Félicien Rapsmuseum
Lebeau Féli In ZIJn museum •
•
•
Ooit was Félicien Raps de schande van zijn geboortestad Namen: een spotter, een ketter, een pornograaf. Zijn stadsgenoten spuwden hem uit en die gevoelens waren voor honderd procent wederkerig. De tijden zijn echter veranderd en Félicien Raps is vandaag de trots van de Waalse hoofdstad. DE VOORGESCHIEDENIS:
kabaal achter slot stak. Ik had het museum voor mij alleen
EEN SEMI-CLANDESTIEN MUSEUM
en ik kwam ogen te kort. De zaaltjes op de bovenverdie
Sinds 1964 hadden een driehonderdtal werken van Félicien
ping ademden de sfeer uit van een amateurskabinet uit het
Rops een onderdak gekregen in het museum voor Schone
fin de siècle, met lage gecapitonneerde fauteuils en alles.
Kunsten in de Rue de Fer. Dat eerste museum heb ik in
De meesterlijke tekeningen en grafieken met hier en daar
Met de klok mee:
het begin van de jaren zeventig nog bezocht. Een ervaring
een schilderij met zware gouden lijst hingen er naast en
Het toilet
die helaas niet meer voor herhaling vatbaar is. Je liep daar
boven elkaar. Ik herinner mij niet dat daar enige themati
Pastel, bergkrij� potlood en
niet zomaar binnen. Je diende je eerst aan te melden bij
sche ordening in voorzien was. Het was een spervuur van
de suppoost. Ik zie de blik nog van die man toen ik hem
creatieve vondsten zoals ik er zelden een zag. Ik weet niet
mijn wens kenbaar maakte om naar de werken van Félicien
hoe lang ik er gebleven ben. Het is wel een feit dat toen
Rops te gaan kijken. Het was een mengeling van verwon
ik belde om er weer uitgelaten te worden, mijn bevrijder
dering en ondeugendheid met een zweem van afkeuring.
mij met een nog vreemdere blik aankeek. Ditmaal was het
hoogsels in gouache en
Hij kwam van achter zijn metalen bureautje uit, greep en
een brede samenzweerderige grijns, als bij een gesmaakte
kleurpotlood, 31
passant een sleutelbos en vergezelde mij zonder één woord
schuinse mop. Het was duidelijk dat de gewaagde prenten
te spreken het museum uit, het binnenplein over, in de rich
uit de verzameling hem niet onbekend waren en dat hij bij
ting van de uitgang. Werd ik zonder veel omhaal aan de
de bezoeker eenzelfde waardering verwachtte.
A vendre, 1890 Schets, potlood en Conté-potlood, aquarel met x
2 I ,5 cm
NAMEN, VERZAMELING AMIS DU MUSÉE-ROPS
Pornokrates Aquarel, temperagouache en
deur gezet? Toch niet, want onder het
kleurpotlood op een schets
toegangsportaal opende hij met veel
12 RUE FUMAL
sleutel-gerinkel een deurtje dat toegang
In 1987 kwam aan die romantische,
met grafietpotlood, gehoogd
gaf tot de portierswoning. Een kleine
maar onhoudbare toestand een einde
benedenruimte en een tweetal zalen bo
en opende een volwaardig Provinciaal
ven stonden letterlijk volgestouwd met
Museum Félicien Rops zijn deuren in
met pastel en met pen in Oost-Indische ink� 38,5 x 26,5 cm VERZAMELING VAN HET MINISTERIE VAN DE FRANSE GEMEENSCHAP
grafiek, tekeningen en schilderijen van
een ruim herenhuis in de Rue Fumal.
Venus en Cupido
Rops. Weer verraste de man mij door
Een verantwoorde keuze, pal in het
Pastel en gouache op een
te wijzen naar een drukknop: "Daar
hartje van de oude stad, niet ver van
tekening met zwart krij�
kunt u bellen." Waarop hij de deur ach
het geboortehuis van de kunstenaar met
ter zich toetrok en mij met het nodige
vlakbij de mooie Saint-Loupkerk, een • •
Portret van
22
aquarel, 22 x 14,5 cm PRJVÉ-VERZAMEUNG
Félicien Rops
•
21,8 x 1 4,8 cm VERZAMELING VAN HET MINISTERJE VAN DE FRANSE GEMEENSCHAP
De zeemanskroeg, 1 875
Félicien Rapsmuseum
Aquarel en pastel, gehoogd met gouache, 60,5
x
46,5 cm
VERZAMEUNG VAN HET MINISTERJE VAN DE FRANSE GEMEENSCHAP
Frontispice van Les Epaves (I 866) van Charles Boudefaire Drogenaafd, f 9,8 X f 2,8 cm
COLLECTIE FÉUCIEN ROPSMUSEUM, NAMEN
De dansende dood, I 865 Vetkrij� gehoogd met wit krij� bewerkt met naald en schrapper, 25
x
13 cm
meesterwerk van jezuïetenbarok dat door Baudelaire bijzonder werd bewonderd. Bovendien behoorde de woning oorspron kelijk toe aan Théodore Polet de Faveaux, Rops' schoonvader. Nu kon de verzameling van een betere accrochage genieten, chronologisch met enkele thematische uitwerkingen en aan dacht voor de aangewende technieken. Na enkele jaren al blijken ook die ruimten niet meer te voldoen. De aangroei van de col lectie zorgt voor plaatsgebrek en nieuwe museale functies kunnen niet naar beho ren ingevuld worden. Achtereenvolgens worden een voormalige koffiebranderij in de tuin en het aanpalend huis ingepalmd. De nieuwe zalen worden geleidelijk aan voor het publiek opengesteld. Zo kunnen ook tijdelijke tentoonstellingen plaatsvin den, een belangrijke troef om het publiek telkens weer te lokken. Toch wordt in 2002 en 2003 de site in zijn geheel weer
onder handen genomen, en wel op een zeer radicale wijze. Het ingrijpend ver nieuwde museum is sinds november 2003 toegankelijk. Het resultaat van de hele opsmukoperatie liet niet op zich wachten. Het bezoekersaantal schoot pijlsnel de hoogte in. En de verzameling blijft aangroeien, dank zij gerichte aankopen, bruiklenen en schenkingen. Vandaag telt zij al meer dan drieduizend werken en is het Félicien Ropsmuseum één van de belangrijkste monografische musea van ons land. EEN FRIS MUSEAAL CONCEPT
De nostalgicus zal niet echt gelukkig zijn bij het betreden van het nieuwe museum. Het achttiende-eeuwse gebouw werd grondig uitgekleed, het belendende pand volledig herbouwd. Van het vroegere interieur zijn enkele markante elementen overgebleven en in de nieuwe omgeving geïnte greerd. Zo is er de sierlijke trap met zijn ranke spijltjes als een romantisch accent en vooral als belangrijkste circu latie-element tussen de verdiepingen. De onthaalbalie op het gelijkvloers is een elegant en functioneel stuk eigentijds meubilair. Hij priemt in de richting van de tentoonstel lingszalen, onder een houten boogje van art nouveau sig natuur door. Je herkent er nog de glazen deur in die ooit toegang gaf tot de wintertuin. Het brandglas en de deuren verdwenen. Enkel de houten structuur bleef behouden.
24
Tentoonstellingszaa/ Féficien Rapsmuseum
De oude indeling van het huis met kamers, gangen en over lopen heeft plaatsgemaakt voor een parcours door museale ruimten van uiteenlopende aard, de ene keer open en her innerend aan een kunstgalerij, elders gedeeltelijk afgesloten met wanden die niet noodzakelijk de oude ruimte-indeling weerspiegelen. Zij bakenen ruimten af, maar gelijktijdig nodigen zij uit om nieuwe ontdekkingen te doen. Via ven sters en doorkijken blijft de aandacht geprikkeld. De be zoeker krijgt al even een voorsmaak van de ontdekkingen die nog in het verschiet liggen. Omwille van de kwetsbaarheid van de werken gebeurt de verlichting met glasvezel. Zo wordt een zacht, sfeervol licht bekomen. Aan de sfeerschepping werd inderdaad veel zorg besteed. De buitenmuren zijn met tulen gordijnen bekleed; de binnenmuren zijn bepleisterd en in gedempte, aan de werken van Rops ontleende, kleuren beschilderd. Het re sultaat is bepaald charmant te noemen, een mengeling van eigentijdse helderheid en visuele accenten uit de negentien de eeuw, eclectisch maar zonder de schreeuwerigheid van het postmodernisme. VOOR DE FIJNPROEVER
Het werk van Rops bestaat hoofdzakelijk uit tekeningen en grafiek, niet gemakkelijk om die dtngen te valoriseren zonder in eentonigheid te vervallen. De blikvangers zijn strategisch opgehangen. Ook hier is discretie troef. Hier en daar geeft een schilderij een kleurac cent aan de ophanging. Grote formaten zijn er niet. Rops schilderde graag en goed, maar beschouwde zich op dat vlak eerder als een dilettant. Een verba zende bescheidenheid, volledig onterecht trouwens. Om de aandacht gaande te houden werd een han digheidje bedacht. Her en der in de zalen staan toonkasten van een speciale soort opgesteld. Zij zijn voorzien van een armleuning en een bolvormige greep waardoor het tentoongestelde werk of docu ment met het nodige comfort rustig kan bestudeerd worden. Onderaan bekijk je via een spiegel (of zijn het er twee?) een schets of een publicatie of een tekstuittreksel, kortom een document dat met het tentoongestelde stuk verband houdt, goed gevon den, maar misschien toch een beetje ver gezocht. Het is inderdaad een museum voor de fijnproever. Even door de zalen struinen en je ziet eigenlijk niets. Je moet er echt je tijd nemen en dan is het genieHet strand van Heist Olieverf op doek, 1 6,4 x 31,4 cm COLLECTlE FÉUCIEN ROPSMUSEUM, NAMEN
ten. Genieten van de schitterende karikaturen (hij spaart zichzelf niet en steekt de draak met zijn breed voor hoofd), de spotprenten (Napoleon als kreupel geraamte en • • •
25
Félicien Rapsmuseum
zijn leger dat geen slag beter is), bijtende aanklacht (het contrast tussen een weesjongetje en alle andere deelnemers aan Een begrafenis in Wallonië), de negentiende-eeuwse vrouw in al haar verleidelijke schoonheid (Twee vrien
dinnen) en verval (De absintdrinkster), erotiek met verve (de Cent légers croquis zijn pareltjes in het genre). Bij de schilderijen vernoem ik in uiteenlopende genres een ka raktervol portret van een Antwerpse oude vrouw en het befaamde Dimanche à Bougival waarin de halfontklede zusjes Duluc, Rops' simultane liefjes, bespied worden door een voyeuristisch burgermannetje. De gevel van het Félicien
ROPS ALS STUDIEOBJECT
Ropsmuseum, rue Fumal
Ondertussen is het museum uitgegroeid tot een belang rijk studiecentrum van het werk van Félicien Rops, de kunst van de negentiende eeuw en de graveerkunst. Het werk aan een beredeneerde catalogus van heel het oeuvre is onderweg. De volgende zware klus wordt het ontslui ten van de briefwisseling van de kunstenaar. Hierin valt te vrezen dat volledigheid een wensdroom zal blijven. Totnogtoe werden zowat drieduizend driehonderd brie ven bestudeerd. Rops was een begenadigd briefschrijver. Hij had een zeer eigenzinnige stijl, schuwde het gebruik van neologismen niet, jongleerde met woordspelingen en gekke wendingen, doorspekte zijn betoog met tekenin gen en schetsen, maar voor alles kwam hij onomwonden voor zijn mening uit: een goudmijn voor de vorser, een
Het werk staat onder de redactionele leiding van de con
genot voor wie met de man en de tijdsgeest een beetje
servator Bernadette Barnier en verrast aangenaam door
vertrouwd is.
de diversiteit in de benadering van het fenomeen Rops.
Tijdelijke tentoonstellingen bieden de kans om deelaspec
Het is een interessante staalkaart van de onderscheiden
ten van Rops' werk toe te lichten, of thema's onder de aan
domeinen waarin het onderzoek naar Rops' wereld kan
dacht te brengen die met hem in verband kunnen gebracht
gevoerd worden. Sommige onderwerpen zijn voorspel
worden, zoals 'de absint' of 'het erotisch ex libris'. Voor
baar, zoals de karikatuur, het landschap, de brieven, de
de komende lente is het uitkijken naar een tentoonstelling
erotiek (Félicien Rops, Handelsreiziger in onbetame
van het oeuvre van Alfred Kubin. De catalogi die bij die
lijkheden voor de firma Satan & Co luidt de titel van
gelegenheid worden samengesteld zijn uiteraard kostbare
het artikel. Je moet er maar op komen!). Sommige zijn
naslagwerken en beantwoorden volledig aan de weten
echt verrassend. Dat hij een uitgesproken liefhebber
schappelijke doelstellingen van het museum.
was van vrouwelijk schoon was geweten, maar op zijn
DE MONOGRAFIE
methodes waren niet echt wetenschappelijk, zijn notities
De publicatie in de herfst van 2005 van een monografie
konden vollediger en systematischer, waardoor hij meer
andere passie is nooit diep ingegaan: de botanica. Zijn
over Rops en zijn museum mag gezien worden als het
naar voor treedt als een enthousiast liefhebber dan als een
afsluiten van de herinrichting van het museum tot een
wetenschapper. Maar hij legt een herbarium aan te Tho
authentiek Rapscentrum met een uitstraling die het pro
zée, het kasteel waar hij graag verblijft zolang het in zijn
vinciale niveau ver overstijgt. Het boek is een gemeen
huwelijk nog tamelijk goed gaat. Hij maakt schetsen over
schappelijke uitgave van het Mercatorfonds en van Dexia
de aanleg van het park. Een schrift met notities en vast
dat hiermee met de traditie van de Musea Nostrareeks van
stellingen in verband met tuinplanten draagt de veelbete
het Gemeentekrediet aanknoopt, maar mikt toch hoger.
kenende titel Hortus Thozeanus. Bloemen brengen hem Toegangstickets van het Félicien Rapsmuseum
26
in vervoering en hij hecht er meer belang aan dan aan het lintje van het Erelegioen, be weert hij. De langste en wellicht meest waardevolle bijdrage in het boek is een chronologisch overzicht van werk en the matiek aan de hand van oordeelkundig geselecteerde illustraties en bondige noti ties. Sommige werken wor den nog eens extra bespro ken, niet zelden aan de hand van eigen uitspraken van Rops.
Hij
was inderdaad
een kunstenaar die het niet kon verdragen dat zijn inten ties verkeerd geïnterpreteerd werden. Keer op keer kon hij zich erover ergeren en telkens
La Grande Lyre, 1887 illustratie voor het boek Poésies van Stéphane Mal/armé, Heliogravure met droge naald COLLECTIE FÉLICIEN ROPSMUSEUM, NAMEN
zette hij weer eens klaar en helder de puntjes op de i. Met de kunstkritiek lag hij ook geregeld overhoop. Het begon al op het ogenblik dat zijn karikaturen werden op gemerkt. Zijn werk werd met dat van zijn Franse colle ga's vergeleken. Men noemde hem 'de Belgische Gavarni'
info
en daar kon hij niet mee lachen. Later maakte men hem
Provinciaal Museum Fé/icien Rops
schatplichtig aan Daumier. In zijn latere onderwerpen waarin de Parijse demi-monde één van de vele thema's was, werd hij op één lijn geplaatst met Alfred Stevens. Dat
12
•
Rue Fumal
•
Open: dinsdag tot zondag van
18
maakte hem uitzinnig. Het leidde tot heftige uithalen aan het adres van Stevens die hij oppervlakkigheid en mid
I 0 tot
delmatigheid verweet. Critici heeft hij leren wantrouwen.
uur (in juli en
augustus alle
Maar met zielsverwanten sloot hij eeuwige verbonden,
dagen open) •
Gesloten:
31 •
24, 25 en I januari 3 euro
december,
Toegang:
(allerlei reducties) •
Audioguide (Frans,
Bibliotheek met werlken en tijdschriften
'Ropsenfosse' meegaven. Aan deponeren werd toen nog niet gedacht.
over Rops, over
Als er iets is dat museum en boek ons duidelijk maken,
negentiende-eeuwse
dan is het dat Félicien Rops een ongemeen gedreven
kunst en gravurekunst (open op dinsdag en
13.30
tot
17.00 uur)
Museumshop: catalogi, posters, postkaarten ... Tel.:
08 I 22 0 I I 0
www.ciger.be/rops
en productief kunstenaar was. Gemakzucht was hem vreemd. Schoonheid had voor hem een eigentijds gezicht,
donderdag van
{
collega met wie hij de kunst van de 'vernis mou' tot al hun empirisch opgebouwde resultaten dat zij die de naam
Nederlands, Engels):
•
naar in België noemde of met Rassenfosse, zijn jongere chemistische hoogtepunten dreef. Zij waren zo fier over
2 euro •
zoals met Baudelaire, die hem de enige valabele kunste
of
een vrouwelijk gezicht welteverstaan, en op dat vlak was hij een 'connaisseur'. Hij wist van zijn liefhebberij zijn beroep te maken, en dan hebben wij het zeker niet over botanica. Rik Souwen •
