Langzaam maar onstuitbaar Andrea Evers
Om Andrea Evers te bereiken maak je vanaf de hoofdingang van het UMC St Radboud een gezonde wandeling. Route 840, aan het eind waarvan de kamer van Evers zich bevindt, staat garant voor een onverwachte excursie door de overigens mooie nieuwbouw van het UMC. Aan het eind wacht een tengere, blonde vrouw met Duitse tongval. Andrea Evers is hoogleraar Psychobiologie bij somatische aandoeningen en ze is overtuigd van de waarde van participatory healthcare: ‘‘Wij zien in wetenschappelijk onderzoek dat als de patie¨nt de partner van de professional is, dit goed is voor zijn ziekteen waar mogelijk genezingsproces.’’ Evers vertelt dat bijvoorbeeld therapietrouw bij patie¨nten sterk toeneemt als de behandelend arts de patie¨nt niet als ziektebeeld beschouwt, maar als mens. Ze stelt bovendien dat het tot een betere keuze van de uiteindelijke opleiding leidt als de arts de patie¨nt nadrukkelijk betrekt bij zijn of haar overwegingen. ‘‘Je kunt als professionals onderling een half uur discussie¨ren over of behandeling A dan wel B de juiste is. Je kunt het echter ook aan de patie¨nt voorleggen. Als die aangeeft dat hij van optie B behoorlijk in de stress raakt, is dat volgens mij essentie¨le aanvullende informatie voor je keuze. Therapietrouw bij behandeling A is dan waarschijnlijker.’’ Evers wil maar zeggen dat de gezondheidszorg veel beter gebruik kan maken van de capaciteiten van de patie¨nt. Natuurlijk is geen enkele patie¨nt hetzelfde, het is echter juist die variatie die veel beter benut kan worden. ‘‘Veel meer patie¨nten dan wij in de zorg nu denken, kunnen bijdragen aan hun eigen behandelproces. We werken aan het vergroten van het zelfmanagement. We willen dat de patie¨nt enerzijds het idee heeft dat hij veel zelf kan doen en anderzijds dat hij weet wanneer hij ondersteuning nodig heeft.’’
BSL - ALG_A5_1KZM
011
12
De patie¨nt als partner
Dat klinkt goed natuurlijk, maar onze vraag is wat het UMC St Radboud zelf al van het mooie idee in de praktijk brengt. Evers schetst een ziekenhuis dat langzaam, maar volgens haar onstuitbaar, in beweging komt. ‘‘Onze afdeling biedt bijvoorbeeld samen met specialisten multidisciplinaire trainingen aan om patie¨nten zo zelfredzaam mogelijk te laten zijn in de omgang met hun aandoening. Verpleegkundigen geven na zo’n training regelmatig aan hoe ontspannen ze het vonden zo met een patie¨nt te praten, gewoon eerst eens kennis te maken en hoeveel meer inzicht dat oplevert. Dat zijn die kleine, belangrijke stappen.’’ Evers erkent dat ‘ontspannen’ een nogal ongebruikelijk woord is voor de gemiddelde UMC St Radboudprofessional. Ook in dit ziekenhuis is de productiedruk hoog en ook in dit ziekenhuis heeft een zo efficie¨nt mogelijke afhandeling van patie¨nten prioriteit. Staat dat niet haaks op ‘ontspannen’? ‘‘Collega Suzanne Kaal sprak op de nieuwjaarsreceptie haar verbazing erover uit dat artsen twintig minuten onderling overleggen over een patie¨nt en maar e´e´n minuut met die patie¨nt praten. Ik zeg dat als je vijf minuten met die patie¨nt praat, je vaak maar tien minuten onderling overleg nodig hebt. Dat levert je dus per patie¨nt zes minuten op. Ik begrijp dat collega’s vrezen dat participatory healthcare alleen maar meer werk betekent omdat je meer tijd aan de patie¨nt gaat besteden. Maar ik denk dat dat niet zo is. Onderzoek laat zien dat aandacht voor zelfmanagement bij chronische aandoeningen, bijvoorbeeld via internet, juist tot besparingen kan leiden.’’
De zorg en het schaamteloze internet Door: Wouter Wolters Dreigmails, online uitwisseling van kinderporno, foto’s van jezelf in dronken toestand op Facebook, websites waar mensen uitgescholden of opgelicht worden omdat ze zich ooit hebben uitgekleed voor de webcam, of zonder reden. Dagelijks lezen en zien we het resultaat van mensen die zich schaamteloos gedragen op het internet. Over het algemeen geen element van het internet om trots op te zijn. Tegelijkertijd is het gemak waarmee je je schaamteloos op het internet kunt gedragen een van de grootste succesfactoren van online hulp. In beide toe-
BSL - ALG_A5_1KZM
012
Langzaam maar onstuitbaar - Andrea Evers
13
passingen van het schaamteloze internet durven mensen zonder geˆne dingen te doen omdat ze zich anoniem voelen. Dit resulteert in het online uitwisselen van gedachten en ideee¨n waar mensen zich offline voor zouden schamen. Schaamte en zorg In de zorg schamen mensen zich geregeld voor bijvoorbeeld problemen met de geestelijke gesteldheid, seksuele problemen of verslavingsproblemen. Mensen kunnen zich ook ervoor schamen dat ze hun problemen niet zelf kunnen oplossen. Als gevolg daarvan kan iemand zich schamen om het gebouw van een zorgorganisatie te betreden, omdat ze daarmee duidelijk maken dat ze hulp nodig hebben. Uit angst voor de sociale consequenties stellen mensen vervolgens het zoeken naar hulp uit. Situaties die vaak van kwaad tot erger leiden. Digitale Betuwe Voor maatschappelijk werk, geestelijke gezondheidszorg en jeugdzorg biedt het schaamteloze internet veel laaghangende vruchten. De mogelijkheid om online schaamteloos te kunnen zijn, biedt voor de zorg kansen om sneller in contact te komen, waardoor zwaardere problemen op langere termijn worden voorkomen. Veel zorgorganisaties kiezen er echter voor om de vruchten van het schaamteloze internet niet te plukken vanwege het financie¨le dieet dat ze van overheidswege krijgen voorgeschreven. Dit ondanks het feit dat deze vruchten ook mogelijkheden bieden om efficie¨nter en effectiever te werken. Anoniem Langzaam maar zeker omarmen zorgverleners echter het schaamteloze internet door nieuwe media te integreren in hun dagelijkse werk. Een simpel voorbeeld is de groep van zorgorganisaties die via mindyourownlife.nl gezamenlijk kwalitatieve informatie biedt aan jongeren over veilige seks, alcoholen drugsgebruik en geestelijke gezondheid. Door simpelweg online informatie te bieden, kunnen jongeren anoniem kennis vergaren zonder de organisatie zelf te hoeven bezoeken.
BSL - ALG_A5_1KZM
013
14
De patie¨nt als partner
Het succes van het schaamteloze internet Een ander voorbeeld is hulpmix.nl, een project van een groep jeugdzorg- en GGZ-organisaties. Het initiatief kwam tot stand nadat uit diverse uitvoerige onderzoeken bleek dat jongeren van niet-Nederlandse afkomst hun weg naar de zorg niet weten te vinden. Vaak heeft dit te maken met hun culturele achtergrond. Tegen de tijd dat ze wel in de zorg terechtkomen, zijn de problemen vaak zeer zwaar en duur om te behandelen. Hulpmix.nl erkent de belangrijke rol van de culturele achtergrond van deze jongeren door online samen te werken met diverse culturele gemeenschappen, biedt de mogelijkheid om anoniem te mailen en chatten met hulpverleners en om persoonlijke verhalen en ervaringen te delen via een forum. Met deze succesvolle aanpak won hulpmix.nl als een van de eerste onlineinitiatieven de Nationale Jeugdzorgprijs en werd daarnaast door het Nederlands Jeugdinstituut erkend als effectieve jeugdinterventie. Volledige potentie Accare is een voorbeeld van een GGZ-instelling die het volledige potentieel benut van het schaamteloze internet. Hun website 99gram.nl richt zich op iedereen met een meer dan gemiddelde interesse in eten, gewicht en uiterlijk. De website begeleidt volgens een volledige stepped-carebenadering de bezoeker geleidelijk van informatie naar anoniem online contact met een specialist en van zelftests en intake naar online behandeling (indien nodig). Deze benadering helpt tevens in het overtuigen van de bezoeker dat er niks is om zich voor te schamen. Erkenning Het schaamteloze internet speelt een belangrijke rol in het overtuigen van mensen om hulp te zoeken indien zij het nodig hebben. Dit om te voorkomen dat problemen van kwaad tot erger worden en tot duurdere zorg leiden. Tevens biedt het de zorg mogelijkheden om efficie¨nter en effectiever te werken. Helaas krijgen zorgorganisaties nog geen vergoeding voor het aanbieden van anoniem contact, simpelweg omdat de zorgver-
BSL - ALG_A5_1KZM
014
Langzaam maar onstuitbaar - Andrea Evers
15
zekeraar niet weet naar wie de rekening gestuurd kan worden. Onlangs heeft minister Schippers besloten twee miljoen euro te reserveren voor de financiering van anonieme e-mental health. Helaas is dit geld enkel beschikbaar voor de curatieve GGZ en niet voor organisaties binnen jeugdzorg en maatschappelijk werk. Daarnaast kan slechts een zeer beperkt aantal sites gefinancierd worden van dit geld. Desondanks is het een belangrijke stap in de erkenning van het belang van het schaamteloze internet en de vruchten die nieuwe media bieden voor de zorg.
BSL - ALG_A5_1KZM
015
BSL - ALG_A5_1KZM
016
Pittige dilemma’s - Marcel Olde Rikkert
De afdeling klinische geriatrie van het UMC St Radboud zit aan de buitenkant van het ziekenhuis. Geen lange wandeling na de hoofdingang door de ingewanden van het UMC, maar een eigen toegang aan de oostkant van het gebouw. Hier zetelt Marcel Olde Rikkert, hoogleraar Geriatrie. Olde Rikkert, klein, markante lach, slim brilletje, mag je een vooruitgeschoven verkenner van de patie¨nt als partner noemen. Al sinds het begin van deze eeuw werkt hij aan ouderenzorg waarin de patie¨nt - voor zover mogelijk - en zijn naasten meedenken en meebeslissen over de meest passende behandeling. Olde Rikkert ontvangt ons met de constatering dat de werkwijze die hij voorstaat eerst tijdrovend en lastig genoemd werd, maar nu sexy en uitdagend is geworden. En daar is hij blij mee. Olde Rikkert: ‘‘Het is goed dat dit UMC voor een attitude, een werkwijze als motto heeft gekozen. Je had ook voor een select aantal ziektebeelden kunnen kiezen, maar participatory healthcare daagt ons allemaal uit. Dit concept is noodzakelijk. Onze huidige gezondheidszorg gaat vastlopen. We zijn te aanbodgericht en te richtlijngestuurd. Door de patie¨nt te laten meebeslissen worden we e´n beter e´n doelmatiger.’’ Marcel Olde Rikkert is overigens niet mis te verstaan over de omvang van de uitdaging. Hij vraagt lachend of wij hem komen opzoeken omdat hij intern bekend staat als een kritische vragensteller en die rol vervult hij inderdaad met verve. Om te beginnen betwijfelt hij of participatory healthcare eigenlijk wel past bij een academisch ziekenhuis. ‘‘Ik heb zelf ervaren dat deze denkwijze moeizaam scoort op de academische ranking. Het concept is te veel toegepast onderzoek. Het is niet gericht op de behandeling van ziektebeelden. Een academicus moet een behoorlijke dosis narcisme en eigengereidheid hebben, anders houd je je niet staande in ons discours. Participatory
BSL - ALG_A5_1KZM
017
