Deventer, 22 maart 2014
Kwartiermaken Sociale Wijkteams Vooraf In Deventer worden Sociale Wijkteams ontwikkeld als antwoord op de opgaven in het sociale- en zorg domein en als een belangrijke toegang naar voorzieningen. Vanwege haar aanwezigheid in alle wijken en haar kernrol van samenlevingsopbouw, is Raster gevraagd kwartiermaker te zijn in het proces van vormen Sociale Wijkteams. In coproductie met de organisaties in de stad, de gemeente Deventer en ENO Zorgverzekeringen. Het kwartier maken heeft betrekking op twee aggregatieniveaus: - de theoretische/beleidsmatige ontwikkeling en kaders - de praktische ontwikkeling in de wijken. In dit voorstel wordt de opgave, de opdracht, de strategie, de rol van burgers, de randvoorwaarden, de uitwerking, het resultaat en de uitgewerkt. Het voorstel eindigt met een plaatje van de kosten, gedeeltelijke dekking, eigen investering van Raster en gevraagde subsidie. In de bijlage een schematische weergave van de opgave en het proces.
De opgave Maatschappelijk Omdat de huidige opzet van ondersteuning en zorg dreigt vast te lopen, wordt de verantwoordelijkheid en organisatie daarvoor neergelegd bij gemeenten en zorgverzekeraars. Deze verantwoordelijkheidsverschuiving gaat gepaard met minder financiële middelen daarvoor. Bestuurlijk De opgave is om de organisatie van de zorg en ondersteuning beter te organiseren, voor minder kosten. Dat kan alleen door het zelforganiserend vermogen van de burger te versterken, door preventief handelen het beroep op zwaardere zorg te verminderen, de zorg en de toegang tot zorg effectiever te organiseren en daarbij dubbelingen en ineffectieve kostenprikkels te vermijden. Deze opgave vraagt om een samenhangende aanpak op gemeentelijk en boven-gemeentelijk niveau voor de verschillende elementen die onderdeel zijn van deze opgave. Procesopgave Een belangrijke schakel in de opgave is het organiseren van de toegang en de ondersteuning dicht bij burgers. Gericht op preventie en op het zo lang mogelijk zelfstandig participeren van burgers met behulp van hun sociale omgeving en van gemeenschappelijke voorzieningen. Daarbij erkennend dat er altijd bewoners zijn die vanwege hun kwetsbaarheid hoe dan ook professionele zorg of ondersteuning nodig hebben. In Deventer wordt (onder voorbehoud van bestuurlijke instemming) als aanpak gekozen voor het vormen van integrale1 Sociale Wijkteams. Daarbij is het nodig om een goede samenhang te creëren met de werkwijzen die zich vormen in de domeinen Jeugd en Werk&Inkomen. De bestaande pilots (Buurtcoach, Keukentafelgesprekken, WMO-WWB) moeten op gaan in deze Sociale Wijkteams. Ook dient de aansluiting met (voorliggende) voorzieningen in de domeinen van zorg, welzijn, wonen, veiligheid en werk in het proces te worden meegenomen. 1
Integraal: de toegangs- en ondersteuning zowel op het domein zorg (verantwoordelijkhied ENO), als op de gemeentelijke domeinen.
1
Sociale Wijkteams vormen (een gedeelte van) de toegang tot voorzieningen en tot specialistische zorg en ondersteuning. Deze poortwachtersfunctie dient nader te worden uitgewerkt. Er is derhalve een nauwe samenhang nodig tussen de ontwikkeling van Sociale Wijkteams en het proces van sturing en bekostiging van specialistische zorg en ondersteuning. Onderdeel van de opgave is tevens de effectiviteit van de werkwijze zichtbaar te maken en sturingsmogelijkheden daarin te ontwikkelen. Het werken met Sociale Wijkteams brengt een verschuiving plaats in de rollen tussen gemeente en uitvoeringsorganisaties. Enerzijds vraagt het werken met Sociale Wijkteams om het leggen van de uitvoeringsverantwoordelijkheid in het veld, anderzijds moeten de eindverantwoordelijkheid van gemeente en ENO en het politieke primaat van de gemeente geborgd zijn. Waarbij de gemeente naast deze eindverantwoordelijkheid ook op onderdelen een uitvoeringsverantwoordelijkheid heeft. Deze veelzijdigheid en de verwevenheid met andere ontwikkelingen stelt hoge eisen aan het proces en vraagt een nauwe afstemming tussen de gemeente en ENO als eindverantwoordelijken voor de opgaven en Raster als kwartiermaker van de Sociale Wijkteams.
Opdracht De opdracht aan Raster is om in coproductie met organisaties in de stad, in opdracht van de gemeente en ENO, kwartiermaker te zijn van de vorming van Sociale Wijkteams. Op het niveau van theoretische ontwikkeling en de praktische uitwerking. En de besluitvorming hierover voor te bereiden, te coördineren en daarover te rapporteren. Op een zodanige manier dat eind 2014 in alle 15 wijken en dorpen Sociale Wijkteams operationeel zijn waarin handelingsbekwame werkers uit de componenten zorg, ondersteuning en samenlevingsopbouw samenwerken. Gedragen door de uitvoerende organisaties en met draagvlak bij belanghebbende organisaties. En burgers die geïnformeerd zijn. In de wetenschap dat de uitontwikkeling van Sociale Wijkteams een proces van meerdere jaren is, ligt er eind 2014 een perspectief en een plan voor de verdere doorontwikkeling.
Strategie (theoretisch kader) Om om te kunnen gaan met de vele facetten en het ontwikkelende karakter van het proces Sociale Wijkteams is er een interactieve veranderstrategie (Jaap Boonstra: Weloverwogen kiezen van veranderingsstrategieën) nodig, waarbij de essentie is: kennisdeling, bewustwording en dialoog (De Caluwe: Het kiezen van een veranderingsstrategie). Ontwerp van de "hardware" en bewustwording bij alle betrokkenen lopen parallel. En beleidsontwikkeling en praktijkervaring zullen in wisselwerking met elkaar oplopen. Er zal een stevig beroep worden gedaan op betrokken organisaties om actieve input te leveren en mee te denken in het proces. In het proces volgt vorm de inhoud. Lopende pilots worden gedurende het proces geïntegreerd in de Sociale Wijkteams. Een belangrijke opgave in het proces is de ontwikkeling van werkwijze en methodiek die aansluit bij de leefwereld en de logica van de burger en het eigenaarschap van de burger van zijn eigen vraagstuk. Door de methodische ontwikkeling in het proces te integreren en direct te koppelen aan de uitvoeringsopgaven in de wijken, versterkt deze het proces van teamvorming en gezamenlijke methodiekontwikkeling. Waar mogelijk integreren we andere lopende processen (bijvoorbeeld de leertuin uitwisseling persoonsgegevens) in het ontwikkelingsproces. Deventer loopt niet voorop in de ontwikkeling. Dat biedt de gelegenheid om rijkelijk gebruik te maken van de ervaringen elders in Nederland en de diverse handreikingen over Sociale Wijkteams die inmiddels ontwikkeld zijn.
Randvoorwaarden Om deze aanpak succesvol te laten zijn is randvoorwaarde dat cruciale parallelle processen (inkoop 2e lijns ondersteuning, AWBZ-basiszorg) en het proces Sociale Wijkteams goed afgestemd zijn. Cruciaal is ook dat het inkoopmodel van de gemeente Deventer is afgestemd op het beoogde uitvoeringsmodel van Sociale Wijkteams. Een andere randvoorwaarde is dat de organisaties die straks de uitvoerende capaciteit gaan leveren in de Sociale Wijkteams (Gemeente, MEE, De Kern, Raster en een nog door ENO te bepalen zorgpartij) zich committeren aan het proces, de benodigde capaciteit voor participatie in het
2
proces vrij maken, daarin mede verantwoordelijkheid dragen en pro-actief anticiperen op de toekomstige situatie. De rol van de opdrachtgevers (gemeente en ENO) en de afstemming met de besluitvorming is cruciaal. Daarom wordt gewerkt met een kernprojectgroep bestaande uit de verantwoordelijke programmamanager bij de gemeente (Pieter Folkeringa), de verantwoordelijke projectleider bij ENO (Martijn van der Most) en de kwartiermaker van Raster (Hilbrand Jacobs).
Uitwerking Het werken met Sociale Wijkteams vraagt om het bepalen van de benodigde capaciteit, het anders inzetten van de bestaande capaciteit en middelen, deels het ontwikkelen van nieuwe rollen van het generalistisch werken in de wijken en een nieuwe relatie tussen eerste en tweede lijn. Tevens vraagt het om verbinding met voorliggende voorzieningen en andere toegangen tot specialistische zorg en ondersteuning. Dat vraagt om uitwerking van de methodiek van werken, de samenwerking tussen en de mandaten voor werkers in de wijk, de capaciteitsbepaling, de financiering, de monitoring en verantwoording, de kwaliteitsborging, het ontwikkelen van een nieuwe relatie tussen gemeente/ENO en de uitvoerende organisaties, etc.. Daarbij spelen objectieve gegevens een rol (wijkscan, kwalitatieve en kwantitatieve resultaten, etc.) en subjectieve gegevens (analyse van de kracht van de burgers, het volgen van de logica van de burger, ontwikkelingsproces van werkers en organisaties, etc.). Er is sprake van processen die verschillend van aard zijn: bewustwording, opdrachtbepaling, structuur en organisatie, bekostiging, systemen, werkwijze, etc., die op elkaar ingrijpen en elkaar beïnvloeden. Niet al deze elementen kunnen binnen een jaar worden uitgekristalliseerd, dus er zal sprake zijn van een korte termijn en een lange termijn uitwerking. Al met al is sprake van een ontwikkelingsproces waarbinnen gaandeweg de uiteindelijke inhoud en vorm duidelijk worden. In de eerste fase (februari - half maart 2014) wordt het interactieve proces nader uitgewerkt en gepland. Rollen in het interactieve proces Het ontwikkelproces wordt een interactief proces met organisaties en werkers dat door alle betrokkenen en geïnteresseerden te volgen is. Daarin past ook de integratie van de lopende pilots. Raster is Kwartiermaker van het proces. In het proces vervult het Platform Wonen, Welzijn en Zorg een reflectie platform. In de Kopgroep Wonen, Welzijn en Zorg vindt het gesprek over kaderstelling plaats en worden resultaten geborgd. Gemeente en ENO besluiten uiteindelijk over (financiering van) Sociale Wijkteams. Uitvoerende organisaties houden in het proces de verantwoordelijkheid over de ontwikkeling en inzet van hun eigen medewerkers Onder regie van de kwartiermaker en binnen de kaders die op beleidsmatig niveau worden aangegeven, is het opbouwwerk de kwartiermaker op het niveau van de wijk. Deze rol past naadloos bij de kernopdracht van samenlevingsopbouw.
Ondersteuning Sociale media In de interactieve meningsvorming voor werkers, managers, bestuurders en burgers is een belangrijke ondersteunende rol weggelegd voor sociale media: - in de LinkedIn groep Platform WWZ Deventer vindt de inhoudelijke meningsvorming plaats; - de website www.platformwwzdeventer.nl ondersteunt het proces met informatie; - Via Twitter zal de meningsvorming gestimuleerd worden. Leren van andere gemeenten Andere gemeenten zijn Deventer al voorgegaan in het organiseren van Sociale Wijkteams. Door middel van werkbezoeken aan andere gemeenten, gebruik van voorlichtingsmateriaal en handreikingen zal van deze ontwikkelingen gebruik worden gemaakt. Vijf grote gemeentes hebben in samenwerking met het Transitiebureau VWS/VNG de handreiking: "Sociale wijkteams in ontwikkeling, inrichting, aansturing en bekostiging" ontwikkeld. Deze handreiking kan gebruikt worden als kapstok voor het ontwikkelingsproces van Sociale Wijkteams in Deventer.
3
Voor de meer inhoudelijke ontwikkeling van het Sociale Wijkteam biedt het document "Burgerkracht in de wijk" van het Platform31 goede handvatten. Tenslotte biedt de handreiking "Sturing en bekostiging van de tweedelijn" (zelfde opstellers als handreiking "Sociale Wijkteams in ontwikkeling") goede aanknopingspunten voor het uitwerken van de relatie tussen Sociale Wijkteams en de tweede lijn. In de bijlage is de voorlopige visualisatie van de inhoud en planning van het proces opgenomen.
Rol van burgers in het proces De Sociale Wijkteams zijn bedoeld om die burgers te ondersteunen die de weg niet zelf weten te vinden en/of met beperkte zelfredzaamheid. De professionele organisatievraag daarachter is in kern niet relevant voor burgers en het is de vraag of de primaire doelgroep van Sociale Wijkteams wel in staat is een bijdrage te leveren in het denken over de systeemvragen waar de uitwerking over gaat. De opdracht, de werking en de effectiviteit zijn wèl zeer relevant. Vandaar dat burgers op drie manieren betrokken worden in het proces: - alle geïnteresseerde burgers worden in de gelegenheid gesteld zich te mengen in de meningsvorming over de opgave en werking van Sociale Wijkteams via Sociale Media (zie uitwerking interactief proces) - regelmatig zal in het proces aan een aantal betrokken burgers gevraagd worden om de organisaties een spiegel voor te houden vanuit het perspectief van de behoefte en de logica van burgers; - de formele belangenbehartiging van bewoners (WMO-raad) wordt actief betrokken op alle aspecten van visievorming en uitwerking op een nog in onderling overleg af te stemmen wijze.
Resultaat Omdat er sprake is van een interactief ontwikkelingsproces, waarin ook de opgave en uitwerking nog moeten worden gepreciseerd, is het resultaat niet op voorhand in zijn volledigheid te beschrijven. Gedurende het jaar wordt het resultaat meer en meer ingevuld en getoetst bij de partners en opdrachtgevers. Voorlopig wordt het reultaat als volgt geformuleerd: Resultaat van het proces is dat er eind 2014 Sociale Wijkteams functioneren en geborgd zijn in afspraken, bekostiging, monitoring en verantwoording. Met daarin georganiseerd de componenten zorg, ondersteuning en samenlevingsopbouw. Waarin de toegang tot voorzieningen en specialistische ondersteuning en zorg zijn georganiseerd. En er een samenwerking is beschreven tussen de Sociale Wijkteams en voorliggende voorzieningen en specialistische zorg en ondersteuning. Met een perspectief voor doorontwikkeling. Met draagvlak onder uitvoeringsorganisaties en hun medewerkers. En bewoners die geïnformeerd zijn.
Organisatie De vorming van Sociale Wijkteams is een coproductie tussen gemeente, ENO en uitvoeringsorganisaties. Raster is kwartiermaker in deze coproductie, op meerdere aggregatieniveaus. Gedurende het proces zullen er voor de diverse deelonderwerpen structurele en incidentele overleggen tussen betrokkenen plaats vinden.
Coördinatie en voorbereiding beleids- en besluitvorming proces Op het niveau van het gehele proces coördineert de centrale kwartiermaker de opzet en voortgang, de beleidsontwikkeling en bereidt deze voor en bereidt de besluitvorming voor. Tevens rapporteert de kwartiermaker over de voortgang aan de gemeente ten behoeve van de gemeentelijke verantwoordingscyclus. Om de afstemming met andere processen te borgen en met de besluitvorming te borgen wordt een projectgroep gevormd dan de verantwoordelijke programmamanager van de gemeente (Pieter Folkeringa), de projectleider van ENO (Martijn van der Most) en de centrale kwartiermaker (Hilbrand Jacobs).
4
Methodische ontwikkeling Cruciaal voor het succes van Sociale Wijkteams is dat er vanuit een gedegen methodiek en manier van werken wordt aangesloten op de leefwereld en de logica van de burger (presentiemethodiek). En dat consequent wordt gewerkt vanuit de kracht en het netwerk van de burger. Er wordt niets overgenomen van wat van mensen zelf is (eigen kracht). Het ontwikkelingsperspectief voor alle betrokken werkers is dat van de Generalistische werker. Deze methodische ontwikkelingslijn is de belangrijkste kapstok voor het proces dat organisaties (zo mogelijk gezamenlijk) gaan inzetten voor de ontwikkeling van hun medewerkers en voor het ontwikkelingsproces in de wijken. Vanuit de reguliere gemeentelijke opdracht "innovatie buurtwerk" levert Raster de kwartiermaker voor deze te ontwikkelen methodiek en werkwijze.
Samenlevingsopbouw Onder regie van de kwartiermaker organiseren de opbouwwerkers het proces in de wijken: het samen met de betrokken professionals maken van de analyse van de wijk, meningsvorming, samenwerkingsafspraken, etc.. Het sluit aan bij de kerncompetentie van samenlevingsopbouw: het zonder achterliggend gebonden belang sociaal organisatorisch verbinden. Een vergelijkbare rol zoals de kwartiermakers van de Woonservicezones, alleen gaan Sociale Wijkteams verder.
Raster kan deze kwartiermakersrol gedeeltelijk vervullen uit de reguliere subsidie van de gemeente. Voor het overige deel krijgt Raster aanvullende financiering van de gemeente.
Bijlagen: - schematische weergave opgave en positionering Sociale Wijkteams - schematische weergave proces
5
Schematische weergave opgave + positionering Sociale Wijkteams
Opgave: Sociaal Wijkteam - Ondersteunen bewoners die de weg niet zelf weten te vinden en/of met beperkte zelfredzaamheid - Individuele ondersteuning verbinden met collectief - Preventief en leren leven met beperking - ??
Specialistische hulp
Specialistische zorg
Sociaal - Gezondheid
Enkelvoudige vraagstukken/1e lijn zorg
Wijkteam (1e lijn) - Welzijn - Wonen - Financiën
Wij Deventer - basisstructuur - stimuleren bewonersinitiatief - collectieve oplossingen
Uitgangspunten van werken Sociaal Wijkteam - regie bewoner versterken - Eropaf! ("geen nieuw casusoverleg, maar doen") - aansluiten bij vraag en zelfinitiatief bewoners ondersteunen - Indicatieloze overgang van aandacht naar zorg - ??
Jeugd Straatteams/ gezinscoaches
Informatie voor: - bewoners - professionals (Wijkwinkel)
Bewoners (alle leeftijden) - Fysieke, sociale en mentale gezondheid - preventie, verminderen beroep op specialistische zorg en ondersteuning - Zo lang mogelijk zelfstandig wonen
6
Beroep op zelfredzaamheid Gemeenschappelijke oplossingen Omgaan met kwetsbaarheid/beperking
Eenduidige vraag ondersteuning (WMO)
Schematische weergave proces
Proces vorming Sociale Wijkteams
Strategie aanpak interactief en transparant inhoudsgestuurd vanuit opgave per gebied vormgeving vanuit burgerperspectief vorm volgt inhoud en uitgangspunten van werken parallel en elkaar beïnvloedende processen van opbouw vanuit de uitvoering en kaderstelling op beleids- en bestuursniveau - ontwikkeling door bestaande 1e lijns professionals/organisaties - parallelle afstemming met proces inkoop 2e lijn - coproductie gemeente, ENO en organisaties. Raster als kwartiermaker.
-
Rollen in het proces - Kernprojectgroep (Gemeente, ENO, Raster) overall regie en afstemming; - Raster: kwartiermaker totaalproces, procescoördinatie, voorbereiden besluitvorming, rapportage - Raster: kwartiermaker Methodische ontwikkeling - Kopgroep WWZ: kaderstelling en borgen resultaten - Platform WWZ: reflectie en voorstellen voor kaders - Burgers: reflectie op volgen logica en behoefte burgers - WMO-Adviesraad: reflectie en advisering - Uitvoeringsorganisaties: actieve participatie - Opbouwwerkers: kwartiermaker proces in de wijken, volgens kaders -
Resultaten 31-12-2014 Inhoud en vorm
Kaders en randvoorwaarden
- opgaven algemeen en wijkspecifiek zijn benoemd - bewonersbetrokkenheid is geborgd in werkwijze - gedeelde uitgangspunten van werken zijn beschreven en vertaald in competenties - toegang tot voorzieningen en specialistische zorg en ondersteuning is uitgewerkt - sociale wijkteams functioneren in alle wijken - kwaliteitsborging geregeld -
-
opdracht is vastgesteld financiering, sturing en inkoopmodel zijn geregeld samenwerkingsafspraken organisaties zijn geregeld samenwerkingsafspraken met 2e lijn zijn geregeld perspectief en plan voor doorontwikkeling langere termijn
7
Ontwikkelen kaders & randvoorwaarden
Concluderen en bestendigen
December / januari
mei - september
oktober - januari
Communicatie: transparant en toegankelijk Toegankelijke informatiesite, discussieplatform LinkedIn, Werkersoverleggen in de wijk, .............. Kopgroep WWZ
WMO Raad
Kopgroep WWZ
Platform WWZ
Voorlopige richtingbepaling - Strategie - Opgave - Uitgangspunten - Vorm en Kaders Proces
Leren van pilots
Kopgroep WWZ
Reflectie burgers Aanscherpen richting - Opgave - Uitgangspunten - Vorm en Kaders - Financiering - ...
Competenties benoemen
WMO Raad
Per wijk aan de slag met partners
WMO Raad
Kopgroep WWZ
Platform WWZ Reflectie burgers
financiering
Reflectie burgers Besluiten - opdracht - randvoorwaarden - monitoring - bekostiging - ?? Competenties ontwikkelen
integratie pilots
Leren van elders
Analyse per wijk
Voorlopig idee van proces van vorming per wijk
WMO Raad Platform WWZ
Reflectie burgers
Verbinding zorg/gezondheid (Salland/ENO)
Vorm geven in wijken
februari - april
Methodiek en werkwijze
Agendavorming per wijk
Ophalen ervaringen per wijk
kwaliteit + borging
Leren van de praktijk
Sociale Wijkteams draaien
8
