Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen SNS Asset Management Q2 2014
INHOUDSOPGAVE 1.
INLEIDING ............................................................................................................................... 3
2.
ESG-ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES............................................................................... 4 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.
3.
UITSLUITINGEN UPDATE ........................................................................................ 4 ENGAGEMENT OVERZICHT .................................................................................... 5 STEMMEN ................................................................................................................. 7 PUBLICATIES EN EVENEMENTEN .........................................................................12 HET EUROPESE BEST-IN-CLASS PRODUCT........................................................13
APPENDIX ..............................................................................................................................16 3.1.
HUIDIGE UITSLUITINGEN .......................................................................................16
2
1. INLEIDING Gedurende het tweede kwartaal vond er geen vergadering van het SNS AM Selectiecomité plaats. Toch hebben we bepaald niet stilgezeten. Hieronder lees je over onze voortgang. Daarbij rapporteren we voor de laatste keer onder onze naam SNS Asset Management. Per 1 juli voeren wij de nieuwe naam ACTIAM, die wij in volgende kwartaalrapporten zullen aanhouden.
De belegger laat zijn stem horen! Voor verantwoorde beleggers is de lente altijd druk. Dan vinden in veel landen de jaarlijkse vergaderingen van aandeelhouders plaats. Daar ontvangen aandeelhouders informatie over de ondernemingen waarin ze beleggen. Het gaat meestal over financiële resultaten en verwachtingen, de strategie en de uitvoering daarvan. Ter plaatse kunnen aandeelhouders - groot of klein, particulier of zakelijk - over deze zaken hun mening geven en hun stem uitbrengen. Wie het met het gevoerde beleid en de kwaliteit van de verstrekte informatie eens is verleent goedkeuring aan de jaarverslagen. Als aandeelhouders van mening zijn dat het bestuur goed heeft gehandeld, worden zittende bestuurders herbenoemd. Bij een gezonde onderneming zullen de aandeelhouders bij de meeste agendapunten instemmen met de voorstellen van het management, ervan uitgaande dat het bestuur naar eer en geweten handelt . Zijn beleggers het oneens met de voorstellen, dan kunnen zij ‘tegen’ stemmen of zich van hun stem onthouden. Als veel aandeelhouders dat doen, dan zal het bestuur zich op aanpassingen in het beleid moeten beraden. In gevallen van wanbeleid of grote ontevredenheid met de prestaties zullen beleggers weigeren om leden van het bestuur te herbenoemen. Het hoeft trouwens niet bij het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen te blijven. Onderwerpen van de vergadering zijn soms aanleiding voor een gesprek met het bestuur. Dat kan leiden tot aangepast beleid en daarmee tot een ander toekomstig stemgedrag van de belegger. Onze gesprekken met Umicore (recycling) en Osram Licht (verlichting) zijn daarvan voorbeelden. We bespreken deze op pagina 13 en 14. Voor een particuliere belegger is het vaak lastig om de onderwerpen te overzien. Het kan daarom prettig zijn om organisaties te zoeken die hulp bieden. Zo richt de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) als stichting zonder winstoogmerk zich op het stellen van kritische vragen tijdens aandeelhoudersvergaderingen van Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. Ook de Eerlijke Bankwijzer draagt bij aan het vergroten van het inzicht van de particuliere belegger. Het is een initiatief van Amnesty International, Dierenbescherming, FNV, PAX, Milieudefensie, en Oxfam Novib. Dit initiatief vraagt financiële instellingen inzage te geven in hun prestaties rondom sociale, maatschappelijke en milieukwesties en om de bedrijven waarin ze investeren aan te zetten tot verbeteringen. Het doel is dat banken en verzekeraars gebruik maken van het stemrecht dat zij namens hun klanten hebben. Uiteraard kan de particuliere belegger ook zijn eigen adviseur vragen hoe men omgaat met het stemmen. Voorlopers als Zwitserleven of de Triodos Bank laten op hun internetpagina’s per onderneming zien hoe ze op welk agendapunt hebben gestemd en wat het beleid daarvoor is. Neem eens een kijkje om te zien wat er met je geld gebeurt – ‘money talks’! Veel leesplezier, Manuel Adamini Hoofd Verantwoord Beleggen SNS Asset Management
3
2. ESG-ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES 2.1. UITSLUITINGEN UPDATE
Alle organisaties waarin we beleggen worden voortdurend doorgelicht op goed ondernemingsbestuur en sociale, ethische en milieukwesties. De beoordelingscriteria hiervoor zijn vastgelegd in onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Deze hebben betrekking op mensenrechten, fundamentele arbeidsrechten, corruptie, milieuvervuiling, wapens en productintegriteit. De Fundamentele Beleggingsbeginselen komen voort uit internationale verdragen, conventies en ‘best practices’, en zijn te vinden op onze website.
In het tweede kwartaal vond geen vergadering van het SNS AM Selectiecomité plaats. Hierdoor werden er geen wijzigingen in uitsluitingen doorgevoerd.
Huidige Uitsluitingen Voor een volledig overzicht van de bedrijven die per 30 juni 2014 uitgesloten zijn van het beleggingsuniversum, verwijzen we u naar Sectie 3.1 van de Appendix.
35 30 25 20 15 10 5 0 Controversiële wapens
Milieuvervuiling
Mensenrechten
Fundamentele arbeidsrechten
Aantal uitgesloten bedrijven per 30-6-2014
4
2.2. ENGAGEMENT OVERZICHT
Verdeling engagements naar regio
Verdeling engagements naar sector
Capital goods; 12%
Azie; 12%
Mijnbouw; 27%
Voeding; 15%
NoordAmerika; 23% Europa; 65%
Diversen; 19%
Verdeling engagements naar algemene kwaliteit
70%
Olie & gas; 27%
Aantallen engagements naar voortgang
15
60% 50%
10
40% 30% 5
20% 10% 0%
0 Goed
Gemiddeld 31-3-2014
Slecht
30-6-2014
Mijlpaal 0
Mijlpaal 1
Mijlpaal 2
31-3-2014
Mijlpaal 3
Mijlpaal 4
Mijlpaal 5
30-6-2014
We beoordelen het succes van onze engagement-inspanningen op twee onderdelen. Onder de “kwaliteit in het algemeen” valt de relatie met het bedrijf: stelt het zich voldoende open op en is het bereid om in gesprek te gaan met aandeelhouders? “De voortgang” beschrijft de werkelijke stappen die door het bedrijf zijn gezet tussen het bespreekbaar maken van onze zorgen en concrete verbeteringen in beleid en gedrag.
5
Engagement – Actief aandeelhouderschap in de praktijk Als verantwoordelijke vermogensbeheerder zijn we betrokken bij de aandeelhoudersvergaderingen van de bedrijven waarin we investeren. Dit doen we op verschillende manieren. Een voorbeeld is het samenwerkingsverband Eumedion. Dit is een forum voor institutionele beleggers zoals pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen, beleggingsinstellingen en vermogensbeheerders. Eumedion richt zich op verbeteringen op het gebied van governance (goed bestuur), milieu- en sociale prestaties van Nederlandse ondernemingen. Aandeelhoudersvergaderingen zijn een goede manier om deze onderwerpen onder de aandacht te brengen, omdat je zaken face-to-face bespreekt. Dit is vaak veel effectiever dan, bijvoorbeeld, via de media aandacht te vragen. In totaal beheren de deelnemers van dit samenwerkingsverband meer dan €1.000 miljard aan beleggingen. Omdat je samen meer beleggingen vertegenwoordigt dan alleen, sta je veel sterker als je een verandering teweeg wilt brengen. Een van de manieren om via Eumedion deel te nemen aan een aandeelhoudersvergadering is het vervullen van de rol van lead investor voor een bepaald bedrijf. De lead investor spreekt namens alle deelnemers tijdens de jaarvergadering van het bedrijf in kwestie. Op onze beurt spreken wij ook voor de fondsen waarvoor wij het beheer voeren. Omdat wij regelmatig contact met Nederlandse bedrijven hebben kunnen wij deze rol in Nederland goed vervullen. In 2014 was SNS AM lead investor bij Boskalis en Arcadis. Met het baggerbedrijf Boskalis hebben wij door het jaar heen veel contact. Toch is het handig om ook naar officiële bijeenkomsten te gaan, omdat dit de momenten zijn om kritiek formeel te uiten. Daarnaast kun je als belegger je mening geven door te stemmen. Dit jaar hebben we Boskalis vragen gesteld over inhoudelijke zaken van het jaarverslag, zoals de risicoparagraaf, het rapportagejaar van de variabele beloning en de accountantsverklaring. Daarnaast wilden we meer informatie ontvangen over hoe de keuze voor de nieuwe accountant tot stand is gekomen. Omdat Boskalis internationaal actief is en veel met tussenpersonen of lokale partners werkt, kan omkoping een risico zijn. Tijdens de jaarvergadering werd uitleg gegeven over de manier waarop het bedrijf hiermee omgaat. Boskalis heeft het afgelopen jaar alle overeenkomsten getoetst aan Amerikaanse en Engelse wetgeving. De samenwerking met tussenpersonen die hier niet mee akkoord gingen is verbroken. Bij Arcadis waren er op de jaarvergadering minder sociale, ethische of milieu-kwesties. Wij hebben namens Eumedion op één punt tegen gestemd, namelijk de mogelijkheid van het management om zelf een beschermingswal op te roepen tegen een vijandige overname. Een vijandige overname houdt in dat er een bod gedaan wordt op aandelen, waar het management van het bedrijf het eigenlijk niet mee eens is. Het bedrijf kan er dan door middel van ingewikkelde constructies voor zorgen dat de koper niet de rechten krijgt die normaal gesproken bij de aandelen horen. Nederlandse bedrijven hebben relatief vaak de mogelijkheid tot deze extra bescherming. Zo’n beschermingswal beschermt het management, maar is niet in het belang van de aandeelhouders. Om deze reden stemden wij tegen. Het onderwerp van de beschermingswallen staat bij Arcadis vaker op de agenda en kreeg dit jaar 43% van de stemmen tegen. Zo hoog is het percentage tegenstemmen op dit onderwerp nog nooit geweest. Helaas was het nog niet genoeg om verandering teweeg te brengen. Hopelijk blijft het percentage in de toekomst stijgen en zijn we dan in staat er daadwerkelijk iets aan te doen.
6
2.3. STEMMEN
Stemoverzicht eerste halfjaar 2014 Europa Stemoverzicht YTD (01/0130/06) 2014
Aantal vergaderingen waar is gestemd Stemmen VOOR het Bestuur Stemmen TEGEN het Bestuur Totaal aantal bestuursvoorstellen Stemmen VOOR Stemmen TEGEN STEMONTHOUDINGEN Totaal aantal aandeelhoudersvoorstellen Stemmen VOOR Stemmen TEGEN STEMONTHOUDINGEN Totaal aantal voorstellen
Amerika
Azië Pacific
ZL YTD*
SBB YTD**
SRIFEE YTD***
SBB YTD
SRIFENA YTD
SBB YTD
SRIFEPA YTD
128
132
384
275
607
136
402
64
68
152
79
248
41
80
64
64
232
196
359
95
322
1,939
2,008
6,426
3,068
7,160
1,397
4,498
1,761 177 1
1,830 177 1
5,737 685 4
2,835 227 6
6,761 380 19
1,007 390 0
3,023 1,475 0
15
15
69
217
399
27
122
2 13 0 1,954
2 13 0 2,023
13 56 0 6,495
181 36 0 3,285
326 73 0 7,559
4 23 0 1,424
22 100 0 4,620
*De stemmen van twee AVA’s (Siemens AG en Osram AG) zijn wel op tijd uitgebracht, maar niet goed verwerkt door een fout bij Kas Bank. Daarnaast was het door een administratief probleem niet mogelijk om te stemmen bij de AVA van Norwegian Property AS. De stemmen van deze drie AVA’s zijn daarom niet meegenomen in dit overzicht. Inmiddels is de fout bij Kas Bank hersteld. **SNS AM heeft drie van de vergaderingen bezocht gedurende het eerste halfjaar (H1): we stemden in overeenkomst met de aanbevelingen van het management bij de AVA’s van Wolters Kluwer en Royal Boskalis, en tegen een voorstel bij de AVA van Arcadis. Bij twee AVA’s (Siemens NV en Osram NV) is er wel op tijd gestemd, maar zijn de stemmen niet goed verwerkt door een fout bij Kas Bank. De stemmen van deze AVA’s zijn daarom niet meegenomen in dit overzicht. Inmiddels is de fout bij Kas Bank hersteld. *** Bij twee AVA’s (Siemens NV en Osram NV) is er wel op tijd gestemd, maar zijn de stemmen niet goed verwerkt door een fout bij Kas Bank. De stemmen van deze AVA’s zijn daarom niet meegenomen in dit overzicht. Inmiddels is de fout bij Kas Bank hersteld.
Meer informatie over de stemmen die wij uitbrachten is hier beschikbaar.
Belangrijke cases en ontwikkelingen
7
In het eerste halfjaar van 2014 zagen we in alle regio’s, dat wil zeggen in Europa, Azië en NoordAmerika, interessante ontwikkelingen en trends. Als gevolg van nieuwe wet- en regelgeving waren er bijvoorbeeld veel ontwikkelingen op het gebied van bestuurdersbeloningen in Europa. Er werden ook veranderingen teweeggebracht door beleggers die een meer transparante en maatschappelijk verantwoorde manier van handelen willen zien. Zij gebruikten hun invloed als aandeelhouder om bij bedrijven aan te dringen op verbetering. In de Verenigde Staten spreken beleggers tijdens aandeelhoudersvergaderingen steeds vaker hun steun uit voor door aandeelhouders ingebrachte voorstellen. Ook werd hier nogmaals duidelijk dat de gezamenlijke druk van verantwoorde beleggers op bedrijven kan leiden tot positieve veranderingen in het gedrag van een bedrijf.
Europa Bestuurdersbeloningen en bestuurlijke verantwoording: is de boodschap begrepen? De belangrijkste onderwerpen op Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders (AVA’s) blijven bestuurdersbeloningen en bestuurlijke verantwoording. Het blijkt dat de verschillende ontwikkelingen op het gebied van wet – en regelgeving van invloed zijn geweest op de beloning van bestuurders. Drie voorbeelden van zulke ontwikkelingen bespreken we hieronder. Inspraak in het beloningsbeleid In Frankrijk besloten de meeste bedrijven hun aandeelhouders inspraak te geven in alle elementen van de bestuurdersbeloningen. Dit wordt ook wel ‘say-on-pay’ genoemd. Desondanks werden bij de meeste AVA’s de bestuurdersbeloningen goedgekeurd. Uitzonderingen waren Renault en Carrefour, waar meer dan 30% van de aandeelhouders zich uit ontevredenheid tegen de voorstellen over het beloningsbeleid uitsprak. Goedkeuring benoeming beloningscommissie en president-commissaris Een interessante ontwikkeling op dit gebied vindt plaats in Zwitserland. Sinds kort mogen aandeelhouders jaarlijks stemmen over de benoeming van de president-commissaris en de leden van de beloningscommissie. Over het algemeen hebben de aandeelhouders in Zwitserland meer rechten gekregen en daar maken ze gebruik van. Dit jaar stemde meer dan 20% van de aandeelhouders tegen de bestuurdersbeloningen bij de farmaceutische reus Novartis. Bij energie- en technologieconcern ABB was het percentage aandeelhouders dat zich niet kon vinden in de voorgestelde bestuurdersbeloning zelfs 43 procent. Zij verwierpen ook een voorstel om managers onverantwoord grote aandelenpakketten toe te kennen. EU-bonuslimiet voor topbankiers Door de invoering van een nieuwe EU-richtlijn zijn alle Europese banken en andere financiële instellingen verplicht om voor hun topbankiers een bonuslimiet van 100% van een jaarsalaris aan te houden. Wij vinden deze beperking redelijk en zien het als een mogelijkheid om de publieke opinie ten aanzien van banken te verbeteren. We denken wel dat een voortdurende controle door aandeelhouders nodig blijft. Er bestaan namelijk nog steeds manieren om onder deze limiet uit te komen. Directies mogen aan hun aandeelhouders goedkeuring vragen om van de 100%-limiet af te wijken. De aandeelhouders kunnen op die manier alsnog een bonus van maximaal 200% van het salaris goedkeuren. Hier wordt volop gebruik van gemaakt. Als reden wordt meestal angst voor het weglopen van belangrijk personeel naar de concurrent genoemd. De reacties van aandeelhouders op deze voorgestelde verhoging is per bedrijf verschillend. Bij BNP-Paribas was ongeveer 20% van de
8
aandeelhouders tegen de voorgestelde verhoging. Bij Standard Chartered stemde meer dan 40% van de aandeelhouders tegen het beloningsbeleid. Bij ING hadden de aandeelhouders er minder problemen mee. Zij waren van mening dat het beloningsvoorstel in lijn lag met de ‘best practices’ op dit gebied. Ook HSBC en Barclays probeerden manieren te vinden om de bonuslimiet te omzeilen. Hier was een deel van de aandeelhouders het niet mee eens. Zij stemden daarom tegen de benoeming van leden van de beloningscommissie. Het is goed om te zien dat het bestuur van financiële instellingen steeds vaker ter verantwoording geroepen wordt door aandeelhouders.
Noord-Amerika Beloning Beloning blijft ook in Noord-Amerika een belangrijk onderwerp. Helaas verschillen beleggers vaak van mening over de beste manier waarop beloning ingezet kan worden om bestuurders tot topprestaties te bewegen. Hierdoor is er vaak verdeeldheid onder beleggers en gebeurt het zelden dat beloningsregelingen worden weggestemd. Een uitzondering hierop deed zich voor op de AVA van de restaurantketen Chipotle Mexican Grill in mei van dit jaar. We stemden tegen de goedkeuring van het beloningsbeleid. Via dit beleid zouden bestuurders een buitensporig hoog aantal opties toegewezen kunnen krijgen, zonder dat daar passende prestaties aan gekoppeld waren. Het beloningsbeleid werd door meer dan twee derde van de aandeelhouders verworpen. Ook tijdens de AVA van gegevensverwerkingsbedrijf Fleetcor Technologies verwierpen we met een meerderheid van de stemmen het beloningsbeleid. Het bedrijf stelde een beleid voor waarbij de bestuursvoorzitter bijna tien keer zoveel zou kunnen verdienen als zijn collega’s bij vergelijkbare bedrijven. We verwachten dat het bedrijf haar werkwijze op dit gebied in de toekomst verbetert. Bij onroerendgoedfirma American Realty Capital Properties werd het beloningsbeleid verworpen omdat het bedrijf, ook als er slecht gepresteerd werd, de bestuursvoorzitter hoge bedragen kon uitkeren. Aandeelhoudersvoorstellen In de Verenigde Staten was het een levendig stemseizoen. Veel beleggers zetten daar zelf punten op de AVA-agenda. Ze dwingen hiermee af dat het bedrijf aandacht geeft aan deze onderwerpen. Vooral beleggers die zich zorgen maken over broeikasgassen en klimaatverandering dienden voorstellen in. Zij wilden dat de bedrijven meer informatie geven en actie ondernemen. Volgens schattingen ligt het aantal voorstellen over het klimaat wel drie keer zo hoog als vorig jaar. Een voorbeeld waar dit onderwerp veel stemmen kreeg, is de AVA van olie- en gasbedrijf Anadarko Petroleum. Maar liefst 30% van de aandeelhouders wilde dat het bedrijf rapporteert over de risico’s van een afnemende vraag naar olie en gas. Naast het mogelijk wegvallen van deze inkomsten zijn veel beleggers zich ervan bewust dat overheden in de toekomst veel strenger kunnen worden over het uitstoten van broeikasgassen. Daarmee zou de uitstoot veel duurder worden en de winning van olievoorraden economisch oninteressant. Bij Exxon vroegen de aandeelhouders naar een duurzaamheidsrapport, dat het bedrijf beloofde te gaan schrijven. De aandeelhouders trokken hun verzoek daarom weer in. Andere verzoeken gingen over de risico’s die aan klimaatverandering kunnen kleven. Aandeelhouders wilden dat bedrijven informatie geven over hun plannen om de gevolgen van een opwarmend klimaat voor de onderneming binnen de perken te houden. Bij Chevron en ExxonMobil steunden we deze voorstellen.
9
Ook bij banken zorgen klimaatverandering en broeikasgassen voor risico’s. Banken kunnen leningen geven aan - en beleggen in - bedrijven die fossiele brandstoffen verkopen (of gebruiken). Op die manier hebben zij invloed op de hoeveelheid broeikasgassen die uitgestoten worden. Op de AVA’s van PNC Financial Services en Bank of America steunden wij voorstellen waarin we de banken vroegen om kritisch naar deze risico’s te kijken. Bank of America geeft veel leningen aan bedrijven in de mijnbouw, olie- en gasproductie en elektriciteitsbedrijven, die alle veel broeikasgassen uitstoten. Bank of America liet weten dat ze zelf minder broeikasgassen proberen uit te stoten. Daarnaast financieren ze projecten in hernieuwbare energie en energie-efficiënte projecten. De bank vindt het niet nuttig om nu een rapport te schrijven over dit onderwerp, omdat ze er geen goede rapportagemanier voor hebben. Wij vinden dat bedrijven moeten zoeken naar manieren om informatie over risico’s van klimaatverandering in hun jaarverslag te zetten, ook als er nog geen wettelijk kader voor bestaat.
Azië Japan Na zes maanden van intensief overleg, publiceerde de Japanse toezichthouder in februari 2014 de eerste Stewardship Code. Deze code bevat aanbevelingen voor Japanse en internationale beleggers over hoe ze zich als verantwoordelijke aandeelhouders zouden moeten gedragen. Daarnaast heeft de Japanse regering opdracht gegeven voor het opstellen van een Corporate Governance Code met ‘best practice’normen op het gebied van ondernemingsbestuur. Een ‘best practice’ op het gebied van ondernemingsbestuur betekent dat het de beste manier is om een bedrijf te leiden. Wij verwachten dat beide codes de onafhankelijkheid en diversiteit van het ondernemingsbestuur in Japan zullen verbeteren. Dat is nodig, want Japan loopt op dit gebied nog ver achter op andere landen. Een bestuur hoort onafhankelijk te zijn, zodat zij het management van het bedrijf beter kan controleren. Zo verklein je de kans dat een bedrijf keuzes maakt die slecht zijn voor aandeelhouders. Het is positief dat Japanse bedrijven meer aandacht zijn gaan besteden aan de samenstelling van hun ondernemingsbesturen. Uit een in juni van dit jaar gepubliceerd rapport blijkt dat meer dan 60% van de grootste Japanse bedrijven inmiddels onafhankelijke bestuurders heeft benoemd. Canon, Denso, Nippon Steel & Sumitomo Metal en Rinnai hebben dit jaar allemaal hun eerste onafhankelijke bestuurders voorgedragen, die zich uitsluitend met het toezicht op het management bezighouden. Ook op het gebied van diversiteit van het bestuur worden stappen gezet. Diversiteit is belangrijk voor verschil aan kennis, ervaring en achtergronden in het bestuur. Deze diversiteit zou de besluitvorming van een goed samengesteld bestuur moeten verbeteren. Honda Motor heeft haar allereerste vrouwelijke bestuurskandidaat voorgedragen en de Daiwa Securities Group heeft voor het eerst een vrouwelijke uitvoerende bestuurskandidaat voorgedragen. Takeda Pharmaceutical heeft de eerste niet-Japanse president en niet-Japanse CFO voorgedragen. Aandeelhoudersvoorstellen Aandeelhouders in Japan dienen veel voorstellen in op AVA’s. De AVA van Hoya – gespecialiseerd in medische technologie en optisch glas voor brillen - was bijzonder. Hier werd een voorstel ingediend voor verbetering van het ondernemingsbestuur. Een van de mensen die dit voorstel voor verandering steunden was een familielid van de oprichters. Dit ging over meer openheid over salarissen van het bestuur, het scheiden van de functies van voorzitter en CEO (voor meer onafhankelijkheid) en over de vaardigheden en opvolging van de directie. Deze veranderingen zouden aandeelhouders meer informatie geven over onderwerpen die bepalend zijn voor het bedrijf. De resultaten van het stemmen zijn nog niet bekend gemaakt.
10
Anti-overnamemaatregelen Verantwoorde beleggers zijn vaak tegen anti-overnamebepalingen (zie ook het engagement met Arcadis op pagina 6). Het aantal bedrijven in Japan met dergelijke bepalingen is sinds 2008 minder geworden. Toch waren er in 2014 nog steeds veel bedrijven die voorstellen indienden om hun antiovernameconstructies te vernieuwen. Vijf bedrijven hebben dat soort maatregelen voor het eerst doorgevoerd. Gelukkig schaften ook 18 bedrijven de maatregelen af. Hong Kong Bij bedrijven uit Hong Kong heeft de familie die het bedrijf heeft opgericht vaak nog veel macht, bijvoorbeeld door familieleden in de Raad van Bestuur te zetten. Op die manier zijn er meestal te weinig onafhankelijke bestuurders in het bestuur, en is het toezicht op hun doen en laten zwak. Er is recent een nieuwe regel voor beursgenoteerde bedrijven uit Hong Kong ingesteld: minimaal een derde van de bestuurders moet onafhankelijk zijn. Sommige bedrijven verkopen hun aandelen expres op een beurs buiten Hong Kong, zodat ze zich niet aan de regel hoeven te houden. Een extreem voorbeeld hiervan is Jardine Matheson Holdings. Hoewel dit bedrijf in Hong Kong zit, verkoopt het aandelen in London, in Singapore en in Bermuda. Op een AVA in april 2014 stelde Jardine Matheson voor om haar beursgenoteerde status in London zo te veranderen dat ze zich aan minder strenge regels hoeven te houden. We stemden tegen dit voorstel, omdat we geen wijziging wilden steunen die slecht ondernemingsbestuur zou versterken en aandeelhoudersbescherming zou afzwakken.
11
2.4. PUBLICATIES EN EVENEMENTEN Het ESG Research team van SNS Asset Management heeft in het tweede kwartaal de onderstaande artikelen gepubliceerd.
Maand April
Mei
Juni
Auteur Rachael Revesz, interview met M. Adamini
Medium ETF.com
Titel (link) The Netherlands Lead with Responsible Investing
M. Adamini
IEX.nl
Watermisbruik
M. Adamini
IEX.nl
Watermisbruik 2
Sen. Ben Cardin, Former Sen. Dick Lugar
The Wall Street Journal
Transparency Rules Will Hurt the Thugs, Help the U.S.
M. Adamini
IEX.nl
Stakingen funest voor mijnbouwers
M. Adamini
IEX.nl
Luxe commodity: zalm
Het ESG Research team van SNS AM heeft in het tweede kwartaal in een actieve rol aan de onderstaande evenementen deelgenomen.
Maand
Deelnemer
April
M. Adamini
Juni
M. Adamini
Evenement & locatie (link) Climate Bonds Initiative: Climate Bonds – Sorting the wood from the trees, Londen
Vorm
Onderwerp
Panel discussie
Environmental Finance: Environmental Bonds 2014 – Marching towards the mainstream
Panel discussie
Accelerating market expansion to finance lowcarbon transition Climate bonds – opportunities for investors
12
2.5. HET EUROPESE BEST-IN-CLASS PRODUCT ‘Best-In-Class’ is een aanpak waarbij de bedrijfsprestaties op milieu-, sociaal- en bestuursvlak uit alle sectoren onderling worden vergeleken. Per sector stellen we een rangorde vast en keuren we alleen de beste 40% van alle bedrijven goed als mogelijke belegging. Wij onderzoeken het gedrag van een bedrijf op bijvoorbeeld anti-corruptie, efficiënter energiegebruik en de keuze van zakenpartners. We toetsen of bedrijven op deze gebieden beleid hebben ontwikkeld, of zij doelstellingen hebben waarmee buitenstaanders de impact van het beleid kunnen meten en of bedrijven daarover zelf verantwoording afleggen. Zo zien wij de trend dat bedrijven toegankelijker worden en beter uitleggen welke belastingen zij wel of niet betalen. Hoewel de sectorvergelijkingen elke twee jaar plaatsvinden, is tussentijdse afkeuring of goedkeuring van bedrijven ook mogelijk. Zo is er bijvoorbeeld sprake van afkeuring bij ernstige veiligheidsincidenten op de werkvloer of goedkeuring als een bedrijf buiten de oorspronkelijke top 40% selectie volledig zou omschakelen naar hernieuwbare energie. In de loop van het tweede kwartaal van 2014 werden Europese bedrijven in de volgende sectoren tegen het licht gehouden: • • •
Luchtvaart, elektronica en defensie Chemie Voedingsmiddelen, drank en tabak
De analyse van deze sectoren heeft geleid tot de volgende wijzigingen: SECTOR
AANDEEL
Luchtvaart, elektronica REXEL en defensie LEGRAND MEGGITT ALSTOM Chemie JOHNSON MATTHEY LANXESS Voedingsmiddelen, HEINEKEN drank en tabak CARLSBERG SABMILLER
VORIGE STATUS
NU
Afgekeurd Afgekeurd Goedgekeurd Goedgekeurd Afgekeurd Afgekeurd Afgekeurd
Toegelaten Toegelaten Verwijderd Verwijderd Toegelaten Toegelaten Toegelaten
Afgekeurd Goedgekeurd
Toegelaten Verwijderd
Positieve selectie Naast de top 40% selectie willen we bedrijven graag prikkelen tot beter gedrag. We starten daarvoor ‘engagement’, een dialoog, met sommige bedrijven. Tijdens deze dialoog met het management van het bedrijf bespreken wij waar en op welke manier de onderneming de prestaties op milieu-, sociaal- en bestuursvlak kan verbeteren. In het tweede kwartaal keurden wij Umicore en Osram Licht goed voor positieve selectie, en begon ons gesprek.
13
Nu schaarste de grondstofprijzen opstuwt, zien steeds meer bedrijven afval als grondstof. Het Belgische Umicore heeft zich toegelegd op verwerking en recycling van waardevol afval uit bijvoorbeeld mobiele telefoons en computers. Umicore is een van de weinige bedrijven in de wereld die, dankzij een bijzondere smelttechnologie op ultrahoge temperatuur, accu’s van elektrische auto’s op een verantwoorde manier kan recyclen. Deze technologie zorgt voor een hoge metaalopbrengst, is zuinig met energie en voorkomt dat gevaarlijke stoffen in het milieu terechtkomen. Een belangrijk doel van de dialoog is om Umicore aan te sporen om haar prestaties te verbeteren op het gebied van goed ondernemingsbestuur. Zo wensen wij dat Umicore een aangescherpt anti-corruptiebeleid ontwikkelt en uitvoert. Osram Licht ontwerpt en produceert LED-verlichting. Deze technologie is energiezuinig door het lage wattage dat nodig is om toch een behoorlijke lichtsterkte te behalen. Het bedrijf heeft onlangs nog het speelveld en videoscherm van de WK-voetbalarena in Sao Paulo voorzien van LED-verlichting. Wij gaan Osram Licht voor een gesprek uitnodigen waarin we het belang willen onderstrepen van een goede ESG verslaglegging. Ook vragen wij meer openheid over de afgedragen belastingen aan de overheden in productielanden waar dit bedrijf actief is.
Sector voedingsmiddelen, drank en tabak Maandelijks wordt in een sectoronderzoek bestudeerd welke bedrijven tot de koplopers behoren en welke niet. Het onderzoek voor de sector “voedingsmiddelen, drank en tabak” bespreken we hieronder. Hoewel alle bedrijven in deze sector op enige manier te maken hebben met voedingsproducten, kunnen ze onderling erg verschillen. Het gaat hier om bedrijven die verschillende gewassen aanplanten of allerlei soorten producten verwerken en wereldwijd verhandelen. Van gekweekte zalm uit Noorwegen en palmolie uit Indonesië tot maisteelt in de Verenigde Staten. Hierdoor zijn de uitdagingen voor mens en milieu zeer verschillend. Ze gaan onder andere over verantwoord ketenbeheer, maar ook over energieverbruik, CO2-uitstoot en watergebruik. Verantwoord ketenbeheer Bedrijven in deze sector hebben meestal lange productieketens met soms honderden tot zelfs duizenden toeleveranciers. Om producten op een verantwoorde manier te produceren en verkopen, moeten bedrijven hun sociale en milieu-impact in de gehele keten controleren. Bedrijven kunnen via hun leveranciers, zoals lokale boeren, tuinders en vissers, een directe negatieve invloed hebben op de biodiversiteit. Dat zou kunnen door de omgeving aan te tasten, door watervervuiling of door veranderingen in het klimaat die zijn veroorzaakt door bijvoorbeeld ontbossing. Werk tegen eerlijk loon is bij de productie van alle gewassen ook essentieel. Bij gewassen als cacao is ook de bestrijding van kinderarbeid een belangrijk speerpunt voor de betrokken bedrijven. Naast een morele verantwoordelijkheid gaan steeds meer bedrijven de voordelen van verantwoord ketenbeheer inzien en gaan zij vaker een langdurige en vruchtbare samenwerking aan met leveranciers en afnemers. De voordelen bestaan uit een toenemende efficiëntie, bijvoorbeeld door het terugdringen van de CO 2uitstoot, een nauwere samenwerking met ketenpartners, zoals het trainen van boeren op het gebied van duurzame landbouwmethoden en het hergebruik van mest om hun opbrengsten te verhogen. Tenslotte investeren bedrijven ook in de mogelijkheid om de oorsprong en historie van een product terug te vinden en in verbeterde etiketgegevens van levensmiddelen. Ze hopen dat consumenten zo vertrouwen blijven houden in kwaliteit en veiligheid.
14
Energieverbruik en CO2-uitstoot De sector is verantwoordelijk voor 30% van de door de mens veroorzaakte CO 2-uitstoot in de wereld. CO2 is een belangrijk broeikasgas en mede verantwoordelijk voor klimaatverandering. Daarnaast leidt het verbouwen van veevoer in veel gevallen tot ontbossing, waardoor de negatieve impact van deze sector op klimaatverandering nog groter wordt. Daarom is het van het grootste belang dat bedrijven ook in deze sector ambitieuze doelen stellen om CO2-uitstoot te verminderen. Door over beleid, doelstellingen en voortgang te rapporteren, verschaffen bedrijven openheid op het gebied van hun CO 2-uitstoot en over de kansen en bedreigingen die het bedrijf ziet in het kader van klimaatverandering. Watergebruik Landbouw is verantwoordelijk voor maar liefst 70% van het watergebruik in de wereld. Daarnaast vereist de voedingsindustrie een ononderbroken aanvoer van water voor het koelen of juist verwarmen van producten en bijvoorbeeld stallen of broeikassen. Kwaliteit en beschikbaarheid van water zijn vaak ook reden van conflicten met de plaatselijke bevolking. Vooral in afgelegen gebieden zijn mensen voor hun voeding en drinkwater vaak volledig aangewezen op het beschikbare water in rivieren en meren. Daarnaast zijn deze waterbronnen als viswater en water voor vee en plantages essentieel voor hun levensonderhoud. Het opdrogen of vervuild raken van deze waterbronnen vormen een enorme bedreiging voor deze gemeenschappen. Het is daarom van het grootste belang dat bedrijven in de sector zo min mogelijk water gebruiken, specifieke programma’s ontwikkelen voor gebieden met waterschaarste en hun actuele watergebruik meten en rapporteren. Onderzoek Voor het Europese Best-in-Class product onderzoeken we naast alles wat we boven noemen ook de vraag of bedrijven de eigen werknemers een fatsoenlijk loon bieden, werknemersrechten respecteren en zich inspannen om werknemers een veilige werkomgeving te bieden. Naast deze sociale zaken worden ook voor consumenten belangrijke vraagstukken als productkwaliteit en productveiligheid meegenomen. Deze onderwerpen zijn bepalend voor de ranglijst van bedrijven in deze sector. Een van de bedrijven die een verbetering liet noteren en daarmee werd goedgekeurd voor belegging is Heineken. Dat heeft de Nederlandse bierbrouwer onder andere te danken aan heldere doelstellingen met daaraan gekoppelde tijdslijnen voor het (her)gebruik van water en de uitstoot van broeikasgassen. Zo moeten de CO2-emissies van de brouwerij tussen 2010 en 2020 met 40% verminderen. Dit moet Heineken lukken door minder kolengestookte centrales te laten draaien en door meer gebruik te maken van hernieuwbare energiebronnen. Bovendien is voor de productie van de grondstoffen van bier is heel veel water nodig; volgens sommigen zelfs bijna 300 liter water om een liter bier te kunnen brouwen. Om dat aan te pakken heeft het bedrijf doelen voor haar inkoop van gewassen opgesteld. Heineken wil grondstoffen als gerst, hop en appels gaan kopen die op een duurzame manier geproduceerd worden. Natuurlijk heeft ook Heineken haar verbeterpunten. Eén daarvan is het beloningsbeleid. Een goed beloningsbeleid zou leidinggevenden moeten belonen en motiveren op basis van het behalen van vooraf vastgestelde afspraken. Het is niet de bedoeling dat de beloningscommissie deze criteria in de loop van het jaar bijstelt zodat makkelijker aan de doelstellingen voldaan kan worden. Dat is wel wat het bestuur van Heineken deed. Om onze onvrede over deze actie kenbaar te maken, besloten we op de jaarvergadering van Heineken, gehouden op 24 april 2014, te stemmen tegen een resolutie die het handelen van het bestuur moest goedkeuren. 20 procent van alle uitgebrachte stemmen waren tegen. We hopen dat het bedrijf dit signaal opmerkt en haar ESG prestaties verder blijft verbeteren.
15
3. APPENDIX 3.1. HUIDIGE UITSLUITINGEN BEDRIJF Aeroteh* Alliant Techsystems* Alpha Natural Resources* Arch Coal* Aryt Industries* Ashot Ashkelon* Babcock & Wilcox* Babcock International Group BAE Systems Barrick Gold Boeing Bridgestone Computer Sciences Corp CONSOL Energy EADS Exelis* Finmeccanica Fluor Corporation
SECTOR Capital Goods Capital Goods Energy Energy Capital Goods Capital Goods
REGIO Europa Amerika Amerika Amerika Europa Europa
REDEN Controversiële Wapens Controversiële Wapens Milieuvervuiling Milieuvervuiling Controversiële Wapens Controversiële Wapens
Capital Goods Capital Goods Capital Goods Materials Capital Goods Automobiles & Components Diversified Financials Energy Capital Goods Capital Goods Capital Goods Capital Goods
Amerika Europa Europa Amerika Amerika Pacific Amerika Amerika Europa Amerika Europa Amerika
Freeport-McMoRan GenCorp* General Dynamics Hanwha* Honeywell International Jacobs Engineering Group Larsen & Toubro Lockheed Martin Corp Norinco International Cooperation* Northrop Grumman Poongsan Corp* Raytheon Rheinmetall* Rio Tinto Rolls-Royce Group Safran
Materials Capital Goods Capital Goods Materials Capital Goods Capital Goods Capital Goods Capital Goods
Amerika Amerika Amerika Pacific Amerika Amerika Pacific Amerika
Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Milieuvervuiling Controversiële Wapens Fundamentele Arbeidsrechten Controversiële Wapens Milieuvervuiling Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Milieuvervuiling, Mensenrechten Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens
Serco Group Splav SRPA* ST Engineering
Capital Goods Pacific Capital Goods Amerika Materials Pacific Capital Goods Amerika Capital Goods Europa Materials Europa Capital Goods Europa Capital Goods Europa Commercial & Professional Services Europa Capital Goods Europa Capital Goods Pacific
Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Milieuvervuiling Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens
16
BEDRIJF TEPCO Textron Thales
SECTOR Utilities Capital Goods Capital Goods
REGIO Pacific Amerika Europa
Vedanta Resources Wal-Mart Stores, Inc.
Materials Retail
Europa Amerika
REDEN Mensenrechten Controversiële Wapens Controversiële Wapens Mensenrechten, Milieuvervuiling Fundamentele Arbeidsrechten
* We hebben niet in deze bedrijven geïnvesteerd voordat zij werden uitgesloten omdat ze niet in ons beleggingsuniversum waren opgenomen daar ze in strijd bleken met onze Fundamentele Beleggingsbeginselen. Ze werden preventief uitgesloten om de kans uit te sluiten dat we erin zouden beleggen als ze op enig moment in de toekomst in het beleggingsuniversum zouden worden opgenomen.
LAND China Finland Griekenland Mexico Polen Zuid Korea Turkije Verenigde Staten
OVERTREDEN PRINCIPE Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Mensenrechten Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens Controversiële Wapens
17
