L3M Groep 6 Jeanine Brink L Eveline Hoogeterp Yvonne van Moort Annemieke Naaktgeboren Ananda Serne
L L
1
Dit is de inhoudsopgave van ons werkstuk. Hier is een duidelijk overzicht van onze deelonderwerpen; Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø
Voorwoord Hoofdstuk 1, 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7 Hoofdstuk 8 Nawoord Overzicht van de bronnen
blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz. blz.
2
2 4 t/m 8 9 t/m 12 13 t/m 17 18 t/m 20 21 t/m 28 29 t/m 30 31 t/m 36 37 38
Wij hebben gekozen om het onderwerp; De vuurwerkramp Enschede te gaan behandelen. Onze hoofdvraag is; Was het te voorkomen en hoe reageerde iedereen erop. De deelvragen zij: Ø Werden de regels gehandhaafd? Ø Waren de vergunningen in orde? Ø De vestiging Ø De explosie Ø De gevolgen Ø De hulpverlening Ø De wederopbouw Ø Is het uit onderzoek gebleken wat de oorzaak was? We hebben dit allemaal afzonderlijk behandeld, maar we hebben elkaar wel de informatie gegeven. We hebben meerdere besprekingen gehad om de vorderingen met elkaar te bespreken. Veel plezier met het lezen!
3
Jeanine Brink Ik heb de deelvraag: waren de vergunningen in orde? en werden de regels wel gehandhaafd? gekozen omdat het onderwerpen zijn die erg veel met de ramp te maken hebben. Als de vergunningen maar in orde waren geweest en ze zich aan de regels gehouden hadden was er niks gebeurd. De waarschijnlijke oorzaak is bekend en duidelijk is dat er verscheidende stoffen verspreid lagen die nooit bij elkaar hadden mogen liggen. De vergunningen werden als niet belangrijk beschouwd en de regels werden overtreden. Dit heeft vervolgens 22 mensen het leven gekost en vele gewonden die een levenslang trauma aan deze ramp hebben overgehouden. De vergunningen van S.E. Fireworks -het vuurwerkbedrijf dat de ramp in Enschede veroorzaakte - waren niet in orde. Er waren regels opgesteld door de gemeente Enschede, omdat zij de fabriek eigelijk onveilig vonden in de buurt van een openbare weg en een dichtbebouwde woonwijk. De regels waren verstrakt en de normen verhoogd. Er was bijvoorbeeld afgesproken dat de containers in plaats van een halve meter een hele meter uit elkaar moesten en de containers waar er volgens de wet van ’91 maar 3 van mochten staan werd in ’99 wel eens waar versoepeld en hierdoor werd het mogelijk dat er op het binnenterrein van S.E. Fireworks 14 zeecontainers stonden maar deze moesten wel aan de eisen voldoen. Voor containers op de binnenplaats was in ’97 toestemming gegeven alleen moest het vuurwerk wel opgeslagen worden in de door Defensie goedgekeurde Mavovuurwerkboxen. In plaats van deze veilige Mavo-vuurwerkboxen werden er zeecontainers gebruikt die alles behalve veilig zouden zijn. Tenzij deze zeecontainers bekleed werden met speciale brandwerende bekleding aan de binnenkant anders is het binnen vier minuten in de zeecontainers te heet en zal het vuurwerk ontploffen. De wet van ’91 schrijft ook voor dat het vuurwerk eigelijk in een container had moeten liggen die maarliefst een heel uur brandbestendig is. Niet alleen de gemeente Endschede was het oneens over de afstand tussen de containers en de afstand tot de openbare weg,
4
ook volgens de regels van Defensie voldeden de containers niet aan de eisen en stonden ze te dicht op de openbare weg. Ondanks al deze regels kwam S.E. Fireworks met vlag en wimpel door de jaarlijkse Defensiecontrole. Dit werd volgens justitie mede mogelijk gemaakt door de inmiddels op non-actief gezette majoor. Niet alleen deze regels werden overtreden ook de regels van de opbergveiligheid. In de twaalf zeecontainers die inmiddels op de binnenplaats stonden, lag ongeveer een derde teveel aan vuurwerk. Dit kon volgens de eigenaren geen kwaad en werd door Defensie ook niet opgemerkt. De zeecontainers die volgens de regels met hangsloten moesten worden afgesloten, omdat als de deuren volledig dicht zaten de druk in de containers te hoog kon worden en dit werd eveneens weer niet gedaan. De vergunningen voor de zeecontainers zijn nooit verstrekt maar de vergunningen voor Mavovuurwerkboxen wel. Je krijgt een vergunning voor zo veel vuurwerk alleen als ze weten dat de regels strikt zullen worden nageleefd. S.E. Fireworks heeft de regels aan zijn laars gelapt en dit heeft tweeëntwintig levens gekost. S.E. Fireworks is wel eens waar tot nu toe maar zelden als oorzaak gezien maar uit het rapport van Fred Vos blijkt dat de Cv samen met een roestende ton titaanpoeder de knal had kunnen veroorzaken en dit waarschijnlijk ook gedaan heeft. Een roestende ton met zulk zwaar vuurwerk had sowieso in een goedbeveiligde container moeten staan. Er werd gezegd dat dit titaan gebruikt werd om zelfgemaakte titaniumbommen van te maken, maar om deze bommen te kunnen maken zijn er vergunningen nodig die er in dit geval ook niet waren. Voor het maken van deze bommen zijn experts nodig en deze moeten speciaal erin opgeleid zijn en indien deze mensen niet in dienst waren van S.E. Fireworks is dit tegen de regels. “Hoe langer men zoek hoe meer men vinden zal.” Zegt het politiehoofd van de Enschedese politie. De vergunningen met daaraan de gebonden regels werden niet nageleefd en dit grote ongeluk volgde. De los liggende stukken lont die het vuur konden laten ontstaan waren ook niet verpakt volgens de regels. Er is zoveel niet gedaan volgens de regels en er is zoveel zonder vergunningen gedaan dat het bijna niet meer opviel al gebeurde dit wel. De oorzaak van de ontploffing lag aan de Cv. De Cv-ketel die samen met het roestende vat titaanpoeder in de kleine ruimte stond is totaal verbrand en via de gasleidingen is het vuur onder (!) de containers terechtgekomen en zo
5
heeft het vuur de containers zo hevig verwarmt, wat nooit had gekund als de verplichte hangsloten aanwezig waren geweest, dat al het vuurwerk onder zo’n zware druk kwam dat het is ontploft. Alle kleine fouten die gemaakt zijn door S.E. Fireworks, Defensie maar ook door de gemeente hebben voor deze verwoesting gezorgd. De complete wijk moest worden vernieuwd omdat er deze fouten zijn gemaakt. Mensen die misschien net alles hadden bijgebouwd netjes met vergunningen en dan komt er zo’n grote fabriek die denkt dat het allemaal wel zonder kan. Mensen zijn boos omdat steeds vaker blijkt dat bedrijven zich niet aan regels en vergunningen houden. Ze gaan altijd net te ver waardoor er verschrikkelijke dingen gebeuren. S.E. Fireworks had beter gecontroleerd moeten zijn door het VEN (Vereniging Evenementenvuurwerk) waarbij S.E. Fireworks aangesloten was. Het VEN kwam geregeld op bezoek en had op het beleid van de directeuren niets op of aan te merken. Een woordvoerder van het VEN zegt: “ S.E. Fireworks liet zijn mensen altijd alle mogelijke cursussen volgen. Afgelopen jaar werden alle werknemers nog naar een cursus gestuurd die ze fl. 75.000, koste.” Het VEN was destijds, toen de ramp plaatsvond erg verbaasd over alle beschuldigingen die de bewoners en betrokken uitspraken. Volgens het VEN werden alle regels gehandhaafd, maar zodra het verslag van Vos uit was spraken zij dit tegen. Het beleid van S.E. Fireworks was niet in orde spraken zij later zichzelf tegen. Toen een van de directeuren zichzelf aangaf bij de politie was het bewijs ook al geleverd, de regels waren niet gehandhaafd en de vergunningen waren niet in orde en dit was iets wat justitie het ergste deed vermoeden. De titaniumbommen die werden geproduceerd door een van de directeuren werden in een kamer gemaakt die grensde aan een van de containers. Dit was nog niet zo erg geweest als er in die kamer geen deur had gezeten naar een van de containers. Deze deur was brandonveilig en zeer gevaarlijk. Volgens de regels mogen er geen ramen en deuren in de muren zitten die vlak naast een container staan maar een kamer grenzend aan een container is streng verboden en als er dan ook nog een deur en raam in zitten zou hiervoor de fabriek enige tijd buiten gebruik gesteld kunnen worden. Kennelijk wilden de directeuren dit alles op het spel zetten voor het maken van een van de zwaarste soorten vuurwerk. Onbegrijpelijk blijft wel dat Defensie hier nooit wat over gezegd heeft of dat een van de klanten S.E. Fireworks nooit aangegeven heeft. Als een van de klanten het vuurwerk op kwam halen dan werd dat altijd uit de containers gehaald wat op zich ook niet
6
helemaal zonder risico was. Er had maar een iemand zo gek hoeven zijn om er een lucifer of een opgebrande sigaret neer te gooien en de hele handel was al veel eerder in zijn geheel de lucht in gegaan. Niemand heeft hier ooit acht op geslagen wat levensgevaarlijke situaties had kunnen veroorzaken. De majoor die het bedrijf altijd heeft gecontroleerd en het altijd door de test heen heeft laten komen terwijl hij wist dat het een levensgevaarlijke situatie had kunnen zijn is op non-actief gezet wat voor veel mensen nog niet voldoende is. De mogelijkheid dat deze majoor wordt aangeklaagd is wel degelijk aanwezig maar toch is daar relatief weinig kans op. Waar bijna alle mensen die wisten dat deze fabriek er stond bang voor waren is gebeurd. Hij is ontploft en heeft teveel levens geëist en honderden gewonden. Wat gebeurd is was de schuld van het niet handhaven van regels en het niet aanvragen van vergunningen of ze gewoon helemaal vergeten. Wat op 13 mei 2000 gebeurd is mag nooit meer gebeuren. Dit is ook een van de reden waardoor veel vuurwerkbedrijven verhuist zijn naar plekken waar er weinig mensen wonen. Mijn conclusie is dat er erg weinig gedaan is om de regels te handhaven en dat de vergunningen overduidelijk niet in orde waren. S.E. Fireworks heeft zich schuldig gemaakt aan een ernstig misdrijf wat die vele levens gekost heeft. De vergunningen klopte of niet of voor de helft maar nooit helemaal. De vergunningen waren wel verstrekt voor de Mavovuurwerkboxen maar niet voor de zeecontainers tenzij deze de speciale bekleding hadden op de binnenwand wat deze keer niet het geval was. De regels die gesteld waren dat de boxen (die er dus eigelijk helemaal niet mochten staan) een hele meter uit elkaar zouden staan wat in werkelijkheid maar zo’n zestig centimeter was. De ernstige overtredingen die door Defensie afgekeurd hadden moeten worden zijn door de vingers gezien. Dit alles bij elkaar optellend maakt overduidelijk dat dit alles niet klopte. De conclusie is dus vrij makkelijk. De regels zijn nooit gehandhaafd en de vergunningen waren niet in orde.
7
Overzicht van de gebruikte bronnen: Boeken: Ø Ramp Enschede; trouw; ISBN 90-417-0262-8 Ø De Telegraaf; Ø Algemeen Dagblad; Allard Besse en Eddy van der Ley Ø Nieuwsbrief wederopbouw Roombeek-West nummer 1, 2,3; Dick Buursink Ø folder 13 mei- “… opnieuw begonnen”; Wanda Wildeboer Ø via het telefoonnummer: 053-4848330 Internet: Ø www.nrc.nl Ø www.enschede.nl Ø www.google.nl Ø www.bsve.nl Ø www.iac.enschede.nl Ø www.wederopbouw.enschede.nl Met behulp van Willeke Hulleman heb ik ook bij de gemeente Enschede informatie los gekregen die ik verwerkt heb in mij deelvraag.
8
Ananda Serné. Ik beantwoord de deelvraag: Waarom stond S.E. Fireworks in een woonwijk? Het antwoord daarop wil ik wel weten, want het is natuurlijk Fireworks en de landelijke overheid hebben niet gedaan wat ze moesten doen om de bewoners die in de buurt van S.E. Fireworks woonden veilig te stellen. Volgens sommige mensen had het college van B en W informatie over de vuurwerkopslagplaats kunnen geven aan de mensen die in de buurt woonden. Toen er in het bedrijf controles werden gehouden is er alleen gekeken naar de inrichting, de veiligheidsmaatregelen en de constructie van het bedrijf. Er is dus niet gekeken naar de ligging van het bedrijf want dat was midden in een woonwijk. Meteen na de ramp kwam burgemeester Mans op de televisie. Hij liet zien hoe slecht de gemeenteraad ervan op de hoogte was dat de vuurwerkopslagplaats tussen de woningen stond. Hij zei dat S.E. Fireworks er eerst was gebouwd en dat er later huizen omheen waren gebouwd. Wat hij zie was niet waar. De arbeiderswijk “Mekkelholt”was wel later gebouwd dan de oude textielfabrieken die er al stonden. Maar toen die textielfabrieken werden gesloten kwam S.E. Fireworks daar pas en dat was in 1977. Dat was dus veel later dan de woningen eromheen. Het was onverantwoordelijk van de gemeente dat ze toestemming hebben gegeven om de vuurwerkopslagplaats daar neer te zetten. S.E. Fireworks heeft daar zelfs 23 jaar gestaan. Veel gemeenteraadsleden wisten ook niet dat daar een vuurwerkopslag was. Veel mensen die in de buurt woonden dachten zelfs dat het een opslagplaats voor oud papier was. Ze hadden er dus helemaal geen informatie over gekregen. Eigenaar S.E. Fireworks De laatste directeuren van S.E. Fireworks waren Ruud Bakker (38) en Willi Pater (49). Ruud Bakker deed meer in het bedrijf. De eigenaar voor hen was H. Smallenbroek.
Directeur Ruud Bakker Rent weg.
R. Bakker zei dat zijn voorganger H. Smallenbroek zwart handelde in vuurwerk. Nadat Bakker samen met W. Pater S.E. Fireworks over had genomen werd het zwart handelen steeds minder. Er werd nog wel vuurwerk verkocht aan het personeel en kennissen maar dat werd wel ergens opgeschreven. W. Pater en R. Bakker spreken elkaar tegen bij de 9
rechtszaken dus het is nog moeilijker om erachter te komen wat er is gebeurd. Het onderzoek naar Bakker en Pater werd drie dagen na de ramp op 16 mei ingesteld. Ze bleven op advies van hun advocaten de eerste dagen na de ramp ergens ondergedoken. R. Bakker lag eerst een tijdje in het ziekenhuis, omdat toen hij hoorde dat het bedrijf in brand stond snel was gekomen. Willi Pater was ondergedoken bij familie. Het openbaar ministerie liet op 18 mei een internationaal opsporings- en aanhoudingsbevel uitkomen. Pater meldde zich op 19 mei bij de politie en Bakker op 20 mei. Ze bleven lang in voorarrest. Het openbaar ministerie eiste dertien maanden celstraf tegen Bakker en vijftien maanden Bakker na de celstraf tegen Pater. Tegen Pater eiste ze minder explosie omdat hij minder in het bedrijf deed. Uiteindelijk zijnze allebei veroordeeld tot zes maanden, waarvan drie maanden voorwaardelijk. Doordat de duur van het voorarrest daar nog van moest worden afgetrokken hoefde ze niet meer de gevangenis in. De rechtbank vond ze samen verantwoordelijk dus daarom kregen zij een even lange straf. Ze werden ook nog veroordeeld voor het verkopen van vuurwerk aan particulieren, daar moesten ze een boete van 2250 euro voor betalen. De straf is lager uitgevallen omdat: -Het bedrijf vuurwerkshows hield en de gemeente Enschede en het ministerie van Defensie daar nauwelijks toezicht op hadden. -De rechters vonden dat het openbaar ministerie ook de vorige eigenaar H. Smallenbroek had moeten vervolgen. -Toen Bakker en Pater met hun advocaten praatten werd hun gesprek door de politie opgenomen en het openbaar ministerie heeft de rechtbank daar verkeerd over ingelicht. S.E. Fireworks kwam in 1977 in Enschede. Harm Smallenbroek was toen de eigenaar. De letters S.E. staan voor “Smallenbroek Enschede”. Het bedrijf vestigde zich toen aan de Tollensstraat in een oude textielfabriek, er stonden toen al rijtjes arbeidershuizen omheen. De gemeente en de inwoners protesteerden er niet tegen. In 1977 was Harm Smallenbroek eigenaar van S.E. Fireworks, dat is ook het jaar waarin S.E. Fireworks in Enschede kwam. Op 10 juni 1976 vroeg Smallenbroek aan de gemeente van Enschede of hij op de Tollensstraat 50 een vuurwerkopslagplaats mocht bouwen. Op 18 juni 1976 zegt de chef van afdeling stedenbouw dat hij het goed vindt. Smallenbroek mag het bouwen als hij de bouwvergunningen heeft. De Burgemeester van Enschede geeft hem een paar voorwaarden waar hij zich aan moet houden. Op 19 oktober 1976 krijgt Smallenbroek van het college van burgemeester en wethouders een bouwvergunning en hij krijgt een verklaring dat de Gedeputeerde Staten van Overijssel het ermee eens is. Op 29 november 1976 ondertekent de burgemeester een
10
verklaring van geen bezwaar tegen de aanvoer van kleine vuurwerkartikelen. In de verklaring worden drie voorwaarden genoemd waar het bedrijf zich aan moet houden: - Tenminste 24 uur voordat er vuurwerk wordt aangevoerd moet de politie dat weten. - Alle aanwijzingen van de politie moeten worden opgevolgd. - Het bedrijf wordt aansprakelijk gesteld voor de schade die uit het gebruik van deze verklaring komt. Woonwijk Roombeek De wijk behoorde tot een van de armste wijken van Enschede. Toen er nog niets stond in het gedeelte van Enschede dat nu Roombeek heet vestigde zich er als eerst een paar textielfabrieken daardoor kwamen er ook weer huizen en andere industrie te staan. De wijk Roombeek is genoemd naar een beekje dat daar in de buurt stroomt, dat beekje heet Roombeek en het is een zijtak van de Regge. Begin vorige eeuw was er in Enschede een grote woningnood en er werden in een snel tempo allerlei nieuwe huizen bijgebouwd. De nieuwe wijk Roombeek voldeed niet aan de wensen van de arbeiders in de textielfabrieken. In 1907 werd een nieuwe woningwet gemaakt en toen ging het beter. S.E. Fireworks stond op Tollenstraat nummer 46, 48 en 50. Veel inwoners van Roombeek wisten niet dat er een vuurwerkopslagplaats in hun wijk stond. Ze hadden dus geen goede informatie gehad. Veel mensen hadden dus geen idee waar die ontploffing vandaan kwam omdat ze niet wisten dat daar vuurwerk lag. Veel mensen uit Enschede hielpen de mensen die in Roombeek woonden en na de ramp werden er allemaal meubels en spullen voor de mensen die hun woning verloren waren ingezameld. Er zijn ook stiltetochten voor de getroffenen gehouden. Antwoord deelvraag Ik vind dat de gemeenteraad van Enschede nooit toestemming had mogen geven om daar een vuurwerkopslagplaats te bouwen. Ze hebben er ook helemaal geen informatie over gegeven aan de mensen die er in de buurt wonen, dat vind ik ook heel raar. De burgemeester zei ook dat S.E. Fireworks er eerder stond en dat de huizen er later omheen kwamen, dat was ook niet waar. Dat zei hij gewoon om te zorgen dat hij de schuld niet kreeg. Want er stonden eerst textielfabrieken, daarna kwamen er huizen en toen vestigde S.E.Fireworks zich pas in de leegstaande fabrieken. De eigenaar van S.E. Fireworks toen, Smallenbroek had de vuurwerkopslagplaats ook ergens tussen alleen maar industrie kunnen bouwen dan was de ramp minder groot geweest.
11
Overzicht van de gebruikte bronnen: Internet; Ø www.enschede.nl Ø www.tctubantia.nl (dit is de krant van Twente) Ø www.volkskrant.nl Ø www.ad.nl Ø www.newsplanet.nl Ø www.omroep.nl Boeken en tijdschriften; Ø tijdschrift Elsevier Ø AD van 10 april Ø "De ramp van Enschede" geschreven door Frans de Lugt.
12
Yvonne van Moort Dit werkstuk gaat dus over de vuurwerkramp in Enschede wat op 13 mei in het jaar 2000 afspeelde. De explosies waren tussen 3 uur en half 4, zoals iedereen al weet, maar hoe ontstonden die explosies? En wat gebeurde er daarna? Nou ga ik proberen uit te leggen hoe de explosies ontstonden en ik ga het van minuut tot minuut vertellen. Veel plezier! Voor de explosies is er eerst nog iets anders gebeurd. Er is namelijk een brandje ontstaan in een van de werkruimtes van S.E. Fireworks, waarvan bijna iedereen dacht dat het een papierfabriek was. Die ruimte wordt C17 genoemd. Het brandje ontstaat door een roestend ijzeren vat en de stof titaan. Het titaan zat in het ijzeren vat. Als titaan en roestend ijzer bij elkaar komen kan dat gaan branden en dat is dus ook gebeurd. Toen iemand dit brandje ontdekt had, is de brandweer ingelicht en naar de Tollenstraat gegaan met zes brandweerauto’s. Waarvan 4 tankauto’s, 1 ladderwagen en de auto van de officier van dienst. En ze hebben zich opgesteld als op het plaatje hier onder. Later is er versterking gekomen.
Door de hitte van het vuur zijn de kunststof veiligheidskleppen van de cv-ketel gesmolten. Nu was er een vrije gasstroom ontstaan en nu kon het gas gemakkelijk uit de leiding van de cv-ketel lopen. De brand is vlak na het ontstaan ervan weer gedoofd door een gesmolten kunststof
13
waterleiding. Er was één probleem en dat was namelijk dat de hele ruimte was afgesloten en er kon dus geen lucht in of uit. De hitte van het vuur en de rook konden niet afgevoerd worden dus ontstond een kleine explosie. De ontploffing heeft er voor gezorgd dat de gasleiding van de cv-ketel kapot is gegaan. Daardoor kon er nog meer gas vrij komen. Dat gas heeft zich verspreid door middel van het dak, de muren en de vloer van de ruimte naar een andere ruimte (C2). Door middel van de waterleidingen is het gas verder gestroomd naar de ruimte C4. En in beide ruimtes is er brand ontstaan. Omdat in deze twee ruimtes vuurwerk lag, is het ontploft en achter de bunkers E2 en E15 terechtgekomen. Door het vuurwerk wat daar terecht gekomen is, klinkt er op eens een zwaar geroffel en geknetter van vuurwerk. Dat komt doordat de brand, die veroorzaakt is door het vuurwerk, door de onbeveiligde wand van E2 is doorgedrongen. In E2 zijn kartonnen dozen die daar stonden vlam gaan vatten. De brandweer moest dus daar ook gaan blussen met hogedrukspuiten. Op het plaatje hierboven is te zien hoe de brand over slaat van de bunkers C2 en C4 naar de zeecontainers E2 en E15. Gelukkig waren er bij deze gebeurtenis nog geen slachtoffers gevallen van de mensen in de buurt van het bedrijf of op het terrein van het bedrijf. De brand achter de zeecontainers E2 en E15 heeft er voor gezorgd dat de deuren van de zeecontainer E2 open waren gebarsten. De bunker tegenover E2 overleefden de enorme klap, maar het vuurwerk wat in E2 lag, sloeg door naar de deur van MAVO-box M7. En dat vuurwerk kwam zo terecht daarin. Daar kon de MAVO-box niet tegen en precies 42 seconde, nadat het vuurwerk van container E2 naar de MAVObox was overgeslagen, ontplofte M7 ook. Dit is ook te zien op het plaatje hier naast. In de MAVObox lag waarschijnlijk veel vuurwerk wat gebruikt wordt concerten en dat soort gebeurtenissen. En dat is zwaar vuurwerk waar S.E.Fireworks waarschijnlijk geen geldige vergunning voor had. Het gas was over gevloeid onder al de bunkers (of centrale bewaarplaatsen), zeecontainers en MAVO-boxen en dat was dus gebeurd door de waterleidingen die door de hitte van wel 130 graden Celsius gesmolten
14
waren. Het gas lag dus ook onder de MAVO-box M7 en dat is ook een reden waarom M7 geëxplodeerd is. Bij deze explosie waren er ook nog geen erge gevolgen zichtbaar en ook nog geen gewonden mensen aangetroffen. De Grolschfabriek die naast S.E.Fireworks stond was ook nog niet aan getast. Maar na deze kleine explosie volgde er een grotere en dat gebeurde doordat de MAVO-box M6, die naast M7 stond, ook ontplofte. Dat was bijna tegelijk gebeurd met de ontploffing van M7. De MAVOboxen M6 tot en met M1 waren door deze explosie dus ontploft en het vuurwerk wat in deze MAVOboxen lag, was ontstoken en terechtgekomen bij de ingangen van bunker C11 en de zeecontainers E10 en E11. C11, E10 en E11 ontploften ook nadat het vuurwerk in de ruimtes was binnengedrongen. Bunker C11 is geëxplodeerd doordat het een te zwaar dak had. Dat is bij de andere containers en bunkers niet zo, daar is de explosie ontsnapt via het dak. Dat is ook te zien op deze tekening van S.E.Fireworks hierboven. Bij deze explosie is er wel schade gemaakt. Deze explosie heeft ervoor gezorgd dat er een enorme, paddestoel-vormige, witte rookwolk naar buiten kwam en dat de brandweerlieden niks meer konden zien. De brandweerlieden moesten wegduiken en de toeschouwers raakten in paniek. Iedereen probeerde hals over kop het gebied te ontvluchtten, terwijl puin met brandend en ontploffend vuurwerk rond het terrein van S.E.Fireworks neerkwam. Het vuurwerk veroorzaakt dat er op verschillende plaatsen ook brand ontstaat en de lucht wordt al snel donker door de hoeveelheden rook die wordt ontwikkeld. Dit wat ik hiervoor beschreven heb, was de eerste, echte, zware explosie die er geweest is. Vlak na de eerste explosie is het gedaan met het hele bedrijf S.E. Fireworks. Dat is ook te zien op de tekening hier naast. De ontploffing komt waarschijnlijk, omdat in C11 een zwaar stuk vuurwerk binnen is gedrongen, maar ook door het gas wat allemaal zich allemaal onder de containers heeft verspreid. De mensen werden de straat uitgeblazen, hun huizen uitgezogen en de huizen stonden te trillen op de grond. Zelfs op een paar kilometer afstand vallen glazen van buiten staande tafeltjes,
15
worden de ramen door de enorme kracht naar binnen gedrukt en ontstaan er hevige winden. Rondom het gebied van S.E.Fireworks worden de huizen in elkaar gedrukt en uit elkaar ‘gescheurd’. Een enorme massa van kleine en grote brokken beton en metaal van de zeecontainers vliegen in het rond. Overal in de omgeving worden mensen, auto’s, huizen en gebouwen er door getroffen. Dat gebeurt zelfs tot ongeveer op een kilometer van het bedrijf. Het gevolg van het rondvliegend puin is dat de mensen van achter worden geraakt en dat was soms dodelijk. Tegelijkertijd is er een regen van brandend en ontploffend vuurwerk en dat veroorzaakt nieuwe branden. Vooral veel huizen worden daar het slachtoffer van, omdat ze geen dak meer hebben en dus geen bescherming meer kunnen bieden. Overal is er rook, stof, gas en puin. De paniek die ontstaan is, is veel groter geworden. Totaal zijn er 22 doden en meer dan 1000 slachtoffers gevallen. Over heel de wijk is de schade te zien. Er is een gebied van ongeveer 42,4 hectare gesneuveld. Daarop stonden 523 bedrijven en 311 woningen. Er zijn ook nog ongeveer 1500 woningen die licht zijn beschadigd. De geschatte schade is meer dan duizend miljoen gulden. Al deze schade komt door de enorme druk van de explosies. De conclusie: In mijn inleiding had ik de vragen gesteld: ‘Hoe ontstonden die explosies?’ en ‘Wat gebeurde er daarna?’ en die ga ik nu beantwoorden. Het is allemaal begonnen met een ijzeren vat met titaan. Dat is gaan branden en zo is er gas gaan lekken vanuit de leiding naar de cv-ketel. En dat gas heeft zich verder over het terrein verspreid. Het vuurwerk wat ook door de brand is aangestoken, heeft zich over heel het terrein van S.E.Fireworks verspreidt. Dat vuurwerk is in andere bunkers, containers en Mavo-boxen gekomen. Het gas, wat onder de bunkers, en het vuurwerk containers en Mavo-boxen is gevloeid, hebben er voor gezorgd dat het hele bedrijf is geëxplodeerd.
Dit is een foto van de tweede, zware explosie. Die om ongeveer 15.34 plaats vond. Deze foto is gemaakt op een paar kilometer van de plek waar de ramp is geweest.
16
Overzicht van de gebruikte bronnen: Internet; Ø www.web.planet.nl/news/dossiers/vuurwerkramp/fireworks.html Ø www.tctubantia.nl/krant/tc/ramp Ø www.13mei2000.nl Ø www.ad.nl Ø www.vuurwerkramp.tk Ø www.nrc.nl/dossiers/vuurwerkramp_enschede Boek; Ø Enschede, de ramp Gemaakt door het dagblad Trouw ISBN 90-417-0262-8 Bladzijden 14 t/m 18 De plaatjes heb ik gevonden op de boven genoemde websites.
17
Yvonne van Moort Dit deelonderwerp gaat over de gevolgen van de vuurwerkramp. En wat zijn nou precies de gevolgen? Ik ga het hebben over de gevolgen voor de mensen en de omgeving. Veel plezier met het lezen van dit deelonderwerp! De menselijke schade en de schade aan huizen, bedrijven, auto’s, enz is heel veel. Het aantal huizen dat beschadigd of vernield is door de ramp is meer dan 300. De meeste daarvan zijn door deskundigen aangewezen als verloren. Dat komt doordat ze niet meer te repareren zijn of omdat ze te gevaarlijk zijn om in te leven. Honderden huizen hebben schade aan het dak, het glas en de gevels. Die verschijnselen komen voor tot ongeveer 1 kilometer vanaf het rampgebied, maar in enkele gevallen is het ook nog daar buiten zo. Ook honderden bedrijven hebben veel schade. Later op de dag, 13 mei, worden veel winkels geplunderd. Er werd onder andere bij slijterij, supermarkt en sportwinkels gestolen. De mensen konden er nu natuurlijk gemakkelijk in, omdat er geen beveiliging meer was. Maar zonder al die beveiliging is de politie er toch achter gekomen dat er veel werd geplunderd. De Grolsch-brouwerij die vlakbij S.E. Fireworks staat, is een van de vele bedrijven met veel schade. Dat is ook te zien op het plaatje hier onder. De totale schade (met de kosten van de inzet en hulpverlening, gemeentelijke diensten en medische instellingen en de letselschade) loopt tot in de miljarden guldens. De schade die niet alleen door Grolsch, maar ook door andere bedrijven is geleden, is de zogenaamde bedrijfsschade. Dat is schade die bedrijven leiden wanneer zij hun normale activiteiten niet meer kunnen uitoefenen. Grolsch kon bijvoorbeeld geen bier meer brouwen en daardoor konden ze ook geen winst meer maken op de verkoop van dat bier. Ze leden dus grote verliezen. Maar de ramp had nog veel meer gevolgen kunnen hebben, want op een korte afstand van S.E. Fireworks staat de Grolschfabriek en die had kunnen ontploffen. Op het terrein daarvan ligt namelijk een opslag met
18
ongeveer 5 ton ammoniakgas. Dan was de schade van Grolsch nog veel groter geweest. Deskundige vinden het raar dat die opslag niet is geraakt, want hun berekeningen zeggen dat de rondvliegende glasscherven en blokken beton het terrein makkelijk hebben kunnen beschadigen. Verder bestond er nog gevaar dat er een enorme wolk ammoniakgas de omgeving kon vervuilen. En dat zou een groot gevaar zijn voor de mensen in dat gebied. Ook bestond er gevaar dat er asbest vrij zou komen door de verwoeste bouwmaterialen, maar gelukkig is dat niet gebeurd. Er is veel schade geleden, maar de ergste schade is de mensen in de omgeving zelf overkomen. Zij hebben namelijk niet alleen hun huizen en bedrijven verloren, maar ook familieleden, buren, kennissen. Of ze zijn gewond geraakt. Totaal zijn er 19 doden gevallen en er zijn 3 mensen blijvend vermist. Dat brengt het aantal doden tot 22. Onder de doden en gewonden zijn ook brandweerlieden en politieagenten aanwezig. Er zijn namelijk 4 brandweermannen om het leven gekomen. Er zijn door de ramp 4163 personen dakloos geworden, waarvan waren het 2400 gezinnen. Voor hen werd er een ander onderkomen gezocht en klaargemaakt. De mensen kregen daar eten, drinken, slaapzakken, enz. Maar de meeste mensen konden niet in slaap komen, omdat ze zo bezorgd waren over hun buren, kennissen en familieleden. Enkele dagen na de ramp moest iedereen proberen om de draad van het normale leven weer op te pakken. Dat is heel moeilijk. Stel je maar voor dat je alles kwijt bent en toch weer naar school moet gaan. Je kamer is er niet meer en je hebt geen kleren meer. Maar ook al je herinneringen met foto’s van vakanties en overleden opa’s en oma’s kun je nooit meer zien. Ik vind het hele moeilijk voor te stellen dat je vader en moeder alles weer opnieuw moeten gaan kopen. Ik weet niet of iedereen daar genoeg geld voor heeft. Als dat niet het geval is lijkt me dat heel vervelend. Ik denk dat heel veel mensen dan gaan denken hoe fijn het vroeger was en dat nu allemaal minder is. Dat zijn dan allemaal indirecte gevolgen van de ramp. En dan te bedenken, dat er nog steeds mensen zijn die slecht slapen van de verschrikkelijke dingen die ze hebben gezien en hebben meegemaakt. Ook zijn er mensen die problemen hebben met hun gezondheid, omdat ze te dicht bij het vuur hebben gestaan. De conclusie: Veel mensen hebben een trauma overgehouden aan deze ramp. Vele zijn alles kwijt, zowel hun bezittingen als hun aandenken aan fijne herinneringen. En sommigen zelfs ook familie, kennissen, buren of vrienden kwijt. De bedrijven hebben heel veel schade geleden. In directe zin zijn ze hun gebouwen of machines kwijt. Indirect hebben ze geen of weinig winst kunnen maken doordat hun bedrijf tijdelijk stil is komen te liggen.
19
Overzicht van de gebruikte bronnen: Internet; Ø www.nrc.nl Ø www.13mei2000.nl Ø www.geocities.com/lshofstra/ramp-enschede1.html Ø www.ad.nl De plaatjes heb ik van de website; www.geocities.com/lshofstra/rampenschede1.html. Televisie; Ø journaal
20
Annemieke Naaktgeboren. Dit is mijn hoofdstuk in het werkstuk over De ramp van Enschede op 13 mei 2000. Mijn hoofdstuk is De hulpverlening. Ik wilde graag wat over dit onderwerp vertellen omdat ik dacht dat er wel genoeg over te vinden was en omdat ik het wel interessant vond hoe de hulpverlening verliep tijdens en na de ramp. Hopelijk is het een duidelijk en goed vertelt verhaal. Veel plezier met het lezen ervan! Natuurlijk zijn er bij de ramp in Enschede op 13 mei 2000 veel hulpverleners betrokken geweest. Zonder hen was het allemaal nog veel rampzaliger geworden. Al op het politiebureau horen twee agenten enig gerommel. Ze denken aan onweer of een ontspoorde trein. Maar dit blijkt niet het geval. Ze krijgen namelijk een melding van een brand bij de Grolsch-fabriek. Snel gaan de twee agenten erop af. Als ze bij de brouwerij aankomen, blijkt daar niets aan de hand te zijn. Maar achter de brouwerij stijgt wel rook op, met daarin enkele vuurpijlen. Ze kunnen niet goed dichterbij de plek komen, omdat het zwart ziet van de mensen. Ze besluiten verder te gaan lopen en zetten de auto langs de kant van de weg. Als ze op de betreffende plek komen is er al een spuitwagen van de brandweer gearriveerd. Een brandweerman zegt dat de mensen aan de kant moeten, dus de twee agenten gaan aan de slag. Opeens begint het flink te knallen en er breekt paniek uit. Mensen proberen weg te komen. Sommigen vallen over de achtergebleven fietsen die er liggen. De eerst dreun volgt, het wordt donker en het regent puin. Mensen beginnen nog harder te rennen, op zoek naar een veilige plek. Maar waar? Een van de twee politiemannen vertelt later dit: ‘Op de hoek van de Roomweg en de Tollenstraat staat een vrouw die ik ken met een klein kind op de arm hulpeloos voor zich uit te kijken. Ik pak haar beet ren naar een huis en werp me op het kind en de moeder om ze te beschermen. Dan komt een megaknal, het hele huis waar we voor liggen wordt weggeblazen. Stenen vallen op ons neer. Alles wordt zwart-wit, kleuren zijn niet meer herkenbaar. Mijn haar is door een steekvlam geschroeid. Ik pak moeder en kind, we rennen weg, iedereen onderweg waarschuwend om ook te vluchten.’ (citaat uit: De ramp van Enschede) Later treft hij zijn andere collega weer. Samen proberen ze de
21
mensen uit hun huizen te krijgen. Ze hebben namelijk via de portofoon te horen gekregen dat de Grolsch-fabriek op springen staat en er doden zijn gezien. Veel mensen willen hun huis niet uit, zodat de agenten soms zelfs met bezems om de oren worden geslagen of dat ze rollebollend met iemand op straat komen te liggen. Een man die in zijn huis aan de zuurstof lag, hebben ze zelfs met installatie en al op pad gekregen. Alle mensen moeten weg uit die buurt. Weg voor de echte knal komt. Ondertussen dat dit zich allemaal afspeelt zijn ook brandweermannen druk in de weer proberend het vuur onder controle te krijgen. Toen zij aankwamen bij SEFireworks hadden ze meteen al een tegenslag. De roldeur, waardoor trucks het terrein oprijden, is gesloten. Via een zijingang die wel open is worden de slangen naar binnen gerold. Het blussen kan beginnen. Toen de brandweermannen hoorden dat er brand was uitgebroken trokken ze snel hun pakken aan en sprongen in de wagen. Direct zijn er nog meer brandweerlieden opgeroepen om te komen helpen. Uiteindelijk tot 3 wagens toe en nog een ladderwagen. Uit voorzorg wordt ook nog de vrijwillige brandweer uit Lonnerker gealarmeerd. Omdat de brandweer erge last heeft van het publiek besluiten ze een groot deel van de stad te ontruimen. Dit gaat alleen niet zo makkelijk. De mensen laten zich niet makkelijk uit de weg ruimen. Gelukkig wordt het vuur na een tijdje een stuk minder en een stuk witter. Een teken dat het bluswerk succesvol verloopt. Toen ze dachten de brand goed onder controle te hebben, vloog er plotseling een gigantische partij vuurwerk de lucht in. De schrik sloeg toe en het publiek zet het op het lopen. Er vliegen allerlei brandende omhulsels door de lucht, dus ook de brandweer besluit een veilig onderkomen te zoeken. De brandweerlieden en politieagenten gaan achter de brandweerauto staan. Dit geeft niet genoeg bescherming. Zeker niet voor de politiemensen die geen beschermende kleding aan hebben. Dus gaan ze onder de brandweerwagens liggen. De eerste knal breekt los en overal liggen scherven van ruiten en je ziet ontzette daken en gevels. Na een minuut en 6 seconde volgt de 2e knal. Nog vele malen zwaarder dan de 1e. Ondertussen is de Grolsch-fabriek ook nog eens in brand gevlogen. Overal vandaan komt extra brandweer om te helpen. Helaas loopt het niet met alle brandweerlieden goed af. Twee van hen zijn om het leven gekomen tijdens het blussen achter de machinefabriek Thole. Ook zijn
22
er nog twee brandweerlieden vermist. Later blijkt dat ook zij het niet overleefd hebben. Als het ambulancepersoneel over een uitslaand brandje te horen krijgt komt er in eerst instantie een ambulance aan. Ze constateren dat er extra hulp nodig is en een tweede wagen komt aan. Dan komt de zware knal. De twee ambulances gaan verloren. Gelukkig kunne de verpleegkundigen en chauffeurs zich op tijd terugtrekken. Nu blijkt hoe groot de ramp worden overal vandaan ambulances opgeroepen. Uit allerlei plaatsen en zelfs uit Duitsland komen ze aan. Mensen worden snel verbonden en soms wel met drie tegelijk naar het ziekenhuis vervoerd. Er moet snel gehandeld worden want er zijn veel gewonden. Voor sommigen is de toestand ook zo kritiek dat er geen tijd te verliezen is. Rond het rampgebied bieden mensen van de EHBO hulp aan de mensen die zich met glasscherven verwond hebben. Ze hadden alleen een grote tegenslag. Ze konden niet bij de materiaalpost om hun koffers bij te vullen. Die stond namelijk in de binnenring en was er nu dus niet meer. Nadat de grootste chaos verdwenen is gaan deze hulpverleners naar de Diekmanhal, waar de daklozen werden opgevangen. Maar liefst 381 mensen brengen daar hun nacht door. De grote zaal van de Diekmanhal wordt omgebouwd tot een enorme slaapzaal. Al snel worden er bedden, kastjes en bankstellen uit magazijnen gehaald. Eigenlijk was dit meubilair ervoor bedoeld om eind mei naar Roemenië te gaan. Maar dat kon nog wel wachten. Veel mensen komen er ook om familieleden te zoeken die ze kwijt zijn. Mannen die hun vrouw kwijt zijn. Kinderen die niet weten waar hun ouders zijn. Ook wordt er een hulppost geopend door huisartsen en leden van EHBO en het Rode Kruis. Omdat de slachtoffers alleen maar de kleren hadden die ze op dat moment aan hadden, stroomden binnen de kortste keren bergen kleding binnen. Ook speelgoed kwam van alle kanten binnenstromen. Ook de catering moest geregeld worden. Bakkerijen, supermarkten en allerlei instellingen worden gebeld. Niemand weigerde om het gevraagde te leveren. Ze mogen vrij winkelen in supermarkten, een pizzabakker levert 100 pizza’s, horecabedrijven koken honderden liters soep, koks komen om eten klaar te maken en bakkers bakken broodjes. Ook frisdrank wordt veel aangevoerd. Er komt een vrachtwagen vol blikjes en ook nog eens 60 pallets vol blikjes. De eerst tijd kunnen ze dus vooruit.
23
Een kraamhulp neemt zelfs haar kraamgezin in huis. Een familie met drie kinderen en een enkele dagen oude baby. Hun huis stond in het rampgebied. Maar het huis van de kraanverzorgster niet. Zij vond het niet meer dan logisch om het gezin dus in huis te nemen. Zelf sliep ze op een matras op de grond, zodat de moeder en het pasgeboren kind op haar kamer konden. Ook dieren moesten worden opgevangen. In dierenopvangcentrum in Enschede dat anders ook al aardig vol zat, zat toen helemaal stamvol. Vier dierenambulances reden af en aan om dieren uit het rampgebied te halen en ook onbekenden komen dieren brengen die ze gevonden hebben. Allerlei dieren komen er. Honden, katten, vogels, kippen, ratten, cavia’s, konijnen, hamsters en zelfs een leguaan. Omdat het dierenopvangcentrum overvol zat, maakten ook buurgemeenten plaats vrij voor de dieren en een poezenhotel in de buurt wordt omgetoverd tot een dierenopvangcentrum. Er moet tussen het puin ook nog gekeken worden of er nog overlevenden tussen het puin vast zitten. Dit is de taak van het Rampen Identificatie Team. Oftewel het RIT. Dit team bestaat uit een vaste kern van politiemensen en deskundigen, zoals pathologenanatoom, forensisch orthodontisten, een vingerafdrukkenexpert en een vertegenwoordiger van het Waarborginstituut. Met 144 man sterk wordt het rampgebied omgeploegd, op zoek naar overlevenden. Omdat ze heel zorgvuldig te werk gaan, gaat het speuren naar stoffelijke resten van slachtoffers ook niet zo snel. Het mag niet gebeuren dat er op de zoekplaatsen later nog resten gevonden zouden worden. Ook speurhonden uit allerlei landen helpen hierbij. In twee weken tijd wordt er dag en nacht doorgewerkt om het kerngebied van de vuurwerkramp uit te pluizen. De RIT slaagt erin 17 slachtoffers te identificeren. De 18e overlijd helaas in het ziekenhuis. Van drie vermisten is helemaal niets meer teruggevonden. Natuurlijk was er ook veel geld nodig. Om dit binnen te krijgen hielpen er veel mensen mee. Op scholen halen kinderen statiegeldflessen op. En zo waren er nog een tal van dat soort acties. Het duo Mini & Maxi stelde de opbrengst van een optreden beschikbaar. De spelers van het Nederlands elftal staan hun premie af van de oefenwedstrijd tegen Roemenië (400.000 gulden). Jeugdspelers van een
24
voetbalvereniging wassen voorruiten van auto’s dat zo’n 7000 gulden oplevert. Met een bedrag van 6 ton is ook verzoekplatenactie van 42 verschillende radiozenders geslaagd. Naast dit waren er nog veel meer mensen en organisaties die flinke bedragen gaven. Omdat Diekmanhal na een tijd uitpuilde van alle spullen die gebracht werden, wordt er na 24 uur een goederenstop aangekondigd. Zelfs kinderen staan hun knuffels, poppen enzovoorts af aan slachtoffers. Er is nu alleen nog belangstelling voor bedden en nieuwe spullen. Zie oproep was niet aan dovemansoren gericht. Er worden 350 nieuwe wasautomaten beschikbaar gesteld en er komen koffiezetapparaten, bedden, matrassen, dekbedden, radio- en tv-toestellen. Allemaal stuk voor stuk nieuwe dingen. KPN Telecom ergst getroffen mensen ook nog gratis mobiele telefoons ter beschikking met beltegoed. Ook sloegen 15 Enschedese fietsenzaken de handen ineen en kregen ze van verschillende fabrikanten nieuwe fietsen voor de slachtoffers. De gemeente zorgde voor de verdeling van alle hulp die in natura geboden werd. Glaszetters en aannemers hebben het ook erg druk. Er is namelijk veel schade door glasscherven en aan daken en kozijnen. Op straat worden zelfs glaswagens aangehouden, mensen werpen zich gewoon voor de auto. Niet ieder huis kan van nieuw glas voorzien worden dus moet hout soms ook maar een oplossing bieden. Als het huis maar weer dicht zit. Door aannemers moesten veel daken weer afgedekt worden. Ook hierbij moest er een alternatief gebruikt worden. Omdat er een groot tekort was aan vele soorten dakpannen moesten de daken soms met dekzijl afgedekt worden. Ook aan muren en vloeren moet soms nog wat gebeuren om het huis weer een beetje bewoonbaar te maken. In de eerste week werd er op 400 adressen noodhulp verleend, waarvoor er heel wat overuren gedraaid werden. Na de eerste noodhulp maakten de gezamenlijke aannemers een schema om de beschadigde woningen volledig te herstellen. Ruim 80 teams met in totaal 200 man werd ingezet om dit voor de winter klaar te krijgen.
25
Dat hulpverleners in grote getale aanwezig waren tijdens en na de ramp is nu wel gebleken. Vooral veel anonieme vrijwilligers waren een grote steun. Maar nog even op een rijtje hoe de officiële hulpverlening was: Politie-inzet per dag: RIT en technische recherche: Mobiele eenheid: Hondengeleiders, agenten te paard en motoragenten: Recherche bijstandsteam: Ondersteuning: Brandweer Enschede: Overige brandweer regio Twente: Brandweer vliegbasis Twente: Bedrijfsbrandweer: Duitse brandweer: Overig Nederland: Gemeente en gemeentelijke diensten: Ambulancepersoneel: Rode Kruis en traumateams: Heli-teams: EHBO: Huisartsen: Mediant: Coördinatie (o.m. GGD): Defensiepersoneel:
665 250 300 50 40 25 63 772 30 20 80 710 1000 270 100 30 85 45 30 31 200
Hierbij zitten dus niet de talloze hulpverleners die erg hebben geholpen tijdens de ramp op 13 mei 2000. Dit is alleen de officiële hulpverlening, zoals die is opgemaakt door het crisiscentrum. Natuurlijk waren er allerlei soorten hulpverlening. Niet alleen politie, brandweer enzovoorts. Maar ook mensen die hielpen met een behangetje op de muur te plakken, hielpen met het opruimen van glasscherven, hielpen met het invullen van formulieren, een helpende hand boden met verhuizen of een luisterend oor boden. Ook stuk voor stuk dingen die voor de slachtoffers erg belangrijk waren. Ook nu hebben mensen nog steeds problemen met het verwerken van de ramp. Ze kunnen niet slapen, of slapen heel erg licht en zijn bang voor elke knal of ander hard geluid. Ze zoeken vaak contact met een psychiater of psycholoog. Ze willen dat hun leven weer was als voor de ramp. Zonder al die angst. Gelukkig hebben de slachtoffers ook veel steun aan elkaar. Want de inwoners uit de buurt hebben hetzelfde meegemaakt. Ze kampen soms met dezelfde
26
problemen. Er zijn ook inwoners die wel terug konden naar hun ouderlijk huis toen die weer in goede staat gebracht was, maar toch alsnog verhuizen omdat het huis teveel herinneringen had aan de ramp. Daar hebben ze het tenslotte meegemaakt. Ik vind dat de ramp heel goed is opgevangen door alle hulpverleners. De hulpverlening was erg goed. Politie, brandweer en ambulance waren snel ter plaatse en toen bleek dat de ramp van grotere aard was, kwam er ook al snel allerlei hulpverlening uit omliggende gemeenten. Ook vrijwilligers waren er in overvloed. Spontaan meldde iedereen zich aan om iets te doen. Ook veel mensen in heel Nederland gingen hun zolder of schuur opruimen om te kijken of er nog iets bij zat dat door de slachtoffers gebruikt kon worden. Zelfs kinderen stonden knuffels af of hielpen via schoolverband door middel van statiegeldflessen op te halen. Ik vond het ook een mooi gebaar dat er allerlei koks, supermarkten enzovoort hielpen door allerlei blikjes, broodjes en noem maar op. Ook bekende mensen droegen hun steentje bij door de opbrengst van een voorstelling of concert te geven aan Enschede. Zo werden er bijvoorbeeld ook verschillende benefietconcerten gehouden waarvan de opbrengst naar de ramp ging. Het gironummer 777 werd ook opengesteld om geld te stortten voor de getroffenen uit de stad. Op 1 juli was er een bedrag van 35 miljoen gulden binnengekomen. Hiermee konden slachtoffers betaald worden die schade hadden, die niet door de verzekering gedekt werden. Allemaal hartverwarmende gebaren en blijken van medeleven uit het hele land op allerlei manieren om te helpen. Ik vind dus dat de hulpverlening optimaal was!!!
27
Overzicht van de gebruikte bronnen: Internet; Ø www.nrc.nl Ø www.rnw.nl Ø www.enschede.nl Ø www.rivm.nl Ø www.tubantia.nl Ø www.omroep.nl/nos Ø www.ggve.nl/artman/publish Ø www.volkskrant.nl Ø www.nieuwbank.nl Ø www.omroep.nl/cgi-bin De plaatjes zijn ook van bovengenoemde sites afgehaald. Boek; Ø ‘De ramp van Enschede’ van: Frans van Lugt ISBN 90-72680-04-9 Dit was mijn hoofdstuk ‘De hulpverlening’. Hopelijk is het duidelijk en staat er voldoende informatie in verwerkt over het betreffende onderwerp. Ik ben er nu in ieder geval een stuk meer over komen te weten.
28
Ananda Serné. Dit hoofdstuk gaat over de deelvraag: Hoe verloopt het met de wederopbouw? Ik wil dat weten omdat het te maken heeft met de mensen die de ramp hebben overleefd. Zij kunnen er straks weer gaan wonen, als ze dat nog willen. Hier is niet zo veel over te schrijven omdat de wederopbouw nog aan de gang is. Een tijd na de ramp begon de wederopbouw van de wijk, er is in Enschede een raadscommissie aangesteld die zich alleen bezighoud met de wederopbouw. Dat is voor de eerste keer in Nederland dat er door een ramp een speciale raadscommissie wordt ingesteld. De commissie zal in ieder tot 2006 blijven bestaan. Er zullen achttien huizen worden gebouwd en ze zullen eind Juli klaar zijn, dan kunnen daar weer mensen komen wonen. Iedereen krijgt een even groot stuk grond terug als wat hij had, met een huis erop. De nieuwe wijk wordt Roombeek West genoemd. De gemeente Enschede heeft zestig miljoen euro van de staat gekregen om voor de wederopbouw te gebruiken. De schade was ongeveer 300 miljoen euro, 100 miljoen aan huizen en voertuigen en 200 miljoen aan bedrijven en instellingen. In het echt was het meer omdat niet iedereen voldoende verzekerd was en de verzekering telt bedrijfsschade niet mee. Er zijn heel veel huizen door de ramp verwoest, bij heel veel huizen zijn er ook kleinere dingen gebeurd zoals bijvoorbeeld dakpannen eraf en ramen eruit. Bij elkaar zijn ongeveer 500 huizen ingestort, afgebrand of onbewoonbaar verklaard. Na de ramp zijn er gelijk mensen begonnen met de wederopbouw, er werd een team gevormd van 200 bouwvakkers en van 34 bouwbedrijven. Ze deden onder ander stutwerk en ze maakten deuren en kozijnen dicht. Door de explosies zijn er ook een aantak kerken getroffen. De glas-in-lood ramen lagen eruit en er zijn orgels beschadigd geraakt. Antwoord deelvraag Ik vind dat de wederopbouw heel goed gaat, er is ook al snel mee begonnen en er word goed aan de mensen gedacht. Er zijn veel mensen mee bezig en er word geprobeerd om de huizen op de oude te laten lijken.
29
Overzicht van de gebruikte bronnen: Internet; Ø www.enschede.nl Ø www.tctubantia.nl (dit is de krant van Twente) Ø www.volkskrant.nl Ø www.ad.nl Ø www.newsplanet.nl Ø www.omroep.nl Ø www.wederopbouw-noord.nl Boek; Ø boek "De ramp van Enschede" geschreven door Frans de Lugt.
30
Eveline Hoogeterp Op 13 mei 2000 wordt Enschede getroffen door een enorme explosie in de vuurwerkopslagplaats van S.E. Fireworks. Ongeveer 100000 kilo vuurwerk gaat de lucht in. De drukgolf, het gevolg van de explosie, kost 22 mensen het leven, 900 mensen raken gewond, 400 woningen zijn verwoest en ook zijn nog eens 1000 woningen ernstig beschadigd.
Vele onderzoeksteams zijn direct na de ramp een onderzoek begonnen naar de oorzaak en de betrokkenheid van mensen.Het bureau Adviseur Milieuvergunningen (AMV) houdt zich bezig met de milieuvergunningen.
Commissie Oosting: Op 26 mei 2000 wordt de Commissie Onderzoek Vuurwerkramp geïnstalleerd. Ze noemen het naar de voorzitter, die Marten Oosting heet, dus heet het onderzoeksteam ook wel commissie-Oosting.Het onderzoek wil 5 dingen weten: - oorzaak, wordt hierin besproken. - vergunningen - rampenbestrijding
31
-
gezondheidsrisico’s, wordt hierin besproken. praktische hulpverlening
Ook het Openbaar Ministerie(OM) begint een onderzoek. De hoofdverdachten zijn de twee directeuren van S.E.Fireworks.Ze worden verdacht van illegale vuurwerkhandel en overtreding van milieuwetten. Er is in begin 2001 een mogelijke brandstichter opgepakt, die zit nog steeds vast, maar de directeuren zijn al vrij.Na wat onderzoek en interviews zou de ramp er nooit zijn geweest als de directeuren de regels hadden nageleefd.Het bedrijf had teveel vuurwerk opgeslagen, maar door gebrek aan geld kon de brandweer geen inspectie uitvoeren bij S.E. Fireworks.En ook de gemeente, de brandweer en de directie zijn nalatig geweest volgens commissie Oosting. Onderzoeksvoortgang: Op 14 juni 2000 zijn ongeveer 1000 mensen verhoord om erachter te komen hoe de brand en de explosies zijn ontstaan.Sommige mensen wisten niet eens dat er een vuurwerkopslagplaats stond.Het onderzoeksteam is 87 man groot, maar er werken ook nog mensen mee van de Milieu-inspectie, het Samenwerkingsverband Forensisch Onderzoek Bomexplosies (SFOB), het Bureau Financiële Recherche en het onderzoeksinstituut TNO. Gezondheidsrisico’s voor de omgeving ontstaan alleen in extreme omstandigheden, dus deze kans is zeer gering.
Deelprojecten: Het onderzoek is verdeeld in 4 deelprojecten: - Technisch onderzoek naar sporen over de oorzaak. - Een administratief onderzoek over de hoeveelheid en het soort vuurwerk op het terrein. - Rechtshulpverzoek aan Denemarken, omdat zij met S.E. Fireworks gehandeld hebben. - Dit onderzoek geeft antwoord op de vraag hoe de milieuvergunning is ontstaan, hoe die werd nageleefd en hoe het toezicht erop was.Er wordt ook gekeken of gemeentediensten en andere overheidsinstellingen een straf kan worden opgedragen.
32
De Explosieoorzaak: Er stonden 12 opslagbunkers en een onbekend aantal zeecontainers.Op opnamen is te zien dat 8 containers met magnesiumpoeder langzaam vlamvatten en daarna ontploffen.Als dat met water in aanraking komt ontploft het erg hard. Volgens een ex-werknemer stonden de deuren van de containers en bunkers bijna altijd open.Er stonden ook meer containers dan was toegestaan.Omdat er die week twee keer eerder brandstichting was gepleegd, dachten ze ook bij deze ramp aan brandstichting. Gezondheidsonderzoek: Er is onderzoek gedaan door het Gezondheidsonderzoek Vuurwerkramp Enschede, om in de toekomst na te kunnen gaan of er gezondheidsproblemen ontstaan bij bewoners, hulpverleners of passanten die met de ramp te maken hebben gehad. Ze hebben van 4000 slachtoffers bloed- en urinemonsters afgenomen. 2 Weken na de ramp zijn gegevens verzameld over lichaamsbelasting aan schadelijke stoffen en de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de getroffenen. De vragen die het onderzoek stelde waren: - Wijken die niveaus van stoffen in bloed en urine van de bewoners, hulpverleners en passanten af van die van vergelijkbare bevolkingsgroepen ? - Is een hoge score voor potentiële blootstelling geassocieerd met de niveaus van stoffen in bloed en urine van bewoners en hulpverleners? Om de eerste vraag te beantwoorden zijn de waargenomen niveaus in bloed en urine van de onderzoekspopulatie vergeleken met concentraties gemeten bij vergelijkbare bevolkingsgroepen. De conclusie is dat er geen verhoging van de gemeten stoffen in bloed en urine zijn in vergelijking met de niveaus die normaal bij de algemene bevolking worden gevonden. Er is ook geen relatie tussen de blootstelling aan stoffen en de gemeten hoogtes in bloed en urine. Milieukwaliteitsmetingen van RIVM en TNO, die direct na de explosie en de brand zijn uitgevoerd, gaven ook geen aanwijzing tot verhoogde blootstelling aan bepaalde stoffen. Deze uitslagen zijn uitgekomen in april 2001. Door de conclusies uit de onderzoeken was er geen reden meer voor verder onderzoek. Toch werd er nog een tweede onderzoeksdeel gehouden, 18 maanden na de ramp. Er is weer een vragenlijst gehouden, waaraan dezelfde mensen meededen als aan het eerste onderzoek en de mensen die alsnog mee wilden doen. Er werden nu wel gezondheidsklachten gevonden. Veel getroffenen zijn hersteld van hun klachten, maar de mensen uit Enschede hebben in vergelijking meer lichamelijke en psychische klachten dan anderen. De uitkomsten van dit tweede onderzoek maken nog meer onderzoeken mogelijk, want bij het tweede onderzoek is er vergeleken met de inwoners van Tilburg en tussen Tilburg en Enschede waren veel overeenkomsten.
33
Gevaar ammoniakopslag !: Volgens berichten in de pers over ammoniakopslag heeft de Chemische Technologie van de UT een onderzoek naar gevaren van de opslag van vloeibaar ammoniakgas bij de Grolsche bierbrouwerij ingesteld. De UT heeft 2 vragen gesteld: - In hoeverre is de aanwezigheid van een opslagtank met ammoniakgas gevaarlijk voor omwonenden? - Is er tijdens de vuurwerkramp in Enschede sprake geweest van groot gevaar voor de omgeving en wat waren dan precies de gevolgen geweest? De eerste vraag beantwoord de UT met behulp van een onderzoek dat er geen gevaren bestaan voor de omwonenden, gezien de gebruikelijke en betrouwbare voorgeschreven veiligheidsmaatregelen.Het antwoord op de tweede vraag is dat er wel een groot gevaar was, want het vuurwerk had altijd nog meer schade kunnen aanrichten.
De opslag: De kleine hoeveelheid vuurwerk die aanwezig was, kan niet de oorzaak zijn geweest van de grote explosie, maar deze heeft er wel bij geholpen.De samenstellingen van de ontploffingsmiddelen van de mortierbommen, waar het om gaat, zijn niet aan voorschriften gebonden, maar volgens de consumenten-vuurwerk juist wel.Ze hadden wel stoffen die met elkaar reageren bij een bepaalde warmte of schokgevoeligheid, er waren ook stoffen die door vocht spontaan reageren.De spontane reacties kunnen tot ontbranding en explosie leiden, die zich aan de rest van de opslag verspreiden.Een andere mogelijkheid was, dat er bij het doormeten van elektrische ontstekers van mortierbommen in de werkruimte, grenzend aan de opslagruimte, iets is misgegaan. De brand in een gesloten zeecontainer moet veroorzaakt zijn door de buitenbranden.Druk-en rookontwikkeling waren de gevolgen van ontbrandende buskruit-afvuur-ladingen en het ontploffen van mortieren.De deuren van de containers waren op die van de bunkers gericht.De series explosies wezen op mortierbommen, deze waren na een onderzoek door de firma Dangerous Goods Management ook zeker aanwezig.De explosies werden versterkt door de opsluiting en de opwarming in de bunkers.Bij de laatste vernietigende klap was er sprake van zware druk.Dat de beide kleine explosies naar een climax voerden, kwam doordat verpakkingen openscheurden en de opwarming via straling en stroming steeds verder toenam, waaraan de drukverhoging bijdraagt. In de vuurkolommen van de 2 grote explosies waren zuilen van puin uit de nabijheid van explosiekernen, die door de resultante van de krachten op de boxen, stijl omhoog werden geworpen.Het is volgens de politie veroorzaakt door de hoeveelheid vuurwerk die er in de bunkers en
34
containers lag opgeslagen.Voor veel vuurwerk was er ook geen vergunning. De oorzaak: Na veel onderzoek en valse beschuldigingen is toch eindelijk de oorzaak gevonden op 26 februari 2003, 2 jaar en 9 maanden na de ramp.
Het was geen brandstichting in de vuurwerkopslagplaats van S.E.Fireworks. Maar een zelfontbrandend vat titaanpoeder, een kapotte cv-boiler en boven alles lekkend aardgas zijn de oorzaak volgens brandexpert F.Vos. Het zou zo zijn gegaan: titaanpoeder ontbrandde vanzelf, de boiler is door de brand ontzet en zo is gas gaan lekken,door het oplopen van de temperatuur, door de defecte boiler, is het vuurwerk ergens anders ontbrand, in combinatie met gas zorgde dat voor de explosie die er ontstond. Conclusie: Deelvraag: Is uit onderzoek gebleken wat de oorzaak was? Antwoord: Ja, er is gebleken dat de oorzaak van de ramp een gaslek was,het titaanpoeder ontbrandde, de boiler is door de brand ontzet, gas is gaan lekken, de temperatuur liep op, vuurwerk ontbrandde elders en zorgde voor de explosies. Er is wel een nieuw onderzoek gestart, want de brandstichter die ze opgesloten hadden heeft bekend dat hij de brand heeft gesticht.Hij zit nog steeds vast.
35
Overzicht van de gebruikte bronnen: Internet: Ø www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/630930003.html Ø www.ggve.nl/A-og.htm Ø www.utwente.nl/nieuws/pers/archief/2000/cont_00-069.doc/ Ø www.mindef.nl/nieuws/parlement/brieven/content/15010_vuurw erkramp.html Ø www.rnw.nl/achtergronden/html/enschede010227.html Ø www.volkskrant.nl/nieuws/nederland/370038255.html Ø www.nd.nl/htm/dossier/enschede/ramph.htm Ø 192.87.96.41/nvvk/1011.htm Kranten: -Algemeen Dagblad, 26 februari, daarin heb ik gevonden dat het gaslek de oorzaak was. Boeken: Ik ben naar de bibliotheek geweest, maar ze hadden geen boeken over het onderzoek, omdat pas heel kort geleden is uitgekomen wat de echte oorzaak was.
36
Het antwoord op onze hoofdvraag “Was het te voorkomen en hoe reageerde iedereen erop” is dat de ramp misschien was te voorkomen als er een aantal dingen niet waren gebeurd. Er stond namelijk een ijzeren vat titaan in een van de werkruimtes en die is vlam gaan vatten. En die hadden ze daar dus niet neer moeten zetten. Ook heeft S.E. Fireworks zijn vergunningen niet in acht genomen en zijn veiligheidsmaatregelen zijn ook voor een groot deel niet gehandhaafd. Het andere ddel van de hoofdvraag is te beantwoorden met het volgende. Toen de ramp begon, tijdens en erna zijn er heel veel hulpverleners naar het rampgebied gekomen om te helpen. De mensen in de omgeving en er buiten reageerden geschokt. Het is een ramp die nog lang in de hoofden van de mensen blijft ‘rondzweven’. We hebben het werkstuk als volgt ingedeeld: Ø Yvonne, Annemieke en Jeanine hebben de Lay-out verzorgd Ø Eveline was secretaris Ø Ananda is voorzitter geweest We hebben de informatie gevonden via het internet, boeken, kranten en tijdschriften. Het werkstuk is voorspoedig voorlopen, omdat we het goed met elkaar konden vinden. Er zijn wel enkele problemen ondervonden: Ø Ø Ø Ø
Een hoofdvraag verzinnen bleek moeilijker dan voorzien De computer wilde niet opslaan, mailen of invoegen Informatie over het onderwerp was soms moeilijk te vinden Over enkele deelvragen bleek niet voldoende informatie aanwezig te zijn dus zijn er nog enkele vragen bij verzonnen.
De data waarop wij bij elkaar gekomen zijn: Ø 6 februari 2003 – de taakverdeling en het onderwerp Ø 13 februari 2003 – de hoofdvraag en deelvragen verzonnen Ø 3 maart 2003 – het zoeken van informatie, uitwisseling en deelvragen verdeeld Ø 17 maart 2003 – voortgangscontrole Ø 14 april 2003 – Lay-out verzorgt Ø 16 april 2003 – Lay- out verzorgt
37
Boeken, tijdschriften en kranten: Ø De Telegraaf Ø Algemeen Dagblad van 10 april en 26 februari Ø Nieuwsbrief wederopbouw Roombeek-West nummer 1, 2,3; Dick Buursink Ø folder 13 mei- “… opnieuw begonnen”; Wanda Wildeboer Ø via het telefoonnummer: 053-4848330 Ø tijdschrift Elsevier Ø Enschede, de ramp; gemaakt door het dagblad Trouw; ISBN 90417-0262-8 Ø ‘De ramp van Enschede’; Frans van Lugt; ISBN 90-72680-04-9 Internetsites: Ø www.nrc.nl Ø www.enschede.nl Ø www.google.nl Ø www.bsve.nl Ø www.iac.enschede.nl Ø www.wederopbouw.enschede.nl Ø www.tctubantia.nl Ø www.volkskrant.nl Ø www.ad.nl Ø www.newsplanet.nl Ø www.web.planet.nl/news/dossiers/vuurwerkramp/fireworks.html Ø www.tctubantia.nl/krant/tc/ramp Ø www.13mei2000.nl Ø www.vuurwerkramp.tk Ø www.geocities.com/lshofstra/ramp-enschede1.html Ø www.rnw.nl/achtergronden/html/enschede010227.html Ø www.rvim.nl/bibliotheek/rapporten/630930003.html Ø www.omroep.nl/nos Ø www.ggve.nl/artman/publish Ø www.nieuwbank.nl Ø www.omroep.nl/cgi-bin Ø www.wederopbouw-noord.nl Ø www.utwente.nl/nieuws/pers/archief/2000/cont_00-069.doc/ Ø www.mindef.nl/nieuws/parlement/brieven/content/15010_vuurw erkramp.html Ø www.nd.nl/htm/dossier/enschede/ramp.htm Televisie; Ø Journaal
38
