Jaargang 13 | maart 2013
Labyrint Informatieblad van Alzheimer Nederland | Afdeling Zuid-Kennemerland
Regio Haarlem scoort niet goed in kwaliteit van zorgverlening special: Dementie en depressie
Onderzoek naar dementie Ieder uur krijgen vier Nederlanders de diagnose dementie. Mochten er geen maatregelen worden genomen dan zal het aantal mensen met dementie in 2040 gestegen zijn naar een half miljoen. Daarom financiert de stichting Alzheimer Nederland wetenschappelijk onderzoek naar deze ziekte. Wie dit werk wil steunen kan dat doen met een donatie op banknummer 2502 t.n.v. Alzheimer Nederland, Amersfoort. Hoofdkantoor verhuisd Onlangs is het hoofdkantoor van Alzheimer Nederland van Bunnik verhuisd naar ‘Het Huis voor de Gezondheid’ in Amersfoort. Dit ‘Huis’ is een initiatief van Alzheimer Nederland, Longfonds, Diabetes Fonds, Fonds Psychische Gezondheid en de Maag Lever Darm Stichting. Het nieuwe bezoek- en postadres: Stationsplein 121, 3818 LE Amersfoort en Postbus 2077, 3800 CB Amersfoort. Tel. 033 - 3 03 25 02. Labyrint is gratis Het blad ‘Labyrint’ dat u nu in handen heeft, wordt uitgegeven door de afdeling Zuid-Kennemerland en is gratis. Wie nog niet op de verzendlijst staat maar dat wel wil, kan zich aanmelden bij het secretariaat: Asterlaan 44, 2111 BJ Aerdenhout, tel. (023) 5 24 75 98.
Elseviers Weekblad is als vervolg op een onderzoek in 2011, nagegaan hoe het in 2012 gesteld was met de kwaliteit van zorgverlening in zorginstellingen in Nederland. Daar zijn door het weekblad totaal 1719 verpleeg- en verzorgingshuizen bij betrokken. Onze regio, Zuid-Kennemerland, kwam er niet best vanaf. Het onderzoek is gebaseerd op twee soorten informatie. Allereerst informatie van cliënten, verzameld via gestandaardiseerde enquêtes. Daarnaast is gebruik gemaakt van zorginhoudelijke gegevens die de instellingen zelf verzamelen en die zij verplicht zijn om openbaar te maken. Op vier hoofdpunten zijn de instellingen beoordeeld: 1. De kwaliteit van leven zoals door de cliënt wordt ervaren. 2. De kwaliteit van de organisatie. 3. De kwaliteit van de zorgverleners. 4. De kwaliteit/veiligheid van de zorg. Het is teleurstellend dat de gezamenlijke kwaliteit van de zorginstellingen in agglomeratie Haarlem tot de drie laagst scorende gebieden van Nederland behoort. Bij de tien beste instellingen van Nederland is de regio Zuid-Kennemerland zelfs helemaal niet vertegenwoordigd. En wat ook zeer teleurstellend is: verpleeghuis Boerhaave en Verpleeghuis Velserduin staan vermeld bij de tien slechtst scorende zorginstellingen van Nederland. De instellingen van de SHDH komen er in het onderzoek het beste vanaf;
het Anton Pieckhofje, de Janskliniek, Overspaarne en de Rijp scoren bovengemiddeld. De andere instellingen van de SHDH, de Blinkert, de Molenburg en de Rijp scoren gemiddeld. Bij de instellingen van St. Jacob halen alleen Schalkweide, Oldenhove en het verpleeghuis Bosbeek het gemiddelde. De overige instellingen Dennenheuvel/ Euphrasia, Verpleeghuis Boerhaave, St. Jacob in de Hout en Overbos komen uit beneden het gemiddelde niveau. In het kwaliteitsonderzoek van Elseviers Weekblad, scoren wat ZorgBalans betreft de Houttuinen, Heemhaven, Kennemerduin en Parkzicht op gemiddeld niveau; Velserduin, Weeligenberg en Velserduin eindigen in de beoordeling beneden gemiddeld. Vervolg pagina 2 Pagina | 1
Huisdieren in verpleeginstelling zijn belangrijke steun voor de bewoners In mijn werkzaam leven als ouderenarts, heb ik heel wat mensen met dementie in hun eigen huis bezocht voorafgaande aan een opname in een verpleeginstelling. Vaak trof ik dan een huisdier aan; een poes of een hondje soms en natuurlijk ook wel een vogeltje of vis. Meestal was er een zeer hechte band tussen ‘baasje’ en huisdier. Tijdens het gesprek over de aanstaande verhuizing kwam onvermijdelijk de vraag aan de orde of het huisdier mee mocht verhuizen.
Hoe is het eigenlijk gesteld met die mogelijkheden? Mag je je hondje of je poes meenemen? In veel verpleeghuizen in Nederland is het meenemen van huisdieren niet mogelijk of sterk beperkt. In kleinschalige zorginstellingen zijn de mogelijkheden meestal ruimer. Een onderzoek naar de mogelijkheden in de vier grote instellingen in Kennemerland levert, via de websites, slechts beperkte informatie op. In de instellingen van Stichting Jacob staat alleen vermeld bij Jacob in de Hout dat huisdieren welkom zijn. Bij de instellingen van de SHDH zijn huisdieren welkom in het Anton Pieckhofje, de Janskliniek en in Overspaarne. Bij de instellingen van Zorgbalans beperkt men het meebrengen van kleine huisdieren tot vogels en vissen; alleen in
Foto: Stichting Zorgdier Nederland
de Weeligenberg zijn poezen welkom, maar ze mogen niet op de afdeling rondlopen. Over het beleid ten aanzien van huisdieren bij ZorgContact is niets terug te vinden op de website. Al met al lijkt het in de regio Kennemerland maar beperkt mogelijk om huisdieren mee te nemen bij opname in een verpleeghuis. Bij de kleinschalige instellingen van de SHDH is nog de meeste kans om kat of poes mee te nemen. Wie het hondje mee wil nemen moet een teleurstelling verwerken; dat lijkt volgens de beschikbare informatie in geen enkele instelling mogelijk. Vanwaar die terughoudendheid van instellingen?
Vervolg pagina 1
Onderzoek naar kwaliteit van zorgverlening Alle instellingen van ZorgContact (A.G. Bodaan, Huis in de Duinen en Meerleven) scoren gemiddeld. De kleinere instellingen Spaar en Hout, de Wildhoef en het Reinaldahuis eindigen in de beoordeling van Elsevier op gemiddeld niveau. Volgens deze enquête is het dus matig gesteld met de kwaliteit van zorginstellingen in onze regio. De grote organisaties ZorgBalans en St. Jacob doen het niet goed met een aantal instellingen die beneden gemiddeld scoren. Bij de SHDH is men als cliënt nog het beste af.
HANS HOUWELING
De redactie van Labyrint is benieuwd naar uw mening. Herkent u bovenstaande conclusies, of heeft u andere ervaringen? Stuur uw reacties naar ons secretariaat, Asterlaan 44, 2111 BJ Aerdenhout. E-mail:
[email protected] Pagina | 2
Op de website van Idé (www.innovatiekringdementie.nl) pleit journaliste Stella Braam voor meer huisdieren in het verpleeghuis; bewoners leven ervan op blijkt uit onderzoek in binnen- en buitenland. Braam verwijst naar een artikel van Marie-José Enders in ‘Denkbeeld’, tijdschrift voor psychogeriatrie. In dit artikel ‘Een beestenboel in de Nederlandse zorginstellingen?’ schrijft zij dat dieren in instellingen steun bieden aan de bewoners; ze leiden af van ziekte en ongemak, geven plezier en maken mensen actiever. Ook blijkt uit onderzoek dat huisdieren er voor zorgen dat mensen met dementie minder ‘probleemgedrag’ vertonen en zich socialer gedragen. Ze zijn minder eenzaam. Een verhuizing naar een verpleeghuis is voor veel mensen met dementie een moeilijke en niet zelden traumatische gebeurtenis. Die verhuizing kan een stuk makkelijker verlopen als de nieuwe bewoner zijn huisdier mee mag nemen. Het is een bron van vertrouwdheid, veiligheid en gezelligheid. Vergelijk het maar met kinderen die naar het ziekenhuis gaan en graag hun vertrouwde speelgoed meenemen. In verschillende zorginstellingen is onderzoek gedaan naar het belang van huisdieren op het welbevinden van ouderen. Op de afdelingen waar poezen aanwezig waren, bleken de bewoners veel alerter. De beestjes zorgden voor afleiding, er was een huiselijker sfeer waardoor niet alleen de bewoners, maar ook de zorgverleners zich prettiger voelden. Voor bepaalde huisdieren zoals katten en honden geldt wel een belangrijk aandachtspunt. De dieren moeten sociaal zijn, niet agressief naar anderen. Hygiëne is een belangrijk aspect en daardoor de verzorging van de dieren. Het is daarom belangrijk om voor de verhuizing goede afspraken met de verpleeginstelling te maken over wie waar verantwoordelijk voor is. HANS HOUWELING Zie ook: www.zorgdier.nl
‘Bewegen op maat’ in Heemstede ‘Bewegen op Maat’, zo heet een project in Heemstede, geïntroduceerd door Casca. ‘Er is’, zegt Katinka Verdonk - als seniorenwerker verbonden aan Casca ‘een groeiend bewijs dat bewegen het dementieproces kan vertragen.’
Samen met SHDH, een zorgorganisatie voor ouderen en FM+HealthClub, een kleinschalige sportschool, heeft Casca een bewegingsproject opgezet, waarbij mensen met beginnende dementie onder deskundige begeleiding kunnen bewegen. Tegelijk kunnen de mantelzorgers deelnemen aan ‘ontspannend bewegen’. Daarna wordt er samen met beide groepen koffie gedronken waarbij
ontmoeting, ontspanning en informatieuitwisseling centraal staan. Er is een begeleider van SHDH aanwezig voor steun en informatie. Het is een pilot van tien woensdagmiddagen, te beginnen op 27 maart - althans, bij voldoende aanmeldingen. De kosten worden voor een groot deel gedekt door de deelnemende organisaties en door een eenmalige donatie van de Bavostichting. Hierdoor is de bijdrage voor de deelnemers beperkt tot totaal x 80 per stel, voor alle tien middagen. ‘Bewegen op Maat’; sport van 14.0015.00 uur – koffie van 15.00-16.00 uur.
Informatie en aanmeldingen: Katinka Verdonk, seniorenwerker Casca; tel. (023) 548 38 25 e-mail:
[email protected]
Vakantietijd Het wordt weer vakantietijd. Tal van lokaties bieden mogelijkheden voor mensen met dementie, al dan niet vergezeld door een mantelzorger. Ter plaatse zijn deskundige begeleiders om met daad en woord ondersteuning te bieden.
vakanties worden georganiseerd met steun van Alzheimer Nederland. ‘Het Vakantiebureau’ organiseert al vijftig jaar vakantieweken (tegenwoordig ook in Spanje) voor mensen met dementie
De mantelzorger In deze aflevering: mevrouw Van Norde (Zandvoort; 87 jaar). Haar vriend Frits Hage (74) kreeg zeven jaar geleden de diagnose alzheimer. Sinds september woont Frits in ‘Huis in de Duinen’. Hij kan er maar moeilijk wennen en ook mevrouw Van Norde mist haar partner. Frits komt vier keer per week thuis van elf tot vier. De avond en nacht brengt hij door in het verpleeghuis.
‘
Mevrouw Van Norde: ‘Frits was een vriend van mijn man en mij. Mijn man is overleden. Tijdens zijn ziekbed heeft Frits veel voor hem gedaan. Tien jaar geleden, toen Frits woonruimte zocht in Zandvoort, bood ik hem aan voorlopig hier te wonen. Ik had nog een kamer vrij. We hadden het zó gezellig dat hij hier is gebleven. Het vermoeden dat Frits alzheimer heeft kwam al snel. Zijn moeder had het en als we bij haar op bezoek gingen zagen
Informatie: www.hetvakantiebureau.nl, tel. 0318 - 48 66 10; brochure op aanvraag. Maar er zijn méér mogelijkheden. Ga daarvoor via de Google-zoekmachine naar: Vakantie voor mensen met dementie.
Patricia Jimmink
we veel overeenkomsten. Zeven jaar geleden volgde de diagnose. De zorg voor Frits heb ik nooit als zwaar ervaren. Voor mij was het een plicht die ik met liefde op mij nam. Door tussenkomst van mijn dochter, huisarts en Draagnet is Frits in september vorig jaar naar ‘Huis in de Duinen’ gegaan. Mijn dochter vond het te zwaar voor mij worden. Dat klopte wel. Ik was erg moe. Sinds hij hier niet meer ‘s avonds is, gaat het beter met mij. Maar het raakte me wel toen hij weg was. Frits kon niet aarden in het verpleeghuis en huilde veel. Toen heb ik geprobeerd hem weer naar huis te krijgen maar uiteiendelijk hebben we een compromis gesloten. Om de dag komt hij thuis van elf tot vier uur. Daar zijn we allebei gelukkig mee. Frits is een grote schat. Hij accepteert alles en is overal tevreden mee.
‘
Een van die mogelijkheden wordt geboden door ‘Het Vakantiebureau’, dat accommodaties heeft in Ermelo, Lunteren, Mechelen en Nunspeet. Deze
en een mantelzorger. Er wordt voor de bezoekers van alles georganiseerd, zoals uitstapjes, workshops en voorstellingen.
We kunnen samen terugkijken op een prachtige tijd. Er zijn mensen die het zoveel moeilijker hebben dan wij. Pagina | 3
agenda Het Alzheimer Café is een ontmoetingsplaats voor mensen met dementie, partners, familieleden en alle andere belangstellenden. Inloop voor alle café’s 19.00 uur, aanvang 19.30 uur, einde 21.30 uur. Toegang gratis.
Alzheimer Café Haarlem
Alzheimer Café Heemstede
Alzheimer Café Zandvoort
Elke eerste maandag van de maand Lokatie: Steunpunt voor ouderen, Van Oosten de Bruynstraat 60, Haarlem Info: Leny Haaring, 023 - 5 31 14 82 of Dickie van Vliet, 023 - 5 24 75 98
Elke derde dinsdag van de maand Lokatie: Gebouw Stichting Welzijn Ouderen, Lieven de Keylaan 24, Heemstede. Info: Bas Mol, 06 - 53 80 58 19
Elke eerste woensdag van de maand Lokatie: ‘Ook Zandvoort’, steunpunt voor heel Zandvoort. Flemingstraat 55 - Bus 81 stopt voor de deur. Belbus en vrijwilligers die thuis gezelschap komen houden: Hulpdienst Pluspunt - Tel. 023 - 571 73 73 Info: Nathalie Lindeboom, 023 - 5 71 93 93
8 april Samen op vakantie Vakanties zijn belangrijk om de dagelijks sleur te doorbreken en eens even bij te komen. Welke mogelijkheden zijn er als je partner dementie heeft? 6 mei Handige hulpmiddelen Mensen met dementie hebben vaak moeite met de taken die ze voorheen probleemloos deden. Er zijn hulpmiddelen die de zelfstandigheid vergroten. 3 juni Achterdocht en ander probleemgedrag Dementie gaat dikwijls gepaard gaat met onbegrepen verandering in het gedrag zoals achterdocht. Hoe kun je hier nu het beste mee omgaan.
23 april Dementie en het levenseinde Het leven kan ondraaglijk zwaar zijn als er sprake is van dementie. Welke mogelijkheden zijn er om zelf een beslissing te nemen over het levenseinde? 21 mei Ik heb Alzheimer en een leven Alzheimer is een verschrikkelijke ziekte. Sommige mensen die dit overkomt zijn echter in staat om een nieuwe invulling aan hun leven met dementie te geven. 18 juni Op volle toeren!! Bij dementie verliest het gesproken woord soms zijn betekenis. Gevoel en muziek krijgen daarentegen vaak een diepere betekenis.
3 april Hoe zit dat eigenlijk met de WMO? Wie betaalt nu eigenlijk alle voorzieningen zoals hulpmiddelen en opname? Wat is het verschil tussen AWBZ en WMO en wat moet je zelf betalen? 1 mei Wat gebeurt er in je hersenen bij dementie Dementie wordt veroorzaakt door een ziekte in de hersenen. Maar wat er gebeurt er nu precies in die hersenen? 5 juni Jaarafsluiting met een toepasselijke film We sluiten het seizoen af met een toepasselijke film en blikken terug op het afgelopen jaar. Wat zijn uw wensen voor het volgend seizoen?
CONTACTKRING LOTGENOTEN Mantelzorgers van mensen met dementie voelen zich dikwijls alleen staan met al hun zorgen. Het kan prettig zijn om je ervaringen te delen met andere lotgenoten of om gewoon je hart eens te kunnen luchten in een veilige omgeving van mensen met gelijke ervaringen. De afdeling Zuid-Kennemerland organiseert elke eerste woensdag van de maand een bijeenkomst in de vorm van een gespreksgroep waaraan gemiddeld zeven lotgenoten deelnemen. De uitwisseling van ervaringen en praktische tips ervaren de deelnemers als een belangrijke ondersteuning. Soms zijn er themabijeenkomsten. Bij de bijeenkomsten zijn twee gespreksleiders aanwezig.
Pagina | 4
Deelname aan de bijeenkomsten is gratis De bijeenkomsten zijn van 10.00 tot 12.00 uur en vinden plaats op het adres: Van den Eijndekade 89 in Heemstede. Wilt u eens deelnemen of heeft u vragen? Neem dan gerust eens contact op met: Sjoukje van den Bos, tel: 023 - 5 31 54 64 of Dicky van Vliet, tel: 023 - 5 24 75 98
Labyrint is het informatieblad van de afdeling Zuid-Kennemerland van Alzheimer Nederland. Voorzitter Bas Mol, tel. 06 - 53 80 58 19. E-mail:
[email protected] Bankrelatie: 15.06.53.131 t.n.v. Alzheimer Nederland Afdeling Zuid-Kennemerland te Haarlem. Labyrint verschijnt vier keer per jaar in een oplage van plm. 1.000 exemplaren. Redactie: Peter Heerkens. Medewerkers: Femke Boeren, Leny Haaring, Hans Houweling, Patricia Jimmink, Jan van Ingen Schenau, Sue Ann Lourens. Vormgeving: Engel Kluis, neXus grafisch ontwerp. Redactie-adres, tevens secretariaat van de afd. Zuid-Kennemerland: Dickie van Vliet, Asterlaan 44, 2111 BJ Aerdenhout, tel. (023) 5 24 75 98.
Special: Dementie en depressie Dementie en depressie. Een moeilijk onderwerp. Depressieve mensen kunnen vaak nog een hobby uitoefenen, terwijl bij mensen met dementie ook hun geheugen het laat afweten. En mantelzorgers hebben zo’n zware last op de schouders, dat er grote kans is op het ontstaan van somberheid. Deskundigen geven in deze bijlage hun visie op het onderwerp ‘Dementie en depressie’.
Een geslaagde boottocht!
Een moeilijk vraagstuk: Dementie en depressie Tijdens een lezing die ik hield in een Alzheimer Café vroeg iemand wanneer vergeetachtigheid wijst op een dementie of een depressie. Die vraag is natuurlijk heel actueel, omdat bezoekers soms zelf last krijgen van geheugenproblemen en dan misschien meteen denken dat dit een voorbode is van dementie.
«
men nog maar kort bestaan. Bij depressie is de verdrietig, terwijl Er werd gezongen enemotie er werd gedanst. Er die bij dementie juist labiel is en verhalen niet bedrukt. De depressieve persoon werden verteld en er werd gelachen. En boven alles de zon over weet heel goed wat er met hem ofdat haar aanstraalde de hand volop is, terwijl iemand de rondvaartboot ‘Adriaen Pauw’ van Post met dementie daar geen ziekte-inzicht in heeft. Depressieve mensen Verkade Cruises. De gasten van de afdeling ervaren ‘s morgen de ergste klachten en worden vroeg wakker, terwijl Zuid-Kennemerland vermaakten zich kostelijk dit bij mensen met dementie niet hetAlzheimer geval is. Dag. op Wereld ‘De om gasten’ warentussen mensen met en dementie Soms is het echter moeilijk het verschil dementie depresen een van hun mantelzorgers, in totaal een sie aan te geven, of zijn mensen zo bezorgd dement te worden dat het gezelschap van tachtig personen. Vanaf het zinvol is de stap naar een geheugenpoli te Conradkade zetten. Daar kan via inschepen aan de in dedan Waarderpsychologisch onderzoek bepaald worden wat ernaprecies aanvaren, de hand polder tot bij terugkeer drie uur zat stemming er geweldig in. Het aangename is. In de praktijk blijkt datdevan de onderzochte personen op geheugenweer speelde een rol, de hapjes en de drankpoli’s bij de helft de diagnose dementie gesteld kan worden, maar bij de jes, de vriendelijkheid van de bediening en niet andere helft dus niet. JAN VAN INGEN SCHENAU
«
Zeker bij mantelzorgers die zo’n zware taak vervullen waarbij een achturige werkdag verbleekt, ligt depressie op de loer. En de vergeetachtigheid bij depressie wordt heel anders beleefd dan die bij dementie en dan spreken we vooral over de ziekte van Alzheimer. Zo klagen depressieve mensen dat ze alles vergeten, terwijl mensen met dementie juist hun vergeetachtigheid ontkennen, bagatelliseren of vergoeilijken. Is bij dementie vooral het recente geheugen aangedaan, bij depressie is zowel het korte- als langetermijngeheugen aangetast. Depressieve mensen kunnen vaak nog een hobby uitoefenen, terwijl bij mensen met dementie ook hun geheugen het laat afweten. Dementie begint sluipend en de symptomen bestaan vaak al een paar jaar, terwijl bij depressie het begin vaak duidelijker is, terwijl de sympto-
De mantelzorger heeft het zwaar Zorgen voor iemand met dementie is een zware taak. Vaak is het de partner die steeds meer zorg moet besteden om de situatie thuis goed te laten verlopen. Het is zorg die er langzaam insluipt, van een beetje bijsturen en corrigeren tot praktisch alles overnemen van de ander. Dementie is een progressieve ziekte en je leeft 24 uur met elkaar. Er zijn veel verlieservaringen, zoals het verlies van een gelijkwaardige gesprekspartner, het gemis aan steun en inlevingsvermogen van de ander, toekomstverwachtingen die niet uitkomen. Daarnaast kost zorgen veel energie. Je moet voortdurend alert zijn of alles wel goed gaat en je hebt bijna geen tijd voor jezelf om bij te komen. Conflictsituaties als degene met dementie geen inzicht meer heeft in eigen gedrag, leveren naast irritatie en spanning ook soms schuldgevoelens op. Als je dan ook geen goede nachtrust hebt, liggen overbelasting, gevoel van tekortschieten en somberheid om de hoek. Uit een onderzoek door het Nivel onder een grote groep huisartsen, blijkt dat partners van mensen met dementie een viermaal zo grote kans hebben op een depressie. Ook krijgen zij duidelijk meer antidepressiva
De auteur is arts. Hij schreef een boek over dementie: ’Slinkend brein’.
voorgeschreven. Ondersteuning van de partner als mantelzorger is van groot belang, zowel voor de gezondheid van de partner zelf als ook om het langer vol te kunnen houden en zo een verpleeghuisopname uit te stellen. Het praten met anderen, zoals in lotgenotengroepen kan steun geven. Individuele gesprekken kunnen schuldgevoelens en gevoel van tekortschieten verminderen. Maar de zorglast blijft hoog. Alles wat deze kan verlichten als een ontmoetingsgroep of dagopvang, kan helpen om wat meer te tijd hebben om iets voor je zelf te doen of te ontspannen. Familiegesprekken kunnen als vrij nieuwe ontwikkeling een belangrijke bijdrage leveren om de steun aan de zorgende partner te vergroten. In onze regio spelen de casemanagers van Draagnet een belangrijke rol in deze ondersteuning, niet alleen individueel, maar ook door het voeren van deze familiegesprekken. Herkenning en informatie is ook te vinden in de Alzheimercafés en bij Tandem, mantelzorgorganisatie.
LENY HAARING
Onze afdeling heeft een ‘Contactkring’ voor lotgenoten. Elke eerste woensdag van de maand is er een bijeenkomt van 10.00 tot 12.00. Toegang is gratis. Informatie bij Sjoukje van den Bos, tel. (023) 5 31 54 64 en Dickie van Vliet (023) 5 24 75 98.
Als dementie vordert verminderen de gevoelens van depressiviteit
Suggesties voor een positieve beïnvloeding
Mantelzorgers moeten `noodgedwongen’ hun partner, vader of moeder met dementie steeds in de gaten houden. Zij zien dan ook de kleinste dingen. Zeker in het begin van de dementie kunnen ze merken dat er vaak sprake is van depressieve gevoelens. En dat is geen wonder. De idee dat dementie heeft toegeslagen, brengt iemand in sombere stemming, ook over een ongewisse toekomst. Als de dementie vordert dan verminderen de depressieve gevoelens.
Een depressieve of sombere stemming bij mensen met dementie kan ontstaan als iemand merkt dat hij steeds meer de grip op het leven kwijt raakt. Mantelzorgers kunnen zich machteloos voelen omdat het moeilijker is aan te sluiten bij dat gevoel en hun partner of ouder tot activiteiten te brengen.
Naar schatting lijdt zo’n 20 procent van de mensen met een dementie aan een depressie. De hoofdsymptomen zijn een depressieve stemming en verminderde interesse in sociale contacten of bezigheden die iemand nog kon doen. Maar er is ook sprake van moeheid, energieverlies, schuldgevoelens en soms zelfs gedachten over de dood. Wat voor gedrag kan een mantelzorger zien dat op een depressie wijst? Misschien wat we niet zouden verwachten, kan prikkelbaarheid een signaal van depressieve gevoelens zijn. Maar er spelen ook vragen als: is de zelfzorg afgenomen? Klaagt iemand met depressie bij een dementie vaak over lichamelijke problemen of over moeheid? Verheugt iemand zich nog wel op de maaltijd of eet hij of zij met lange tanden terwijl dat voorheen niet zo was? Gaat het slapen moeilijker terwijl hij of zij vroeger sliep als een os? Is de stemming verdrietig en heeft iemand geen lol meer in het leven? Sterker nog: zijn er doodswensen? Wanneer de dementie vergevorderd is, kunnen er symptomen zijn van agressief en onrustig gedrag. Het is belangrijk depressie bij dementie te herkennen om de lijdensdruk van een partner of ouder te verlichten. En: er is wat aan te doen. Medicijnen kunnen soms wonderen verrichten, maar moeten gezien de bijwerkingen met terughoudendheid worden gebruikt.
Enkele suggesties die kunnen helpen de stemming van iemand met dementie positief te beïnvloeden: • Bied een gestructureerd,voorspelbaar dagprogramma aan om te voorkomen dat iemand het dag- en nachtritme omdraait. Probeer veranderingen te vermijden. • Laat iemand zo veel mogelijk zelf doen, met zo min mogelijk hulp. Dat heeft een positief effect op het gevoel van eigenwaarde. Probeert u zich geen zorgen te maken over hoe bepaalde dingen gedaan worden, zolang iemand zichzelf of anderen niet in gevaar brengt. • Kies activiteiten waar degene met dementie in het verleden plezier aan beleefde en biedt deze op zo’n manier aan dat hij of zij niet geconfronteerd wordt met beperkingen. Een plezierige activiteit hoeft niet iets groots te zijn; ook een kopje koffie met iets lekkers kan zorgen dat iemand zich prettig voelt. • Probeer een sociaal isolement te voorkomen; laat uw familielid contact houden met anderen en spreek niet over hem of haar heen. Een dagbestedinggroep voor mensen met dementie kan hierbij helpen. Alle andere deelnemers kampen immers met vergelijkbare problemen en dit kan een veilig gevoel geven. • Het kan lonend zijn te onderzoeken wat maakt dat iemand juist op een bepaald moment gaat piekeren (confrontatie met iets dat niet meer gaat, eenzaamheid?). Ga na of het mogelijk is deze pieker-uitlokkers weg te nemen, bijvoorbeeld door afleiding. • Vind de juiste balans tussen perioden van rust en activiteiten. Zorg voor goed gedoseerd licht en voldoende lichaamsbeweging, zoals een wandeling. • Iemand niet overvragen. Dat kan een gevoel van falen oproepen. Geef één opdracht of vraag tegelijk en maak die niet te moeilijk. • Zeg geen dingen als ‘Het valt wel mee’ of ‘Na een kopje koffie voel je je beter.’ Hierdoor voelt iemand zich niet serieus genomen. Benoem het gevoel met ‘Ik merk dat je verdrietig bent’, en bied daarna afleiding aan. • Laat u niet meeslepen in het sombere gevoel. Neem ook tijd voor uzelf! Daarnaast kan het helpend zijn om contact te hebben met anderen die dezelfde ervaringen hebben, dan kunt u die gevoelens delen.
JAN VAN INGEN SCHENAU
Bezoekers van de ‘Ontmoetingsgroep Overspaarne’.
FEMKE BOERENS EN SUE ANN LOURENS
Beide auteurs zijn als psycholoog werkzaam bij SHDH
