Leesonderwijs in SBO • Onderwerpen: – Protocol in SBO – Opbrengstgericht werken aan lezen – Extra begeleiding en interventie – Compenserende hulpmiddelen – Onderzoek en lopende vragen
Expertisecentrum Nederlands: wat doen wij? • Doelstelling: – Verbeteren van (interactief) taalonderwijs – Brug slaan tussen wetenschappelijke inzichten en de schoolpraktijk (gelieerd aan Radboud Universiteit) – Ontwikkeling van richtlijnen, didactieken, et cetera – Onderzoek in en met de onderwijspraktijk
-Inzicht in alfabetisch principe -Automatisering
Top-down
Betekenis (semantiek)
Klank (fonologie)
Schrift (Orthografie) Bottom-up
Kenmerken van een goede leestechniek (Struiksma, 2004) Directe woordherkenning verloopt: • Onbewust: nagenoeg zonder bewuste controle • Moeiteloos: vrijwel geen aanslag op aandachtscapaciteit • Autonoom: wordt niet beïnvloed door taakverzwaring • Snel: kennis uit lange termijn geheugen is foutloos en snel op te roepen
Ontwikkeling geletterdheid • Ontluikende geletterdheid (voorschools) • Beginnende geletterdheid (groep 1 – 3) • Gevorderde geletterdheid (groep 4 – 8) Doel lees- en spellingonderwijs: Alle leerlingen willen en kunnen aan het eind van de basisschool geschreven taal gebruiken om intellectuele mogelijkheden verder uit te breiden
Protocollen PO en SBO – herzien - Verschilende katernen - Leerkrachtgericht - meer aandacht voor goed lees/spellingonderwijs - actualisatie toetsen en interventies - richtlijnen voor doorverwijzing
Goed leesonderwijs: doelgericht Groep 1
Groep 2
Groep 3
Groep 4
Groep 5
Groep 6
Groep 7
Groep 8
doorgaande leerlijn in tussendoelen Ontdekken van rijm Horen van klanken Opbouw letterkennis Klankzuivere woorden
Lettercombinaties Herkennen van letterpatronen automatisering
Lange en complexe woorden Woorden als geheel Vlot en foutloos lezen Begrijpend lezen
Goed leesonderwijs: doelgericht Groep 1
Groep 2
Groep 3
Groep 4
Groep 5
Groep 6
Groep 7
Groep 8
doorgaande leerlijn in tussendoelen Ontdekken van rijm Horen van klanken Opbouw letterkennis Klankzuivere woorden
Lettercombinaties Gebruik lettergrepen Herkennen van letterpatronen
• Voldoende tijd • effectief gebruik van de methode • omgaan met verschillen • stimulerende leeromgeving
Lange en complexe woorden Woorden als geheel Vlot en foutloos lezen Begrijpend lezen
Van tussendoelen naar einddoel Eind groep 8 Minimum (1F): • Kan teksten zodanig vloeiend lezen dat woordherkenning tekstbegrip niet in de weg staat Streefniveau (1S/2F) • Kan teksten vloeiend lezen Passende perspectieven!!!! - Welke doelen voor individuele leerlingen? - Aanpassingen in leerroutes?
Goed leesonderwijs: doelgericht Groep 1
Groep 2
Groep 3
Groep 4
Groep 5
Groep 6
Groep 7
Groep 8
doorgaande leerlijn in tussendoelen Ontdekken van rijm Horen van klanken Opbouw letterkennis Klankzuivere woorden
Lettercombinaties Gebruik lettergrepen Herkennen van letterpatronen
Lange en complexe woorden Woorden als geheel Vlot en foutloos lezen Begrijpend lezen
Volgen door toetsing en observatie
Overwegingen bij Toetsen • Welke vaardigheid wil ik in kaart brengen? Aan welke doelen wordt gewerkt? Welke vaardigheden moeten de leerlingen beheersen?
Overwegingen bij Toetsen • Welke vaardigheid wil ik in kaart brengen? • Welke toets heb ik daarvoor nodig? Verschillende toetsen voor verschillende vaardigheden. Keuzes maken in wijze van toetsen (bijv. hardop/stil).
Toetsen in het onderwijs Fonologische vaardigheden: foneembewustzijn Letterkennis: passieve/actieve letterkennis Woordherkenning: Drie-Minuten-Toets klepel, leestechniek, leestempo Tekstlezen: AVI Spelling: Pi-dictee, SVS
Overwegingen bij toetsen • Welke vaardigheid wil ik in kaart brengen? • Welke toets heb ik daarvoor nodig? • Op welk moment neem ik de toets af? Rekening houden met normering Gebruik van toetskalender
Overwegingen bij toetsen • • • •
Welke vaardigheid wil ik in kaart brengen? Welke toets heb ik daarvoor nodig? Op welk moment neem ik de toets af? Wat betekenen de toetsgegevens? Interpretatie en gebruik van toetsgegevens op groepsniveau en individueel niveau.
Op individueel niveau • Is het doel behaald? • Welke extra begeleiding is nodig? • Heeft de extra begeleiding effect gehad?
Aanpak in het onderwijs: Continuüm van zorg Zorgniveau
Stap
Niveau 1: Goed leesonderwijs in klassenverband
1
Kwaliteit instructiegedrag en klassenmanagement
2
Juist gebruik van effectieve methodes
3
Gebruik leerlingvolgsysteem
4
Vaststellen van potentiële uitvallers en voldoende differentiatie in de klas
Niveau 2: Extra zorg in de groepssituatie door de leerkracht (ongeveer 25%)
5 Niveau 3: Specifieke interventies uitgevoerd en/of ondersteund door de zorgspecialist in de school 6 (ongeveer 10%)
Niveau 4: Diagnostiek en behandeling in zorginstituut (ongeveer 4%)
Vaststellen leerlingen met ernstige leesproblemen en instructie individueel of in kleine groepjes (intensieve begeleiding) Vaststellen van achterstand en hardnekkigheid: vermoeden dyslexie
7
Vaststellen van dyslexie (psychodiagnostisch onderzoek)
8
Gespecialiseerde dyslexiebehandeling
9 Coaching van dyslectische leerlingen
Extra begeleiding Niveau 2
Niveau 3
Intensivering door uitbreiding instructie- en oefentijd
Verdere intensivering door inzet specifieke interventies
Aanpakken
Werkvormen
eerst goed dan snel, aandacht Connectrijtjes, flitsoefeningen, woordstructuur, transfer herhaald lezen, inzet ICT woord-tekst Koppeling auditief-visueel, visueel inprenten, werken aan spellingbewustzijn
Dictee, spellingkaart, uitspreken-wat-er-staat,..
+ suggesties effectieve aanpakken zorgniveau 3
Voordelen van inzet ICT • • • • • • • •
Auditieve feedback Voordelen bij o.a. aandachtsproblemen Manipulatie aanbiedingsduur/leestempo Registratie van respons Onderzoek! Consistent aanbod Adaptief Zelfstandig werken Veilig klimaat
! Geen vervanging van leerkracht
Voorbeelden van ICT bij begeleiding Zorgniveau 2: • Klankie, Leesladder, Interflits, Woordenhaai, programma’s bij leesmethoden Zorgniveau 3 • Bijv. RADslag: – Training op woordniveau, web-based, opbouw in moeilijkheidsgraad van type woorden en presentatietijd
Rol van ICT
Begeleiding
Optimaliseren/ remediëren
Ondersteunen met compenseren
Dispenseren
Compensatiemogelijkheden • Van tekst-naar-spraak • Van spraak-naar-tekst
Liefdesverdriet. Wat doe je eraan? Wat is liefdesverdriet: liefdesverdriet is als je wordt gedumtp. Liefdesverdriet doet pijn in je hard. Kun je er ook iets aan doen? Zouden er oplosingen zijn die het verdriet doen vergeten? Leidt jezelf af. Ga lueke dingen doen! Verwen jezelf. Koop leuke klerren. een nieuw kapse. Schrijf het van je af! (dagboek, wel of niet verzonden E-mails, gedichten). prat erover! Ga op de computer. Bespreek het met iemand. Slot conclusie: liefdesverdriet is rot dus wordt weer verliefd en verwerk het. Mede mogelijk gemaakt door Floor B.V.
Onderzoek in praktijk:
Sprint-plus in het SBO idee
Hoogfrequent gebruik van laptop met SprintPlus draagt bij aan zelfstandigheid en leesprestaties? • Inzet van ict werkt compenserend • Inzet van ict kan remedierend werken • Inzet van ict heeft positieve effecten op motivatie en zelfstandigheid
Onderzoeksvragen: 1. 2. 3.
Effect op zelfredzaamheid, leesmotivatie, welbevinden en lees-en spellingprestaties? Heeft mate van intensiteit in gebruik van Sprint Plus een effect? Hoe wordt het werken met Sprint Plus ervaren en geëvalueerd?
Onderzoeksopzet Groep 1: - Hoogfrequent gebruik (311,6 minuten) - 15 leerlingen Groep 2: - Laag-frequent gebruik (133,3 minuten) - 18 leerlingen Groep 3: - Controlegroep (alleen rt) (43,7 minuten) - 18 leerlingen
uitvoering idee
ervaring
Opbrengsten: ervaring • Zelfstandigheid groeit, vooral in hoogfrequente groep • Meer differentiatie mogelijk • Betere aansluiting op onderwijsbehoeften • Toename in competentiegevoel • Motivatie over het algemeen goed, maar wisselend • Meer leeskilometers, bewustzijn van geschreven taal
uitvoering idee
bewijs ervaring
Opbrengsten: gemeten • Geen gemeten verschillen op lees- en spellingmaten • Uit leerlingvragenlijsten blijkt geen verandering in welbevinden, zelfstandigheid en motivatie • Uit leerkrachtvragenlijst blijkt grotere zelfstandigheid bij HF-groep
uitvoering idee
Effect voor verschillende groepen? (Verhoog, 2009) 6 5 NL-C NL-dys NT2-C NT2-dys
4 3 2 1 0 lezen
luisteren
lezen en luisteren
Lezen, leesproblemen, dyslexie en ICT • Nadruk op voorkomen en verhelpen • Bij hardnekkigheid: compensatie met aandacht voor leesbegripsstrategieën • Bij compensatie: aandacht voor wat werkt bij specifieke leerlingen (geheugen, taal, ADHD,…) • Training van leerkrachten • Snelheid van spreekstem
Onderzoek in de praktijk: waarom? • Meer zicht op wat werkt • Aansluiting bij vraagstukken die ‘leven’ • Brug tussen wetenschap en praktijk • Literatuurstudies met praktijkvertaling: wat maakt een interventie effectief? • In opdracht van kennisnet: signaleren met nieuwe digitale toetsen • NRO: Leesstrategiegebruik in het SBO – we zoeken scholen!
Contact:
[email protected]
