Nederland scoort goed

Magazine

eHealth-monitor 2014:

Nederland scoort goed

Nieuwe jeugdhulp vraagt om innovatieve oplossingen en actie

Magazine over innovatie en ICT in de zorg

Proefproject levert snel uitslagen en gevalideerde data 

Flexibele capaciteit voor Erasmus MC Jaargang 1 • Nr. 3 • www.digitalezorg.nl

APP VOOR DE THUISZORG:

Voorwoord

KEY2ZORGPROFESSIONAL

Het MKB als innovatiemotor Afgelopen maand sloot onze ‘open call’ voor voorstellen van ons Europese acceleratieprogramma FICHe, Future

Internet CHallenge eHealth. Wij riepen startups en MKB-

ondernemingen uit Europa op om innovatieve ideeën in te dienen, waarmee zij denken succesvol te kunnen zijn op

de markt. De beste ideeën kunnen tot e 217.000 aan fi-

nanciering ontvangen. Er zijn ruim 300 ideeën ingestuurd, uit heel Europa en dat was boven verwachting.

Nu zijn er meer dan voldoende awards, prijzen en competities voor deze doelgroep. Waarom dan ook indienen bij FICHe?

Navraag bij een aantal van de deelnemers leert dat het niet om het geld gaat. Natuurlijk speelt dat ook mee,

hebbenden is tijdrovend, kostbaar en lastig voor elkaar

Nederland, Spanje en Finland die wij in het project te bie-

niet altijd.

maar belangrijker is de interactie met de ecosystemen in den hebben. De bedrijven worden als onderdeel van het

acceleratieprogramma in contact gebracht met gebruikers, kopers en financiers van hun nieuw te ontwikkelen dienst of product. Vanaf het begin, dus van ontwikkeling tot het business model. Echte co-creatie dus.

Dat is volgens mij ook cruciaal voor het succes van in-

novatie in de zorg. Nog steeds zie ik te vaak ‘technologypush’ voorbij komen en komen de gebruikers pas aan het eind van het proces, als die al in beeld zijn. Voor het MKB is dat best een uitdaging. Het includeren van alle belang-

U wilt dat uw thuiszorgmedewerkers op elk moment en op elke locatie toegang hebben tot realtime cliëntgegevens en meer tijd overhouden voor het verlenen van zorg. Dit is mogelijk met de app Key2Zorgprofessional.

SOFTWARE SOLUTIONS | IT OUTSOURCING | BPO | STAFFING SERVICES

www.centric.eu/zorg

Om die reden is FICHe gestart. Om een helpende hand te

bieden aan die MKB-ondernemers die een goed idee hebben. Zodat de kans op succes wordt vergroot.

FICHe zal niet ons laatste project zijn op dit gebied en wij blijven dit soort initiatieven ook ondersteunen. Wilt u ook een bijdrage leveren aan de innovatiekracht van het MKB in de zorg? Mail mij dan op [email protected]. Paul Pelsmaeker

Hoofdredacteur en voorzitter Stichting Digitalezorg.nl

Digitalezorg.nl Magazine verschijnt 5 maal per jaar in een oplage van 3.000 ex. Het magazine biedt interviews, praktijkverhalen en achtergronden over ICT in de zorg en zorg-innovatie in de breedste zin van het woord. Speciaal geschreven voor bestuurders en zorgprofessionals in het algemeen en ICT-professionals binnen het zorgdomein in het bijzonder.

Uitgever Jos Raaphorst 06 - 34 73 54 24 [email protected]

Redactie Robbert Hoeffnagel 06 51 28 20 40 [email protected]

Hoofdredacteur Paul Pelsmaeker 06 - 10 60 96 69 [email protected]

Eindredactie/traffic Ab Muilwijk [email protected]

Toezending van Digitalezorg.nl Magazine vindt plaats op basis van abonnementen en controlled circulation. Vraag uw abonnement aan via [email protected].

Advertentie-exploitatie Mike de Jong 06 - 10 82 59 93 [email protected]

Colofon

Deze app geeft thuiszorgmedewerkers op locatie toegang tot alle benodigde cliëntgegevens, zoals adresgegevens en contactpersonen en de planning van de uit te voeren zorg. Daarnaast is handmatige of automatische registratie mogelijk van onder andere de duur van de geleverde zorg, reistijden, reiskosten, vakanties, scholing en vergaderingen.

te krijgen. Zelfs de grote bedrijven kunnen (of willen) het

Vormgeving Studio Kees-Jan Smit BNO Druk Grafia Media Groep

Digitalezorg.nl Magazine is een uitgave van Stichting Digitalezorg.nl Postbus 376 3400 AJ IJsselstein FenceWorks Beatrixstraat 2 2712 CK Zoetermeer Het kopiëren of overnemen van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is uitsluitend toe-

gestaan na schriftelijke toestemming van de uitgever. © Copyright 2014 Stichting

Digitalezorg.nl en Uitgeverij FenceWorks

nr. 3 / 2014 3

Inhoud



Inhoud

6

Facts & figures over eHealth: Nederland scoort goed



41 Platform verbindt kraamzorg, verloskundigen en ziekenhuizen

Vrijwel iedere huisarts in Nederland houdt zijn dossier voor-

De verloskundige zorg in Nederland beleeft dit najaar een

bovendien een vorm van telemonitoring. Circa twaalf procent

platform tussen een ziekenhuis en een aantal verloskundigen-

primeur met een proef van een verloskundig samenwerkings-

namelijk of uitsluitend elektronisch bij. Driekwart gebruikt

praktijken. De proef wordt mogelijk door een initiatief van BMA

biedt daarnaast inzage in medicatie. Van de zorggebruikers

uit Houten, specialist in ICT-oplossingen voor verloskunde in de

gebruikt zo’n tien procent een apparaat of een app die de

tweedelijnszorg. Het door BMA ontwikkelde platform verbindt

lichamelijke activiteit bijhoudt. Drie procent houdt dokters-

de verschillende informatiesystemen van de betrokken partijen

bezoeken bij en acht procent houdt zelf gegevens bij over

met elkaar. Een webgebaseerde viewer biedt verloskundigen en

voeding of dieet. Dat blijkt uit de eHealth-monitor 2014.



14

zekerheid over de budgetten voor komend jaar, ook al omdat



En verder

de helft van de gemeenten de deadline van 1 november niet



10

Officiële studiereis naar HIMSS15 in Chicago

nog lang niet overal duidelijk hoe de transformatie van de jeugd-



17

Innovatie in de zorg kan sneller

gehaald heeft om jeugdzorgcontracten te sluiten. Maar ook is

hulp exact vorm moet krijgen. Hoe richten jeugdhulporganisaties en gemeenten de zorgverlening en ondersteunende processen

zo in dat kind en opvoeder daadwerkelijk centraal staan en dat eigen kracht versterkt wordt?

23

dossier van de patiënten.

Nieuwe jeugdhulp vraagt om innovatieve oplossingen en actie Het zijn spannende tijden voor de jeugdzorg. Er is nog on-



gynaecologen, ongeacht hun locatie, inzicht in het medisch





Vraag naar PGD’s groeit

Er is veel belangstelling voor Persoonlijke Gezondheidsdossiers. Een PGD levert een wezenlijke bijdrage aan preventie en zelf-

management. Het geeft de cliënt het instrument in handen om



11 20 30 32 34 36

39 40 44



Slimmer omgaan met zorgdata

Verpleegkundige overdracht via standaard scheelt tijd

Slinkend budget en data-explosie vragen om flexibele capaciteit Onderzoek: de zorgsector heeft flink wat in te halen Epson toont nieuwe technologie voor de zorg

Promedico garandeert vertrouwelijkheid van medische dossiers ‘Gestolen medische gegevens leveren $ 6,40 per persoon op’ Virtual reality-toepassing voor onderzoek anorexia nervosa Zorgsector belangrijk doelwit van cybercriminelen

Agenda

gedurende zijn hele leven gezondheids- en medische informatie te verzamelen van zichzelf en zijn dierbaren.

Datum

Evenement

Plaats

Website

11/12/14

E-health: Grand challenges

Rotterdam

www.erasmusobservatoryonhealthlaw.nl/

05/02/15

Innovation for Health

Amsterdam

www.innovationforhealth.eu

18-20/03/15 Zorg & ICT / Zorg Totaal 2015

Utrecht

www.zorg-en-ict.nl

Leveranciers van consumenten ICT, zoals Samsung en Apple

12-16/04/15 HIMSS ‘15 Chicago

Chicago

http://www.himss.eu/secure-place-chicago

markt voor zorgverlening. Meer self-service kan de zorg goed-

22/04/15

Luxemburg

www.medetel.eu

wacht. Bij zelfdiagnose op grote schaal is de kans groot dat

11-12/05/15 eHealthWeek 2015

Riga

www.worldofhealthit.org

niet-gevalideerde data. Certe uit Groningen streeft met POCT-

11-12/05/15 mHealth Summit

Riga

http://www.mhealthsummit.eu/

uitslag als naar betrouwbare gevalideerde data.

22/05/15

Enschede

www.utwente.nl/supporting-ehealth/





26 Proefproject met e-diagnostiek levert gevalideerde data en tevens snel uitslagen (Apple Watch) gaan zich met hun smart devices richten op de

koper maken. Of de kwaliteit beter wordt, moet worden afge-

zorgvuldig opgebouwde medische dossiers worden vervuild door analyseapparatuur bij huisartsen naar zowel een razendsnelle

4 Digitalezorg.nl Magazine

and Legal Concerns

Med-e-Tel 2015

Supporting Health by Technology VI

2014E-healthRotterdam

nr. 3 / 2014 5

e-Health-monitor 2014

Nederland scoort in vergelijkende internationale onder-

app. Andere vormen van het zelf bijhouden van informa-

zoeken goed met eHealth. Elektronische dossiervoering en

tie worden minder toegepast. Denk bijvoorbeeld aan zelf

informatie-uitwisseling door zorgverleners doen het vooral

gegevens bijhouden over doktersbezoeken of behandeling

goed. Volgens de eHealth-monitor 2014 houdt in Neder-

(drie procent), of zelf gegevens bijhouden over voeding of

land inmiddels 98 procent van de huisartsen zijn dossier

dieet (acht procent).

voornamelijk of uitsluitend elektronisch bij. We vinden elektronische dossiervoering inmiddels zo gewoon dat we

Communicatie met zorgverlener

het nauwelijks nog ‘eHealth’ noemen.

Een belangrijke categorie van eHealth-toepassingen is gericht op het contact tussen zorgverlener en zorggebruiker.

Containerbegrip

Bij deze toepassingen bestaat een duidelijk verschil tussen

eHealth is een breed containerbegrip. Toepassingen als

de door artsen geboden mogelijkheden en het gebruik

e-consult, online behandeling of telemonitoring zijn het

daarvan door zorggebruikers.

meest bekend en worden het meest toegepast. Driekwart

Zo zegt zes op de tien huisartsen via internet herhaalre-

van de huisartsen gebruikt bijvoorbeeld teledermatologie.

cepten aan te bieden en bijna de helft zegt de mogelijkheid

Toch is het gebruik van eHealth-toepassingen over de hele

aan te bieden om een vraag te stellen via e-mail of website.

linie van de gezondheidszorg niet zo gunstig als bij dos-

Ongeveer eenderde van de medisch specialisten biedt de

siervoering, zo blijkt uit de monitor.

mogelijkheid om online vragen te stellen en ruim eenvijfde

In oktober 2014 brachten Nictiz en het NIVEL voor de

biedt de mogelijkheid van online afspraken.

tweede keer de eHealth-monitor uit. De eHealth-monitor

Wat opvalt is dat ruim de helft van de zorggebruikers

is een nationaal onderzoek, waarin Nictiz en het NIVEL

niet blijkt te weten of hun huisarts of medisch specialist

jaarlijks de stand van zaken in ons land in kaart brengen.

dergelijke mogelijkheden aanbiedt. Het gebruik ervan blijft

Welke eHealth-toepassingen zijn beschikbaar voor zorg-

dan ook achter bij het aanbod dat artsen melden. De meest

gebruikers, artsen, verpleegkundigen, verzorgenden en

gebruikte mogelijkheden zijn elektronische herinneringen

praktijkondersteuners en waar maken zij gebruik van?

via sms of e-mail bij de tandarts (27 procent van de zorggebruikers) en herhaalrecept bij de huisarts (18 procent

Onderwerpen

van de zorggebruikers). Overige mogelijkheden worden

In het onderzoek wordt een brede opvatting van eHealth

door minder dan een op de tien zorggebruikers toegepast.

gehanteerd. Allereerst gaat het volgens de monitor om

Wel zegt zo’n twee op de vijf zorggebruikers dat wel te

online-mogelijkheden voor de zorggebruiker, bijvoor-

willen.

beeld het via internet zoeken naar informatie over ge-

Facts & figures over eHealth:

Nederland scoort goed

zondheid, zorg en zelfzorg. Daarnaast wordt gekeken naar

Online inzage

de contactmogelijkheden tussen zorggebruiker en zorg-

Als het gaat om inzage van patiënten in het dossier van

professional, zoals het online aanvragen van een herhaal-

hun zorgverlener, dan zijn de mogelijkheden nog zeer

recept bij de huisarts, en vormen van online-behandeling,

beperkt. Met uitzondering van inzage in medicatie bij de

bijvoorbeeld bij fysiotherapeut of psychiater. Verder

huisarts (twaalf procent van de huisartsen) zegt minder

wordt gekeken naar de langdurige zorg, zoals gebruik

dan een op de tien artsen online inzagemogelijkheden

van toezichthoudende technieken en beeldbellen. Ten-

te bieden. Tweederde van de zorggebruikers weet niet of

slotte wordt elektronische dossiervoering door zorgpro-

inzage mogelijk is bij hun huisarts, maar ongeveer de helft

fessionals meegenomen, evenals elektronische informatie-

van de zorggebruikers zou dit wel willen. Op het gebied

uitwisseling tussen zorgprofessionals onderling.

van online dossierinzage is dus nog een wereld te winnen.

Zoeken en bijhouden

Online behandeling

Voor de zorggebruiker thuis bestaan veel eHealth-mogelijk-

Sommige eHealth-toepassingen ondersteunen vormen van

heden. Daarvan wordt volgens zorggebruikers het zoeken

online behandeling. Een voorbeeld daarvan is telemoni-

naar informatie op internet het meest gebruikt. Ongeveer

toring. Zowel artsen als verpleegkundigen zetten dit in

tweederde van de zorggebruikers zoekt zelf informatie

om de gezondheid van chronisch zieken op afstand in de

over zijn of haar ziekte of behandeling.

gaten te houden op basis van door de patiënt gemeten gezondheidswaarden. Huisartsen zetten telemonitoring

Vrijwel iedere huisarts in Nederland houdt zijn dossier voornamelijk of uitsluitend elektronisch bij. Driekwart gebruikt bovendien een vorm van telemonitoring. Circa twaalf procent biedt daarnaast inzage in medicatie. Van de zorggebruikers gebruikt zo’n tien procent een apparaat of een app die de lichamelijke activiteit bijhoudt. Drie procent houdt doktersbezoeken bij en acht procent houdt zelf gegevens bij over voeding of dieet. Dat blijkt uit de eHealth-monitor 2014. 6 Digitalezorg.nl Magazine

Mensen kunnen ook zelf gezondheidsinformatie verza-

vooral in bij patiënten met diabetes (vijftien procent doet

melen en bijhouden via mobiele apps of op een website.

dit) en in mindere mate bij patiënten met hartfalen of

Ongeveer eentiende van de zorggebruikers gebruikt een

COPD. Ook onder medisch specialisten komt telemoni-

apparaat of mobiele app die de lichamelijke activiteit

toring het meest voor bij patiënten met diabetes. Van de

bijhoudt, zoals een stappenteller. Eenzelfde percentage

verpleegkundigen zegt eenvijfde dat telemonitoring door

heeft zelf gezondheidswaarden gemeten (zoals gewicht

henzelf of binnen hun instelling wordt toegepast.

of bloeddruk) en die bijgehouden via een website of een

In de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) komen diverse nr. 3 / 2014 7

vormen van online behandeling voor. Bij twee vijfde van de

informatie-uitwisseling met huisartsenpraktijken of

psychiaters is het mogelijk via internet een vraag te stel-

laboratoria. Toch kan ook op dit gebied nog meer bereikt

len over psychische problemen. Daarnaast zegt ruim een

worden. Opmerkelijk is dat slechts een tiende van de me-

vijfde dat patiënten een psychologische zelftest kunnen

disch specialisten zegt elektronisch informatie te kunnen

doen of een behandeling in combinatie met offline face-

uitwisselen met andere ziekenhuizen. Terwijl drievijfde

to-face contacten. Andere mogelijkheden, zoals behande-

van de medisch specialisten elektronische informatie-

ling zonder combinatie met offline face-to-face contacten,

uitwisseling met andere ziekenhuizen wenselijk vindt.

worden door minder psychiaters geboden.

Uitwisselingsmogelijkheden tussen cure en care zijn ook beperkt. Minder dan eentiende van de artsen gebruikt

Psychologische zelftest

een systeem voor informatie-uitwisseling met thuiszor-

Van de zorggebruikers heeft iets minder dan eentiende

ginstellingen of verpleeghuizen.

een psychologische zelftest gedaan en een procent via een website (anoniem) een behandeling gevolgd voor psycho-

Wat verder opvalt bij informatie-uitwisseling tussen zorgver-

logische problemen. Daarbij moet wel worden aangetekend

leners is dat artsen met name medicatie-overzichten minder

dat in het onderzoek is gekeken naar een groep zorg-

kunnen uitwisselen dan gewenst. Slechts eenderde van de

gebruikers die een doorsnee vormt van de Nederlandse

huisartsen zegt ontslagmedicatie van een ziekenhuis elek-

bevolking. Van de zorggebruikers in het onderzoek ervoer

tronisch te kunnen ontvangen. Nog geen twintig procent van

een procent een slechte psychische gezondheid en zes

de specialisten kan een actueel medicatie-overzicht ontvan-

procent een matige psychische gezondheid.

gen van een openbare apotheek, terwijl in beide gevallen de

Online behandeling bij fysiotherapie is nog onbekend bij

meerderheid van de artsen dit wel wenselijk vindt.

zes van de tien zorggebruikers die een fysiotherapeut bezochten. Het werd gebruikt door een procent van de

Teledermatologie

zorggebruikers die een fysiotherapeut bezochten.

Een andere vorm van contact tussen zorgverleners die breed verspreid is, is teledermatologie. De huisarts maakt

Begeleiding op afstand

hierbij een foto van een deel van de huid van de patiënt.

en moet informatie worden overgetypt omdat systemen

voor degene die hiervoor een inspanning moet leveren. Het

Met name in de langdurige zorg zijn diverse mogelijk-

Op basis van die foto geeft de dermatoloog vervolgens

onderling geen informatie kunnen uitwisselen. Ook werken

blijkt moeilijk om te zorgen dat iedere eHealth-toepassing

heden bekend om cliënten op afstand te begeleiden.

langs elektronische weg een advies. Driekwart van de huis-

computersystemen soms traag of kampen met storingen. In

waar vanuit beleidsperspectief misschien veel van ver-

Het meest wordt gebruikgemaakt van toezichthoudende

artsen past deze aanpak toe.

andere gevallen wordt de bediening als omslachtig erva-

wacht wordt ook automatisch aan die voorwaarde voldoet.

technieken, zoals bewegingsmelders of valdetectie. Vooral

Beeldconsult tussen artsen onderling is nog geen gemeen-

ren. Voldoende aandacht voor de introductie van eHealth-

De praktijk is nu vaak dat een eHealth-toepassing aanvan-

in de care wordt dit ingezet Toezichthoudende technieken

goed. Dit is bij eenvijfde van de medisch specialisten

oplossing en goede technische ondersteuning blijven dus

kelijk extra geld of inspanning kost en (nog) onvoldoende

worden dan gebruikt in de instelling van ruim de helft van

mogelijk bij contact tussen specialisten in verschillende

belangrijk.

meerwaarde biedt voor degene die erin investeert. Of voor

de verpleegkundigen en verzorgenden. Andere technieken,

zorginstellingen.

zoals beeldbellen en de inzet van medicijndispensers, zijn

de beoogde gebruikers. Soms ook komen de voordelen niet

Procesinnovatie moeilijk

terecht bij diegene die de investering moet doen.

in gebruik bij een op de tien verpleegkundigen en verzor-

Wat kan beter?

genden in de instelling waar zij werken.

Zoals blijkt uit de cijfers, is het beeld van eHealth in

ringen in het proces van zorgverlening blijken lastig in te

Meer dan geld alleen

Nederland gemengd. Terwijl sommige zaken al heel hard

voeren. Juist waar het werkproces verandert met de invoe-

Meerwaarde hoeft zeker niet alleen financieel te zijn. Als

Elektronische dossiervoering

gaan, zoals teledermatologie, komen andere mogelijkheden

ring van eHealth, doemen voor zorgverleners in de praktijk

positieve effecten van het inzetten van eHealth noemen

Zoals gezegd is de elektronische dossiervoering onder

minder snel tot grootschalige toepassing. Denk aan het zelf

lastige vragen op die niet altijd makkelijk van te voren te be-

artsen bijvoorbeeld ook toegenomen gemak voor patiënten

artsen in Nederland vergevorderd. Van de huisartsen houdt

online bijhouden van gegevens over doktersbezoeken en

antwoorden zijn. Bijvoorbeeld: wat als e-consult leidt tot een

(‘verbeteren van de toegankelijkheid van mijn praktijk’,

98 procent en van de medisch specialisten 75 procent het

behandeling of online behandeling bij de fysiotherapeut.

toename van e-mail die in de avond moet worden afgehan-

‘patiënten vinden het prettig’). Of bescheiden efficiency-

patiëntendossier voornamelijk of uitsluitend elektronisch

Op basis van vragenlijsten en groepsgesprekken met

deld? Is goede triage nog wel mogelijk bij online afspraken?

winst of een verbeterd imago (‘het laat zien dat we met

bij. Verpleegkundigen in de care hebben hierbij een ach-

huisartsen, verpleegkundigen en zorggebruikers hebben

Ondanks dergelijke uitdagingen blijken zorgprofessionals

onze tijd meegaan’). Ook gemak in het werk is bij zorgver-

terstand. In de care houdt slechts 31 procent het dossier

de onderzoekers van de eHealth-monitor enkele verbeter-

zeker niet afwijzend te staan tegenover eHealth. Het besef

leners een drijfveer. Zorggebruikers blijken tevens toepas-

voornamelijk of uitsluitend elektronisch bij.

punten naar voren gebracht die als aanbevelingen in de

leeft dat eHealth eraan komt en dat je ermee aan de slag

singen te waarderen die direct gemak opleveren, zoals het

monitor staan.

moet. Zorgprofessionals worstelen echter met veel prakti-

maken van afspraken via internet en het online aanvragen

sche vragen over de gevolgen voor hun werkprocessen. Ze

van herhaalrecepten.

Contact tussen zorgverleners

Vooral eHealth-toepassingen die samengaan met verande-

Ook op het gebied van elektronische informatie-uitwis-

Niet ‘plug en play’

kunnen daarbij vooral veel aan elkaar hebben. Het is daarom

seling tussen zorgverleners is al veel mogelijk, waarbij

De verwachtingen van eHealth zijn bij beleidsmakers en

belangrijk om onderlinge kennisuitwisseling tussen vakge-

Voor een werkelijk grootschalige toepassing van eHealth

huisartsen voorop lopen. Vrijwel alle huisartsen zeggen

bestuurders vaak hoog en de technische mogelijkheden

noten te blijven bevorderen, vooral op het punt van prakti-

is een goede balans nodig tussen de investering (geld en

gebruik te maken van een systeem voor elektronische

lijken onbegrensd. De praktijk op de werkvloer is echter

sche ervaringen, tips en best practices.

tijdsinspanning) en de ervaren meerwaarde (betere zorg,

informatie-uitwisseling met apotheken, huisartsenpos-

weerbarstig. Daar merken verpleegkundigen bijvoorbeeld

ten, laboratoria en ziekenhuizen (84 tot 93 procent).

dat nieuwe toepassingen geïntroduceerd worden zonder

Onvoldoende meerwaarde

Medisch specialisten rapporteren iets minder mogelijk-

voldoende technische ondersteuning en training.

De succesverhalen laten zien dat een voorwaarde voor het

heden tot informatie-uitwisseling. Van hen zegt onge-

Ook zijn er problemen met de techniek zelf. Zo blijken

gebruik is dat een eHealth-toepassing in een duidelijke be-

Johan Krijgsman is manager Monitoring & TrendITion bij

veer de helft gebruik te maken voor een systeem voor

draadloze netwerkverbindingen niet overal beschikbaar

hoefte voorziet. Een innovatie moet voldoende opleveren

NICTIZ

8 Digitalezorg.nl Magazine

gemak en financiële vergoeding). Het is belangrijk om dat voortdurend in het oog te houden.

nr. 3 / 2014 9

Studiereis

Informatiemanagement

Het op 12 september 2014 georganiseerde seminar ‘Medical Intelligence’ vond plaats bij het UMC Utrecht en werd bezocht door ruim 150 mensen

Meld u nu aan voor de officiële studiereis naar HIMSS15 in Chicago De HIMSS Dutch eHealth Exchange biedt een exclusieve studiereis aan voor de Nederlandse delegatie naar HIMSS15 in Chicago van 12 tot 16 april 2015.

bezoekers. Onderwerpen tijdens het symposium op zondag zijn onder andere Patiënt participatie, Zorg op afstand en Big data.

HIMSS, Nictiz, VMBI en Stichting Digitalezorg.nl organiseren

Netwerk van partners

mee en ervaar een week vol met VIP-sprekers, inhoudelijke

gesloten bij de HIMSS Dutch eHealth Exchange studiereis

de officiële studiereis voor de Nederlandse delegatie. Doe

Inmiddels hebben zich ook een aantal ziekenhuizen aan-

presentaties en vele netwerkmomenten.

waaronder Amphia, Elkerliek, Flevo Ziekenhuis, IKNL, NCA

De studiereis van de Dutch eHealth Exchange biedt een

Gemini, Slingeland en het UMC Utrecht.

totaalpakket voor een gereduceerd tarief met de volgende

Meer informatie en registratie

• Registratie

op http://www.himss.eu/secure-place-chicago

elementen:

• Hotel (4 of 5 nachten)

Voor meer informatie en de voorregistratie kunt u terecht

• Symposium HIMSS Dutch eHealth Exchange

Over de HIMSS Dutch eHealth Exchange

• Tours over de beursvloer

voornamelijk richt op Nederlandse professionals die in

• Studiebezoek aan ziekenhuis

De Dutch eHealth Exchange is een community die zich

• Volop netwerkmomenten: ontbijt, lunch (met speciale

de zorg en ICT werken voor zowel de publieke als de

VIP-gastsprekers), diners en recepties

private sector.

Het programma, de lunches en alle netwerkmomenten vin-

De Dutch eHealth Exchange is een samenwerking tussen

Conference plaatsvindt).

Digitalezorg.nl zich aangesloten bij deze community. HIMSS

den plaats in het McCormick Center (waar de HIMSS Annual Mis niet de kans om deel te nemen aan één van de groot-

ste Health IT-conferenties ter wereld met meer dan 38.000

Seminar Medical Intelligence:

Slimmer omgaan met zorgdata

HIMSS Europe en Nictiz. Tevens hebben de VMBI en Stichting Europe lanceerde de Dutch eHealth Exchange tijdens de ‘World of Health IT’ in Nice in April 2014.

Op 12 september 2014 vond het seminar ‘Medical Intelligence’ plaats bij het UMC Utrecht. Tijdens het door ruim 150 mensen bezochte seminar werd duidelijk hoe actueel het belang van datamanagement en governance is. De deelnemers zochten naar mogelijkheden om de informatiehuishouding te structureren en zodoende de kwaliteit van zorg te kunnen meten. Niet in de laatste plaats omdat ziekenhuizen jaarlijks meer dan 160 gegevensvragen van externe instanties moeten beantwoorden. De behoefte aan inzicht en transparantie bij de uitvoering

onderzoek kan directer bijdragen aan het verhogen van de

van zorg speelt bij steeds meer partijen een rol. Uiteinde-

kwaliteit van de geleverde zorg.

lijk hebben ze allemaal hetzelfde doel: het verder optima-

10 Digitalezorg.nl Magazine

liseren van de Nederlandse gezondheidszorg. Het kwan-

Met medical intelligence is het mogelijk om structuur aan

tificeren van het zorgproces geeft objectief inzicht in de

te brengen in de informatiehuishouding. Een gestructu-

mogelijkheden tot kwaliteitsverbetering. Specialistenver-

reerd formaat maakt sneller feedback mogelijk op het

enigingen kunnen zo de eigen protocollen aanscherpen op

klinisch proces. Anders gezegd: medical intelligence is

basis van gemeten uitkomsten. De overheid, bijvoorbeeld

een vereiste om op termijn short loop feedback en clinical

in de vorm van het Kwaliteitsinstituut, kan worden voor-

decision support op meerdere niveaus te introduceren in

zien van correcte en gevalideerde cijfers. Wetenschappelijk

de zorg. nr. 3 / 2014 11

Intensivering

structureren van de informatiehuishouding binnen het

De conclusie van het seminar bij het UMC Utrecht was

De vraag naar in de zorg geregistreerde data stijgt door de

eigen zorgproces. Daarnaast zullen zij bij de inrichting

duidelijk. Behandel datamanagement en governance

vele toepassingsmogelijkheden exponentieel. Dit leidt bij

ook rekening moeten houden met informatiebehoeften als

als een integraal thema binnen de organisatie.

de zorginstellingen tot grote hoeveelheden aanvragen voor

externe verantwoording, kwaliteitsindicatoren, stuurinfor-

Medical intelligence is een minimale vereiste om een

registratie en extractie, waarbij het resultaat niet altijd

matie, onderzoeken waarin zij participeren, financiering

lange termijn-strategie te kunnen ondersteunen. Het

zichtbaar terugvloeit in het zorgproces. Het meerwerk

en ketenintegratie. Hiervoor zijn tegenwoordig beproefde

levert een herleidbare en reproduceerbare kwaliteits-

voor de zorg-professionals zonder dat ze er direct baat bij

methoden op de markt. De standaardisatieprocessen en de

impuls op en het is de voorbereiding op de overstap

hebben, zorgt voor frustratie. Vooral als de volgende, vaak

referentiearchitectuur van het Medical Intelligence Initia-

naar intelligente informatiesystemen.

verplichte, aanvraag zonder overleg wordt opgelegd. Iede-

tief zijn hiervan voorbeelden. Bijkomend voordeel is dat medical intelligence een ‘near

re aanvraag lijkt op een bestaande gegevensvraag, maar is net weer anders. Een bezoeker van het seminar verzuchtte:

Het MI-initiatief is een samenwerkingsverband tussen

real-time’ aanlevering van gegevens mogelijk maakt. Hier-

“Het lijkt wel of de instanties nog nooit een ziekenhuis van

UMC Utrecht, LUMC en Furore (zie kader). De twee UMC’s

door neemt de druk op de zorgverleners af om zelf op een

binnen hebben gezien.”

hebben een grote stap gezet in het harmoniseren, model-

bepaalde datum informatie aan te leveren. Bovendien krij-

leren en ontsluiten van dataregistraties in het zieken-

gen bestuurders met near real-time data de kans om eerder

huis.

te kunnen ingrijpen in het zorgproces.

Om uniformiteit in de registraties te bereiken, is bij het

Rob Mulders is directeur van Furore, Patrique Haidar is

MI-initiatief eerst gekeken naar welke behoefte aan in-

projectleider Medical Intelligence bij Furore

Eén van de eerste stappen om de gegevensaanleveringen te versimpelen, zou het aanbrengen van structuur in de informatiebehoefte moeten zijn.

Uniformiteit

formatie er precies is. De informatiebehoeften worden

Om het hergebruik van gegevens mogelijk te maken voor

vraaggestuurd in kaart gebracht. Op deze wijze zijn de

meerdere doeleinden, is het uniformeren van gegevens

meest actuele behoeften met de hoogste prioriteit aange-

noodzakelijk. Ziekenhuizen richten zich vooral op het

pakt. Voorwaarde is dat de gefaseerde aanpak langdurig

Medical Intelligence-initiatief

gedragen wordt vanuit het management en de zorgprofes-

Twee academische ziekenhuizen namen samen met Furore uit Amsterdam het initiatief om datamanagement en go-

sionals.

vernance gestructureerd op te zetten. Het UMC Utrecht en

Integratie en historie

het Leids UMC werken samen met zorg-ICT’ers van Furore

Ziekenhuizen werken met vaak zeer verschillende systemen van tientallen leveranciers, die in de loop der jaren

Patrique Haidar, projectleider Medical Intelligence: Door

een versnipperde informatiearchitectuur hebben opgele-

de diverse bronsystemen te ontsluiten naar een zogeheten

verd. Daardoor zit de data verspreid en verborgen in de

staging-laag, worden de gegevens leveranciersonafhanke-

organisatie. Een bijkomend probleem is dat talloze regi-

lijk gemaakt en geïntegreerd tot één coherent geheel

aan het uniformeren, harmoniseren en ontsluiten van dataregistraties in het ziekenhuis.

Een van de uitgangspunten van het MI-initiatief is het

‘open’ maken van de bronsystemen van diverse leveranciers. Alle ziekenhuizen kunnen profiteren van het initi-

stratiesystemen rechtstreeks gekoppeld zijn aan meerdere externe databanken. Dit zijn de zogeheten punt-tot-puntoplossingen. Afhankelijk van de vraag welk bronsysteem

Om de gegevens te kunnen uitwisselen met andere

gebruikt wordt voor het verzamelen van gegevens, kan

partijen, zoals onderzoekers en andere ziekenhuizen,

één vraag tot meerdere afwijkende antwoorden leiden. Het

is eenheid van taal noodzakelijk. Hiervoor moeten de

doorgronden en ‘schoon’ modelleren van de context van

gegevens getransformeerd worden naar (inter)nationale

de gegevens is noodzakelijk. Dit is noodzakelijk voor de

codestelsels, standaarden en terminologieën. Tevens

‘single version of the truth’ en een juiste aanlevering aan

wordt de data geanonimiseerd of gepseudonimiseerd

externe gegevensvragers.

(afhankelijk van de situatie) om de privacy van de patiënt

atief. De kennis en software worden verspreid op basis

van een shared source aanpak binnen de ziekenhuizen.

Het initiatief vraagt geen licentieprijzen, wel een jaarlijkse beheervergoeding.

Meer informatie vindt u op www.medicalintelligence.info

te waarborgen. Door de diverse bronsystemen te ontsluiten naar een zogeheten staging-laag, worden de gegevens leveranciers-

Continu proces

onafhankelijk gemaakt en geïntegreerd tot één coherent

De informatiebehoefte verandert continu. De gegevens-

geheel.

vragen van Stichting DICA, DHD en andere partijen worden regelmatig aangepast. Kwaliteitsindicatoren

Bij verdere integratie van de staging-data worden op

komen en gaan. Gegevens voor sturing en financiering

basis van bron- en procesanalyses keuzes gemaakt.

worden steeds belangrijker en omvangrijker. Aan het

Hierdoor kan redundantie en ambiguïteit van data wor-

begin van de keten, bij de registratie van gegevens,

den aangepakt. Het modelleren levert een eenduidige

vinden ook voortdurend veranderingen plaats, omdat

betekenis van data op, inclusief historische verankering.

het onderliggende zorgproces actief verbeterd wordt.

Het voorzien in een historische context is nodig omdat

Dit betekent dat het bekende zandlopermodel - waarbij

Rob Mulders van Furore: De vraag naar in de zorg geregis-

bronsystemen gegevens bij wijziging regelmatig over-

data centraal verzameld, gemodelleerd en uitgegeven

treerde data stijgt door de vele toepassingsmogelijkheden

schrijven, waardoor waardevolle informatie over het

wordt - houvast biedt in de versnipperde situatie in

exponentieel

zorgproces verloren gaat.

ziekenhuizen.

12 Digitalezorg.nl Magazine

nr. 3 / 2014 13

Mobiele app

Wordt 2015 een overgangsjaar of een verloren jaar?

eerder dit jaar zei hij: “Het gaat om cultuurveranderin-

Dat vraagt om een goede en open samenwerking tussen

gen, over veranderingen die tijd nodig hebben en die niet

professionals, jeugdhulporganisaties en gemeenten.

per 1 januari 2015 een feit zijn. De transformatie heeft

Nieuwe jeugdhulp vraagt om innovatieve oplossingen en actie Het zijn spannende tijden voor de jeugdzorg. Er is nog onzekerheid over de budgetten voor komend jaar, ook al omdat de helft van de gemeenten de deadline van 1 november niet gehaald heeft om jeugdzorgcontracten te sluiten. Maar ook is nog lang niet overal duidelijk hoe de transformatie van de jeugdhulp exact vorm moet krijgen. Hoe richten jeugdhulporganisaties en gemeenten de zorgverlening en ondersteunende processen zo in dat kind en opvoeder daadwerkelijk centraal staan en dat eigen kracht versterkt wordt?

geen duidelijke start- en einddatum.” Toch is het tijd

Nieuw registratiesysteem: koppelbaar en

dat gemeenten en instellingen stappen gaan zetten om

transparant

invulling te geven aan de nieuwe taken en werkwijzen.

Zeven jeugdhulpinstellingen hebben samen met ICT-

De decentralisatie is een mooie aanleiding om de jeugd-

dienstverlener Winvision daarom WinCare ontwikkeld.

hulp daadwerkelijk te vernieuwen, nog even afgezien van

WinCare geeft een nieuwe dimensie aan het cliëntvolg- en

de wettelijke plicht. Om de eigen kracht van kinderen,

-registratiesysteem: het maakt het mogelijk dat cliënten,

opvoeders en hun omgeving te vergroten en de regie

hulpverleners en betrokkenen direct met elkaar commu-

van de zorg bij het gezin neer te leggen, is het nodig om

niceren, dat iedereen altijd met dezelfde actuele gege-

processen anders in te richten. Er zullen ook middelen

vens samenwerkt aan het gezinsplan en dat privacy van

en methoden gevonden moeten worden die het mogelijk

cliënten gewaarborgd is. Vanuit het systeem zijn er kop-

maken dat professionals en overheden met cliënten en

pelingen naar andere systemen die veel in de jeugdhulp

betrokkenen op een efficiënte, veilige en doeltreffende

gebruikt worden, zoals BergOp, diverse HRM-systemen en

manier samenwerken aan de gezinsplannen.

de VerwijsIndex. WinCare ondersteunt daarbij hulpverleners in de wijk- en gebiedsteams met een eigen tablet-app

Een samenhangend en goed gecoördineerd

waarmee zij onderweg en bij gezinnen thuis op een veilige

geheel

manier alle relevante informatie uit het systeem kunnen

Centraal in de administratie, registratie en organisatie van

raadplegen en notities, documenten of verslagen kunnen

de jeugdhulp staat het cliëntregistratie- en -volgsysteem.

toevoegen, zelfs zonder internetverbinding. Voor jeugd-

Uit recent onderzoek van brancheorganisaties voor de

decentralisatie? Het is begrijpelijk dat veel instellingen

Veel systemen die momenteel in gebruik zijn bij jeugdzorg-

hulporganisaties en opdrachtgevers (gemeenten) helpt

jeugdzorg blijkt dat meer dan de helft van de jeugdhulp-

en gemeenten nog niet zijn toegekomen aan de precieze

instellingen, zijn erg ‘naar binnen gericht’; gesloten omge-

WinCare om uitvoering en uitgaven van de ingekochte

instellingen in 2015 over 10 tot 30 procent minder budget

uitwerking van de transformatie.

vingen voor uitsluitend eigen cliënten en dienstverlening.

zorg volledig transparant en op elk moment inzichtelijk

In het nieuwe jeugdzorgstelsel is het juist van belang dat

te maken.

verwachten te kunnen beschikken. Dit jaar hebben veel instellingen al bezuinigingen doorgevoerd om de organi-

Nieuwe taken en werkwijzen invullen

systemen, netwerken en ketens koppelbaar zijn en dat er

satie voor te bereiden op de nieuwe situatie. De onrust die

Volgens staatssecretaris Van Rijn van VWS is dat niet zo’n

transparantie is voor cliënten, ketenpartners en opdracht-

“WinCare is specifiek ontwikkeld om jeugdhulporganisaties

dat heeft teweeggebracht is nog niet weg. En daar komen

ramp. Hij beschouwt de transformatie van het jeugdstelsel

gevers, uiteraard met alle privacywaarborgen van dien. De

en gemeenten te ondersteunen in het nieuwe jeugdzorg-

ook de zorgen voor de uitvoering van de jeugdhulp vanaf

als ‘de stip aan de horizon’. Bij het in ontvangst nemen van

hulp aan jongeren en gezinnen moet een samenhangend

stelsel”, zegt commercieel directeur Marcel Lucker van

1 januari bij: vallen er geen gaten in de zorg door de

het rapport van de Denktank Transformatie Jeugdstelsel

en goed gecoördineerd geheel zijn: één gezin, één plan.

Winvision. “Het afgelopen jaar hebben we met de zeven

14 Digitalezorg.nl Magazine

nr. 3 / 2014 15

betrokken instellingen nauw samengewerkt om deze inno-

Het is belangrijk om nu stappen te zetten

vatieve oplossing te ontwikkelen. Niet alleen als antwoord

Veel instellingen en gemeenten beschouwen 2015 als een

op de nieuwe verhoudingen en rollen, maar met name om

overgangsjaar voor de jeugdhulp. In dat jaar moet dan

de zorgverlening voor cliënten, jeugdhulpmedewerkers en

vooral duidelijk worden welke impact de decentralisatie en

-organisaties prettiger, (kosten)efficiënter, effectiever en in-

bezuinigingen hebben. Maar het zou zonde zijn als 2015

zichtelijker te maken. Het was een intensief proces en dat

achteraf een verloren jaar blijkt te zijn voor de transforma-

is het eigenlijk nog: de jeugdhulpinstellingen die WinCare

tie van de zorg. Het is belangrijk om nu stappen te zetten

nu gebruiken helpen ons nog steeds om de mogelijkheden

om de nieuwe taken en werkwijzen vorm te geven. Jeugd-

en het gebruiksgemak verder te verbeteren. Het systeem

hulporganisatie Parlan is met WinCare al klaar voor 2015

blijft zich ontwikkelen, maar op wat er nu gerealiseerd is,

en daarna en kan zich nu voornamelijk richten op waar ze

zijn we allemaal erg trots.”

goed in is: het vergroten van de eigen kracht van kinderen,

Technologie

Met behulp van 3D-simulaties

Innovatie in de zorg kan sneller

jongeren en hun gezinnen.

Cliënten krijgen daadwerkelijk de regie Parlan, de organisatie voor Jeugd & Opvoedhulp in

Frank de Smit is journalist

Noord-Holland noord, was de eerste jeugdhulporganisatie die WinCare volledig omarmd heeft. “WinCare

Mobiele app WinCare en demo-omgeving

maakt het mogelijk dat cliënten daadwerkelijk de regie

Medewerkers van jeugdhulporganisaties waar WinCare in

over hun eigen hulp hebben”, zegt woordvoerder Hugo Koeman van Parlan. “Daarbij ondersteunt het systeem ook alle vormen van samenwerken; van Parlan met het gezin; van gezin met omgeving; van Parlan met gemeenten; en van ketenpartners onderling. Dankzij de tablet-app kunnen onze medewerkers mobiel werken, bijvoorbeeld als ze onderweg zijn of met een gezin aan tafel zitten. Voor ons betekent het enerzijds een belangrijke efficiencyslag en kostenbesparing. Maar belangrijker nog, dankzij WinCare kunnen cliënten, het gezin en mensen in hun directe omgeving met ons en andere hulpverleners samenwerken.”

gebruik is, kunnen de mobiele WinCare-app downloaden in de Windows Store. Met de mobiele tablet-app kunnen zij onderweg en bij gezinnen thuis op een veilige manier

alle relevante informatie uit het systeem raadplegen, cliëntgegevens en -dossiers inzien, verslagen maken, afspraken

plannen en documenten uploaden. Winvision heeft ook een demo-omgeving ingericht die een goed beeld geeft van de WinCare-app in de praktijk. Geïnteresseerden kunnen bij

Winvision inloggegevens aanvragen en in die omgeving met demogegevens het gebruik van de app ervaren. Mail voor toegang tot de demo-omgeving naar [email protected].

In het Living Heart-project heeft een multidisciplinair team van medisch specialisten en ingenieurs een levensecht 3D-simulatiemodel voor hartonderzoek ontwikkeld 16 Digitalezorg.nl Magazine

Innovatie in de zorg duurt vaak lang. Vernieuwen is vaak ook complex door alle regelgeving, de mogelijke risico’s voor patiënten en het managen en beheren van alle informatie die daarbij wordt geproduceerd. Anderzijds kan het sneller beschikbaar komen van nieuwe apparatuur, behandelingen of medicijnen veel levens redden. Volgens softwareleverancier Dassault Systèmes is de innovatie in de zorg nog aanzienlijk te versnellen met 3DEXPERIENCES. nr. 3 / 2014 17

Eén van de redenen waarom innovatie in de zorg lang

Na jarenlang onderzoek en productontwikkeling is Sapiens

De 3D-printoplossing en service van Mobelife zijn niet

duurt, is het feit dat wetenschappers en medici eerst

erin geslaagd een implanteerbare puls generator te ont-

voor iedereen geschikt, vanwege de (nog) hoge kosten. Per

nieuwe behandelingen en medicijnen moeten ontdekken en

wikkelen die veel nauwkeuriger elektrische stroompjes

jaar helpt het bedrijf momenteel echter al zo’n 150 men-

deze vervolgens langdurig moeten testen. Deels op dieren,

op de juiste locatie kan doseren dan met de tot nu toe

sen, die anders waarschijnlijk in een rolstoel belanden om

maar in een bepaald stadium van de ontwikkeling ook op

beschikbare alternatieven mogelijk was. “Wij hebben de

mobiel te blijven.

mensen. De Franse softwareleverancier Dassault Systèmes

simulatiesoftware van Dassault Systèmes gebruikt om het

heeft met name in de auto- en vliegtuigindustrie gedurende

doseer- en buiggedrag van onze lead met elektrodes beter

Andere medische toepassingen

ruim dertig jaar ervaren dat veel fysieke testen te vervan-

te begrijpen en op basis daarvan te optimaliseren. Maar

Ter afsluiting van de persmeeting presenteerde Dassault

gen zijn door virtuele. Denk bijvoorbeeld aan de bekende

ook voor het verbeteren van onderdelen en accessoires

Systèmes nog een aantal andere medische toepassingen,

botsproeven.

van onze oplossing op basis van impactsimulaties. Dus

onder andere voor opleidings- en instructiedoeleinden. In

door virtueel te testen of botsingen van het hoofd invloed

samenwerking met het medische opleidingslaboratorium

Maxi-Cosi

Het Belgische FEops

hebben op het functioneren en de levensduur van ons

iLUMENS in Parijs heeft men Staying Alive en Born2BeAlive

Wanneer je als fabrikant een deel van die testen in een

gebruikt 3D-software

product. Daarbij hebben technici van Dassault Systèmes

ontwikkeld. Staying Alive is een 3D-experience waarin

virtuele 3D-omgeving kunt simuleren, bespaart dat zowel

voor het voorbereiden van

meegeholpen om de geometrie en materialen van onze

iedereen op het ritme van de bekende wereldhit in een

tijd als geld. Maar ook het testen van een Maxi-Cosi kinder-

hartoperaties

oplossing te verbeteren.”

virtuele 3D-omgeving op speelse wijze kan leren reanime-

De mensen van Sapiens zijn in 2006 binnen Philips gestart

ren door een defibrillator te gebruiken. BornToBeAlive is

stoeltje kun je beter virtueel dan in het echt doen. Natuur-

met hun eerste project voor diepe breinstimulatie. Dat zij

een vergelijkbare 3D-toepassing waar vrouwen vanaf het

maar 3D-simulaties zijn tegenwoordig zo nauwkeurig en

BIOVIA is een bedrijfsbreed toepasbare innovatieoplossing,

nu een waardevolle medische innovatie hebben ontwik-

moment dat ze zwanger zijn, kunnen zien hoe hun kindje

betrouwbaar, dat daarmee steeds meer ‘real life’ testen te

gebaseerd op een systematische samenwerkingsaanpak en

keld, blijkt wel uit het feit dat Medtronic het bedrijf een

zich ontwikkelt tot en met de geboorte. Dit soort educa-

vervangen zijn.

functionaliteit voor zowel modelleren en simuleren in 3D,

week voor de persmeeting

tieve medische toepassing

Daaronder vallen tot op bepaalde hoogte ook testen van

als laboratorium- en kwaliteitsmanagement. “Met BIOVIA

voor 150 miljoen euro

ontwikkelt Dassault Systè-

medicijnen op dieren en mensen. Ter illustratie daarvan de-

bieden wij een nieuwe generatie applicaties, services en

heeft overgenomen.

mes om het grote publiek

monstreerde Dassault Systèmes onlangs het zogenaamde

content om de wetenschappelijke innovatiecyclus in life

‘Living Heart Project’. “In dit project heeft een multidisci-

sciences te versnellen en de hele biosfeer te kunnen mo-

lijk zijn niet alle fysieke testen te vervangen door virtuele,

de toegevoegde waarde van

3D-geprinte orthope-

3DEXPERIENCES te laten

plinair team van medisch specialisten en ingenieurs een

delleren”, resumeert Verbruggen. ”Vanaf een wetenschap-

dische prothesen

levensecht 3D-simulatiemodel voor hartonderzoek ontwik-

pelijke ontdekking of eerste productidee, tot en met de

Als tweede klant presen-

keld”, zegt Theo Verbruggen, Benelux-manager van Dassault

marktintroductie van een nieuw medicijn of apparaat.”

teerde Peter van den Berghe

Twee andere bedrijven die

van het Leuvense bedrijf

na het officiële gedeelte

Systèmes. “Het bijzondere hiervan is het feit dat door toe-

zien.

voeging van informatie over een patiënt, afkomstig van een

De nieuwe productlijn vereenvoudigt het hergebruik van

Mobelife hoe zij onder an-

nog ter sprake kwamen,

hartfilmpje, MRI- en CT-scan, dit model volledig te persona-

alle beschikbare informatie, de communicatie en het delen

dere met deze 3D-software

zijn het Belgische IBA en

liseren is. Daarmee kunnen medisch specialisten beter en in

van informatie binnen multidisciplinaire teams, online

orthopedische prothesen

FEops. Ion Beam Applica-

kortere tijd het gedrag van het hart van hun patiënten ana-

samenwerken en projectmanagement. Wereldwijd werken

ontwikkelen en 3D-printen.

tions is een ontwikkelaar

lyseren en simuleren, zonder dat daarvoor een belastende

er ruim 2000 bedrijven met software en content die deel

Als iemand voor de tweede

van medische apparatuur

ingreep nodig is. Omdat hart- en vaatziektes de belangrijkste

uitmaakt van het BIOVIA-merk, waaronder Fortune 500 on-

of derde keer een kunst-

voor kankerbehandeling

doodsoorzaak in onze Westerse wereld zijn, kan het Living

dernemingen als AstraZeneca, BASF, Du Pont, GSK, L’Oréal,

heup of -knie nodig heeft,

Heart Project veel levens redden. Of operaties minder ingrij-

P&G, Pfizer, Sanofi en Unilever.

komt het regelmatig voor dat het bot waaraan de prothese

Medical Device-oplossing van Dassault Systèmes gebruikt.

moet worden bevestigd teveel is beschadigd en daardoor

Daarmee geven zij wereldwijd samenwerkende teams

Diepe breinstimulaties

niet langer sterk genoeg is. Dezelfde situatie komt voor bij

een centrale en uniforme toegang tot de meest actuele

pend maken voor patiënten. Het model is namelijk ook voor opleidings- en voorbereidingsdoeleinden te gebruiken.”

die de Licensed to Cure for

Dassault Systèmes is niet de eerste leverancier die met in-

complexe breuken en reconstructieoperaties. Dan kan Mo-

ontwerpen en alle benodigde informatie over regelgeving

Informatiemanagement

novaties voor de zorgsector komt, dus hoe zit het met de

belife mogelijk uitkomst bieden met een volledig op maat

en kwaliteit, om te kunnen voldoen aan de compliancy

Dat Dassault Systèmes serieuze plannen heeft voor het

praktische toepasbaarheid van hun software? Tijdens een

gemaakte heup, knie of ander kunstbot, dat binnen een

richtlijnen. Dat bespaart de medewerkers van het bedrijf

verder ontwikkelen van de zorgmarkt, blijkt onder andere

persbriefing in Domus Medica vertelde Karo Sedighiani

maand na het eerste contact uit de 3D-printer rolt. Mobelife

veel zoektijd. IBA heeft met genoemde oplossing ook het

uit een nieuw merk BIOVIA dat het Franse concern onlangs

van Sapiens Steering Brain Stimulation uit Eindhoven zijn

maakt deel uit van de Materialise Group, die al bijna 30 jaar

informatiegebruik binnen de onderneming volledig tra-

introduceerde. Bij R&D- en productontwikkelingsprojecten

ervaringen.

gespecialiseerd is in 3D-printing. Mobelife heeft zich gespe-

ceerbaar gemaakt, om de intellectuele eigendommen beter

cialiseerd in het langer mobiel houden van mensen door

te kunnen beschermen.

wordt veel nieuwe informatie geproduceerd, die in een later stadium weer nodig is voor het aanvragen van medi-

Sedighiani is senior mechanical engineer bij een bedrijf

het aanbieden van volledig op maat gemaakte orthopedi-

cijn- of apparatuurregistraties, patenten en alle vereiste

dat is gespecialiseerd in het ontwikkelen van een nieuwe

sche prothesen. “Wij maken op basis van een CT-scan eerst

Tenslotte kwam het eveneens Belgische bedrijf FEops nog

productdocumentatie. Het beheer en hergebruik van al die

methode voor diepe hersenstimulatie. Dat kan door via

het ontwerp voor een patiëntspecifieke prothese, inclusief

ter sprake, dat de 3D-software van Dassault Systemes

verplichte informatie kan bij veel bedrijven nog aanzien-

een ingrijpende operatie een apparaatje met een elektrode

de beste fixatiemogelijkheid op het omliggende bot”, vertelt

zowel gebruikt voor productontwikkeling, als het voor-

lijk efficiënter worden georganiseerd. Daarom levert Das-

in te brengen dat op bepaalde plaatsen in de hersenen

Van den Berghe. “Met behulp van 3D-simulaties en visuali-

bereiden van hartoperaties. FEops heeft een oplossing

sault Systèmes oplossingen voor informatiemanagement.

elektrische pulsjes afgeeft. Doel van deze behandeling is

saties kunnen wij daarbij precies zien waar het echte bot

ontwikkeld om bij cardiologische patiënten met minimale

Om de functionaliteit daarvan uit te breiden heeft men

om de gevolgen van ziektes als Parkinson of bijvoorbeeld

nog sterk genoeg is om bijvoorbeeld onze kunstheup met

belasting via een katheter een nieuwe hartklep aan te

begin dit jaar Accelrys overgenomen en de life sciences-

epilepsie tegen te gaan. Het is geen genezende oplossing,

schroeven op te fixeren. Op basis daarvan leveren wij bij

brengen.

software van beide bedrijven onder de nieuwe merknaam

maar een middel om de nadelige gevolgen voor de patiënt

elke prothese ook geleiders om de orthopedische arts te

BIOVIA geïntegreerd en gebundeld.

zoveel en zolang mogelijk te verminderen.

helpen precies op de juiste plekken te boren.”

18 Digitalezorg.nl Magazine

Jos Raaphorst is uitgever van Digitalezorg.nl magazine nr. 3 / 2014 19

Onderzoek

Nictiz en V&VN hebben hiervoor een online enquête uit-

overdracht vaak informatie te bevatten die niet eenduidig

gezet onder (transfer)verpleegkundigen, verzorgenden en

is of verouderd. Daarnaast zeggen de respondenten dat

andere betrokkenen bij de verpleegkundige overdracht die

ze de informatie uit een overdracht vaak moeten over-

werkzaam zijn in alle sectoren binnen de gezondheidszorg.

typen, wat onnodig veel tijd kost. Een ander knelpunt dat is genoemd, is dat de patiënt en/of diens naaste niet of

Met verpleegkundige overdracht wordt de verpleegkundige

nog onvoldoende wordt betrokken bij de verpleegkundige

patiëntinformatie bedoeld die verpleegkundigen overdra-

overdracht.

gen aan een volgende instelling waar een patiënt naartoe gaat. In de overdracht staan gegevens als medicijngebruik, gebruik van medische hulpmiddelen, hulpbehoefte zoals hulp bij het wassen en kleden, voedingsadvies en wondverzorging. Die informatie is nodig om de patiënt de juiste zorg te bieden.

Verpleegkundige overdrachten Verpleegkundigen dragen gemiddeld naar vijf soorten zorginstellingen patiëntgegevens over (zie figuur 1). Dit zijn bijvoorbeeld thuiszorgorganisaties, verzorgingstehuizen en algemene ziekenhuizen, hospices of revalidatiecentra. Dit gemiddelde zegt nog niets over het totaal aantal overdrachten van een verpleegkundige. In de praktijk wordt in de meeste gevallen bijvoorbeeld niet alleen naar één verpleeghuis in de regio overgedragen, maar naar meerdere

Figuur 2- Ervaren knelpunten bij de verpleegkundige over-

verpleeghuizen die zich in dezelfde regio bevinden. Dit

dracht (n= 673).

pleit voor een goede inrichting van de overdracht zodat de juiste volledige informatie wordt overgedragen.

Papier Een ruime meerderheid van de ondervraagde verpleegkundigen verstuurt en ontvangt een verpleegkundige overdracht nog steeds op papier. De verpleegkundige moet een ontvangen overdracht vaak zelf nog overtypen of -schrijven in het patiëntendossier. Bij de meerderheid van de verpleegkundigen is het niet mogelijk een overdracht digitaal te verzenden of te ontvangen. Ongeveer een kwart van de respondenten verstuurt en ontvangt de verpleegkundige overdracht inmiddels digitaal.

Rapport NICTIZ en V&VN:

eOverdracht Doel van het onderzoek was te peilen wat de status is in

Verpleegkundige overdracht via standaard scheelt tijd Zeventig procent van de verpleegkundigen in Nederland ervaart knelpunten bij het overdragen van patiëntgegevens tussen instellingen. Dit blijkt uit het onderzoek ‘De verpleegkundige overdracht, een geoliede machine?’ van Nictiz en Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN). Bijna een kwart van de ruim 800 ondervraagde verpleegkundigen geeft aan dat er soms helemaal geen overdracht is. Als de verpleegkundige overdracht via de standaard eOverdrachtsbericht verloopt, scheelt hen dat tijd. 20 Digitalezorg.nl Magazine

2014 in vergelijking met 2010. Toen heeft Nictiz samen Figuur 1- Aantal verschillende soorten zorginstellingen

met ActiZ, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN)

waarmee respondent verpleegkundige overdracht doet

en V&VN in een onderzoek al problemen gedetecteerd met

(n= 725).

de overdacht. Op basis hiervan heeft Nictiz in samenwerking met ActiZ,

Knelpunten

V&VN en verpleegkundige experts uit de Geestelijke

De verpleegkundige overdracht blijkt in de praktijk nogal

Gezondheidszorg (GGZ), ziekenhuizen, revalidatiecentra,

tegen te vallen. Van de respondenten geeft bijna 70 pro-

een Universitair Medisch Centrum en VVT-instellingen

cent aan knelpunten te ondervinden in het verpleegkun-

een landelijke standaard opgesteld voor de verpleegkun-

dige overdrachtsproces. 61 procent van de ondervraagde

dige overdracht in de keten. Ook is op basis hiervan een

verpleegkundigen ontvangt onvolledige documenten en

verpleegkundig overdrachtsbericht (eOverdrachtsbericht)

23 procent krijgt helemaal geen gegevens. Daarnaast

ontwikkeld.

moeten verpleegkundigen regelmatig terugbellen naar de zorginstelling die de overdracht heeft verstuurd om extra

Beroepsstandaard

informatie op te vragen of ontvangt de verpleegkundige de

Met deze standaard wordt bepaald welke informatie bij

overdracht te laat (figuur 2). Ook blijkt de verpleegkundige

de verpleegkundige overdracht uitgewisseld moet wornr. 3 / 2014 21

den. Aan de hand van de dataset is een verpleegkundig

gebruik wordt gemaakt van een standaard, kan de data ook

overdrachtsbericht (eOverdrachtsbericht) ontwikkeld.

veilig worden verstuurd. Voor verpleegkundigen die eerder

Door deze standaard te gebruiken kunnen de bestaande

geen overdacht ontvingen is dit een verademing.

Patiëntinformatie

problemen bij de verpleegkundige overdracht door de keten worden aangepakt. Het gebruik van het eOverdrachts-

Tijdwinst

bericht draagt bij aan het verminderen van de kans op

Er wordt met name door de instellingen die de verpleeg-

fouten bij overdracht van gegevens, omdat de gegevens

kundige overdracht ontvangen aangegeven dat ze veel

digitaal zijn en niet steeds overgetypt of -geschreven

tijdswinst boeken, omdat de informatie veel vollediger is

hoeven te worden. Tevens worden de administratieve

en men bijna niet meer hoeft terug te bellen naar de zorg-

lasten daardoor verlaagd. De zendende partij hoeft niet

instelling die de verpleegkundige overdracht verstuurt,

op zoek naar informatie om dit vervolgens over te typen.

iets dat voorheen vaak het geval was. Daarnaast kunnen

En de ontvangende partij krijgt de juiste en volledige

deze zorginstellingen de komst van de patiënt beter voor-

informatie aangeleverd.

bereiden omdat nu op voorhand duidelijk is welke zorg er

Daarnaast ontstaat er eenduidig taalgebruik tussen zorg-

nodig is.

organisaties en beroepsgroepen. Door het gebruik van een door de sector opgestelde standaard zijn er afspra-

Nog niet elke instelling die eOverdracht gebruikt geeft aan

ken over de inhoud van de overdracht. Dit zorgt voor

tijdswinst te boeken. Men geeft aan dat dit met name komt

meer duidelijkheid en de overdracht is vollediger, toe-

doordat de informatie in de overdracht niet gekoppeld is

gankelijker en beter leesbaar. Dit levert ook meerwaarde

aan het elektronisch patiëntendossier. Verpleegkundigen

op voor de patiënt; er worden minder fouten gemaakt,

moeten de informatie dus alsnog overtypen van het dos-

het is voor de patiënt of diens naasten niet meer nodig

sier in de eOverdracht of vanuit de eOverdracht naar het

om vragen herhaaldelijk te beantwoorden en alle rele-

dossier. Het kan veelal nog niet automatisch geëxporteerd

vante zorginhoudelijke informatie staat al vermeld in de

of geïmporteerd worden vanuit de systemen.

overdracht, zo is het duidelijk welke zorg geleverd moet worden.

Irene Duijvendijk is adviseur Zorg ICT & Innovatie bij NICTIZ

Regio’s Zes regio’s in Nederland gebruiken de eOverdracht; Schiedam, Gouda, Amsterdam, Twente, Leiden en Den Haag. De eerste ervaringen zijn positief. Door het gebruik van de

Transferverpleegkundige Vlietland ziekenhuis:

standaard wordt er een kwaliteitsslag gemaakt; de gebrui-

“Het zou het mooiste zijn als je ervoor zorgt

kers geven aan dat er voorheen heel vaak geen overdracht

dat alle informatie uit het verpleegkundig elek-

was, en dat dat nu wel het geval is. Daarnaast is de informatie uitgebreid en veel vollediger, eenduidiger, actueler,

tronisch dossier gekoppeld is aan eOverdracht,

eerder beschikbaar, niet meer handgeschreven en kan de

zodat de informatie niet meer overgetypt moet

overdracht veiliger worden verstuurd. Desgevraagd zeggen verpleegkundigen dat ze met eOverdracht tijdwinst

Wat kunnen we met Persoonlijke Gezondheidsdossiers in de zorg?

Vraag naar PGD’s groeit

worden.”

boeken. Dat kan oplopen tot een tijdsbesparing van 25 minuten per overdracht. Ook kunnen verpleegkundigen in de instelling waarnaar de patiënt wordt overgedragen de komst van een patiënt beter voorbereiden omdat ze weten

Meer informatie:

welke zorg nodig is. Voorwaarde is wel dat de eOverdracht

• rapport De verpleegkundige overdracht, een

is gekoppeld aan het elektronisch patiëntendossier. In vier van deze regio’s is gesproken met gebruikers over hun ervaringen met het gebruik van eOverdracht. De eerste ervaringen zijn positief. Geconcludeerd kan worden dat een kwaliteitsslag wordt gemaakt als de standaard wordt gebruikt.

Vollediger De gebruikers geven aan dat de informatie uit de eOverdracht nu veel uitgebreider, vollediger actueler, eerder beschikbaar is door het gebruik van eOverdracht. Het digitaal aangeleverde formulier is daarbij beter leesbaar. Omdat 22 Digitalezorg.nl Magazine

geoliede machine?, http://www.nictiz.nl/page/

Publicaties?mod[Nictiz_FileCabinet_Module][i]=1101

• whitepaper ‘Tips voor een efficiënte overdracht van verpleegkundige patiëntgegevens’.

• whitepaper ‘eOverdracht in de praktijk, ervaringen en

Er is veel belangstelling voor Persoonlijke Gezondheidsdossiers. Een PGD levert een wezenlijke bijdrage aan preventie en zelfmanagement. Het geeft de cliënt het instrument in handen om gedurende zijn hele leven gezondheids- en medische informatie te verzamelen van zichzelf en zijn dierbaren.

Wat is een PGD? Wanneer het gaat om elektronische patiënten- of cliëntendossiers in de zorg, is er veel begripsverwarring. We hanteren de volgende hoofdindeling: • Portals van zorginstellingen - Een ziekenhuis of zorginstelling deelt de gegevens met haar patiënten of cliënten. Vaak biedt een dergelijke portal mogelijkheden om het eigen dossier in te zien. Dit dossier is onderdeel van het

tips’.

Door het gebruik hiervan te integreren met de eigen

Elektronisch Patiënten of Cliënten Dossier (EPD/ECD)

dienstverlening, kunnen zorginstellingen de kwaliteit van

dat binnen de instelling gebruikt wordt. Dat systeem is

u contact opnemen met Irene van Duijvendijk (duijven-

de zorg verbeteren, de kosten verlagen en voldoen aan de

eigendom van de zorginstelling(en), terwijl deze orga-

wensen van de moderne zorgconsument. Bovendien wor-

nisatie ook de regie heeft over de informatie die via het

den vele complexe koppelingen in de zorgketen overbodig

portaal beschikbaar wordt gesteld.

• Heeft u vragen of opmerkingen over dit artikel, dan kunt [email protected] / www.twitter.com/IreneV_D).

U vindt de whitepapers via http://www.nictiz.nl/page/ Publicaties/Whitepapers

door de informatievoorziening rondom de cliënt te orga-

• Landelijk EPD - Over dit begrip is veel verwarring. Een

niseren. Er zijn echter nog veel vragen over de toepassing

betere term is het Landelijk Schakel Punt (LSP). Het gaat

van PGD’s.

immers om een infrastructuur waarbij op gestandaarnr. 3 / 2014 23

diseerde wijze patiënteninformatie wordt uitgewisseld

het verzamelen van medische informatie, het managen van

wordt de (persoonlijke) medische informatie als essentieel

Blue Button

tussen zorgverleners onderling. De recente status is dat

persoonlijke gegevens ten aanzien van zelfzorg, het raad-

gezien, zoals blijkt uit de volgende doelstelling: ‘Binnen 5

In dit kader is het ook belangrijk om Blue Button te noe-

het toegepast wordt voor patiënten die daar expliciet

plegen van het Elektronische Patiëntendossier (EPD) en de

jaar heeft 80% van de chronisch zieken direct toegang tot

men. Dit initiatief is in 2010 in de Verenigde Staten gestart

toestemming voor hebben gegeven. De toepassing be-

communicatie met familie, omgeving en professionals. Dit

bepaalde medische gegevens, waaronder medicatie-infor-

in het kader van het Meaningful Use-programma van de

treft vooral medicatiegegevens die worden uitgewisseld

is dus geen vervanging van bovenstaande toepassingen,

matie, vitale functies en testuitslagen, en kan deze desge-

regering-Obama. Via Blue Button kunnen alle oorlogsvete-

tussen huisartsen en apotheken.

maar een aanvulling daarop. In onze visie is dit een zeer

wenst gebruiken in mobiele apps of internetapplicaties.

ranen hun persoonlijke gezondheidsinformatie downloa-

belangrijke ontwikkeling. Een PGD kan immers niet alleen

Van de overige Nederlanders betreft dit 40%. Dit heeft tot

den. Vervolgens is dit initiatief ook breder ingezet.

door zorgaanbieders beheerde EPD’s, is ook een variant

ingezet worden in het zorgproces, maar ook voor preven-

effect dat mensen bewuster zijn van hun eigen gezondheid

Ook de informatie-uitwisseling vanuit de patiënt naar de

beschikbaar waarbij de patiënt zelf online zijn gegevens

tie van gezondheidsproblemen.

en dat fouten in dossiers bij zorgverleners sneller gedetec-

zorgverlener zal steeds belangrijker worden. De toekomst

teerd kunnen worden’.

is immers dat een patiënt een zorgverlener inzage geeft in

• Persoonlijke Gezondheidsdossiers (PGD’s) - Naast de

beheert in een zogenaamd Persoonlijk Gezondheidsdossier (PGD). Het PGD is een elektronisch medisch dos-

Documenten

sier dat gedurende het hele leven van de patiënt wordt

In juli 2014 zijn op dit gebied twee zeer belangrijke docu-

Het belang van PGD’s wordt dus algemeen onderkend.

beeld aan het doorsturen van een document of het digitaal

opgebouwd en als bron voor gezondheidsinformatie

menten verschenen:

De Nederlandse overheid, de zorgverzekeraars en andere

beschikbaar stellen van meetwaardes. Om dit soort scena-

wordt gebruikt. Het ondersteunt mensen bij het nemen

De eerste is ‘Patiënteninformatie, informatievoorziening

belanghebbenden zullen het gebruik ervan in de komen-

rio’s te ondersteunen, is het belangrijk om tot een (gestan-

van beslissingen over hun gezondheid. De persoon is

rondom de patiënt’ door de Raad voor Volksgezondheid en

de periode dan ook nadrukkelijk en actief gaan onder-

daardiseerde) informatie-uitwisseling te komen tussen de

zelf eigenaar en beheerder van het PGD en de daarin

Zorg (RVZ). In dit advies aan de minister van VWS wordt

steunen.

systemen van de zorgaanbieder en PGD-toepassingen. De

opgeslagen informatie. De informatie is afkomstig van de

het belang van de inzet van PGD’s voor alle burgers, ver-

zorgverlener én van de persoon zelf. Bovendien wordt er

zekerden en patiënten benadrukt en wordt ingegaan op de

Sterke groei

bruikt. Voor de zorgaanbieders wordt het dus belangrijk de

streng gelet op beveiliging en privacy.

problemen in de zorgsector die hiermee opgelost worden.

De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF)

grotere initiatieven standaard te ondersteunen.

de relevante gedeeltes van zijn of haar PGD. Denk bijvoor-

(zorg)consument bepaalt immers zelf welk PGD hij ge-

verwacht een sterke stijging van de adoptie van PGD’s. Dit Aan de hand van deze omschrijving van een PGD - die

Het tweede document is ‘E-health en zorgverbetering’. Dit

heeft te maken met algemeen maatschappelijke ontwikke-

Informatie op maat

overigens is getoetst door experts in het veld - is een

is een brief van het ministerie van VWS aan de Tweede

lingen, zoals het toenemend gebruik van (mobiel) internet.

Een andere belangrijke toepassing van PGD’s is het aan-

inventarisatie en categorisatie gemaakt van bestaande Ne-

Kamer. In dit document wordt ingegaan op de strategische

Ook onder ouderen is dit overigens het geval. Het is een

bieden van informatie op maat aan specifieke doelgroe-

derlandse en internationale PGD’s. Hoofdcategorieën zijn

rol van ICT bij de transformatie in de zorgsector. Hierbij

wijdverbreid misverstand dat ouderen liever niet met com-

pen. Dit wordt gedaan middels mobiele apps en portals.

puters werken. Zo blijkt uit onderzoek van het CBS (2013)

Daarmee kunnen patiënten eenvoudig en laagdrempelig

dat meer dan vijftig procent van de ouderen tussen 65 en

informatie aangereikt krijgen of vastleggen. De informatie

75 jaar dagelijks op Internet zit. Na e-mailen en Internet-

wordt opgeslagen in het persoonlijke gezondheids-

bankieren staat ‘Informatie zoeken over de gezondheid’

dossier en kan op basis daarvan eenvoudig gedeeld

op de derde plaats met een score van meer dan veertig

worden met de zorgverlener. Deze aanpak zorgt boven-

procent.

dien voor ‘eenheid van taal’. Een goed voorbeeld hiervan

De vergelijking met internetbankieren wordt overigens wel

is Zodos (http://www.finalsite.nl/zodos/). Deze op basis

vaker gemaakt. Het wordt door ons allemaal heel normaal

van Microsoft HealthVault ontwikkelde toepassing is

gevonden dat we via Internet bankieren. De verwachting is

in eerste instantie gericht op diabetici in de provincie

dat een digitaal kluisje voor persoonlijke gezondheidsge-

Groningen. Via een portal kunnen zij eenvoudig gegevens

gevens net zo gewoon wordt.

bijhouden en doorsturen naar de huisarts of een specialist in het ziekenhuis.

Scenario’s

Deze toepassing wordt ook gevolgd en begeleid door Zelf-

Er zijn vele scenario’s in de praktijk waarbij een PGD ge-

zorg Ondersteund. Deze coöperatie realiseert ondersteun-

bruikt kan worden. Gedurende een mensenleven bestaan

de zelfzorg door krachtenbundeling van vertegenwoordi-

meerdere momenten waarop de toegevoegde waarde van

gers van patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars.

een PGD groter wordt. Dit kan zijn de geboorte van een

Ondersteunde zelfzorg betekent dat patiënten samen met

kind of bij een chronische ziekte. In die gevallen worden

hun zorgverleners werken aan hun gezondheid dankzij

vaak meerdere zorgverleners bezocht. Zonder toepassing

ICT, hulpmiddelen en hun omgeving.

van een PGD ontstaan problemen in de afstemming en informatie-uitwisseling. Via de NPCF zijn vele goede voor-

Een persoonlijk gezondheidsdossier (PGD) levert hierbij

beelden te vinden hoe een PGD hierin een zinvolle bijdrage

een wezenlijke bijdrage. Het geeft de cliënt een instrument

kan leveren. Voorbeelden hiervan zijn te vinden via

om gedurende zijn hele leven gezondheids- en medische

http://bit.ly/PGD-onderzoeken).

informatie te verzamelen van zichzelf en zijn dierba-

Bij praktijkscenario’s en oplossingen is het van groot

ren. Door het gebruik hiervan te integreren met de eigen

belang om in te gaan op de wijze waarop er samenge-

dienstverlening, kunnen zorginstellingen de kwaliteit van

werkt kan worden tussen zorginstellingen en gebruikers

de zorg verbeteren en voldoen aan de wensen van de mo-

van een PGD. De vraag aan een arts of hij ons dossier kan

derne zorgconsument.

uploaden naar ons PGD zal heel normaal worden. Daar-

24 Digitalezorg.nl Magazine

mee wordt een PGD voor zorgaanbieders dus relevant om

Drs. Kristian de Lange is directeur van Thysia Information

mogelijk te maken.

Management nr. 3 / 2014 25

”Voorheen dachten we te groeien door een toename

Onderzoek

van het aantal verrichtingen. Zo werkt dat niet meer”, aldus Henk Bleker, software architect bij Certe

Certe ontwikkelt eigen middelware voor POCT analyse apparatuur bij huisartsen

Proefproject met e-diagnostiek levert gevalideerde data en tevens snel uitslagen 26 Digitalezorg.nl Magazine

Leveranciers van consumenten ICT, zoals Samsung en Apple (Apple Watch) gaan zich met hun smart devices richten op de markt voor zorgverlening. Meer self-service kan de zorg goedkoper maken. Of de kwaliteit beter wordt, moet worden afgewacht. Bij zelfdiagnose op grote schaal is de kans groot dat zorgvuldig opgebouwde medische dossiers worden vervuild door niet-gevalideerde data. Certe uit Groningen streeft met POCT-analyseapparatuur bij huisartsen naar zowel een razendsnelle uitslag als naar betrouwbare gevalideerde data.

zelf hun medische dossiers invullen. Natuurlijk, de zorg snakt naar innovaties nu zorgverzekeraars met hun door de politiek verleende macht de vergoedingen voor verrichtingen nog verder willen verlagen. Toch is het curieus dat juist in de zorg met alle privacy-voorschriften initiatieven ontstaan die het niet zo nauw nemen met de integriteit van medische data. Niet-gevalideerde data in het elektronisch patiëntendossier helpt immers niet bij het verbeteren van de kwaliteit van de zorg. Het testen op ziektebeelden en het beoordelen van de resultaten is werk voor professionals. Zij kunnen mogelijke

De self-service zorgdiensten schieten straks als padden-

afwijkingen op juiste wijze inschatten en vaststellen of

stoelen uit de grond, wanneer de eHealth-ontwikkelingen

data aan het medische dossier van een persoon kan worden

door het grote publiek worden omarmd. Gewoon je smart-

toegevoegd. Dat een patiënt snel de uitslag wil horen van

phone of wearable uitlezen en je weet wat je mankeert. De

een test, valt te begrijpen. Bij Certe, het grootste medische

revolutie van het ‘Internet of Care’ laat zorgconsumenten

laboratorium in Noord-Nederland, loopt een proefproject nr. 3 / 2014 27

in het kader van de zogeheten ‘Point of Care Test’ (POCT).

besloten tot de ontwikkeling van eigen software die zij in-

Consolidatie van laboratoria

Deze test bestaat uit een laboratoriumonderzoek, uitge-

stalleerden op een ’open’ Raspberry Pi-computer. Uitgerust

voerd op analyseapparatuur in de huisartsenpraktijk. De

met seriële poorten fungeert deze computer als gateway

Certe is ontstaan na de fusie in 2012 van LabNoord en

testuitslag volgt binnen een aantal minuten en laat zich di-

voor de POCT-analyseapparatuur in de huisartsenpraktijk.

rect meenemen bij de besluitvorming over de behandeling.

Aan de andere kant van de internetverbinding staat een zelf ontwikkelde POCT-server die via de zogeheten Ensemble ESB

Aanvraagformulieren

(ESB staat voor Enterprise Service Bus) communiceert met

”Voorheen dachten we te groeien door een toename van

het Laboratorium Informatie Systeem (LIS). Een aanvraag

het aantal verrichtingen. Zo werkt dat niet meer”, aldus

voor een diagnosetest komt nu geheel digitaal van het Huis-

Henk Bleker, software architect bij Certe. ”Zorgverzekeraars

arts Informatiesysteem (HIS) via ZorgDomein en de Ensem-

verwachten van onze klinisch chemici en microbiologen dat

ble ESB terecht in het orderbestand van het LIS bij Certe.

zij huisartsen adviseren om niet meer dan de strikt nood-

Alle noodzakelijk informatie over de huisarts, patiënt en

zakelijke laboratoriumonderzoeken af te nemen. In samen-

soort test is in de vorm van een gecodeerd standaardbericht

spraak met de NHG zijn de aanvraagformulieren daarom

voorhanden. De gegevens over de aanvraag worden bij de huisarts op een loopbriefje met barcode (uniek ZorgDomein-

probleem-georiënteerd opgesteld. Dus een arts kruist slechts

Laboratorium voor Infectieziekten. Het verzorgingsge-

bied telt ongeveer 1,2 miljoen patiënten, verdeeld over de provincies Groningen, Drenthe en Friesland. Tot de orga-

nisatie behoren een huisartsenlaboratorium, een trombo-

sedienst, klinisch chemische en medisch microbiologische laboratoria. Met 850 medewerkers levert de organisatie

integrale medische diagnostiek voor klinische chemie en medische microbiologie en hiervan afgeleide producten

en diensten voor zorgverleners en hun patiënten. Per jaar

worden ruim een miljoen bloedafnames verricht. Daarvoor zijn 176 spreekuurlocaties beschikbaar en een wagenpark van honderd auto’s, waarmee de medewerkers van de

trombosedienst circa 80.000 huisbezoeken per jaar in het verzorgingsgebied afleggen. De ondersteunende IT komt

een minimaal onderzoek voor een gedefinieerd ziektebeeld

den. Daar werd deze informatie - eveneens handmatig - in

nummer) uitgeprint. Daarmee gaat de patiënt naar de

aan. Omdat de behoeften van patiënten en zorgverleners

het Laboratorium Informatie Systeem (LIS) van het bedrijf

dienstdoende doktersassistent voor de test. Die gebruikt een

wijzigen, creëren we aanvullende diensten die aansluiten op

in Groningen opgenomen. Een bron van ergernis voor de

barcodescanner, gekoppeld aan de POCT-analyser, voor het

deze wensen. Die diensten moeten tevens bijdragen aan een

daar werkzame ICT-professionals. Zij ontwierpen een tech-

invoeren van het ZorgDomeinnummer van het loopbriefje.

verdere verlaging van de kosten voor diagnostiek.”

nische infrastructuur voor digitale gegevensoverdracht.

De meetwaarden gaan vervolgens als gecodeerd bericht via

De goede ervaring met integratiesoftware en koppelingen

Die laten ze zoveel mogelijk gebruik maken van in de

de internetverbinding naar het LIS en daarna als Edifact-

via standaard protocollen bracht de software architect van

zorgsector breed geaccepteerde methoden, zoals order-

bericht naar het HIS van de huisarts. Binnen een tijdsbestek

richtingen afgedekt door het ordernummer uit ZorgDomein

Certe op het idee van e-diagnostiek. Al in een veel eerder

aanvraag via ZorgDomein en rapportage van resultaten via

van vijf minuten is een betrouwbare testuitslag beschikbaar.

met identificatie van de patiënt en de medewerker van de

stadium was de organisatie begonnen met het plaatsen

Zorgmail (Edifact-berichtenverkeer).

van Porta Vita, een SaaS-oplossing specifiek voor trombosediensten, die via Ensemble met HL7-berichten communiceert met het LIS van Certe in Groningen.

huisartsenpraktijk. Wanneer een ziekenhuis, zorgverzekeBleker van Certe: ”Met de volledig digitale resultaatverwer-

raar of accountant achteraf de juistheid van onze aan-

diverse huisartsen in het verzorgingsgebied, waaronder

Raspberry Pi

king van de point of care-testen besparen we veel tijd en

vraagregistraties wil verifiëren, dan kan ik via de Message

CRP-meters (C-Reactief Proteïne), urinestriplezers en me-

De POCT-analyseapparatuur in de huisartsenpraktijk is

menskracht. Het is simpel qua uitvoering, we krijgen ge-

Bank-functie van Ensemble met zijn talloze zoekmogelijk-

ters voor het vastleggen van afwijkende stollingswaarden

voorzien van een RS-232C interface, maar niet altijd met

valideerde gegevens binnen van de patiënt en degene die

heden, de gevraagde gegevens met een simpele druk op de

(D-Dimeer). De in de huisartsenpraktijk gemeten waarden

een gestandaardiseerde IP-connectie voor koppeling aan

de test heeft uitgevoerd. Het gaat hierbij om gecodeerde

knop tevoorschijn halen.”

werden in het verleden handmatig vastgelegd en werden

internet. In principe zijn de apparaten niet gemaakt om

berichtgeving over veilige verbindingen. We leveren een

vervolgens per fax naar het centrale laboratorium verzon-

aan te sluiten op externe systemen. De Certe-medewerkers

snelle rapportage aan de huisarts. Juridisch zijn de ver-

van analyse-apparaten voor point of care-testen bij de

Geen koudwatervrees voor experimenteren De ICT-specialisten van Certe tonen geen koudwatervrees als het gaat om experimenteren met elektronica en bijbe-

horende programmatuur voor interfaces waarmee uiteenlo-

pende apparaten aan de backoffice van het laboratoriumbedrijf zijn te koppelen. De kern van de informatievoorziening bestaat uit een LIS (Laboratorium Informatie Systeem). Door

hierdoor geen aparte database-beheerder nodig. Daardoor kan een organisatie volstaan met een betrekkelijk

kleine IT-staf en zich focussen op nieuwe projecten zoals het integreren van data uit afzonderlijke systemen in het applicatielandschap. Daarvoor gebruikt Certe een ander product uit de Intersystems-stal.

diverse fusies beheert de ICT-afdeling straks drie verschil-

Hoewel Ensemble als Enterprise Service Bus (ESB) universeel

betreft dat Molis van Vision4Health en GLIMS (Cyberlab en

pelingen (HL7) gericht op de zorgsector. Op die manier

lende LIS-omgevingen. Naast Labosys van Philips Healthcare Cybertrack) van de firma MIPS. De laatste twee gebruiken

Oracle als onderliggende database, terwijl Labosys stoelt op Caché van Intersystems. Via het ASTM-protocol interacteert een LIS met de diverse apparaten in het laboratorium.

De afdeling Informatievoorziening en Ontwikkeling bij de Noordelijke laboranten heeft veel kennis en ervaring met

de ontwikkeling van applicaties rond de Caché-database.

De database kenmerkt zich door hoge prestaties, schaalbaarheid en een gering beslag op de systeembronnen. Daarnaast vergt de database weinig onderhoud. Er is 28 Digitalezorg.nl Magazine

Frans van der Geest is journalist

inzetbaar is, zijn de meeste voorhanden standaard kop-

laat zich een stekkerdoos samenstellen voor elke gewenste backoffice-omgeving en front-end toepassing, waaronder portalen of apparaten ten behoeve van procesverbetering. Certe laat het bouwen van slimme adapters over aan de

Ensemble-specialisten van de firma PK. Bij deze netwerk-

beheerder en hosting-organisatie met vestigingen in Assen

en Eindhoven gebruiken ze de Intersystems software in hun CU-BOX platform voor de spoedeisende zorg. Daarmee

wordt de data uit het berichtenverkeer op de huisartsen-

posten en in de spoedauto gebundeld, waardoor hulpverleners sneller en effectiever kunnen werken.

Certe maakt gebruik van de populaire Rasperry Pi-computer nr. 3 / 2014 29

het uitprinten van recepten met multi function printers

Strategie

(MFP’s), maar ook computersystemen om patiëntgegevens of onderzoeksresultaten in te voeren. Een extreem hoge uptime is hierbij noodzakelijk, aangezien artsen en verpleegkundigen te allen tijde hun werk moeten kunnen uitvoeren. IT-voorzieningen zijn hiervoor noodzakelijk. De IT-afdeling van het Erasmus MC is belast met de taak deze hoge uptime te realiseren. Geen eenvoudige taak, aangezien de afdeling zowel artsen als onderzoekers tevreden moet houden. De belangen van beide partijen komen niet altijd overeen. Zo hebben artsen behoefte aan stabiliteit en een extreem hoge uptime, terwijl onderzoekers voor hun werk de beschikking willen hebben over de laat-

De enorme data-explosie in ziekenhuizen wordt onder

ste technologieën. De IT-afdeling van het Erasmus MC zal

andere veroorzaakt door nieuwe ontwikkelingen als RNA

dus de nieuwste technologieën zo snel mogelijk moeten

expressie, Genomics Data en DNA sequencing

implementeren, zonder de stabiliteit van de IT-omgeving in gevaar te brengen. gevraagd mee te denken over een oplossing waarmee ef-

Data-explosie

ficiënt kan worden ingespeeld op de onzekere vraag naar

De afdeling staat echter voor meer uitdagingen. Zo heeft

opslagcapaciteit in de komende jaren. De partijen zijn

het Erasmus MC te maken met een enorme toename aan

gezamenlijk gekomen tot de zogeheten ‘Flexible Capacity

data. Het oude ziekenhuisinformatiesysteem heeft in 36

Services’ (FCS). Dit is een aanpak waarmee het Erasmus MC

Dankzij een ‘Flexible Capacity Services’ of FCS

jaar tijd slechts 600 gigabyte aan data geproduceerd.

de beschikking krijgt over flexibel schaalbare storage- en

geheten aanpak krijgt het Erasmus MC de beschikking

In 2001 is een nieuw systeem geïmplementeerd, dat tot

compute-capaciteit. Het ziekenhuis realiseert een flinke

over flexibel schaalbare storage- en compute-capaciteit

nu toe al zo’n 1,3 petabyte aan data heeft gegenereerd.

kostenbesparing doordat alleen wordt betaald voor capaci-

Het nieuwe systeem heeft dus in 13 jaar tijd maar liefst

teit die ook daadwerkelijk wordt gebruikt.

2200 keer meer data gecreëerd dan het oude systeem in

Nico Drost van Erasmus MC tijdens HP Healthcare 2020:

Slinkend budget en data-explosie vragen om flexibele capaciteit

bijna vier decennia wist te produceren. De hoeveelheid

Erasmus MC neemt de benodigde capaciteit af bij HP. Het

data die moet worden opgeslagen, neemt dan ook drama-

ziekenhuis heeft hierdoor nooit te veel, maar ook nooit te

tisch toe.

weinig capaciteit beschikbaar. Zodra de bestaande capaciteit vol dreigt te raken, wordt deze automatisch uitgebreid

Deze razendsnelle groei wordt onder andere veroorzaakt

door het IT-bedrijf. De IT-afdeling van het ziekenhuis is

door nieuwe ontwikkelingen in de zorg, zoals RNA expres-

dus altijd gegarandeerd van voldoende opslagruimte. De

sie, Genomics Data en DNA sequencing. Bij DNA sequen-

afdeling houdt hierbij overigens wel zelf de controle over

cing wordt bijvoorbeeld bloed afgenomen, waarna met be-

de storage-capaciteit via een storage management-laag.

hulp van een microscoop van dit bloed miljoenen opnames worden gemaakt. Hierdoor ontstaat een totaalbeeld van

Wouter Hoeffnagel is journalist

een DNA-profiel. Dit soort technieken genereren gigantische hoeveelheden data. Zo levert een run met één van

De budgetten in de zorg staan onder druk. De zorg moet steeds meer doen met steeds minder geld. Dit geldt ook voor de IT-afdeling, die te maken heeft met slinkende budgetten in combinatie met een ware data-explosie. Nico Drost, manager IT Operations Service Organisation bij Erasmus MC, gaf op het HP Healthcare 2020-evenement een interessante presentatie over de wijze waarop het Erasmus MC met deze lastige combinatie omgaat. Het ziekenhuis blijkt bijvoorbeeld een manier te hebben gevonden om flexibel in te spelen op de explosief stijgende vraag naar storage- en compute-capaciteit. 30 Digitalezorg.nl Magazine

deze technieken al snel een terabyte aan informatie op,

Delen met andere zorginstellingen

terwijl een onderzoek al snel 4 petabyte in beslag neemt.

Erasmus MC is uiteraard niet de enige zorgverlener die

Met 13.000 medewerkers is het Erasmus MC het grootste academische ziekenhuis van ons land. Jaarlijks doet het zie-

Onnodige kosten voorkomen

kenhuis zo’n 90.000 opnames en krijgt maar liefst 550.000

Inspelen op deze ontwikkeling is niet eenvoudig. Storage-

poliklinische bezoeken. Het ziekenhuis biedt niet alleen

oplossingen ontwikkelen zich razendsnel, waardoor

patiëntenzorg, maar is ook actief in onderzoek en onderwijs.

capaciteit snel goedkoper wordt. Tegelijkertijd kan data

Het ziekenhuis is opgebouwd uit verschillende locaties: het

steeds efficiënter en gecomprimeerd worden opgeslagen.

Sophia Kinderziekenhuis, het Havenziekenhuis, de Daniel

De hoeveelheid data die het Erasmus MC de komende jaren

den Hoed kankerkliniek, de centrumlocatie aan ’s-Graven-

zal moeten opslaan, is hierdoor moeilijk in te schatten. Te

dijkwal in Rotterdam en een faculteit voor geneeskunde.

veel storage-capaciteit aanschaffen, jaagt de organisatie op onnodig hoge kosten. Onvoldoende capaciteit beschikbaar

Zorg en IT zijn in elkaar verweven

hebben is echter ook geen optie.

IT is niet meer weg te denken uit de gezondheidszorg.

Erasmus MC heeft daarom HP, de vaste partner van het

Voor allerlei taken wordt IT ingezet. Denk hierbij aan

ziekenhuis op het gebied van storage en rekenkracht,

tegen de data-explosie aanloopt. Het academisch zieken-

huis wil deze flexibele storage-oplossing ook beschikbaar maken voor andere zorginstellingen. Het ziekenhuis heeft in samenwerking met HP en cloud provider Vancis een

FCS-omgeving opgezet waar andere zorgverleners zich op kunnen aansluiten. Het ziekenhuis ziet allerlei voordelen

in een samenwerking op het gebied van storage. Zo hoopt het Erasmus MC de ICT-kosten te kunnen verlagen, extra

continuïteitsgaranties te krijgen en meer inzicht te krijgen in databeheer. Ook moet samenwerking leiden tot stan-

daardisatie, waardoor de ICT-dienstverlening verder kan worden geprofessionaliseerd.

nr. 3 / 2014 31

Marktonderzoek

steeds grotere schade zorgen. En hoewel de prioriteit op

waakhond zijn, maar de partij zijn die veilig en verant-

privacy absoluut noodzakelijk is voor de zorg, lijkt er on-

woord gebruik mogelijk maakt. Hoe vroeger in de cyclus,

voldoende besef wat een geavanceerde gerichte aanval kan

hoe beter!

doen met bijvoorbeeld een ziekenhuis.

Kennis vaak onvoldoende in eigen huis IT-security is voor iedere organisatie een ingewikkeld onderwerp waarbij het vrijwel onmogelijk is om alle benodigde kennis in eigen huis te hebben. Met de veranderende dreigingen en ook nog eens de opkomst van nieuwe technologieën zoals mobiel en cloud, is de uitdaging om bij te

Nationale IT-Security Monitor 2014:

De zorgsector heeft flink wat in te halen

blijven enorm. Niet voor niets staan trainingen in vrijwel iedere sector, ook in de zorg, hoog op de agenda. Wat de zorg echter kenmerkt, is dat de respondenten in bijzonder sterke mate aangeven dat er onvoldoende in training wordt geïnvesteerd.

Figuur 3: Security op het laatst toegevoegd?

Ook valt op dat veel respondenten aangeven dat men

Q8r3: Bij het ontwikkelen van nieuwe software komt security

steeds meer IT-securitytaken uitbesteedt. Het wordt steeds moeilijker om de kennis zelf goed te organiseren en men kiest er vaak voor om dan maar meer aan derden over te laten. De combinatie van te weinig investeren in kennis

De zorgsector heeft de afgelopen jaren veel geld geïnvesteerd in ICT. Beveiliging van alle medische en bedrijfsmatige gegevens staat hierbij hoog op de agenda, maar uit de Nationale IT-Security Monitor 2014 blijkt dat op dit gebied nog veel werk te verzetten valt.

pas bij het eind van het proces in beeld - Ben u het eerder

eens of oneens met de volgende stellingen met betrekking tot de organisatie en beleid van informatiebeveiliging?

en dan maar meer uitbesteden heeft wel enige consequen-

Wat dat betreft, heeft de zorg nog wel een weg te gaan.

ties. Het is belangrijk te beseffen dat de verantwoordelijk-

Veel meer dan in andere sectoren, geven respondenten uit

heid voor IT-beveiliging, vooral voor de data die beveiligd

de zorg aan dat security pas aan het eind in beeld komt bij

schat

wordt, uiteindelijk niet uitbesteed kan worden. Er dient

de ontwikkeling van nieuwe software. Het ‘toevoegen’ van

Meer dan in iedere andere sector wordt de security agenda

minimaal voldoende kennis aanwezig te blijven om se-

security op het laatst, leidt vaak tot onnodig hoge kosten

van zorginstellingen bepaald, zelfs gedomineerd, door

curity goed aan te kunnen sturen. Wat wordt er eigenlijk

en een groot risico dat de toepassing eenvoudigweg niet

privacy. Het staat met recht met afstand bovenaan op

beveiligd? De systemen van vandaag of de systemen van

veilig in gebruik kan worden genomen.

de prioriteitenlijst. Ook in de specifieke investeringen in

morgen?

Samenvattend zien we dat er binnen de zorg veel aandacht

Privacy overheerst, cybercrime vaak onder-

technologie, is de focus op privacy zichtbaar: de investe-

voor IT-security is. Als we naar het formuleren en uitvoe-

De zorg is mensenwerk. Dat zal waarschijnlijk altijd wel

ringen groeien vooral op het gebied van identiteitsbeheer

ren van beleid kijken, doet de zorg niet meer onder voor

zo blijven. En hoewel ook in deze sector decennia geleden

en databeveiliging/encryptie, terwijl weinig investeringen

andere sectoren. De nadruk ligt dermate veel op privacy,

informatietechnologie zijn intrede heeft gedaan, wordt

gaan naar bijvoorbeeld het beveiligen van het snel groei-

dat andere belangrijke vraagstukken hier en daar onder-

het vaak als een soort noodzakelijk kwaad beschouwd.

ende leger van mobiele apparaten.

gesneeuwd raken. Een belangrijk aandachtspunt is dat

Toch zijn technologiebedrijven massaal aan het inzetten

IT-security minder een poortwachter en meer een partner

op deze sector en worden er miljarden gespendeerd in

moet worden die nieuwe technologische oplossingen veilig

R&D die zich specifiek op de gezondheidszorg richt. De

de organisatie binnenloodst. Kijken we naar de technologie

zorgvraag neemt de komende decennia sterk verder toe,

die de komende decennia op de zorgmarkt beschikbaar

zowel in kwantitatieve als kwalitatieve zin, terwijl zor-

gaat komen, is dit bepaald geen luxe.

ginstellingen te arbeidsintensief zijn om die vraag met de beschikbare beroepsbevolking en op een betaalbare wijze

Peter Vermeulen is directeur van onderzoeksbureau Pb7 Figuur 2: Stellingen met betrekking tot IT-security kennis

op te vangen.

Research

in de zorg

Q23. Bent u het eerder eens of oneens met de volgende stel-

Ook zonder de aanstormende technologiegolf, is de zorgsector inmiddels sterk afhankelijk geworden van ICT. Kenmerkend voor de zorgsector is dat er met een enorme

lingen?

In juni heeft Pb7 Research het veldwerk afgerond van de op het gebied van IT-security bij organisaties met 50 of

hoeveelheid privacygevoelige informatie wordt gewerkt

Figuur 1: Top 10 securitythema’s in de zorg

Het is veelzeggend dat de helft van de respondenten aan-

die bovendien op het juiste moment snel en eenvoudig

Q14: Welke van de volgende thema’s zijn voor u de komende

geeft, en dit geldt trouwens ook voor andere sectoren, over

12 maanden het belangrijkst op het gebied van IT-security?

onvoldoende kennis te beschikken om mobiele toegang

Hoewel beveiliging goed op het netvlies van de meeste

In de andere sectoren is er ook veel aandacht voor privacy,

lossingen te garanderen. Voor de zorg komen we dan ook

zorginstellingen blijkt te staan, laat de Nationale IT-Secu-

meestal minder dan in de zorg, maar ligt de hoogste prio-

tot dezelfde aanbeveling als voor andere sectoren: versterk

rity Monitor ook zien, dat de zorg op een aantal punten

riteit bij cybercrime. Cybercrime neemt snel toe in omvang

de positie van security daar waar technologie de organisa-

nog een inhaalslag heeft te maken ten opzichte van andere

en complexiteit en kan door de toenemende afhankelijk-

tie binnenkomt. Zorg ervoor dat nieuwe technologie veilig

sectoren.

heid van digitale middelen voor primaire processen voor

kan worden geïntroduceerd. Security moet hierbij geen

toegankelijk moet worden gemaakt. Om dat zorgvuldig te doen, dient IT-beveiliging dan ook een topprioriteit te zijn.

32 Digitalezorg.nl Magazine

Over de Nationale IT-Security Monitor

adequaat te beveiligen of een veilig gebruik van cloudop-

Nationale IT-Security Monitor. Meer dan 200 beslissers

meer medewerkers hebben de moeite genomen om zich

door een lange lijst te worstelen met vragen omtrent het gebruik en de uitdagingen van IT-security in Nederland.

Daaronder waren meer dan 30 respondenten uit de zorg.

Daarmee zijn de resultaten beperkt representatief voor de

zorgsector, maar wordt desalniettemin een duidelijk beeld geschapen van de stand van zaken in de sector.

nr. 3 / 2014 33

Technologie

Over 3D-brillen en diagnostiek

Epson toont nieuwe technologie voor de zorg De Epson EH-TW9200

Displays en projectoren die beelden in 3D weergeven, kunnen nuttige toepassingen hebben in de gezondheidszorg. Met name voor diagnostische en educatieve doeleinden kan de extra dimensie voor meer begrip, inzicht en duidelijkheid zorgen.

3D-projector met een stereomicroscoop

Onze perceptie van diepte is mogelijk omdat onze beide

dat toen de CT- en MRI-technologieën werden ontwik-

Dat dit soort technologie nog niet standaard is in de

Smart glasses kunnen hier een uitkomst bieden. Ze bieden

ogen verschillende beelden ontvangen van wat we zien.

keld, de ontwikkeling van hoogwaardige stereoscopische

gezondheidszorg blijkt uit het feit dat er een lange zoek-

een stereoscopische weergave en kunnen de behandelende

Onze hersenen maken er vervolgens één beeld van met

displays achterliep op die van hoogwaardige 2D-displays

tocht nodig was voor de juiste projector werd gevonden.

arts in staat stellen om in real-time te zien wat er gebeurt

drie dimensies. Dit driedimensionale beeld zorgt ervoor

en de technologie voor het maken van medische beelden

“We hebben veel verschillende tv’s en projectoren uitge-

terwijl er geopereerd wordt. We zien nu al toepassingen

dat we ingewikkelde ruimtelijke eigenschappen en rela-

dus gebaseerd is op het gebruik van 2D-beeldtechnologie.

probeerd, maar geen van alle gaven ze het juiste 3D-beeld

die gebruikmaken van de 3D-mogelijkheden van smart

ties beter kunnen begrijpen en afstanden goed in kunnen

De diepteverschillen worden nu vaak weergegeven door

voor deze toepassing”, stelt Timmermans. “We wilden

glasses. Evena Medical, een producent van hoogwaardige

schatten. Het ligt voor de hand dat het voordeel van waar-

diepte-aanwijzingen als perspectief, occlusie, textuur,

de mogelijkheid om naast de live-operaties ook opgeno-

medische apparatuur, lanceerde onlangs het Eyes-On Glas-

nemen in 3D ons ook van pas kan komen in de gezond-

schaduw, kleur en beweging. Wanneer we deze beelden op

men beelden te laten zien aan de studenten. We nemen

ses System, een elektronische bril waarmee verplegend

heidszorg, waar het juist interpreteren van beeld in veel

een stereoscopische display zouden weergeven, dan wordt

de beelden op met 50 frames per seconde en dat moet

personeel door de huid van patiënten ‘heen kan kijken’ en

gevallen het verschil tussen leven en dood kan betekenen.

de 3D-structuur natuurlijk op een veel duidelijker manier

weer opnieuw berekend worden in de projector om er een

zo eenvoudig de aderen kan lokaliseren. Het Eyes-On sys-

onthult.

3D-beeld van te maken. Met de Epson-projector werkte

teem gebruikt de technologie van Epson’s Moverio smart

dat feilloos, omdat we hier de optie hadden om de twee

glasses en maakt gebruik van multi-spectrale 3D-technolo-

beelden op elkaar te leggen.”

gie. Het is het eerste apparaat dat het detecteren van ade-

Met de uitvinding van de röntgenstraal in 1895 konden medische specialisten ineens in het lichaam kijken, zonder

Educatieve voordelen

het te openen en zo een diagnose stellen. De beeldkwaliteit

Een goed voorbeeld van effectief gebruik van stereoscopi-

was toen nog erg laag en de beelden waren niet eenvoudig

sche beelden in de gezondheidszorg wordt geleverd door

Wearables

mogelijk maakt in een dergelijk eenvoudig en draagbaar

te interpreteren. Dankzij nieuwere technologieën zoals

Breukhoven B.V., een bedrijf dat gespecialiseerd is in het

Voor diagnostische doeleinden ligt het gebruik van een

systeem. Het is bovendien één van de eerste toepassingen

computer tomography (CT) en magnetic resonance imaging

produceren en ontwikkelen van educatieve apparatuur.

projector misschien wat minder voor de hand, maar lijkt

van wereldwijd verkrijgbare smart glasses in de gezond-

(MRI) werd het mogelijk om te ‘scrollen’ door verschillende

Voor tandartsen in opleiding combineerden zij een

het waarschijnlijk dat we steeds vaker wearables zoals

heidszorg. Er zullen er nog veel volgen.

lagen van een opname, met veel hogere beeldkwaliteit.

Epson EH-TW9200 3D-projector met een stereomicroscoop,

smart glasses zullen gaan gebruiken. Laparoscopie, ook

Een nadeel van deze methode was dat de radioloog de

waardoor de studenten in 3D mee kunnen kijken met de

wel minimaal-invasieve chirurgie genoemd, is de inspec-

verschillende ‘plakjes’ van de opname in zijn hoofd moest

professor. “Voorheen werd er gewerkt met meekijktubes in

tie van de buikholte op een minimaal-invasieve methode.

reconstrueren tot een driedimensionaal beeld. Vandaag de

de oculair van de microscoop en dat gaf alleen een tweedi-

Via een kleine inkeping worden camera’s en medische

dag kunnen we zonder al te veel moeite met geavanceerde

mensionaal beeld”, vertelt Bob Timmermans, de directeur

instrumenten bij de patiënt ingebracht. De methode heeft

algoritmen een 3D-model construeren, dat we interactief

van Breukhoven BV. “Wilde je een goed beeld krijgen van

het voordeel dat de patiënt sneller herstelt, minder pijn

kunnen manipuleren. Deze 3D-modellen worden echter

de diepte van de kies waar in werd geboord, dan moest

ervaart en kleinere littekens aan de operatie overhoudt.

nog altijd op 2D-displays weergegeven (dus niet stereo-

je naast de behandelende tandarts gaan staan. En er kan

Omdat de camera’s en de displays die bij Laparoscopie

scopisch) en hier kan de gezondheidszorg nog een grote

maar één persoon tegelijk meekijken. Met de oplossing die

worden gebruikt alleen maar beelden in 2D weergeven,

kwalitatieve stap maken.

we nu bedacht hebben, kunnen 40 mensen tegelijkertijd

ontstaat het risico van het verkeerd inschatten van ana-

ren met duidelijke, anatomisch correcte, real-time beelden

meekijken, met allemaal hetzelfde 3D-beeld.” Om dit voor

tomische structuren door de chirurg en een verminderde

Logisch vervolg

elkaar te krijgen koppelde men de lichtwegen van een

efficiëntie van de operatie. In robotsystemen, zoals het Da

De stap van 2D-displays naar stereoscopische displays,

stereomicroscoop aan twee optische beamsplitters. Ver-

Vinci chirurgische systeem, is stereoscopische weergave

lijkt voor de hand te liggen, maar wordt nog relatief

volgens synchroniseren beeldgeneratoren de resulterende

al een standaardoptie, maar in de reguliere chirurgie is 2D

weinig gemaakt. Dit kan verklaard worden door het feit

beeldenstroom en sturen het naar de Epson 3D-projector.

nog altijd de standaard.

34 Digitalezorg.nl Magazine

Hans Vandam is journalist

Evena Medical’s Eyes-On Glasses System nr. 3 / 2014 35

Het veiligheidsbeleid ten aanzien van Promedico ASP

Praktijk

bestaat uit drie stappen: authenticatie, onweerlegbaarheid en vertrouwelijkheid

Via volledig gehoste ASP-dienst

Promedico garandeert vertrouwelijkheid van medische dossiers

Succesfactoren Omdat de medische dossiers via een open internetverbinding toegankelijk zijn voor huisartsen en ander medisch personeel moeten de veiligheidsnormen voldoende hoog zijn. Promedico nam geen risico’s om de beveiliging en vertrouwelijkheid van de gegevens te waarborgen. Informatie is enkel toegankelijk via een VPN-verbinding of met behulp van een zogeheten Digipass-token. Niet-geautoriseerde personen kunnen hierdoor de informatie niet opvragen of inkijken. “Ons veiligheidsbeleid ten aanzien van Promedico ASP is heel streng”, zegt Robert Verhagen, operations manager bij het bedrijf. “Het bestaat uit drie stappen: authenticatie, onweerlegbaarheid en vertrouwelijkheid. Om te voldoen aan alle drie stappen, ontwikkelde Promedico een nauwgezette administratieve procedure.”

De Digipass 300 van Vasco

Authenticatie is het proces waarbij men nagaat of iemand daadwerkelijk is wie hij of zij verklaart te zijn. Promedico

Steeds meer huisartsen leggen een elektronisch medisch dossier aan over hun patiënten. Het delen van deze informatie met andere artsen en medewerkers in de gezondheidszorg, blijkt echter niet vanzelfsprekend. Veiligheid en vertrouwelijkheid zijn cruciaal bij het delen van medische patiëntendossiers. Promedico ICT introduceerde hiervoor Promedico ASP, een manier van werken die huisartsen de mogelijkheid biedt om op een veilige manier medische informatie te delen en uit te wisselen.

authenticeert huisartsen in persoon en via het BIG-register,

Digipass 300 is een authenticatie-toestel dat beveiligd is

de Nederlandse databank waarin erkende gezondheids-

met een pincode. Pin en Digipass worden afzonderlijk gele-

zorgmedewerkers worden geregistreerd. De huisarts is

verd. Na het eerste gebruik wordt de huisarts automatisch

verplicht zich te identificeren met een wettelijk en geldig

gevraagd om zijn pincode te wijzigen. Om in te loggen op

legitimatiebewijs.

de applicatie moet de huisarts zijn pincode ingeven op het toetsenbord van de Digipass. Het toestel zal vervolgens een

Onweerlegbaarheid is een manier om te garanderen dat de

elektronische handtekening berekenen die door de huisarts

afzender van een bericht later niet kan ontkennen dat hij

wordt ingegeven in de applicatie. Is de handtekening geve-

het bericht stuurde. Dit wil tevens zeggen dat de ontvan-

rifieerd door de authenticatiesoftware - Vacman Controller

ger niet kan ontkennen het bericht ontvangen te hebben.

geheten - kan de huisarts de medische gegevens van zijn

Onweerlegbaarheid kan worden bereikt door het gebruik

patiënten raadplegen. Elektronische handtekeningen die

van digitale handtekeningen die functioneren als een uniek

gegenereerd worden door Digipass blijven slechts twee

Promedico ASP is een online softwareapplicatie die huis-

Andere artsen dan de huisarts hebben nu ook toegang tot

identificatienummer voor een individu. Om de gegevens in

minuten geldig. Huisartsen worden hierdoor als het ware

artsen en andere gezondheidsmedewerkers toelaat om

cruciale en potentieel levensreddende informatie over

Promedico ASP te raadplegen en aan te passen, heeft het

‘gedwongen’ om zich online te identificeren in real-time.

medische gegevens van hun patiënten te delen en uit te

mogelijke allergieën, medicijngebruik, vaccinaties en

bedrijf een beroep gedaan op de Digipass-technologie van

wisselen. De toepassing ondersteunt huisartsen om zo het

recente ziektes, waardoor ze een nauwkeurigere diagnose

security-specialist Vasco.

behandelingsproces van de patiënt optimaal te beheren,

kunnen stellen en de best mogelijke behandeling kunnen

zelfs al is die patiënt in behandeling bij een andere arts.

voorschrijven.

ASP-server

Promedico ASP biedt huisartsen tevens een agenda, een

Alle medische dossiers worden hiertoe bewaard op een

boekhoudpakket, rapporterings- en observatiemogelijk-

centrale ASP-server. Ze zijn online toegankelijk voor

heden en een correspondentiemodule met een geïnte-

Waterdicht

komen. De huisarts kan via de ASP-toepassing wel extra

iedereen die hiertoe gemachtigd is door de huisarts van

greerde scanoplossing. Dit concept kan de huisarts heel

De toegang tot Promedico ASP wordt beschermd door

Digipass-toestellen bestellen voor zijn personeel. Alleen

de patiënt. Centralisering van de medische informatie laat

wat tijd besparen en kan een aanzienlijke verlichting

Digipass 300. Huisartsen die gebruik willen maken van

een erkende zorgverlener kan een extra Digipass bestellen.

huisartsen en andere gezondheidsmedewerkers toe om op

van de belasting opleveren. Bovendien worden de server,

Promedico ASP in hun praktijk, kunnen een Digipass aan-

een makkelijke manier informatie uit te wisselen en op die

infrastructuur en applicatie beheerd door een derde partij,

kopen voor een forfaitaire vergoeding. De eerste Digipass

Banking level security

manier de kwaliteit van de medische zorg te verbeteren

waardoor huisartsen niet langer zelf back-ups behoeven te

wordt altijd persoonlijk afgeleverd aan de huisarts die een

“Voor Promedico is de veiligheid van de gegevens van onze

daar de complete medische geschiedenis van de patiënt

maken of updates en bijkomende software moeten instal-

juridisch en geldig legitimatiebewijs dient te overleggen

klanten van het allergrootste belang”, aldus Verhagen. “We

altijd beschikbaar is.

leren.

bij ontvangst.

kozen voor Vasco vanwege de kwaliteit van hun oplossin-

36 Digitalezorg.nl Magazine

Met de implementatie van deze authenticatie-toestellen voegt Promedico een extra beveiligingsmaatregel in.

Vertrouwelijkheid wordt gegarandeerd door het versleutelen

Alleen de huisarts kan het toestel na het ingeven van

van een bericht (encryptie). Zelfs als de informatie wordt

zijn persoonlijke pincode gebruiken. Medewerkers of der-

onderschept door derden, blijft de inhoud dus onleesbaar.

den kunnen dus geen gebruik maken van Digipass zodat onrechtmatig toegang tot medische dossiers wordt voor-

nr. 3 / 2014 37

gen, met een beveiligingsniveau dat is goedgekeurd door

Voorkeur boven VPN

de banksector en op grote schaal gebruikt wordt in Neder-

Toen Promedico net begon met het aanbieden van de ASP-

land. Door huisartsen een volledige gehoste en beveiligde

toepassing, konden huisartsen kiezen om via VPN (een

ASP-dienst aan te bieden, verlichten we hun dagelijkse

virtual private network) of via Digipass toegang te krijgen

administratieve taken waardoor ze zich volledig kunnen

tot de applicatie. De meeste huisartsen waren geneigd te

concentreren op het medische verzorgingsproces van de

kiezen voor de VPN-oplossing, omdat ze dachten dat het

patiënt. Het systeem wordt voortdurend bijgewerkt en

gebruik van een apart authenticatie-toestel te omslachtig

huisartsen hoeven zich niet langer zorgen te maken over

zou zijn. Toen Promedico problemen ondervond met de

de infrastructuur, de server, de beveiliging en het beheer

VPN-verbinding was de toepassing echter gedurende meer-

van de applicatie.”

dere weken onbereikbaar. Promedico deelde als noodoplossing Digipass-toestellen uit, zodat huisartsen toch nog

“Dankzij Digipass kunnen huisartsen de medische ge-

hun medische dossiers konden raadplegen. Zodra het

gevens van hun patiënten overal en altijd raadplegen.

probleem was opgelost, verkozen 19 van de twintig klan-

Digipass maakte van Promedico ASP een echte mobiele

ten om Digipass te blijven gebruiken in plaats van terug te

oplossing, omdat het gebruik van dit authenticatie-toestel

keren naar VPN.

Nieuws

Uit onderzoek van security-blog blijkt:

‘Gestolen medische gegevens leveren $ 6,40 per persoon op’

niet afhankelijk is van een derde partij en de oplossing dus vrijwel overal ter wereld gebruikt kan worden.”

Hans Vandam is journalist

Om in te loggen op de Promedico ASP moet de huisarts zijn pincode ingeven op het toetsenbord van de Digipass

Medische gegevens staan bekend als gewild doelwit van cybercriminelen. Toch valt de opbrengst per medisch dossier tegen. Onderzoek van de in ITbeveiliging gespecialiseerde blog Krebs On Security laat zien dat in bulk verkochte gestolen medische gegevens soms maar een bedrag van 6,40 dollar per persoon opleveren. Krebs On Security is een belangrijke blog voor iedereen met een meer dan gemiddelde interesse in IT-beveiliging. De Amerikaanse journalist Brian Krebs duikt vaak zeer diep in een underground-wereld van cybercriminelen. Daarbij probeert hij niet alleen cybercriminelen te ontmaskeren, maar ook de zeer geavanceerde manier van werken

lingsprocedure doorlopen te worden dan we bij reguliere

van deze technisch vaak zeer goed onderlegde personen

webshops gewend zijn. Krebs ontdekte dat sommige - zeg

aan het licht te brengen. Ook doet hij onderzoek naar wat

maar - ‘handelaren’ medische gegevens aanboden voor

we misschien maar het beste de ‘underground economy’

prijzen die vaak verrassend laag zijn. Bij de goedkoop-

van cybercriminelen kunnen noemen.

ste aanbiedingen ging het om 6,40 dollar per persoon. In andere gevallen liepen de prijzen op tot 40 dollar of meer

Undergroud marketplaces

per persoon.

Naar aanleiding van een grote inbraak bij een verzekeringsmaatschappij in Texas ging Krebs op zoek naar de

Gevolgen diefstal

vraag waar de gestolen medische gegevens te koop zouden

Wat duidelijk opviel, is dat er ironisch genoeg een duide-

worden aangeboden. En wat de kosten zijn als iemand

lijke relatie bestaat tussen prijs en kwaliteit. Hoe uitge-

gestolen medische dossiers zou willen kopen. Krebs kwam

breider het gestolen patiëntdossier hoe hoger de prijs.

in zijn onderzoek onder andere terecht op een onder-

Ook zijn er verschillen naar geografische regio’s en wordt

grondse marktplaats genaamd ‘Evolution Market’. Dit bleek

geadverteerd met de beschikbaarheid van aanvullende

een soort online bazar te zijn waar alle mogelijke soorten

persoonsgegevens. De gevolgen van een diefstal van pri-

gestolen gegevens te koop worden aangeboden. Deze site

vacygevoelige gegevens als patiëntdossiers bestaan in veel

is overigens uitsluitend bereikbaar via het anonieme Tor-

gevallen uit identiteitsdiefstal. Cybercriminelen proberen

netwerk.

dan op basis van de gestolen gegevens de identiteit van deze persoon te gebruiken om bijvoorbeeld een rekening

Lage kosten

bij een bank te openen of een lening af te sluiten. Uit on-

Ook op dit soort marktplaatsen plaatsen mensen adverten-

derzoek van het Amerikaanse Ponemon Institute blijkt dat

ties waarin zij de beschikbaarheid van bepaalde goederen

in 2013 maar liefst 1,8 miljoen Amerikanen het slachtoffer

of info bekend maken, compleet met een inhoudelijke

zijn geworden van identiteitsdiefstal op basis van gestolen

beschrijving daarvan en een prijs. Opvallend is overigens

medische dossiers.

wel hoe goed dit soort sites zijn beveiligd. Bij een eventuele aankooptransactie dient een veel uitgebreidere beta38 Digitalezorg.nl Magazine

Robbert Hoeffnagel is journalist nr. 3 / 2014 39

Nieuws

Praktijk

Ordina, Universiteit Utrecht en Altrecht Eetstoornissen Rintveld

Virtual reality-toepassing voor onderzoek anorexia nervosa

BMA initiatief laat verloskunde via standaard berichten beter communiceren

Platform verbindt kraamzorg, verloskundigen en ziekenhuizen De verloskundige zorg in Nederland beleeft dit najaar een primeur met een proef van een verloskundig samenwerkingsplatform tussen een ziekenhuis en een aantal verloskundigenpraktijken. De proef wordt mogelijk door een initiatief van BMA uit Houten, specialist in ICT-oplossingen voor verloskunde in de tweedelijnszorg. Het door BMA ontwikkelde platform verbindt de verschillende informatiesystemen van de betrokken partijen met elkaar. Een webgebaseerde viewer biedt verloskundigen en gynaecologen, ongeacht hun locatie, inzicht in het medisch dossier van de patiënten.

Onderzoekster Anouk Keizer van de Universiteit Utrecht gaat samen met softwarebedrijf Ordina en de Altrecht Eetstoornissen Rintveld een virtual reality-toepassing op basis van Oculus Rift inzetten voor onderzoek naar de lichaamsbeleving van mensen met anorexia nervosa.

bijdrage gaat leveren aan de behandeling van patiënten met

Het onderzoek is een vervolg op een eerder onderzoek

toepassing terechtgekomen bij de afdeling SMART

van dr. Anouk Keizer. Zij is post-doctoraal onderzoeker en verbonden aan de faculteit Sociale Wetenschappen, afde-

ling Experimentele Psychologie van de Universiteit Utrecht. Keizer is gespecialiseerd op het gebied van anoxeria. Beleven In het nieuwe onderzoek staat de vraag centraal hoe mensen met anorexia nervosa hun eigen lichaamsafmeting en lichaamsvorm beleven. Tijdens het onderzoek krijgen de proefpersonen een Oculus Rift op. Met behulp van deze

virtuele bril zien ze niet hun eigen lichaam, maar een driedimensionaal model met een gezond gewicht. Vervolgens

wordt het lichaam van de proefpersoon fysiek aangeraakt. Deze aanraking ziet de proefpersoon op dezelfde plek via de virtuele bril. Het idee is dat de hersenen de fysieke en

anorexia. Daarnaast kan het onderzoek voor aanknopings-

punten zorgen voor de behandeling van andere eetstoornissen met behulp van moderne technologie. SMART Anouk Keizer is voor de realisatie van de virtual realityTechnologies van Ordina. Die is in staat om op slimme

wijze nieuwe technologieën toepasbaar te maken in het

dagelijks leven. Volgens Stépan Breedveld, CEO Ordina, is de virtual reality-toepassing een mooi voorbeeld van in-

novatie in de zorg. “Met behulp van toegepaste technologie, zoals met deze Oculus Rift, probeert Ordina haar klanten te ondersteunen in onder meer gezondheid, werk en veilig-

”Een EPD voor de verloskundige zorg is juist door de

verschillende plekken informatie vastgelegd over dezelfde

heid. De mens staat daarbij centraal. Dit doen we vanuit

moeder-kind relatie lastiger samen te stellen in verge-

zwangerschap.”

onze missie Samen Duurzaam Innoveren, omdat we geloven

lijking tot patiëntendossiers in andere zorgdisciplines”,

dat dit de manier is om ervoor te zorgen dat ICT weer vóór

aldus Coenraad van Houten-Hettinga, programmamanager

Het afgelopen jaar zijn, als onderdeel van een landelijk

mensen gaat werken.”

bij BMA. ”Normaal verandert de status na een geboorte.

initiatief, pilots gestart bij het Groene Hart ziekenhuis

Maar soms verloopt die niet succesvol. En dan bestaat er

in Gouda en het Nij Smellinghe ziekenhuis in Drachten

Van de redactie

ook nog een kans op een tweeling of drieling. Daarnaast

met het verzenden van spoedberichten waarmee in acute

laat het aanvangsmoment van het geboorteproces zich

situaties informatie van de verloskundige naar het zieken-

niet goed plannen; een keizersnede is in ons land toch

huis kan worden gestuurd. Nictiz heeft dit spoedbericht

virtuele aanraking tot één gebeurtenis integreren. Het ge-

Meer weten?

nog een uitzondering. De zwangerschapzorg gaat in eerste

gedefinieerd, gebaseerd op een gemeenschappelijke da-

instantie via de eerstelijnszorgverlening, maar wanneer er

taset die is opgesteld door de werkgroep PWD (Perinataal

lichaam haar eigen lichaam is.

Op het YouTube-kanaal van Ordina staat een video over dit project. Kijk hiervoor op http://bit.ly/1tHUOzk

sprake is van hoog risico of als er iets mis is, ook tijdens

Web Dossier) waarin de overkoepelende verenigingen van

de bevalling, komt de patiënt alsnog terecht bij een instel-

respectievelijk de gynaecologen en de verloskundigen zich

ling van de tweedelijnszorg. Er wordt daardoor op veel

hebben georganiseerd.

volg kan zijn dat de patiënte het idee krijgt dat het virtuele In de toekomst is het denkbaar dat deze toepassing een 40 Digitalezorg.nl Magazine

nr. 3 / 2014 41

BMA maakt voor het Verloskundig Samenwerkingsplat-

medische disciplines. Die werken allemaal met eigen infor-

form (VSP) dankbaar gebruik van deze ontwikkeling en

matiesystemen. ”Met het in één klap overstappen naar een

gebruikt de dataset van het spoedbericht als eerste stap

integrale oplossing voor de duizenden zorgverleners in de

voor een gemeenschappelijk virtueel dossier binnen het

verloskundige zorg, werp je te veel drempels op”, aldus

VSP. Hiermee komt een gemeenschappelijke platform voor

Van Houten-Hettinga. ”Op den duur zien we het wel die

informatie uitwisseling tussen eerstelijns- en tweedelijns-

kant opgaan. Vooralsnog denken wij met ons initiatief een

zorg tot stand. Dit platform moet de complexiteit van de

aanzet te maken tot verbetering van de onderlinge com-

overdracht van gegevens in de verloskundige zorgketen

municatie, waarbij iedereen zijn zelfstandigheid met eigen

verminderen. Ook het aansluiten van kraamzorg op het

systemen behoudt, maar men toch op elk moment een

VSP concept staat op de planning. Binnen afzienbare tijd

actueel dossier kan opvragen.”

start voor het BMA-initiatief een pilot met een ziekenhuis en een reeks in dezelfde regio actieve verloskundigen-

In het VSP van BMA staat de informatie rondom de toestem-

praktijken, georganiseerd in een zogenaamd ’Verloskundig

ming centraal. Die wordt tijdens het onderlinge berichten-

SamenwerkingsVerband’ (VSV).

verkeer over de gehele keten vastgehouden. Dat geldt niet voor de zorginhoudelijke informatie. De zorgprofessional

Toestemming centraal

die een dossier wil opvragen van een patiënt, waarvan de

”Essentieel voor het welslagen van het initiatief is de

gegevens zich bevinden bij een andere zorgverlener, meldt

toestemming van de zwangere vrouwen om hun elektro-

zich bij de centrale laag. Van daaruit gaat de vraag naar die

nisch vastgelegde gegevens te laten gebruiken door andere

andere, bij het VSP aangesloten zorgverlener. Na akkoord

zorgverleners”, zo vertelt Van Houten-Hettinga. ”Daarna

komt het dossier wederom via de centrale laag terecht bij de

kunnen de behandelaars starten met het invoeren van een

aanvrager. Deze structuur lijkt veel op die van het landelijk

geboorteplan en die met elkaar delen. Uiteindelijk willen

schakelpunt (LSP) voor het toen nog nationale EPD-project

we ook dat patiënten hun eigen dossier kunnen inzien.

van Nictiz. Helemaal toevallig is dat niet. CSC, het Ameri-

Zover zijn we bij de start van het project echter nog niet.

kaanse softwarebedrijf waaraan Nictiz de bouw van het

De web gebaseerde viewer is inmiddels klaar voor gebruik

LSP/EPD had uitbesteed, koos destijds voor de integratie

men. Healthshare omvat de technologie die nodig is om

elk ziekenhuis informatiesysteem. Naast het opvangen en

door de professionele zorgverleners en is beschikbaar

technologie van InterSystems om de verschillende informatie-

medische systemen en apparaten te koppelen volgens de

weergeven van CTG-signalen legt Mosos ook de metingen

voor de gangbare browsers als Firefox, Chrome, Internet

systemen van zorgverleners aan elkaar te koppelen.

gangbare standaarden. BMA stelde op basis van de Inter-

en beelden uit de echografie vast, evenals informatie van

Systems software een ’stekkerdoos’ samen, waarmee met

foetale ECG-opnamen. Verder behoort bewaking op afstand

Explorer en Safari. Ook is de viewer te gebruiken op zowel Pc’s, tablets en smartphones. Om patiënten met de vie-

BMA sloot twee jaar geleden ook een overeenkomst met

weinig inspanning applicaties van andere softwarebouwers

met behulp van thuismonitoring tot de mogelijkheden.

wer te laten werken, zullen we de medische terminologie

InterSystems voor het gebruik van Healthshare. Deze inte-

op de eigen productlijn zijn aan te sluiten.

Andere modules hebben betrekking op het maken van

moeten verduidelijken of geheel omzetten naar voor niet-

gratiesoftware bevat specifiek voor de zorgsector ontwik-

professionals begrijpbare termen.”

kelde modules voor het landelijk, dan wel regionaal delen

Verloskundige ketenintegratie

diagnostiek, obstetrische dossierregistraties en echosco-

rapporten en statistische overzichten aangaande prenatale

van informatie. Voor de overdracht van medische informa-

Sedert de oprichting in 1985 hebben ze bij BMA de nodige

pische onderzoeken, alsmede de kwaliteitsbewaking en

De drijfveer voor een verbetering van de informatieover-

tie zijn diverse standaarden bedacht onder de naam HL7.

ervaring opgedaan met het integreren van medische ap-

registratie rondom prenatale screening.

dracht in de verloskunde is het resultaat van een onder-

Zo bestaat er bijvoorbeeld een ADT-koppeling voor het

paratuur. De wortels van het bedrijf liggen in het combi-

zoek enkele jaren geleden naar het niveau van de perina-

uitwisselen van patiëntengegevens en een ORU-koppeling

neren van Cardio Tocograaf (CTG) bewakingsmonitoren

De pioniersrol in de digitalisering van verloskundige zorg-

tologie in Europa. Nederland scoorde daarin beduidend

voor het delen van uitslagen van medische onderzoeken.

bij de verloskundige zorg. De informatie over onder meer

processen heeft BMA ook buiten de Benelux gebracht. Zo

slechter dan zijn omringende landen. De hoge sterftecij-

Overkoepelend laten de applicaties zich verbinden via

hartslag van de foetus, de contracties van de baarmoeder

zijn er activiteiten ontwikkeld in het Verenigd Koninkrijk

fers van pasgeborenen werd onder meer toegeschreven

de zogeheten IHE-standaard, waardoor werkprocessen in

en overige parameters, zoals bloeddruk en zuurstof-

(via een agent) en Frankrijk (eigen vestiging). Heel bijzon-

aan een gebrekkige communicatie tussen de verschillende

diverse zorgdisciplines beter op elkaar zijn af te stem-

opname bij moeder en kind bracht BMA samen op één

der zijn de werkzaamheden in Indonesië. Daar hebben de

scherm waardoor zich vanuit verschillende plekken op

Houtenaren naast de gebruikelijke commerciële diensten

de afdeling verloskunde van een ziekenhuis de status

rond Mosos, een dataset ontwikkeld die structuur geeft aan

bij meerdere patiënten laat waarnemen. Ook voor CTG’s

de statistische informatie waarmee ziekenhuizen inzicht

bestaat een koppelingstandaard (HP50-protocol) waardoor

krijgen in de kwaliteit van de verloskundige zorg in het

apparaten van diverse merken zijn te bundelen. BMA levert

land. De activiteiten in de gordel van smaragd komen niet

zelf in de Benelux apparatuur van Neoventa, waarvan het

helemaal uit de lucht vallen. Eén van de directieleden heeft

Stan-protocol toestaat om op de gemeten waarden ook

er zijn ’roots’ liggen. Maar ook zonder wortels overwegen

analyses van het foetaal ECG toe te passen.

de Houtenaren overzeese expansie. Brazilië komt in aan-

In de loop der jaren kwam BMA tot een complete IT-oplos-

merking, maar vooralsnog lijkt Turkije het meest interes-

sing voor de verloskundige professionals in de tweede- en

sant. Kan BMA terugvallen op kennis en expertise opge-

derdelijnszorg. Dit product aangeduid als Mosos is bij het

daan in het thuisland? “Gedeeltelijk”, zegt Coenraad van

overgrote deel van de ziekenhuizen in Nederland en België

Houten-Hettinga, ”want de regelgeving in elk land is anders

in gebruik. De software is opgedeeld in modules die het

en moeten we gegevens anders aanleveren.”

gehele palet aan registratieve en bewakingsfuncties in de verloskunde afdekken. Het product laat zich aansluiten op 42 Digitalezorg.nl Magazine

Frans van der Geest is journalist nr. 3 / 2014 43

Ethiek

‘Patiëntdocumenten bevatten privacygevoelige data en dat is veel geld waard’

Zorgsector belangrijk doelwit van cybercriminelen

Zorginstellingen zetten alles op alles zodat patiënten niet onnodig gezondheidsrisico’s lopen. Echter laat de aandacht naar privacybescherming binnen deze sector nog te wensen over. “Helaas hebben zorginstellingen veelal een verouderd of slecht onderhouden IT-systeem. Daardoor kunnen kwaadwillende cybercriminelen gemakkelijk de systemen en netwerken kraken. De privacy van patiënten is dan niet verzekerd”, zegt Henk van der Heijden, Managing Director (a.i.) bij Comsec Consultancy in Nederland en Partner bij TecHarbor. “Laat staan wat voor geheim kenniskapitaal nog meer opgeslagen is en eveneens binnen handbereik van hackers komt.” Dat de dreiging die van der Heijden noemt reëel is, blijkt

toegang biedt tot het netwerk, de verbonden apparatuur, de

wel uit een incident eerder dit jaar. Van april tot en met

applicaties, de IT-systemen, enzovoorts. In een wereld waar-

juni stalen Chinese hackers gegevens van 4,5 miljoen pa-

in steeds meer apparaten verbonden zijn met het internet

tiënten van het Amerikaanse Community Health Systems.

(bekend als Internet of Things) zijn er dus ook steeds meer

Denk aan gegevens zoals geboortedatums, telefoonnum-

poorten waardoor hackers een bedrijf - of zorginstelling -

mers, maar ook gegevens over behandelende artsen. Deze

kunnen binnendringen”, benadrukt van der Heijden.

informatie is veel waard op de zwarte markt. “De gegevens van een persoon levert al snel een paar euro op. Dus reken

Het Internet of Things neemt een vogelvlucht; ook in de

maar uit hoeveel die 4,5 miljoen gegevens waard zijn”, legt

zorg. “Steeds meer patiënten dragen wearables voor het

van der Heijden uit.

monitoren van hun gezondheid. Zo zijn er inmiddels schoenen met een geïntegreerd GPS-systeem voor het

Henk van der Heijden: “In een wereld waar­in steeds meer apparaten verbonden zijn met het internet, zijn er dus ook

Maar hier het stopt niet. “Veel zorginstanties bewaren

monitoren van mensen met dementie, kleding met senso-

vanwege administratieve redenen grote hoeveelheden

ren voor het meten van de hartslag, contactlenzen die de

gegevens. Denk aan namen, leeftijden, adressen, verzeke-

bloedsuikerspiegel registreren voor diabetici en kunnen

ring- en bankgegevens. Met die gestolen informatie kunnen

artsen in de nabije toekomst patiënten van een afstand op

cybercriminelen identiteitsfraude plegen. Chantage of

allerlei lichaamsfuncties monitoren. Denk verder aan an-

afpersing is dan een mogelijk gevolg. Zwakke beveiliging

dere apparaten zoals insulinepompen of de Google Glass

van NAW-gegevens is bovendien in meer branches een

met veel privacygevoelige informatie die steeds meer

probleem. De zorg is echter een geliefd doelwit vanwege

verplegers in ziekenhuizen dragen. En welke dreiging valt

vele bedrijfsgeheimen; zoals hun kennis over innovatieve

een instantie of patiënt te wachten als een hacker toegang

medische apparatuur of informatie uit onderzoekslabora-

krijgt tot een pacemaker? Als zij niet binnenkomen via al

toria.” Met de nieuwe Europese Wetgeving in het vooruit-

die poorten, dan is er nog één voor de hand liggende toe-

zicht - waarbij organisaties een boete krijgen ter hoogte

gangspoort: de wifi-spot. Binnen enkele minuten, en soms

van vier procent van de wereldomzet in het geval er een

is het zelfs een kwestie van luttele seconden, kunnen cy-

datalek plaatsvindt - is het echt hoog tijd dat zorginstellin-

bercriminelen via wifi inbreken op elk gewenst netwerk.”

gen beter op security en privacy issues gaan letten. Zorginstellingen zijn meestal redelijk op de hoogte van de

steeds meer poorten waardoor hackers een bedrijf - of

Informatiebeveiliging

risico’s die zij lopen en nemen dus ook bepaalde maatrege-

zorginstelling - kunnen binnendringen”

“Het is zeer lastig een bedrijfsnetwerk volledig te bescher-

len. Ze versleutelen bijvoorbeeld de informatie zodat alleen

men. De beveiliging is zo sterk als de zwakste poort die

diegene met de sleutel de informatie begrijpt. Andere veel

44 Digitalezorg.nl Magazine

nr. 3 / 2014 45

gebruikte technische oplossingen zijn het inzetten van firewalls en intrusie detective systemen (IDS). Daarnaast nemen ze organisatorische maatregelen. Zo is het gebruikelijk dat instanties de uitgifte en inname van toegangscodes registreren en controleren. Of letten ze extra op de authenticatie van het personeel door het inzetten van Identity & Access Management (IAM)-oplossingen. Sommige zorginstellingen geven zelfs trainingen over social engineering aan medewerkers. Social engineering is een fenomeen waarbij hackers op allerlei manieren informatie proberen te ontfutselen bij anderen. Ze gebruiken geen code om een bedrijfsnetwerk in te komen, maar sturen bijvoorbeeld e-mails waarmee ze persoonlijke logingegevens kunnen bemachtigen of bellen

eerste stap en zeker niet onmisbaar, mits het continu up-to-

medewerkers en vragen hen informatie.

date en complementair is aan andere security-strategieën. “Inmiddels bestaan er grote netwerken waar cybercrimi-

“In de praktijk blijken al deze verdedigingstechnieken lang

nelen bijeenkomen voor het opdoen van ideeën, nieuwe

niet afdoende. Veel zorginstanties realiseren zich dit niet.

soorten aanvallen bedenken en delen, ‘wapens’ (tools)

Daarom zijn juist zorginstellingen een gemakkelijk doelwit.

verhandelen en jonge geïnteresseerden als het ware oplei-

De realiteit is dat cybercriminelen vaak een tijdlang privé-

den. Hierdoor kan een middelmatige hacker een sterke cy-

➔ Oog voor het milieu

systemen kunnen hacken zonder dat iemand ook maar iets

beraanval uitvoeren. Ethical hackers zijn op de hoogte van

doorheeft. Dan kan het gaan om weken of zelfs maanden”,

die discussies en ze weten wat er op de markt in omloop

aldus Van der Heijden. “Wie echt wil weten hoe goed de

is. Dat komt doordat ze dit continu monitoren. Dat maakt

organisatie bestand is tegen cybercriminelen kan dit alleen

ethical hackers zo effectief en dus is het een ideaal middel

toetsen via een aanval op de huidige IT-omgeving. Dan pas

voor het optimaliseren van de informatiebeveiliging.”

Milieu is een belangrijk onderwerp ook voor wat betreft uw computerruimte. Het besparen van energie staat hoog op de agenda van organisaties. Voor All IT Rooms is energiebesparing een belangrijk uitgangspunt in de ontwerpen die wij maken voor uw computerruimte of datacenter. Ook hierbij kijken wij naar de toekomst. Wij onderzoeken de mogelijke energiebesparingen. Hiervoor brengen wij de kosten en natuurlijk ook de opbrengsten in beeld, zodat er een zorgvuldige afweging gemaakt kan worden. All IT Rooms weet welke subsidies er voor u zijn op het gebied van energiebesparende maatregelen en kan deze subsidie aanvragen voor u afhandelen.

zien zowel bedrijven als instellingen en overheden in waar de zwakke punten van hun beveiliging zitten.”

Security in de zorg De digitalisering van de zorg rukt steeds verder op. Dat

Legale hackers

maakt het probleem van een goede security alleen nog

Een effectieve methode hiervoor is ethical hacking. “Feite-

maar groter. De beveiliging dient hier dan ook op aange-

lijk zijn dit hackers in loondienst. Oftewel: het zijn experts

past te worden. Zorginstellingen kunnen al nadenken over

in aanvalstechnieken en doen dit op legale wijze. Ethical

security-aspecten als zij praten over de ontwikkelingen

staat in de term voor het op ethische wijze hacken; het

rondom eHealth, mHealth en andere trends die door het

gebeurt immers in opdracht van het management. Het doel

Internet of Things steeds vaker worden gehanteerd.

is om zwakke punten in de bescherming van systemen, netwerken, applicaties, procedures en dergelijke te ontdek-

“Alle ontwikkelingen leiden tot meer connectiviteit van

ken. Vervolgens kunnen organisaties gericht hun bescher-

applicaties en deze zijn dus per direct vatbaar voor hacks.

ming verbeteren.”

Zeer vertrouwelijke informatie over ziekenhuizen, artsen

Veel IT-managers zijn goed op de hoogte van allerlei ont-

en patiënten kunnen zo makkelijk op straat komen te

wikkelingen op het gebied van innovatieve verdedigings-

liggen. Een goede verdediging is de beste aanval, lezen

maatregelen. Maar cybercriminelen hebben het voordeel

we weleens. Zo moeten we ook naar de security kijken

dat zij altijd de nieuwste aanvalstechnieken hanteren.

in relatie tot cybercrime. Want de enige manier om echt

“Legale hackers kennen en volgen de cybercrime-wereld

weerstand te bieden tegen hackers, is door hen telkens een

op de voet. Hierdoor kunnen zij denken en doen als een

stap voor te zijn. Het continu up-to-date houden van de

cybercrimineel van deze tijd. Dit is zeer belangrijk, want

systemen en deze verbeteren, is daarbij een eerste middel.

we willen de systemen op dezelfde wijze aanvallen, zoals

De huidige IT-omgeving telkens opnieuw laten testen door

het ook ‘in het echt’ zou gebeuren. Dan pas test je de be-

ethical hackers een essentiële tweede. Zorginstanties zul-

veiliging echt optimaal.”

len nu met zowel interne als externe partijen om de tafel moeten gaan zitten en actie ondernemen. Als ze dit niet al

De gemeenschap van cybercriminelen is veel uitgebreider

doen. De informatie ligt momenteel namelijk voor het opra-

en complexer dan veel mensen denken. Er is sprake van

pen. Willen zij hun patiënten, maar ook klanten, partners,

een enorme professionalisering en specialisering, waarbij

aandeelhouders en investeerders, een veilige omgeving

men elkaars expertise inhuurt voor specifieke aanvallen.

kunnen garanderen, dan is een zeer uitgebreide security-

Maatregelen als het inzetten van firewalls en encryptie

aanpak echt noodzakelijk”, besluit Van der Heijden.

Computerruimtes / datacenters / serverruimten · Advies en ontwerp · Nieuwbouw en verbouw · Service en onderhoud · Beheer en monitoring

ONTDEK DE KRACHT VAN ALL IT ROOMS ALL IT Rooms B.V. | Lange Kleiweg 50B | 2288 GK Rijswijk | T +31(070)31 98 999 | E [email protected]

is dan onvoldoende voor het buiten de deur houden van deze gewiekste hackers, vindt Van der Heijden. Het is een 46 Digitalezorg.nl Magazine

Hans Vandam is journalist

WWW.ALLITROOMS.COM

Ontwikkeld voor de zorg, ontwikkeld door de zorg Verpleegkundigen zijn de helden van de gezondheidszorg. Met het hart op de goede plek. Dat is de reden waarom we de Ascom Myco hebben ontwikkeld. Een smartphone die de informatie naar zorgverleners toe brengt en niet andersom. Via een 3,5 inch display heb je in één oogopslag de juiste informatie van alle patiënten. Zorgverleners hoeven daardoor minder meters te maken en kunnen dus efficiënter werken. Hierdoor wordt ook de kwaliteit van de zorg verbeterd. De Ascom Myco is volledig betrouwbaar als het gaat om alarmen. Als er een alarm is, geeft de Ascom Myco de zekerheid dat het geen loos alarm is. En hij is speciaal ontwikkeld voor de zorg, wat betekent dat hij tegen een stootje kan. Bovendien is hij voorzien van een handige clip, een topdisplay en heeft hij een batterij die een dienst lang meegaat. Kijk voor meer informatie op: www.ascommyco.com

Nieuw: de Ascom Myco. De smartphone met hart voor de zorg