Lange Sluitertijden
bij avond- en nachtfotografie
Gerrit de Pater 16 april 2014 Krimpen aan den IJssel
Lange sluitertijden Inleiding Het onderwerp is ‘lange sluitertijden’. En dat is gelijk het probleem! Want lange sluitertijden heb je alleen maar nodig voor het fotograferen van scènes in bepaalde situaties. Dus zal je eerst een keuze moeten maken om welke scènes het gaat. Ik zou dan ook eerder kiezen als onderwerp ‘avond- en nachtfotografie’. Maar dit dekt slechts een deel van de lading, want er zijn filters in de handel, die wanneer je die voor je objectief plaatst het wel nacht lijkt te zijn geworden als je in je camera kijkt. Zo’n filter geeft in ieder geval de mogelijkheid gebruik te gaan maken van lange sluitertijden ook overdag. Hierdoor ontstaan dan weer andere effecten dan bij fotograferen in de nacht. Om het verhaal compleet te maken heb ik maar besloten me meer bezig te houden met verschillende sluitertijden, en in het bijzonder aandacht voor lange sluitertijden. Fotograferen doe ik al vanaf mijn tiende jaar, waarvan de laatste zes jaar digitaal. Het gevolg is dat ik veel effecten die ik wil bereiken vaak oplos alsof ik nog steeds analoog fotografeer. Dit ondanks het feit dat Adobe Photoshop de mogelijkheid heeft dezelfde resultaten ook achter je computer te realiseren. Maar het is niet anders. Vlak voor de zon ondergaat begint een van de meest fascinerende periodes van de dag, gevolgd door het zgn. ‘blauwe uurtje’ en ten slotte de invallende nacht. In de volgende hoofdstukken zal ik de verschillende periodes apart behandelen. Vervolgens komen met compositievoorstellen. De onderwerpen behandel ik min of meer in telegramstijl.
1.
De zon gaat onder
Dit is in ieder geval een situatie waar je lange sluitertijden moet vermijden, want hiervoor verplaatst de zon zich te snel! a. Zoek uit hoe laat de zon ondergaat! b. Zoek zo vroeg mogelijk een goed standpunt. Een hoog standpunt is bijna altijd gunstig. Lichte, goed reflecterende vlakken (bv. water, zand, sneeuw, uitgestrekte velden, e.d.) in de voorgrond genieten de voorkeur boven donkere vlakken. c. Je kunt beginnen met fotograferen vanaf het moment dat je met onbedekt oog recht in de zon kunt kijken zonder te worden verblind. d. Om de zon zo groot mogelijk in beeld te krijgen, gebruik hiervoor een objectief met een zo lang mogelijk brandpunt.
1
e. Wacht niet te lang met fotograferen. Maak gewoon zo veel mogelijk foto’s. Voor alle zekerheid gebruik ook nog eens verschillende belichtingstijden d.m.v. ‘bracketing’. De grootte van de zon is vlak bij de horizon het grootst. Maar is op de foto vaak niet meer op zijn mooist. De zon kan, voor dat je het weet, ondergedoken zijn in een grijze ondoorschijnende nevelsluier. Laat je hierdoor niet ontmoedigen, want de zon kan best nog wel een keer te voorschijn komen. f.
Fotografeer altijd in het RAW bestandsformaat. Tijdens de bewerking van je foto’s op de computer kan je achteraf de kleurtemperatuur nog veranderen. Wanneer je deze hoger kiest dan de opgenomen waarden, dan worden de effecten steeds dramatischer.
2. De compositie van de voorgrond De avondstemming en het ondergaan van de zon biedt een overvloed aan prachtige effecten, de keuze van de voorgrond zorgt echter voor afgeronde foto’s. a. Gebruik bv. als voorgrond bloemen of takken. Kies bv. tak onscherp en zon scherp, of andersom. Een onscherpe zon wordt groter afgebeeld en het effect kan heel schilderachtig zijn. b. In havens en aan stranden vindt u zeilen, scheepsmasten, netten, e.d. die ook heel goed als voorgrond zijn te gebruiken. De zon recht achter het zeil kan een prachtige sfeer opleveren. c. Maar ook trekvogels kunnen een prachtige voorgrond opleveren. Geen vogels te bekennen? Photoshop zelf je eigen vogel voor de ondergaande zon. d. Portretopnamen zijn ook heel goed te combineren met een ondergaande zon. Maak bv. eens een foto van een jonge dame met de zon recht achter haar hoofd. Lang, blond haar verdient hier de voorkeur. Voor het iets ophelderen van de schaduwen kan een invulflits heel nuttig zijn. e. Een andere mogelijkheid is de persoon die je wil portretteren niet voor de ondergaande zon te plaatsen, maar een stuk er naast. Zie onderstaande foto. Vindt je het voorbeeld niet zo geschikt, regel dan zelf een vergelijkbare compositie met ............(zelf invullen) Het is natuurlijk ook mogelijk om een aantal personen, al of niet met hun huisdier als voorgrond te gebruiken. Kies dan wel een grotere afstand met die personen. Het bepalen van de juiste instelling van je camera zal zonder meer een flinke uitdaging zijn. In het voorbeeld is de zon wel erg overbelicht, het moet dus beter kunnen.
2
3. Schemering en het ‘blauwe uurtje’ Nadat de zon is ondergegaan is het niet raadzaam om gelijk maar je spullen in te pakken, want er staat vaak nog heel wat te gebeuren. Want voordat het echt ‘nacht’ is worden er nog verschillende fases doorlopen waarin nog vele interessante foto’s gemaakt kunnen worden. a. Nadat de zon is ondergegaan volgt vaak een korte fase waarin de lucht, en vooral de wolken in een prachtig licht zijn gedompeld. b. Tijdens de eerste fase van de schemering is aan de oostelijke hemel vaak een vaal licht waarneembaar, en aan de westelijke hemel wat overgebleven roodachtige tinten. Kunstlicht is dan vaak nog niet ontstoken waardoor heel sfeervolle foto’s gemaakt kunnen worden. c. De volgende fase wordt gekenmerkt door ontstoken kunstlichten, maar die steken nog onvoldoend af t.o.v. het nog aanwezige daglicht. Het licht is nog zeer zacht, en er zijn nog geen scherpe contrasten. Schaduwen zijn dan nog voldoende doortekend. Het gaat hier om een zeer korte periode. Soms maar een klein kwartiertje. d. De volgende fase staat bekend als het ‘blauwe uurtje’. Het daglicht is sterk afgenomen en het blauw van de komende nacht wordt intensiever. Kunstlichtbronnen steken goed af en vormen een geweldig contrast met de ‘koele’ kleurstemming van de omgeving. Een periode waarin de prachtigste foto’s gemaakt kunnen worden. Wanneer de contrasten te hoog zijn leent deze periode zich heel goed voor HDRfotografie. Zorg er wel voor in de nabewerking dat de kleuren er natuurlijk blijven uitzien. Als laatste wil ik nog wel even opmerken dat wanneer het flink bewolkt is, dan kan je het ‘blauwe uurtje’ wel vergeten. e. In de volgende fase domineert het kunstlicht. Contouren van het landschap of van gebouwen zijn nog maar nauwelijks waar te nemen. In ieder geval een fase waar we absoluut zeker te maken hebben met lange sluitertijden. Bij afwezigheid van kunstlicht kan ook het licht van de maan een heel interessante rol gaan spelen. Helemaal in combinatie met opkomende mist. Voorkom echter wel dat de maan zelf inbeeld komt, omdat deze zich te snel verplaatst. In circa twee minuten legt de maan een even grote afstand af als zijn doorsnede groot is! Door gebruik te maken van dubbele opname, of d.m.v. het kunstmatig onderbreken van de opname is het mogelijk binnen dezelfde foto de maan meerdere keren af te beelden op je foto. f.
Aan het einde van de nacht begint de lucht in het oosten weer wat op te lichten. De temperatuur is dan in het algemeen op zijn laagst, en ligt er nog wel eens een prachtige dauw sluier over het land. Het aanwezige licht is dan op zijn mooist. Het geeft gewoon een geheimzinnig effect. Als later de zon opkomt is dat effect weg, maar dan hebben we met een situatie te maken die ik buiten ons onderwerp wil houden.
3
4. 17 tips voor avondfotografie en nachtfotografie in de stad Voor dit onderdeel verwijs ik naar een document dat is geschreven door Laura Vink. Laura is geboren met een Nikon camera in haar handen. Het document laat zich niet kopiëren. Dan maar een verwijzing naar de internet pagina: http://tinyurl.com/qxns7xo Tijdens de demo-avond gebruik ik dit artikel om nog eens het één en ander toe te lichten. In het document zijn links opgenomen die weer verwijzen naar andere artikelen die Laura heeft geschreven. Zeer de moeite waard om die door te nemen. Laura weet op een simpele manier moeilijke onderwerpen eenvoudig uit te leggen.
5. Maanfoto. Voor het fotograferen van de maan is een korte sluitertijd nodig. Dit heeft te maken met het feit dat de maan zich te snel verplaatst. ( Zie eerdere opmerking in hoofdstuk 3 e) De maan zelf fotograferen bij volle maan heeft geen zin omdat er dan geen kraters zichtbaar zijn. Zoals ze te zien zijn op bijgaande foto. Bij volle maan krijg je niet meer te zien dan zoals op het rechterdeel van de maan op de foto. Wil je het linkerdeel van de maan zichtbaar maken, gebruik dan de flitster van je camera als invulflits. Het effect hiervan zal je verrassen. Voorkom overbelichting!
6. Schrijven met licht Schrijven met licht. Een ideaal onderwerp voor lange sluitertijden. Een bekend voorbeeld is het fotograferen van de lichtsporen van auto’s, e.d. Hier is het instellen van je camera op een lange sluitertijd absoluut noodzakelijk wil je voldoende sporen van de auto’s op je foto krijgen. Dit betreft dus een situatie waar je passief gebruik maakt van lichtsporen die door anderen zijn veroorzaakt!
4
Het is ook mogelijk dat je zelf zorg draagt voor de te fotograferen lichtsporen. Hoe die er dan uit gaan zien bepaal je dus zelf! Actief! Bijna twee jaar geleden hebben we als fotogroep hier al kennis mee gemaakt. Het betrof het fotograferen van een Orb. Van de zomer lijkt het mij nuttig om hier nog eens een avond aan te besteden. Volgens mij moet het beter kunnen. Maar het was wel een reuze gezellige avond!
7. Iets over mogelijke composities voor het schrijven met licht Voor het fotograferen van lichtsporen van auto’s is het natuurlijk het eenvoudigst hiervoor gewoon langs de weg te gaan staan. Je kan dan kiezen of je links of rechts langs weg wil gaan staan. De foto’s kunnen er dan als volgt uit zien: De eerste afbeelding heeft een ‘opstijgende’ lijnvoering. We lezen automatisch van links naar rechts en we bekijken een foto ook onbewust van links naar rechts. Om deze reden is voor ons een lijnvoering van links onder naar rechts boven stimulerend, vooruitstrevend, en optimistisch.
De tweede heeft een dalende lijnvoering. Een lijnvoering van links boven naar rechts onder komt voor ons daarentegen melancholiek, soms zelfs pessimistisch over.
De eerste afbeelding verdient dus de voorkeur. Een bijkomend voordeel is dat de achterlichten van de auto’s het dichts bij de camera staan, i.p.v. dat de koplampen van de auto’s direct in de camera schijnen. Dit soort foto’s zullen in de praktijk flink tegen vallen. Je zult dan ook wat meer moeten kijken in welke omgeving je de lichtsporen wilt fotograferen. Vaak zal een hoger standpunt betere resultaten opleveren.
5
8. Fotograferen bij maanlicht Wanneer we te maken hebben met een scène die alleenmaar wordt verlicht door maanlicht, dan weten we in ieder geval zeker dat we te maken gaan krijgen met extreem lange sluitertijden. De camera instellen op een hogere gevoeligheid ( hogere ISO) zal hier niet echt helpen, omdat als we in de nabewerking het nodig vinden de donkere delen iets op te halen er dan flink wat ruis zichtbaar gaat worden. De richting waarin we moeten denken is: bij ISO 200 en een diafragma stand van f/8 dat dan sluitertijden van 4 tot 15 minuten heel gewoon zijn. De foto hiernaast is alleen gemaakt bij maanlicht dat via het venster naar binnen komt.
De volgende foto lijkt mij eerder een goede bewerking m.b.v. Photoshop. Lange sluitertijden zullen hier zeker niet mogelijk zijn. Het is maar een idee. Op internet zijn voldoende afbeeldingen te vinden die uitstekend als inspiratiebron kunnen dienen. Of:
De kruising van wandelpaden in de Groote Peel bij maanlicht. (ISO1600 – f/8 – t=30sec)
Zoals te zien, onder de foto, geen foto van mij. Maar, hij is prachtig! De andere twee zijn helaas ook niet van mij.
6
9. Een bijzonder geval Tot nu toe zijn we er van uit gegaan dat we steeds gebruik maken van het aanwezige licht. Zonder het gebruik van filters e.d. In dit hoofdstuk gaan we een filter beschrijven wat instaat is een deel tot een zeer groot deel van het bestaande licht tegen te houden. Dit dan wel zonder dat dit van invloed is op de kleuren. Het betreffen de zo genaamde ‘Neutral Desity Filters’. Afhankelijk van het filter kunnen ze het licht dempen tussen de twee en de tien ‘stoppen’. Ook tot dertien is mogelijk! Op internet bij ‘Beslist.nl’ vinden we veel voorbeelden en uitvoeringen van dit soort filters: http://tinyurl.com/p9lr6hj Wat hier allemaal mee mogelijk is vindt je hier: http://www.digitalefotografietips.nl/fotosmaken/lange-sluitertijden-met-nd-filters/ een prachtig artikel! Enige voorbeelden:
Drie voorbeelden die goed laten zien wat er met dit soort filters mogelijk is. Zelfs een ruw wateroppervlak wordt helemaal vlak en geeft een heel aparte sfeer aan de foto. Het zijn maar een paar voorbeelden, maar de mogelijkheden zijn bijna onuitputtelijk. Op internet zijn nog legio voorbeelden te vinden. Maar het is ook mogelijk een foto te maken van een scène waar steeds mensen voor langs lopen, die je later op je foto niet meer terug ziet. Voor meer informatie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Grijsfilter 7
Een andere vorm van grijsfilters zijn de z.g.n. grijsverloopfilters. Heeft niet veel te maken met lange sluitertijden, maar zijn wel heel nuttige filters. Hier een artikel die de mogelijkheden van dit soort filters perfect beschrijft: http://www.digitalefotografietips.nl/fotosmaken/gradueelfilter/ Vooral overdag wanneer de luchten zeer ‘scherp’ zijn kan dit filter heel nuttige diensten bewijzen. Maar even goed bij interieurfotografie. Een mooi voorbeeld, al kan het ook wel wat minder, zie onderstaande foto:
Dit soort filters zijn in verschillende sterktes te verkrijgen en laten zich ook goed stapelen. Als nabewerking zijn dit soort effecten ook te bereiken m.b.v. Nikon Capture NX2, Photoshop, e.d. Bedenk wel dat een lucht die overbelicht is niet meer valt te redden met dit soort nabewerkingen.
8
10. Camera-instellingen Zoals voorgaande hoofdstukken hebben laten zien is er veel meer mogelijk met je fotocamera wanneer je de bediening van je camera beheerst. Onverschillig wat je wilt fotograferen, altijd kom je op hetzelfde punt terug: ‘hoe goed ken ik mijn camera’? Dat wil niet zeggen dat wanneer je geen bal begrijpt van je camera dat je dan geen goede foto’s kunt maken, maar je bent wel beperkt in je mogelijkheden. En wat is mooier dan, onverschillig wat je ziet, dat je daar dan een foto van kan maken! Voor bovenstaande vormen van fotografie is het van belang dat je weet hoe je jouw camera manueel kunt bedienen. De auto focus werkt nl. niet meer, want het is al snel te donker voor de AF. Tevens laat ook de belichtingsmeter in de camera het afweten, om dezelfde reden. Zonder externe belichtingsmeter zal je het histogram van je camera moeten kunnen bekijken of er wel juist is belicht. Of op de monitor van je camera! Maar ook wat is de z.g.n. bulb-stand. Na de pauze kunnen we hier aandacht aan besteden. Neem hiervoor je camera mee! Zoek tevens uit hoe je jouw camera op afstand kan bedienen. Vroeger gebruikte men hiervoor een prachtige draadontspanner, met dat gaat dus niet meer werken met al die elektronica in de camera. Je hebt dan een zo genaamde remote controller nodig. Zie onderstaande afbeelding.
In het voorbeeld zie je een remote controller die via een snoertje met de camera wordt verbonden. Maar er zijn er ook in de handel die draadloos zijn. Via een radiografische verbinding komt dan de koppeling met de camera tot stand. Afhankelijk van het type kunnen zelfs afstanden van enige honderden meters overbrugt worden. Kijk voor de demo-avond van 16 april of je inmiddels al zo’n remote controller aan kunt schaffen. Elke camera heeft zo zijn eigen remote controller. Let dus op bij aanschaf dat deze geschikt is voor jouw camera!
9
11. Wat heb je nodig? a. Een stevig statief en een remote controller geschikt voor je camera. b. Een kleine zaklamp. Je moet nl. wel kunnen zien hoe je de boel in moet stellen. c. Een zeer sterke lamp. Wanneer het donker is kan je niet meer zien waar je op scherp wilt stellen. Met zo’n lamp kan je dat punt verlichten. d. Een kookwekker. In het algemeen is het bij de meeste camera’s niet mogelijk sluitertijden in te stellen langer dan 30 seconden. Met dit soort wekkers is het mogelijk zeer lange tijden in te stellen, en je krijgt vanzelf een belsignaal wanneer de tijd verstrekken is. Bovendien is het mogelijk de tijd even stop te zetten. Je moet dan wel in die zelfde periode ook het objectief van de camera afdekken. Dit kan bv. uitstekend met een hoed of pet.
e. Warme kleding en een berg geduld. Het kan soms flink afkoelen, en dan is erg fijn wanneer je vanwege de koude het niet nodig is dat je stopt. f.
Een opklapbaar tafeltje en stoel. Het is altijd handig wanneer je ergens je spullen op kunt leggen. Bovendien als het erg lang gaat duren is een opklapbare stoel bijzonder plezierig om in te zitten, dan dat je jouw kont nat laat worden in het gras.
g. Een fles wijn en een wijnglas. h. Een steekwagentje. Je moet het nl. wel allemaal kunnen vervoeren. i.
Als laatste, uiteraard je camera met je objectieven en een losse flitser. En zorg dat de accu’s zijn opgeladen, en neem reservebatterijen mee.
Maak notities van de sluitertijden die je hebt gebruikt. Het is altijd handig dat je weet welke sluitertijd je daarvoor hebt gebruikt. Als laatste opmerking. Het is een hele ervaring om vanaf een mooie locatie uren te blijven zitten en te genieten van het invallen van de nacht. En ga je samen, dan heb je plezier voor twee!
Opdracht Tegen het einde van het jaar lijkt het mij leuk om te kijken wat er voor foto’s door jullie zijn gemaakt. Laat bv. eenieder een drietal foto’s insturen, en we gaan ze gezamenlijk bekijken. 10
11
