuwe media zoals video en internet. De aard van een kunstwerk of het karakter van een tentoonstelling leidt ertoe dat de entree wijzigt of speciale video projectieruimtes worden gebouwd. Bezoekers en kunstenaars zijn keer op keer verrast door de flexibele mogelijkheden van het gebouw en de ruimte die bestuur en staf van Museum De Paviljoens bieden om ideeën te realiseren binnen en buiten het gebouw.
Door de organisatie op een select aantal inhoudelijk op elkaar afgestemde presentaties en door het gebruik maken van het hele gebouw voor één presentatie werd de kwaliteit van het gebodene versterkt en werd het experimentele museumprofiel van Museum De Paviljoens aantrekkelijker voor de bezoeker. Ook boden deze langdurige presentaties meer aanknopingsmomenten voor publicitaire en educatieve doeleinden. Bovendien werd het door het organiseren van nevenactiviteiten in de vorm van Ongoing Series mogelijk om de tentoonstellingen samen met het publiek verder uit te diepen en in debat met het publiek te bespreken. 7
EEN BONTE VERZAMELING /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ tot 23 februari 2002 /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Tiong Ang (1961), Marinus Boezem (1934), Tom Claassen (1964), Remy Jungerman (1959), Mariusz Kruk (1952), Annaleen Louwes (1959), Ali M’roivili (1961), Shirin Neshat (1957), Elisabet Stienstra (1967), Edwin Zwakman (1969) /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\
Deze tentoonstelling werd gemaakt naar aanleiding van het door De Paviljoens uitgegeven kinderboek ‘Een bonte verzameling: kunst kijken voor kinderen’. Daarvoor werden in Paviljoen 2 de kunstwerken uit de publicatie tentoongesteld. Paviljoen 4 werd omgetoverd tot educatieve ruimte met een 3-meter hoog schoolbord en een 8
meterslang knalroze prikbord. Daarnaast werd een filmruimte gecreëerd en stond er een boekenkast met speciale kunstboeken voor kinderen. Ook was er volop gelegenheid tot tekenen op echt tekenpapier A0 formaat met professionele kleurpotloden. De kinderen konden zitten op speciaal kinder-meubilair ontworpen door gerenommeerde ontwerpers als Piet Hein Eek en Richard Hutten. Elke woensdagmiddag werd een bijzondere activiteit voor kinderen tussen de 8 en 12 jaar georganiseerd. Telkens stond een werk centraal dat de aanleiding vormde voor een opdracht waar kinderen zelf creatief mee aan de slag gingen. Het succes van deze tentoonstelling leidde tot de inrichting van een permanente educatieve ruimte in Paviljoen 1 met meubilair van Richard Hutten en een wekelijkse Kunst Kijken voor Kinderen tussen de 8 en 12 jaar.
9
NONLINEAR EDITING /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ 23 maart – 23 juni 2002 /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Yael Bartana (Israël, 1970), Jasper van de Brink (Nederland, 1968), Joes Koppers (Nederland, 1976) & Susann Lekås (Zweden, 1973), Julião Sarmento (Portugal, 1948) & Atom Egoyan (Egypte, 1960) en Nicky Zwaan (Burkina Fasso, 1971) /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ De tentoonstelling NONLINEAR EDITING toonde multimedia installaties en projecties van diverse kunstenaars en/of ontwerpers. Aan de hand van werken van overwegend jonge en internationaal georiënteerde kunstenaars liet Museum De Paviljoens zien wat de nieuwe, digitale technieken en de inmiddels rijke geschiedenis van de beeldtaal in film en video aan mogelijkheden bieden om de wereld om ons heen vanuit een ander perspectief te ervaren.
De tentoonstelling bestond uit vijf verschillende video-installaties waaraan in de loop van de 10
tentoonstelling nog één van Jasper van den Brink (Fly, 2001) werd toegevoegd. Twee van de installatie werden speciaal vervaardigd voor Museum De Paviljoens. Het betreft de multimedia installatie Optionaltime (2002) van Joes Koppers en Susann Lekås en het werk Introductie (2002) van Nicky Zwaan. Dit werk van Nicky Zwaan en het werk Trembling Time (2001) van Yael Bartana dat eveneens te zien was op de tentoonstelling werden toegevoegd aan De Collectie Almere. In het kader van de tentoonstelling werden 6 ONGOING SERIES georganiseerd. \/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/
11
TER INZAGE /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ 15 –20 mei /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Paulina Martin-de Krey, Jan van Koningsveld, Goudsmederij Hoekendijk, Forbes Suliyari (Huis van Steen), Ineke van Wanrooy, Sia Schipper, Franz Wilhelm, Suzanne Roeffen, Daniell, Eleni Tzatzalos, Elfry Knook, Rineke de Jong, Witho Worms, Yolanda Nieuwboer, Louise Schokker, José Vossen, Mieke van Dijk, Gert Schutte, Ilene Themen, Hein Walter, Paula Salmela, Frans van der Ven, Ninette Koning, Joy Angelijn Galis, George Geutjes, Maryoke, Siemen Bolhuis, Christian Wisse, Vincent van Ginneke, Jos Akkermans, Richard Goedhart. /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Museum De Paviljoens diende in 2002 wederom als startpunt voor de jaarlijkse atelierroute van kunstenaars in Almere. Op initiatief van Museum De Paviljoens was de presentatie van deze kunstenaars een hele week te zien in het museum. Zo kreeg het publiek de gelegenheid zich voorafgaand aan de atelierroute te oriënteren zodat men niet op één dag de presentatie hoefde te bekijken én de ateliers bezoeken. Bij de officiële opening kregen de kunstenaars de gelegenheid de presentatie te bekijken en konden zij bijpraten met een hapje en drankje. Deze opening sloot aan op één van de ONGOING SERIES in het kader van de tentoonstelling NONLINEAR EDITING.
12
CECI N’EST PAS UNE ARCHITECTURE /\/\/\/\/\/ 24 juni – 2 november 2002 /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Sabine Bitter (1960) & Helmut Weber (1957), Marinus Boezem (1934), Daniel Libeskind (1946), Rudy J. Luijters (1955), Paul Robbrecht (1950) & Hilde Daem (1950), Schie 2.0, Moniek Toebosch (1948), Nicky Zwaan (1971), Edwin Zwakman (1969), Ben Zegers (1962) en goodwill (1971) /\/\/\/\/
De tentoonstelling CECI N’EST PAS UNE ARCHITECTURE bestond uit werken uit De Collectie Almere. Een van de zwaartepunten in deze collectie ligt bij kunstenaars en kunstwerken die zich bezighouden met vraagstukken die verwant zijn aan de architectuur. De titel van de tentoonstelling verwijst naar het beroemde werk 13
van de schilder René Magritte ‘Ceci n’est pas une pipe’ (1926). Dit schilderij van Magritte toont de afbeelding van een pijp met daaronder de titel. Net zoals bij het werk van Magritte, verwijzen de werken in de tentoonstelling CECI N’EST PAS UNE ARCHITECTURE slechts naar de realiteit van de echte architectuur. De tentoonstelling strekte zich uit tot buiten het gebouw door de landschapskunstwerken van Libeskind en Boezem eveneens op te nemen.
14
IT’S UNFAIR! /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ 16 november – 23 maart 2003 /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Henry Bond (1966), Angela Bulloch (1966), John Currin (1962), Tracey Emin (1963), Anya Gallaccio (1963), Liam Gillick (1964), Lothar Hempel (1966), Damien Hirst (1965), Carsten Höller (1960), Lidy Jacobs (1959), Michael Joo (1966), Karen Kilimnik (1962), Renee Kool (1961), Daniëlle Kwaaitaal (1964), Inez van Lamsweerde (1963), Sean Landers (1962), Klaar van der Lippe (1963), Raymond von Luckwald (1955), Aernout Mik (1962), Raymond Pettibon (1957), Jack Pierson (1960), Paul de Reus (1963), Jason Rhoades (1965), Julie Roberts (1963), Allan Ruppersberg (1944), Lily van der Stokker (1954), Berend Strik (1960), Wolfgang Tillmans (1968), Gavin Turk (1967), Barbara Visser (1960) en C.A. Wertheim (1962) /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/
In 1992 en in 1993 organiseerden de Keulse galeriehouders Tanja Grunert, Michael Jansen en Christian Nagel uit onvrede met de gang van zaken rond de traditionele kunstbeurs in Keulen een ‘tegenbeurs’; de Unfair- ‘the real artfair’. In hun 15
optiek richtte de traditionele Art Cologne zich alleen op kunst als handelswaar of als verzamelobject. Opvallend is dat de galeries en de kunstenaars die zij toonden op deze Unfair 10 jaar later toonaangevend zijn. Kunstenaars als Aernout Mik, Damien Hirst, Jason Rhoades, Barbara Visser en Carsten Höller zijn niet meer weg te denken uit het huidige tentoonstellingscircuit. De tentoonstelling bestond uit ruim 100 belangrijke stukken uit museale en privé-verzamelingen van de Nederlandse en buitenlandse kunstenaars die tijdens Unfair in 1992 en 1993 getoond werden en/of uit die periode.
16
/\/\ Kunstenaarsprojecten /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Projecten die speciaal zijn geproduceerd voor en door Museum De Paviljoens. WWW.DAVIDSTILL.ORG /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ vanaf 24 november 2001 /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Gedurende het gehele jaar 2002 was dit internetproject van Martine Neddam op het web te zien. Behalve aandacht van de internationale media, gaf de kunstenaar namens het personage David Still ook presentaties zoals bijvoorbeeld bij Impakt, festival voor audiovisuele kunst in Utrecht.
Optionaltime (2002) Joes Koppers / Susann Lekås te zien gedurende NON-LINEAR EDITING. /\/\/\/\/\ /\/\/\/\/\ Een indrukwekkende real time interactieve multi media installatie. Overige medewerkers aan Optional Time. /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Kirsten Hermans (modeontwerper) Tobias Hirdes (setdesign, 3D ontwerper en productdesigner) Hadar Kadman (make-up, ontwerper) Arjen Keesmaat (techniek, interactiondesigner) Thérèse Nylén (actrice, danseres) Jonas Ohlsson (geluid, beeldend kunstenaar) Yafit Taranto (actrice)
17
Nicky Zwaan, Introductie, 2002 /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ De inspiratie voor het werk van Nicky Zwaan onstaat meestal op lokatie. Naar aanleiding van deelname aan de tentoonstelling NONLINEAR EDITING stelde ze de ruimtelijke installatie Introductie voor in de bijzondere architectuur van de architecten Daem en Robbrechts. Dit werk benadert het interieur van Museum De Paviljoens als een openbare plek waar grote lichtgevende reclamebillboards het straatbeeld domineren. De twee lichtbakken van Zwaan hebben alleen gastvrije wervende teksten in vier verschillende talen als The best for the guests! of ‘Das beste für die Gäste’. Het werk is in nauwe samenwerking tussen Museum De Paviljoens en Nicky Zwaan geproduceerd en uiteindelijk aangekocht voor De Collectie Almere.
In verzekerde bewaring, Openbaar Depot De Collectie Almere, 2001-2002, Heleen Dijkman en Francy van den Heuvel. /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Deze collectiepresentatie in het depot van Museum De Paviljoens kwam in april 2001 tot stand in samenwerking met de vormgevers Heleen Dijkman en Francy van den Heuvel. Aanvankelijk zou deze presentatie tot eind 2001 te zien zijn. Door het
enorme succes van het hieraan gekoppelde educatieve project ‘Verzamelen’ is de presentatie echter in het depot en de speciale kas verlengd tot oktober 2002. 18
Educatie 2002 Museum De Paviljoens /\/\/\/\/\/\/\ Museum De Paviljoens zorgt intensief voor overdracht van hedendaags kunst en cultuur aan een multicultureel publiek, jong en oud, binnen en buiten Almere.
Museum De Paviljoens richt zich op verschillende doelgroepen. In de eerste plaats op liefhebbers, jong en oud van hedendaagse beeldende kunst, architectuur en design in Almere en in de regio Flevoland, Noord-Holland, Friesland en Utrecht. Museum De Paviljoens neemt voor hun tweede doelgroep het credo “ wie de jeugd heeft, heeft de toekomst” zeer ter harte. De Paviljoens willen hiermee de fundamenten leggen voor de toekomst. Voor veel kinderen en jongeren zijn De Paviljoens een eerste kennismaking met een museum en met de hedendaagse beeldende kunst in het bijzonder. De Paviljoens stellen daarnaast met extra aandacht speciale programma’s samen voor jongeren met diverse culturele achtergronden. Iedere woensdagmiddag is er om 14.00 uur de gratis rondleiding Kunst Kijken voor Kinderen in De Paviljoens die inspeelt op nieuwe thema´s of de nieuwste tentoonstellingen. Via de kinderen worden ook de ouders betrokken bij de activiteiten van De Paviljoens en daardoor geattendeerd op de culturele voorzieningen in Almere.
Alle educatieve activiteiten met betrekking tot de 19
tentoonstellingen, De Collectie Almere waaronder de landschapskunstwerken in de provincie, hebben tot doel gehad een vertaalslag te maken van de gepresenteerde kunstwerken naar de bezoeker. Altijd zijn hierbij de inhoud van het kunstwerk en kunst in het algemeen de uitgangspunten voor de informatie. Een belangrijke derde doelgroep vormen geïnteresseerden op nationaal en internationaal niveau en met name studenten en professionals in de wereld van de hedendaagse beeldende kunst, architectuur en design. Zij nemen deel aan het debat die tentoonstellingen en activiteiten van Museum De Paviljoens in Almere genereren over maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op de beeldende kunst en cultuur en andersom. Sinds 2000 hebben De Paviljoens dankzij de coördinator educatie Mireille de Putter aan een professioneel educatiebeleid kunnen werken, dat is bedoeld om een zo breed mogelijk publiek dichter bij de hedendaagse beeldende kunst te brengen. Voor de komende jaren is een educatiebeleid ontwikkeld met ervaren freelance museumdocenten waarmee het kunstaanbod van De Paviljoens in het kunstonderwijs van Almere is geïntegreerd. Inmiddels hebben er in samenwerking met leerkrachten van het primair onderwijs en docenten en kunstcoördinatoren van het voortgezet onderwijs al diverse succesvolle educatieve activiteiten plaatsgevonden. De Paviljoens willen met educatie blijven anticiperen op de toenemende differentiatie van de sterk groeiende Almeerse bevolking.4
4
Bijlage 9 lijst van educatie activiteiten en de publicatie Een Bonte Verzameling 2000-2002 20
Educatiepakket /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/
Basis onderwijs /\/\/ Kijk je ogen uit in Museum De Paviljoens (groep 6,7,8) (museumbezoek, lespakket ter voorbereiding) /\/\/ Educatief programma Verzamelen (groep 6,7,8) (3 dagdelen op school, 1 dagdeel in museum) /\/\/ Museumbezoek ‘op maat’ (bv. tijdens kunstprojecten) met kunst kijken onder begeleiding, en museumspel en creatief aan de slag (groep 1- 8) /\/\/ Workshops door kunstenaars
Voortgezet onderwijs De Almeerse scholengemeenschappen hebben – dankzij Cultuur & School subsidie - een schoolabonnement op Museum De Paviljoens waarmee leerlingen en docenten gratis toegang hebben en begeleiding door deskundige museumdocenten kunnen krijgen. Scholen hebben de keuze uit de volgende programma’s: /\/\/ Museumopdrachten bij elke tentoonstelling (o.a. voor CKV1-leerlingen) /\/\/ Museumopdrachten bij De Collectie Almere/\/\/ Actieve rondleiding aan de hand van museumspel (onder begeleiding van museumdocenten) 21
/\/\/ Actieve rondleiding onder begeleiding van museumdocenten /\/\/ Fietsroutes met opdrachten langs architectuur en kunst in Almere (met lesbrief en diaserie voor inleidende les op school) o.a. voor VMBO /\/\/ Workshops door kunstenaars /\/\/ Gebruik bibliotheek
Hoger onderwijs /\/\/ Workshops voor studenten PABO (kennismaking met Museum De Paviljoens en aanbod kunsteducatie voor basisonderwijs) /\/\/ Workshops en rondleidingen studenten kunstacademies en verwante opleidingen.
22
Volwassenen /\/\/ Elke 1e zondagmiddag van de maand om 15.00 uur gratis rondleiding door de tentoonstelling /\/\/ Ongoing Series vinden regelmatig plaats op donderdagavonden om 20.00 uur lezingen, films et cetera plaats ter verdieping van de tentoonstelling. /\/\/ Rondleidingen op afspraak /\/\/ Dagtocht langs de vijf landschapskunstwerken in Flevoland met bezoek Museum De Paviljoens en De Verbeelding Kunst Landschap Natuur.
Kinderen buiten schoolverband /\/\/ Kunst Kijken voor Kinderen (8-12 jaar) Elke woensdagmiddag van 14.00 – 16.00 uur worden onder begeleiding van een museumdocent enkele kunstwerken bekeken en besproken om vervolgens zelf creatief aan de slag te gaan. /\/\/ Speurtocht door de tentoonstelling /\/\/ Workshops door kunstenaars /\/\/ In de ruimte Kunst Kijken voor Kinderen tekenen, kunstboeken lezen of als conservator een kunstwerk onderzoeken.
23
Educatie Algemeen /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Museum De Paviljoens bracht in 2002 een uitgebreid aanbod educatie, dat tot doel had demuseumbezoekers dichter bij de hedendaagse kunst te brengen. Deze educatieve activiteiten worden georganiseerd en ontwikkeld door de coördinator educatie en begeleid door tien freelance museumdocenten en rondleiders. Zo is er een educatief aanbod voor primair-, voortgezet- en hoger onderwijs, maar ook voor kinderen buiten schoolverband en voor volwassenen. De educatie richt zich momenteel voor een groot deel op het primair- en voortgezet onderwijs in de regio.
Voortgezet onderwijs /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ De Almeerse scholengemeenschappen hebben – dankzij Cultuur & School subsidie - een schoolabonnement op Museum De Paviljoens waarmee leerlingen en docenten gratis toegang hebben en begeleiding door deskundige museumdocenten kunnen krijgen. Scholen hebben de keuze uit verschillende activiteiten. Door het leggen van contacten met de kunstcoördinatoren van de scholengemeenschappen in Lelystad weten ook deze CKV-leerlingen steeds beter de weg naar Museum De Paviljoens te vinden. 24
Primair onderwijs /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ In 2002 is het aantal bezoekers vanuit het primair onderwijs fors toegenomen. Veel bovenbouwgroepen namen deel aan de activiteit Kijk je ogen uit in Museum De Paviljoens. Na een voorbereiding op school – aan de hand van een lesbrief en lespakket - gaan de leerlingen onder leiding van twee museumdocenten Museum De Paviljoens verkennen. Er worden verschillende activiteiten gedaan: bezoek aan het depot; als conservator een kunstwerk onderzoeken; door middel van een museumspel kunstwerken bekijken en bespreken. Ook kunnen bovenbouwgroepen deelnemen aan het uitgebreidere programma Verzamelen (onder leiding van museumdocenten 3 dagdelen op school, 1 dagdeel in het museum). Voor scholen die een kunstproject doen, wordt een programma ‘op maat’ worden gemaakt. PABO Almere /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Met de komst van de PABO in Almere is een samenwerking geïnitieerd tussen deze onderwijsinstelling en Museum De Paviljoens. Aangezien kunst- en erfgoededucatie een vaste plaats begint te krijgen in het PABO- curriculum en in het basisonderwijs hebben de 1e jaars studenten een bezoek gebracht aan Museum De Paviljoens en hebben zij door middel van een workshop kennis gemaakt met het aanbod educatie voor primair onderwijs. De bedoeling is dat dit een vast onderdeel wordt van het eerste studiejaar. Volwassenen /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Bezoekers kunnen altijd door middel van een korte introductietekst - op de muur – en door een zaaltekst op papier meer informatie krijgen over de betreffende tentoonstelling. Sinds 1 september 2002 wordt – met succes – elke eerste zondag van de maand van 15.00 tot 16.00 uur een gratis 25
rondleiding door de tentoonstelling gegeven. Op donderdagavonden vinden regelmatig - onder de noemer Ongoing Series – lezingen, interviews en films plaats ter verdieping van de tentoonstelling. Kinderen /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Elke woensdagmiddag is er van 14.00 tot 15.30 uur in Museum De Paviljoens een rondleiding voor kinderen (8-12 jaar). Steeds staan andere kunstwerken uit de tentoonstelling centraal. Er wordt gekeken naar en gepraat over het kunstwerk om vervolgens zelf creatief aan de slag te gaan: tekenen, schilderen, knippen, plakken of kleien. De activiteit vindt plaats in de activiteitenruimte, die is ingericht met kindermeubilair van Richard Hutten en wordt begeleid door een museumdocent. De toegang en deelname zijn tot en met 12 jaar gratis.
Een bonte verzameling /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ In de tentoonstelling Een bonte verzameling stonden tien ‘topstukken’ uit De Collectie Almere tevens de kunstwerken uit het gelijknamige kinderboekje – centraal. Gedurende deze tentoonstelling werden elke woensdagmiddag extra activiteiten voor kinderen georganiseerd. Daarnaast bezochten veel leerlingen van het 26
voortgezet onderwijs aan de hand van museumopdrachten deze tentoonstelling. Educatie per tentoonstelling /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Bijna 2000 leerlingen bezochten de tentoonstelling NONLINEAR EDITING. Het basisschoolprogram-ma bestond uit een voorbereiding op school door de eigen leerkracht en een museumbezoek (een kunstbeschouwingsgedeelte en een praktijkgedeelte). Onder begeleiding van museumdocenten werd gekeken en gepraat over de kunstwerken van NONLINEAR EDITING. Vervolgens werd het principe van film uitgelegd en gingen de kinderen een tekenfilmpje maken (folioscoop of thaumatroop). Voor het voortgezet onderwijs werden museumopdrachten ontwikkeld – zowel voor de onderbouw- als voor de bovenbouw – waar de leerlingen in groepjes mee aan de slag gingen in de tentoonstelling. Dit schoolbezoek werd ingeleid, afgerond en begeleid door museumdocenten van Museum De Paviljoens. Veel klassen hadden in de winter van 2001 Digital Playground bezocht in Museum De Paviljoens. Tijdens deze workshop gingen de leerlingen onder deskundige begeleiding zelf aan de slag met digitale media. Ze leerden de basisprincipes van fotobewerking, grafisch ontwerp, film- en geluidsbewerking en webdesign. Tijdens NONLINEAR EDITING zagen de leerlingen werk van overwegend jonge kunstenaars, die eveneens nieuwe media zoals video en de computer gebruiken. De – deels interactieve – filmpjes,
27
video’s en installaties vielen goed in de smaak bij het jonge publiek. Veel individuele CKV1-leerlingen bezochten de tentoonstelling en brachten hiervan verslag uit voor hun kunstdossier. /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ De tentoonstelling CECI N’EST PAS UNE ARCHITECTURE werd door veel leerlingen van primair- en voortgezet onderwijs bezocht. Voor het voortgezet onderwijs waren er museumopdrachten voor zowel de onder- als de bovenbouw. Basisschoolleerlingen bezochten de tentoonstelling aan de hand van de educatieve programma’s Verzamelen en Kijk je ogen uit in Museum De Paviljoens. Voor bezoekers waren fietsroutes langs de twee Almeerse landschapskunstwerken verkrijgbaar. Voor het voortgezet onderwijs heeft Museum De Paviljoens in samenwerking met CASLa Fietsroutes langs Kunst & Architectuur (met opdrachten) ontwikkeld (met lesbrief en diaserie voor inleidende les op school) o.a. voor VMBO.
28
/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Tijdens IT’S UNFAIR! hadden de scholen de keuze uit de volgende programma’s: museumopdrachten (o.a. voor CKV1leerlingen); actieve rondleiding aan de hand van museumspel (onder begeleiding van museumdocenten); actieve rondleiding onder begeleiding van museumdocenten. Deze tentoonstelling sloot – mede door het lesmateriaal – goed aan op de belevingswereld van jongeren.
Speciaal Educatief Project /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Nationaal Kampioenschap Sparen /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Gedurende de kerstvakantie bezochten bijna 600 mensen – waaronder veel kinderen – de elf meest bijzondere kinderverzamelingen van Flevoland tijdens het NK Sparen. Dit evenement werd in twaalf provinciale musea georganiseerd – en door de kinderen zelf ingericht - in samenwerking met de AVRO en Stichting Museumjaarkaart. De twee Flevolandse winnaars gaan samen met de andere finalisten door naar de Grote Finale in het Tropenmuseum in Amsterdam in mei 2003. Deelnemers educatieve activiteiten 2002 /\/\/\/\/\/\/\/\ Primair onderwijs 1.345 Voortgezet onderwijs 4.100 Hoger onderwijs 200 Kinderen (buiten schoolverband) 800 Volwassenen (rondleidingen etc) 600 Totaal educatie Losse bezoekers Totaal aantal bezoekers 29
7.045 4.000 11.045
Bibliotheek en archief De Collectie Almere /\/\/\/\/\/\ Het Paviljoen 5 speelt een centrale rol voor de activiteiten en evenementen van Museum De Paviljoens en de voorlichting over De Collectie Almere en de tentoonstellingen. De bibliotheek op de 1e verdieping functioneert als vraagbaak voor bezoekers en scholieren in het bijzonder. De Paviljoens stellen informatie beschikbaar stellen over internationale hedendaagse kunst, vormgeving en architectuur vanaf de jaren zestig via duizenden boeken en willen een up to date online archief gaan ontwikkelen. Paviljoen 5, in het bijzonder op de donderdag- en vrijdagavond is de locatie voor een levendige ontmoetingsplek voor kunst- en cultuurliefhebbers uit Almere en omstreken. Hier creert De Paviljoens een plek waar jongeren terecht kunnen om te loungen, te discussieren en toonaangevende tijdschriften kunnen lezen op het gebied van mode, underground muziek, design en kunst. De bibliotheek is aangevuld met documentatie over kunst van de kunstenaars die betrokken waren bij de projecten NONLINEAR EDITING, CECI N’EST PAS UNE ARCHITECTURE, IT’S UNFAIR! en voor zover mogelijk aangevuld met publicaties over gezichts bepalende kunstenaars uit De Collectie Almere zoals Daniel Libeskind en Marinus Boezem. Er wordt samenwerking onderzocht om de 3500 titels op te kunnen nemen in het digitale zoeksysteem van de Openbare Bibliotheken van de Provincie Flevoland.
30
Activiteiten en evenementen /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ De Paviljoens creëren een levendig museum conform de poly-nucleaire opzet van de stad Almere dat functioneert als de spil in een actief netwerk voor de actuele internationale kunst in de snel groeiende grootstedelijke omgeving van Almere.
Museum De Paviljoens heeft inmiddels een reeks bijzondere activiteiten en evenementen op hun naam staan waaronder het internationale symposium ‘Private Room/Public Space’ over kunst in de openbare ruimte en het debat ‘Poldergeist in Museumland’ in 1999. Tijdens dit debat discussieerden internationale experts over de laatste stand van zaken op het gebied van museumconcepten. Ook in de toekomst willen De Paviljoens dergelijke internationale symposia en debatten blijven initiëren en organiseren. Op de donderdagavonden nodigt Museum De Paviljoens in het 5e Paviljoen regelmatig beeldend kunstenaars, documentairemakers, filosofen, ontwerpers of architecten uit om te spreken over actuele onderwerpen in de hedendaagse beeldende kunst en de cultuur. De keuze voor de sprekers speelt met deze zogenaamde ONGOING SERIES in op de actualiteit van de tentoonstellingen in Museum De Paviljoens en kunst- en cultuurmanifestaties bij andere instellingen in de stad Almere, de provincie of op landelijk niveau.
31
ONGOING SERIES 2002 /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ 25 april Filosofe Marie Aude Baronian (promovenda UVA)spreekt over het werk van Atom Egoyan. Zij werkt momenteel aan een proefschrift over zijn films. Atom Egoyan is regisseur van films als Exotica (1994) en Felicia’s Journey (1999). 12 mei In samenwerking met filmhuis Die Blechtrommel wordt de film Exotica van Atom Egoyan in Almere vertoont. 30 mei Joes Koppers, winnaar van Internationale Browser Award 1998, geeft zijn visie over browsers en het www. 16 mei Yael Bartana spreekt met documentaire maker Kees Hin over zijn documentaire Theresienstadt:
film of waarheid. 13 juni Nicky Zwaan, winnares van de One Minute Video award,in gesprek met kunstcritica Jellichje Reijnders (Tema Celeste) 20 juni Patricia Pisters (docent UVA film en tv wetenschappen) over Micropolitics of Media Culture en de filosoof Gilles Deleuze in relatie tot het werk van Yael Bartana en Atom Egoyam 19 september Lucas Verweij (oprichter Schie 2.0) spreekt over autarkisch wonen en de niet uitgevoerde 32
voorstellen van Schie 2.0 voor Tussen de Vaarten in Almere 17 oktober Macha Roesink (directeur Museum De Paviljoens) spreekt over de huisstijl van de ontwerper goodwill voor Museum De Paviljoens en over het werk Randschade Fig 7 van de kunstenaar Jan de Cock, de laatste aanwinst voor De Collectie Almere.
33
Samenwerkingsverbanden Museum De Paviljoens / Educatie i.s.m. Avro en Stichting Museumjaarkaart In het kader van het Nationaal Kampioenschap Sparen toont Museum De Paviljoens tijdens de kerstvakantie de elf meest bijzondere kinderverzamelingen van Flevoland. De tentoonstelling is door de kinderen (9 – 12 jaar) zelf ingericht. Het Nationale Kampioenschap Sparen is een landelijke wedstrijd waaraan alle kinderen van 10 tot en met 12 jaar die een verzameling hebben kunnen meedoen. Het NK Sparen is op initiatief van de AVRO en Stichting Museumjaarkaart georganiseerd met als doel kinderen zo actief mogelijk bij het museum te betrekken. Ook in de rest van de provincies zijn in in totaal elf musea de mooiste kinderverzamelingen te zien. Op zondag 5 januari was er een feestelijke prijsuitreiking in Museum De Paviljoens voor de twee winnaars die doorgaan naar de Grote Finale in mei 2003.
Ilhame Tadmine & Amira Jwair winnaars NK Sparen Flevoland Tentoonstelling Ter Inzage i.s.m. Stichting Het Kunst, Almere /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ In een nauwe samenwerking tussen Stichting Het Kunst en Museum De Paviljoens werd in 2002 wederom de kunstroute georganiseerd. Museum De Paviljoens nam daarbij het initiatief om de tentoonstelling bij deze route nu niet 1 dag maar 10 dagen te laten duren. Museum De Paviljoens wil met deze activiteit het professionele kunstklimaat stimuleren. 34
Educatie Fietsroutes i.s.m. Scholengemeenschap Het Baken en Casla. /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ In 2001 werd door OSG Het Baken aan Museum De Paviljoens en Architectuurcentrum Casla gevraagd om een gezamelijke fietsroute langs kunst en architectuur in Almere te maken. Uiteindelijk werden deze routes gepresenteerd op donderdagochtend 16 mei bij Museum De Paviljoens. Het eerste exemplaar van de fietsroutes werd overhandigd aan mevrouw Haanstra, wethouder Onderwijs. Vervolgens heeft zij samen met 2e klas-leerlingen en docenten van Het Baken en andere genodigden de route ‘in gefietst’. De gemeente Almere heeft altijd veel aandacht besteed aan kunst en architectuur in de stad en het landschap. Sinds het ontstaan van Almere in 1976 zijn er in de openbare ruimte meer dan vijftig beelden gerealiseerd en vele bijzondere gebouwen. Almere en de provincie Flevoland staan in heel Nederland bekend om deze aandacht voor kunst in de openbare ruimte en architectuur. De fietsroutes zijn bekostigd met Cultuur en School subsidie. Ze worden gedistribueerd over de vijf grote Almeerse scholengemeenschappen, zodat de leerlingen en docenten komende jaren de kunst en cultuur van Almere op de fiets kunnen gaan ontdekken. Tijdens de route houden de leerlingen bij elk kunstwerk of gebouw halt om te kijken, (foto en schets)opdrachten te maken en te overleggen. De route leidt onder andere langs de bronzen figuur van Henk Visch, die tussen de winkels aan de Stationstraat staat; het landschapskunstwerk Polderland Garden of Love and Fire in Pampushout van kunstenaar Daniel Libeskind; en het Alnovum-gebouw van architecten Benthem Crouwel achter het station Almere Centrum. 35
Communicatie en digitale ontsluiting rondom de landschapskunstwerken van De Collectie Almere i.s.m. Stichting Digitale catalogus Flevoland, Stichting Flevolandschap en De Verbeelding. /\/\/\/\ /\/\/\ Communicatie /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ In 2002 is het traject ingezet tot het ontwikkelen van nieuwe bebording bij de vijf grote landschapskunstwerken in de provincie Flevoland met subsidie van het Flevolandschap, de Gemeente Almere en de provincie Flevoland. Deze borden geven in tekst en beeld informatie over het kunstwerk, de locatie van de andere werken en instellingen als Museum De Paviljoens en De Verbeelding waar men terecht kan voor meer achtergrondinformatie. Museum De Paviljoens Almere is in samenwerking met De Verbeelding verantwoordelijk voor de inhoud/redactie. Voor de technische ontwikkeling heeft het Flevo-landschap haar know-how in gezet. De coördinatie van dit project ligt in handen van De Verbeelding. De Provincie Flevoland en de Stichting Digitale Catalogus Flevoland Flevoland financieren de productiekosten van de nieuwe bebording. /\/\/\ Digitale ontsluiting De Collectie Almere /\/\/\/\ De Stichting Digitale Catalogus Flevoland Flevoland ontwikkelt een website als onderdeel van de digitale ontsluiting van de verschillende archieven in de provincie Flevoland. De landschapskunstwerken en de hierbij betrokken instellingen als Museum De Paviljoens en De Verbeelding vormen een speciaal deelproject in dit geheel. In opdracht van het DCF doen Museum De Paviljoens en De Verbeelding mee, om de hierna genoemde ingrediënten voor de site te ontwikkelen. Met name over de landschapskunstwerken van Libeskind en Boezem: algemene informatie, beeldmateriaal, archiefmateriaal, lesmateriaal, virtuele wereld, filmmateriaal. /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ 36
/\/\/\ Communicatie en Dagarrangement landschapskunstwerken uit De Collectie Almere i.s.m. arrangement Flevolands Bureau voor Toerisme en De Verbeelding. /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Deze arrangementen zijn speciaal samengesteld voor groepen. De boekingen en uitvoerende organisatie ligt in handen van VVV Vakanties. Iedere derde zondag van september is er voor individuele personen de mogelijkheid deze dagtocht te maken. Museum De Paviljoens en De Verbeelding zijn samen verantwoordelijk voor de voorlichting, PR en organisatie van dit arrangement. Ongoing Series i.s.m. Die Blechtrommel /\/\/\/\/\/\/\/\ In het kader van de filminstallatie ‘Close’ (2001) van Juliao Sarmento en Atom Egoyan op de tentoonstelling NONLINEAR EDITING werd in samenwerking met het Almeers Filmhuis die Blechtrommel besloten om de film Exotica van de Canadees/Armeense filmmaker Atom Egoyan te vertonen in het filmhuis.
37
Communicatie 2002 Museum De Paviljoens /\/\/ De Paviljoens creëren een levendig museum conform de poly-nucleaire opzet van de stad Almere dat functioneert als de spil in een actief netwerk voor de actuele internationale kunst in de snel groeiende grootstedelijke omgeving van Almere.
De communicatie is erop gericht om een zo breed mogelijk publiek te betrekken bij de activiteiten van Museum De Paviljoens. Continu worden alle mogelijkheden benut voor een gericht landelijk persbeleid om de naamsbekendheid van Museum De Paviljoens te vergroten. Museum De Paviljoens is sinds 2001 trendsettend in Nederland met het voeren van een nieuw openingsbeleid met de permanent verruimde openingstijden op elke donderdag- en vrijdagavond van 12.00 tot 21.00 ‘s avonds. In 2002 heeft Museum De Paviljoens veel positieve aandacht van zowel de regionale als landelijke pers gekregen. Deze free publicity is van groot belang om zowel de Almeerse bevolking te attenderen op het museum in hun eigen stad als cultuurliefhebbers van buiten de stad. Gezien de vele lovende reacties hebben de activiteiten van Museum De Paviljoens bijgedragen aan het door de stad Almere gewenste culturele imago van vrij, experimenteel en gedurfd. In een artikel gewijd aan concepten voor musea van de 21e eeuw sprak kunstcritica Lucette ter Borgh5 naar aanleiding van de tentoonstelling NONLINEAR EDITING in Museum De Paviljoens: ‘In dit laatste ‘instituutje’ geeft Macha Roesink, de nieuwe directeur, momenteel haar visitekaartje af. NONLINEAR EDITING is een voorbeeldig ingerichte tentoonstelling met vijf (video)installaties van hoog niveau. Zo moet het, zo kan het.’
5
Lucette ter Borgh, ‘Museum van de toekomst’, De Volkskrant, 8 mei 2002 38
Website Museum De Paviljoens /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ In 2002 is de aanzet gegeven voor een tweetalige website (NL-ENG) die gerelateerd is aan de huisstijl van de ontwerper goodwill. In 2003 zal de voorlichtingsfunctie van de site van Museum De Paviljoens worden uitgebreid voor een breed publiek over de actuele tentoonstellingen en de deelnemende kunstenaars, evenementen, educatieve activiteiten en rondleidingen en archief van het museum. Nu wordt er op verschillende niveaus doorgelinkt naar samenwerkende partijen als andere culturele instellingen, galeries en homepages van de kunstenaars. Huisstijl ontwerper goodwill /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Museum De Paviljoens neemt een nieuwe huisstijl in gebruik van de ontwerper goodwill die qua inhoud en gebruik meer aansluit bij de nieuwe programmering vanaf maart 2002. Er is nagenoeg geen drukker nodig voor elke aparte activiteit. Deze nieuwe huisstijl is sterk herkenbaar met een 14 punts lettercorps op geprägd papier dat per tentoonstelling verschilt. Op verzoek van de ontwerper goodwill beginnen alle medewerkers van Museum De Paviljoens elke brief die ze schrijven met een citaat, herinnering of associatie met het onderwerp van de brief of met de geadresseerde. Het 14-punts corps zorgt voor een actieve schrijfstijl, zodat de brief niet nodeloos lang wordt voor het geven van de informatie. De huisstijl vereist ook een nieuw communicatiebeleid voor advertenties, flyers en posters. Naast de nieuwe huisstijl is Museum De Paviljoens nog bewuster met haar advertentiebudget omgesprongen dan vorige jaren. Dit betekende geen advertenties op lokaal niveau plaatsen, alleen regelmatig copy aanleveren om free-publicity te genereren in bijvoorbeeld het Groene Weekblad, De Almare of het Dagblad van Almere. Deze 39
nieuwe aanpak bleek voor alle activiteiten succesvol. Ook op nationaal niveau werd minder geadverteerd dan voorheen. Er werd zorgvuldiger gezocht naar relatief goedkope advertentiemogelijkheden waarbij toch grote doelgroepen worden aangesproken zoals kunstvakbladen als De Witte Raaf en de HTV de Ysberg, die een vrije verspreiding kennen in diverse musea en andere culturele instellingen in Nederland en België.
40
De Collectie Almere Museum De Paviljoens /\/\ Museum De Paviljoens biedt middels aankopen, opdrachten en tentoonstellingen inzicht in de internationale kunst- en cultuurontwikkelingen zoals die zich sinds de jaren zesig in grote steden en verstedelijkte gebieden wereldwijd voordoen.
De tentoonstelling CECI N’EST PAS UNE ARCHITECTURE was in zijn geheel gewijd aan De Collectie Almere, zowel de binnen- als de buitencollectie. In deze tentoonstelling waren werken opgenomen uit de collectie die verwantschap toonden met architectuurvraagstukken zoals Polderland Garden of Love & Fire van Daniel Libeskind, De Groene Kathedraal van Marinus Boezem, VIVA Vinex van Schie 2.0 of Border # 0 van Sabine Witter & Helmut Weber. Aan de De Collectie Almere zijn een aantal bijzondere werken toegevoegd van jonge veelbelovende kunstenaars. Aankopen De Collectie Almere 2002 /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ De eerste aankoop was het werk Trembling Time (2001) van de Israëlische kunstenaar Yael Bartana (1971) dat op de tentoonstelling NONLINEAR EDITING is vertoond.
41
Het werk is rechtstreeks van de kunstenaar gekocht die op dat moment verbleef aan de Rijksakademie in Amsterdam. Trembling Time raakt onderwerpen die verwijzen naar de relatie tussen individu en de urbane samenleving. Trembling Time is het vierde videowerk dat is opgenomen in De Collectie Almere. Ten tijde van de aankoop in januari 2002 waren deverwachtingen rond het werk van Bartana internationaal hoog gespannen. In de loop van 2002 werd al duidelijk dat Museum De Paviljoens net op tijd beslag heeft weten te leggen op dit werk, dat inmiddels niet meer past binnen het aankoopbudget van Museum De Paviljoens. Het tweede werk dat is aangeschaft is eveneens afkomstig uit de tentoonstelling NONLINEAR EDITING en betreft het werk Introductie (2002) van de Nederlandse kunstenaar Nicky Zwaan (1971). Zwaan, winnaar van de One Minute Award 2000, maakte dit werk speciaal voor de tentoonstelling. De tekstregels op de twee kleurrijke lichtbakken luiden o.a. The Best for the Guest en Das beste für die Gäste. Deze uitroepen verwoorden met verve de rode draad in de activiteiten van Museum De Paviljoens. Deze ruimtelijke installatie sluit daarmee goed aan bij De Collectie Almere waarin verschillende kunstwerken zijn opgenomen van kunstenaars die zich beeldend met hedendaagse architectonische vraagstukken bezighouden. In overleg met de kunstenaar kunnen nieuwe lokaties in de stad worden gekozen voor een semi-permanente opstelling. Als derde belangrijke aankoop wist Museum De Paviljoens de hand te leggen op een werk van de Belgische kunstenaar Jan De Cock (1975). Het werk van Jan De Cock heeft in korte tijd veel 42
bewonderaars gekregen. Museum De Paviljoens kocht van hem een serie van 5 ‘lichtbakken’, zogenaamde cibachromes, die gemaakt zijn naar aanleiding van een installatie die hij maakte in het Museum voor Schoone Kunsten te Antwerpen. Deze lichtbakken werden getoond in een nieuwe installatie van Jan De Cock in Galerie Fons Welters te Amsterdam en ook tijdens de tentoonstelling Ceci n’est pas une architecture. Het werk Randschade fig. 7 (2001) past net als het andere werk van Jan De Cock uitstekend in De Collectie Almere waarin het vraagstuk rondom architectuur en ruimte een belangrijk aandachtspunt is. Museum De Paviljoens is er bijzonder trots op dat zij met deze drie aankopen substantiële werken verworven heeft voor De Collectie Almere. Werken van kunstenaars die bovendien al na korte tijd niet meer betaalbaar bleken voor Museum De Paviljoens, maar die wel een belangrijke aanvulling zijn op de bestaande collectie die Museum De Paviljoens huisvest. Beheer/behoud De Collectie Almere /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Gedurende 2002 zijn er geen grootschalige restauraties noodzakelijk geweest voor de binnencollectie. Het deel van De Collectie Almere in de openbare ruimte is op verzoek van De Paviljoens tijdelijk opnieuw in beheer genomen door de gemeente Almere in afwachting van de ontwikkeling van het Masterplan Kunst in de openbare ruimte.
43
Bruikleenverkeer De Collectie Almere /\/\/\/\/\/\/\ Er is overleg gestart met enkele diensten van de gemeente Almere (facilitair bedrijf stadhuis, juridische zaken stadhuis) om op deze manier te komen tot een betere logistiek omtrent het bruikleenverkeer van De Collectie Almere. Met name de verbouwing van het stadhuis en het bijbehorende verhuizen van verschillende afdelingen en kantoren noopt tot goede afspraken hierover in 2003. Aan enthousiaste verzoeken van kunstlievende ambtenaren van de Gemeente Almere is voldaan door enkele werken uit De Collectie Almere in bruikleen te geven voor hun werkkamers op het stadhuis. Museum De Paviljoens kreeg onder meer het verzoek van de Dienst Stadscentrum voor aankleding van hun nieuwe gebouw. In overleg is gekozen voor het werk ‘Cartografia‘ van Marinus Boezem.
Het Noord Brabants Museum uit ’s-Hertogenbosch heeft Pieta (1995) van Rini Hurkmans uit De Collectie Almere in bruikleen gekregen voor de tentoonstelling ‘Liefde op het eerste gezicht’. (27 april t/m 8 september 2002)
44
Overige zaken rondom De Collectie Almere /\/\/\/\/\/ Daniel Libeskind /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ In 2002 werd Daniel Libeskind genomineerd als architect voor de nieuwbouw op het terrein van de verwoeste Twin Towers in New York. Voor Museum De Paviljoens betekende dit een nieuwe aanleiding om het werk van Daniel Libeskind uit De Collectie Almere onder de aandacht te brengen. Dit bijzondere landschapskunstwerk ‘Polderlandgarden of Love and Fire’ is immers een van de weinige ontwerpen van Libeskind dat daadwerkelijk gerealiseerd is.
Joost van Hezewijk /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ In 2000 nam Joost van Hezewijk deel aan de tentoonstelling ‘Viva Vinex’. Speciaal voor deze tentoonstelling maakte hij een reeks van 15 fotocollages getiteld ‘Landschappelijke Notities’ (2000) waarin hij verwees naar het groene karakter van de stad Almere. Drie werken uit deze serie schonk hij na afloop van de tentoonstelling aan De Collectie Almere. Joost van Hezewijk, landschapsarchitect, beeldend kunstenaar en voormalig adviseur van de Rijksbouwmeester is 45
door de provincie Flevoland aangesteld als projectbegeleider van het nieuwste landschapskunstwerk in de Flevoland. Marin Kasimir /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Naar aanleiding van een project van Marin Kasimir voor De Galerij Almere in Museum De Paviljoens in 2000 kreeg deze kunstenaar een opdracht van de Dienst Stadscentrum van de Gemeente Almere. Kasimir werd gevraagd een fotografische impressie te geven van het stadscentrum. Dit vanwege de geplande uitbreiding van het stadscentrum voor de komende 10 jaar. Deze opdracht resulteerde in een fotoboek dat in 2002 gepresenteerd werd en in een enorme print die in 2002 geplaatst werd aan de buitenzijde van de Flevogarage, precies op de grens tussen het ‘oude’ en het ‘nieuwe’ centrum van de stad.
CD Rom Groningen /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ Het CBK Groningen gaf in 2002 een cd-rom uit als oriëntatiemateriaal voor gemeenten die zich intensief bezig willen houden met kunst in de openbare ruimte. Ook Museum De Paviljoens werd gevraagd hiervoor beeld- en tekstmateriaal aan te leveren. Al het door Museum De Paviljoens geleverde materiaal werd gebruikt: zowel de installatie ‘Uitzicht’ van Pjotr Müller die in 2001 46
gestalte kreeg op het terras van Museum De Paviljoens als het werk ‘Zonder titel’ (1999) van Stephan Balkenhol in het Muzenpark. Ook werd aandacht besteed aan de landschapskunstwerken en in het bijzonder aan het werk ‘Polderlandgarden of Love and Fire’ van Daniel Libeskind. Paul Robbrecht & Hilde Daem /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ De vijf paviljoens van Museum De Paviljoens zijn ontworpen door de Belgische architecten Hilde daem & Paul Robbrecht. Zij waren in 2002 veelvuldig in (inter)nationale (vak)pers besproken vanwege de opening van het door hen ontworpen theater in Brugge ter gelegenheid van Brugge Culturel hoofdstad 2002 en vanwege hun ontwerp voor de nieuwbouw van het vermaarde Museum Boijmans-Van Beuningen in Rotterdam. Jong Cultureel Erfgoed /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ Op provinciaal niveau is in samenwerking met De Verbeelding een aanvang gemaakt met de Digitale Catalogus Flevoland Flevoland (DCF). Belangrijk is dat de grote landschapskunstwerken als Jong Cultureel Erfgoed geprofileerd worden. Flevoland is als een ‘museum without walls‘, een museum zonder muren (Tent. cat. Earth Art, Ithaca NY 1969, voorwoord), en Museum De Paviljoens en De Verbeelding hebben met de landschapskunstwerken in Flevoland een unieke positie binnen de collectie Nederland. Landelijk gezien is uniciteit een belangrijk criterium als het gaat om het musealiseren van (relatief nieuwe) collecties. ‘De positionering van musea moet gestoeld zijn op een eigen visie, identiteit en profilering. Daarbij zijn de collectie en het vakgebied de uitgangspunten en de programmering het instrument.’ (’Musea moderne kunst dringend toe aan heroriëntatie. Advies Raad voor Cultuur’, 47
in: BK-informatie 2002-2, pp. 3-5, p. 4) In een klein land als Nederland is er geen behoefte aan meer musea van hetzelfde, wel aan specialisatie bij collectievorming en musealisering, zoals onlangs bleek tijdens het symposium Pret, leisure en landschap (Kunsthal, Rotterdam, 9 september 2002). Museum De Paviljoens en De Verbeelding werken gezamenlijk aan het uitdragen van deze visie middels educatie, voorlichting en het gezamenlijke landschapskunstarrangement.
48
Museum De Paviljoens naar de toekomst /\/\/\/\ In 2002 legde Museum De Paviljoens haar ambities vast in het Mission Statement Commitment aan cultuur. Museum De Paviljoens wil zich blijven profileren op internationaal niveau en daarmee de culturele infrastructuur in de provincie Flevoland versterken. Door het opbouwen van een hoogwaardige collectie kunstwerken en het organiseren van spraakmakende tentoonstellingen krijgt Museum De Paviljoens op (inter)nationaal niveau waardering. Het afgelopen jaar is een aanzet gemaakt met educatie voor diverse doelgroepen in Almere waarbij samengewerkt is met verschillende organisaties die deel uitmaken van de bestaande infrastructuur. Deze vormen van interactie zullen in 2003 voortgezet worden om synergie tussen Museum De Paviljoens en de betrokken culturele instellingen in de provincie te versterken. Dat Museum De Paviljoens door derden wordt gewaardeerd blijkt uit de ondersteuning door de diverse fondsen sinds het ontstaan in 1994. Verschillende projecten van Museum De Paviljoens waaronder de tentoonstelling NONLINEAR EDITING hebben steun ontvangen van o.a. de Mondriaan Stichting, Provincie Flevoland, Bouwfonds Cultuurfonds, Anjerfonds Flevoland, L’Association Francaise d’Action Artistique (AFAA), Cultuurfonds Bank Nederlandse Gemeenten, Prins Bernhard Cultuurfonds, Stichting VSB Fonds, Stimuleringsfonds voor de Architectuur. Ook het bedrijfsleven heeft zowel in natura als met financiële sponsoring aan de discipline overschrijdende programmering van Museum De Paviljoens ruimhartig bijgedragen sinds 1994. Bedrijven als o.a. Sigma Coatings, TECNO, Beukers Planken vloeren, Logix, SNS Bank, Tetteroo en Zn, Bouwfonds Nederlandse Gemeenten hebben het ontstaan van Museum De 49
Paviljoens mogelijk gemaakt. In 2002 zijn bedrijven als Beam Systems en Logix als sponsor betrokken bij experimentele tentoonstellingen als NONLINEAR EDITING en IT’S UNFAIR! Museum De Paviljoens zal zich blijven inspannen om geldstromen van derden aan te kunnen boren voor het activiteitenprogramma.
50
Advertenties EEN BONTE VERZAMELING /\/\/\/\/ DATUM 05.01 19.01 02.02 16.02 12.01 16.02
MEDIUM ’t Groene Weekblad ’t Groene Weekblad ’t Groene Weekblad ’t Groene Weekblad Dagblad van Almere Dagblad van Almere
Advertenties NONLINEAR EDITING /\/\/\/\/\/\/\/\/\/ DATUM maart/april maart 23.03 06.04 12.04 mei/juni mei/juni 16, 17.05 mei/juni
MEDIUM De Witte Raaf Skrien ’t Groene Weekblad ’t Groene Weekblad Dagblad van Almere Tubelight 21 Metropolis M Dagblad De Groene Amsterdammer HTV News
Advertenties IT’S UNFAIR! /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ DATUM december
MEDIUM De Groene Amsterdammer
Advertenties Overige /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/ DATUM oktober 2002
51
MEDIUM De Opkikker Marina Muiderzand
Recensies en artikelen EEN BONTE VERZAMELING /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ DATUM MEDIUM 19.01 ’t Groene Weekblad
21.03
’t Groene Weekblad
TITEL Gratis voor kinderen: rondleiding in De Paviljoens ‘Ik wil de verbeeldingskracht van Almeerders prikkelen’
Recensies en artikelen NONLINEAR EDITING /\/ DATUM 30.03
maart
april
12.04 10.04
17.04
25.04
52
MEDIUM - rubriek Vrij Nederland, De kritsche keuze, door Rutger Pontzen Skrien, Arthouse, door Jacquine van Elsberg Fl uit, culturele agenda van Flevoland Flevo Post
TITEL Nonlinear Editing
Bibberen, beven, rillen en sidderen in trillende tijd Nonlinear Editing in Museum De Paviljoens
Museum De Paviljoens en Nonlinear Editing ’t Groene Weekblad Gratis toegang in De Paviljoens. Museumweekend in teken van genieten De Almare Veel belangstelling in museum De Paviljoens tijdens het museumweekend De Gooi en Nonlinear Editing speelt Eemlander/Dagblad spel met tijd van Almere, door Wilma Klaver
08.05
De Volkskrant, door Museum van de toekomst Lucette ter Borg mei Marie Claire, door Waar blijft de tijd? Esma Moukhtar 11.05 ’t Groene Weekblad Film Exotica sluit aan op tentoonstelling in De Paviljoens mei/juni Tubelight, door Nonlinear Editing Minka Bos juni Kunstbeeld, door Non-linear editing Robbert Roos juni Het Baken Nieuws, Nonlinear Editing in De door Marieska Paviljoens Visser 05.06 De Volkskrant, Auto’s die zich uit het Coleur locale, door verkeer losmaken Geert van de Wetering 16.06 Vrij Nederland ‘Zie jezelf als product’ Drie jonge kunstenaars over het debutantenbal
Recensies en artikelen TER INZAGE /\/\/\/\/\/\/\/\/\ DATUM MEDIUM - rubriek TITEL 16.05 Dagblad van Kunstroute Almere Almere start in De Paviljoens
53
Recensies en artikelen CECI N’EST PAS UNE ARCHITECTURE /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ DATUM 13.07
20.07
MEDIUM Vrij Nederland, De kritische keuze, door Rutger Pontzen ’t Groene Weekblad
TITEL Ceci n’est pas une architecture
Ceci n’est pas une architecture augustus Recreatiekrant Ceci n’est pas une Flevoland architecture zomer Almere uit magazine Museum De Paviljoens 01.08 Tuin & Polderland Garden Landschap/Kunst in of Love and Fire ’t groen 31.08 ’t Groene Weekblad Gratis rondleiding in Museum Paviljoens 14.09 ’t Groene Weekblad Lezing over Vinex in Museum Paviljoens 21.09 ’t Groene Weekblad Flevoland laat zich van best kant zien op 50+ beurs Maart Almere stad in Ceci n’est pas une April ontwikkeling architecture, Kunst mei kijken voor Kinderen, Ongoing Series 23.10 ’t Groene Weekblad ‘Randschade’ nieuwste aanwinst Collectie Almere
54
Recensies en artikelen IT’S UNFAIR! /\/\/\/\/\/\/\/\/\ DATUM 30.10
14.11
16.11
19.11
20.11 20.11
21.11.
Nr.6
07.01. 2003 11.01. 2003 16.01. 2003
55
MEDIUM TITEL ’t Groene Weekblad Kijkje achter schermen in Museum De Paviljoens De It’s Unfair Volkskrant/Agenda exposities ’t Groene Weekblad Tentoonstelling It’s Unfair in De Paviljoens Het Parool, door De Paviljoens Arjan Reinders pakken uit met hit uit verleden Flevo Post It’s Unfair De Volkskrant/ Hoezo hier veel Mik Couleur locale, door en daar veel Strik? Merlijn Schoonenboom De Gooi en Museum De Eemlander/Dagblad Paviljoens laat de van Almere, door Unfair herleven Margriet van Seumeren Almere stad in It’s Unfair, Kunst ontwikkeling kijken voor Kinderen De Telegraaf / Kunst Souveniers van de , door Paola van de Unfair Velde Vrij Nederland / De It’s Unfair kritsche keuze, door Lucette ter Borg NRC Handelsblad, Grootse door Hans den reconstructie van Hartog Jager een historische kunstbeurs
22.01. 2003
De Almare
jan/febr. Recreatie- en 2003 cultuurkrant Flevoland Almere uit magazine herfst 2002 winter 2003 22.01 ’t Groene Weekblad
Inwoners meer betrokken bij kunst in openbare ruimte Eerlijke kunst, tien jaar later Tentoonstelling It’s Unfair in Museum De Paviljoens weekelijkse rubriek It’s Unfair in Museum De Paviljoens
Recensies en artikelen NK Sparen /\/\/\/\/\/\/\/\/\/\/\ DATUM 27.11.
29.11 11.12
13.12
13.12 nr.4
56
MEDIUM - rubriek TITEL ’t Groene Weekblad Museum De Paviljoens zoekt kinderverzameling Flevo Post NK Sparen in De Paviljoens De Almare Jeugdige Almeerse verzamelaar doet mee aan Nationale Spaarkampioenscha p-pen Flevo Post Verzamelingen van kinderen in De Paviljoens De Telegraaf Hoofddoekjesverza meling Oud Nieuws. Met Kunst & Tijdschrift over Vliegwerk het cultureel erfgoed en lerarentekort te lijf educatie, door Anjo Craenen
07.12
Avrobode, door Emdee Fijan
December
Nieuwsbrief bewonersvereniging Grienden en Meenten
14.12
’t Groene Weekblad
18.12
De Almare
04.01. 2003
’t Groene Weekblad
11.01. 2003
’t Groene Weekblad
15.01. 2003
De Almare
57
Het Nationale Kampioenschap Sparen De mooiste kinderverzamelinge n van Flevoland in Museum De Paviljoens Dino-verzamelaar Xander doet mee aan NK Sparen Almeerse meiden dingen met verzameling hoofddoekjes mee naar titel Spaarkampioen Zeer bijzondere kinderverzamelinge n Verzameling hoofddoeken en theezakjes naar finale Almeerse verzamelaars door naar grote finale NK Sparen
Recensies en artikelen Educatieve activiteiten /\/ DATUM 17.04
MEDIUM - rubriek TITEL ‘t Groene Weekblad Kinderen kijken naar kunst in De Paviljoens 15.05 De Almare Fietsroutes langs architectuur en kunst voor Almeerse scholieren 25.05 ’t Groene Weekblad Bijzondere schrijver in De Paviljoens 05.06 ’t Groene Weekblad Culturele uitwisseling in Museum Paviljoens juni Het Baken Nieuws Culturele uitwisseling Odysseusschool augustus Nieuwsbrief Sociale Speciale activiteiten Zaken voor kinderen in Museum De Paviljoens tijdens zomermaaden oktober Museumvisie, door Leraren brengen Mireille De Putter kinderen in aanraking met kunst
58
Artikelen Overige DATUM 19.04
15.06
28.06
28.06
nr.2 nr.1 nr.2
59
MEDIUM - rubriek NRC Handelsblad, Cult. Suppl., door Macha Roesink Elsevier plus special ‘Stad en land’ , door Arthur van Leeuwen De Gooi en Eemlander/ Dagblad van Almere, door Hugo van den Broeke De Volkskrant
Metropolis M, door Macha Roesink Almere Stad in Ontwikkeling Almere Stad in Ontwikkeling
TITEL Musea: niet terug naar de 20ste eeuw (ingezonden brief) Almere nummer één
Museum Paviljoens op zoek naar hoofdsponsor
Almere scheldt schuld De Paviljoens kwijt Ideale/favoriete presentatie Nonlinear Editing Nonlinear Editing
