Q1
Kwartaalbericht In deze editie
Creatieve industrie in de lift
Werk aan de winkel voor wonen met zorg
Gemeente in cijfers: alweer een informatiesysteem voor gemeenten?
Het platteland versteent en verglaast
Nederland in cijfers Nederland in beeld
RESEARCH
door de redactie
Sinds een maand weet iedereen in Nederland waar Ganzedijk ligt. Om op de mentale kaart van onderzoekers en beleidsmedewerkers te komen moest het Oost-Groningse dorpje wel eerst bijna letterlijk van de kaart worden geveegd. Dreigende sloop van een heel gehucht, dat hadden we al een tijd niet meer gehad in Nederland. Wat maakt Ganzedijk zo bijzonder?
Redactioneel
Creatieve industrie in de lift Rik Lukey
pagina 7 Graag leggen we het eerste nummer 'nieuwe stijl' van het Kwartaalbericht van ABF Research aan u voor. Zoals u van ons gewend bent wordt er ook in de toekomst vier keer per jaar verslag gedaan van onderzoek, rapporten en producten van ABF Research. Daarnaast wordt u, op basis van onze rijk gevulde cijferbakken, in de nieuwe rubrieken Nederland in cijfers en Nederland in beeld voorzien van een informatieve blik op de samenleving. In het eerste vernieuwde nummer treft u een artikel aan over
Werk aan de winkel voor Wonen met Zorg Gabriëlle Sogelée, Jaap van Galen
pagina 9 Gemeente in cijfers Jan Hooft van Huijsduijnen
pagina 12 Het platteland versteent en verglaast Léon Groenemeijer
Gemeenten in cijfers, een nieuw ABF-product. Daarnaast wordt Er moet een keuze gemaakt worden. Of
aandacht besteed aan de ontwikkeling van de creatieve industrie
Rubrieken
het proces van krimp op zijn beloop
in Nederland, een bedrijfstak met een groeiend economisch
pagina 2
laten, met als gevolg toene-
belang. De vergrijzing in Nederland draagt bij aan een toenemende
er al leeg. Ganzedijk ligt niet
mende leegstand in het hele
behoefte aan 'verzorgd wonen'. Meer informatie vindt u in een apart
alleen in een regio waar
gebied, zoals in Ganzedijk.
artikel over dit onderwerp. Een ieder die wel eens door de landelijke
Column: Ganzendijk, middelpunt van een veranderende wereld
krimp van de bevolking
Of in overleg met bewoners
gebieden fietst zal het zijn opgevallen, Nederland verandert, ook
pagina 3
op de loer ligt, ook het
een strategie ontwikkelen
of misschien wel vooral op het platteland. In dit nummer is er
Werk in uitvoering
Ganzedijk ligt midden in een regio waar de bevolkingsomvang onder druk staat, de eerste huizen staan
voorzieningenniveau staat
waarin krimp een plaats
onder druk. Steeds vaker
krijgt.
uitgebreid aandacht voor de verstening en verglazing. Wij wensen u veel leesplezier,
moeten bewoners van het Dat is een moeilijk te commu-
perifere platteland voor hun
niet verhuizen in het kader van iets ab-
gaande kinderen is het noodzakelijk naar
aan hun geboortegrond, of zijn speciaal in Ganzedijk
waar deze zorg geboden wordt. Het werk is al veel
rustig en goedkoop komen wonen. De grootschalige
eerder verdwenen, dus forenst het werkzame deel van
tekentafeloplossing is niet aan hun besteed. Maatwerk
de bevolking naar dorpen en steden in de omgeving.
is nodig, ook in de krimp. Voor de Ganzedijkers blijven de herinneringen aan vroeger voorlopig tastbaar.
Kwartaalbericht
Tegen deze context is het op z’n minst opmerkelijk
verklaringen aandragen die de contrasten in vraag en aanbod van woningen op dergelijke korte afstanden kunnen verklaren. Misschien blijkt uiteindelijk sloop van de minst gewilde delen van de voorraad de beste
2
oplossing. In Ganzedijk en al die andere kleine en grotere nederzettingen die het moeilijk hebben in de krimpende delen van Nederland.
Werk in uitvoering Colofon Toekomstscenario’s Portaal -> Voor woningcorporaties is het een woelige tijd met veel onzekerheden. Voor Portaal, een grote corporatie actief in het gebied tussen Leiden en Arnhem, heeft ABF Research toekomstscenario’s voor de middellange termijn ontwikkeld. Voor meer informatie: Léon Groenemeijer Wijkmonitor Haaglanden -> De sociale en economische ontwikkeling in de regio Haaglanden is op wijkniveau in kaart gebracht voor woningcorporatie SVH en Stadsgewest Haaglanden. Voor meer informatie: Rik Lukey en Co Poulus.
Vrouger
Stad” gegraven en gebouwd wordt. Blijkbaar kan de
die van Ganzedijk bestaan. Natuurlijk kan onderzoek
Nederland in beeld
stracts als krimp van de bevolking. Zij zijn gehecht
hulp nodig hebben moeten verhuizen naar een kern
Blauwe Stad op basis van een andere realiteit dan
pagina 16 De redactie.
deel van de bewoners wil helemaal
markt in de omgeving. Voor school-
dat op nog geen tien kilometer afstand een “Blauwe
Nederland in cijfers
niceren boodschap. Een groot
boodschappen naar een super-
een, soms verre, stad of dorp te reizen. Ouderen die
pagina 15
Wel het nait van vrouger ‘n durp of ‘n stad ‘n Noam dij joe ‘n haile bult zegt Doar speulde je as kind in joen wereldje klaain ‘l Dreumend kom je doar voak terecht Veur d’ain is ‘t Ol-Pekel, Nij-Scheemde, Zuudbrouk Veur d’aander is ‘t Beem, Menskeweer Of Sodom, Veendam, Hoogezand of Delfziel ‘t Ol stee dat vergeet je nait weer Ede Staal
PRIMOS 2007 Prognose van bevolking en huishoudens -> In de loop van 2007 is de PRIMOS prognose geactualiseerd. Voor meer informatie: Rick Bleeker. Ontwikkeling aandachtsgroep -> Voor onder meer de gemeente Heemstede is de omvang van de aandachtsgroep in de toekomst geschat. Voor meer informatie: Roelf-Jan van Til Woningwaarderingstelsel (WWS) -> Elke woning krijgt een energielabel. ABF rekent voor het Ministerie van VROM door welke aanpassingen aan het WWS nodig zijn, om de beleidsdoelstellingen met betrekking tot energieverbruik te kunnen halen. Voor meer informatie: Berry Blijie. Marktpositie complexen Vestia -> De database met gegevens van woningzoekers (en reacties op geadverteerde woningen) blijkt een belangrijke bron voor strategische informatie tot op complexniveau. Voor meer informatie: Judith Willems
Dit Kwartaalbericht is een uitgave van ABF Research. Aan de inhoud van dit nummer kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van artikelen kan uitsluitend met schriftelijke toestemming van de redactie. Redactie: Léon Groenemeijer, Roelf-Jan van Til, Rik Lukey Vormgeving: Hing-Cheung Li Oplage: 500 Datum: 1 april 2008 Omslag: Voormalige Bacinolfabriek in Delft, werkplek voor creatieve ondernemers. (foto: Lukey Fotografie) ABF Research Verwersdijk 8 2611NH Delft [015] 212 37 48
[email protected]
Inhoudsopgave
COLUMN Ganzedijk, middelpunt van een veranderende wereld
pagina 4
Creatieve industrie in de lift
600.000
werkgelegenheid
550.000 500.000 450.000
Ontwikkeling van de werkgelegenheid in de creatieve industrie 1996-2007
400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 1996
1998
2000
2002
Kern creatieve industrie
Bacinol - creatieve werklocatie te Delft
2004
2007
Overige creatieve industrie
groei, terwijl zowel ICT, onderzoek en media sinds
creatieve industrie de werkgelegenheidsontwikkeling
2004 weer sterk in de lift zitten. Ook de ontwerp-
in de maakindustrie onder druk staat. Daar waar de
sector groeit nu weer relatief sterk, maar ten opzichte
creatieve producten worden ontworpen en bedacht is
van 1996 blijft deze deelsector nog achter bij de
de ontwikkeling voorspoediger.
kunsten. De werkgelegenheid in de overige creatieve
Door Rik Lukey
industrie neemt tussen 1996 en 2007 met slechts 9% toe. Ook hier zien we sterke verschillen tussen deel-
De creatieve industrie staat al een aantal jaren in het middelpunt van de belangstelling. In dit artikel wordt inzicht gegeven in recente werkgelegenheidsontwikkelingen en op de spreiding van de creatieve industrie over Nederland.
sectoren. De deelsector organisatie van de creatieve industrie is sterk gegroeid. Na een stabilisatie in de jaren 2002-2004 is er de laatste drie jaar sprake van een groeiende werkgelegenheid. Het contrast met andere deelsectoren is groot. In de ambachtelijke
In de loop van productieprocessen speelt creativiteit op verschillende manieren een rol. ABF Research maakt daarom onderscheid tussen kernactiviteiten en overige activeiten in de creatieve industrie. Het ontwerpen en
kern, het toepassen en maken van creatieve producten tot de overige creatieve industrie. Een voorbeeld: een muzikant maakt muziek die door een studio wordt vastgelegd, waarna een platenlabel zorg draagt voor het vermarkten en het maken van de cd’s. In totaal telt de creatieve industrie in Nederland in 2007 1.037.000
4
worden gemaakt: de positieve ontwikkeling betreft de jaren 1996-2002 en 2004-2007. In de periode 2002-2004 is sprake van een krimpende werk-
genheid terwijl er in de technische toepassing en de vervaardiging sprake is van teruglopende werk-
De creatieve werkgelegenheid is niet gelijkmatig over Nederland verdeeld: het leeuwendeel bevindt zich in het Zuiden en Westen van Nederland. In grote delen van het land is de werkgelegenheid in de kern van de creatieve industrie minder omvangrijk dan die in de overige creatieve industrie. In de Randstad is dit vaak andersom. In de regio’s van Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en met name Utrecht zijn de kernactiviteiten het omvangrijkst. In het kaartbeeld
gelegenheid. Daarmee wordt duidelijk dat binnen de
gelegenheid in de (hele) creatieve industrie. Er zijn bijna 50.000 arbeidsplaatsen verdwenen in deze twee 220
jaar. Wel maken de cijfers duidelijk dat de gevolgen van de recessie kort na de eeuwwisseling inmiddels overwonnen zijn. De laatste jaren laten een krachtig herstel van de groei zien.
Ontwikkeling in creatieve deelsectoren
arbeidsplaatsen waarvan de helft (50,5%) tot de kern
Die positieve ontwikkeling is vooral te danken aan
wordt gerekend. Het aantal arbeidsplaatsen in de
een sterke groei van de kern van de creatieve indus-
creatieve sector ligt in 2007 33% boven het niveau
trie. Wanneer we inzoomen blijkt dat deze positieve
van 1996. Toen waren er bijna 780.000 creatieve
ontwikkeling niet voor alle deelsectoren van de kern in
arbeidsplaatsen. De sector groeit onstuimig.
dezelfde mate geldt. In de kunstensector stagneert de
200 180
Ontwikkeling van de werkgelegenheid binnen de kern van de creatieve industrie 1996-2007
160 140
Kwartaalbericht
Kwartaalbericht
bedenken van creatieve producten rekenen we tot de
Bij deze ontwikkeling moet wel een kanttekening
werkgelegenheid
Werkgelegenheid in de creatieve industrie
toepassing is sprake van een stabiliserende werkgele-
Spreiding van creatieve industrie
120
5 100 1996
Kunst
1998
2000
Media
2002
Ontwerp
2004
Onderzoek
2007
ICT
Werk aan de winkel voor wonen met zorg
180
werkgelegenheid
160 140 120
Ontwikkeling van de werkgelegenheid binnen de overige creatieve industrie 1996-2007
100 80 60 1996
1998
2000
2002
Organisatie Ambachtelijke toepassing
2004
2007
Vervaardiging Technische toepassing
is ook de groei van de werkgelegenheid in de kern
Zaanstreek lag de groei echter onder het landelijk
van de creatieve industrie in de periode 1996-2007 is
gemiddelde. In de rest van het land (grote delen van
opgenomen.
Gelderland, Noord-Brabant en Groningen) is de groei vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde geweest.
Opvallend is de hoge groei in de (semi-)periferie Nieuw zorgcomplex in Delft
(delen van Overijssel, Drenthe, Friesland, Limburg en Zeeland). In de omgeving van Amsterdam en Utrecht
Door Gabriëlle Sogelée en Jaap van Galen
was de groei van gemiddelde omvang. Flevoland deed het natuurlijk goed. In grote delen van de Randstad,
Beter (t)huis in de buurt Eind 2007 presenteerden minister Vogelaar (WWI)) en staatssecretaris Bussemaker (VWS) het actieplan Beter (t)huis in de buurt. In dit plan worden de kabinetsdoelstellingen op het gebied van wonen, welzijn en zorg gepresenteerd. Het plan zet in op het creëren van voldoende voor verzorgd wonen geschikte woningen. Uit onderliggend onderzoek van ABF Research komt naar voren dat er een opgave ligt van 406.000 woningen in de periode 2006-2015.
de Zuidvleugel, maar ook Kennemerland en de
De opgave verzorgd wonen in detail De opgave voor verzorgd wonen 2006-2015 wordt
moet komen om het tekort begin 2015 tot nul te reduceren. Een huishouden woont ‘verzorgd’ als het in Groei van werkgelegenheid in de kern van de creatieve industrie in de periode 1996-2007
een ouderenwoning gebruik kan maken van verpleging of verzorging vanuit een nabij zorgsteunpunt. Daarnaast worden 'overige geschikte woningen' onderscheiden. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om ouderenwoningen, aangepaste woningen en nultreden-
componenten. De eerste bestaat uit de huidige situatie in Nederland: een tekort van 48.000 voor verzorgd wonen geschikte woningen. Het tekort aan overige geschikte woningen is 83.000. De toekomstige bevolkingsontwikkeling, vooral de vergrijzing, is de tweede factor waarmee rekening
Kwartaalbericht
Kwartaalbericht
geraamd als het aantal woningen dat extra beschikbaar
De opgave verzorgd wonen bestaat uit drie
wordt gehouden. Deze tweede component is berekend op 25.000 woningen verzorgd wonen en 198.000 overige geschikte woningen.
woningen: dit zijn woningen waarvan de belangrijkste 6
vertrekken zonder een trap te gebruiken bereikbaar
De derde component is het gevolg van de
zijn.
extramuralisering. In totaal wordt een afname van 48.000 intramurale plaatsen voorzien. Met name veel
7
450.000
Ook het creëren van zorgsteunpunten overig geschikt: extramuralisering
400.000
draagt bij aan de verruiming van
overige geschikt: bevolkingsontwikkeling overige geschikt: huidig tekort
gem. opgave per jaar 2006-2015
350.000
verzorgd wonen. Dit instrument kan
VZW: extramuralisering VZW: bevolkingsontwikkeling
worden ingezet bij herstructurering
VZW: huidig tekort
300.000
van wijken of bij nieuwbouw waar 250.000
een zogenaamde woonzorgzone is 200.000
gepland.
150.000
Via woonruimteverdeling kan worden
100.000
getracht een groter gedeelte van de
50.000
huishoudens met behoefte aan een 0 2006
2009
2012
geschikte nultredenwoning passend
2015
opgave in onderdelen tov 2006
te huisvesten. In de praktijk blijkt dat
Nationale opbouw opgave naar componenten in woningen, 2006-2015
de doelgroep wonen met zorg concurrentie ondervindt van andere groepen op de woningmarkt. Het gaat om star-
verzorgingstehuisplaatsen zullen verdwijnen. Verwacht
ters of (jongere) alleenstaanden.
wordt dat dit vooral in de vorm van verzorgd wonen door de reguliere woningmarkt wordt opgevangen.
De
mogelijkheden
tot
inzetten
van
de
Gemeente in Cijfers
Alweer een informatiesysteem voor gemeenten? vier
realisatiemogelijkheden zijn uiteraard afhankelijk
Realisatie verzorgd wonen De rijksoverheid zet in op vier verschillende strategieën
Ook speelt de regionale opbouw van de opgave een
die moeten leiden tot voldoende voor verzorgd wonen
rol. Naast variaties in de grootte van tekorten op de
geschikte woningen. Daarbij gaat het vooral om nul-
markt voor wonen met zorg, verschilt ook de mate van
tredenwoningen. Naast nieuwbouw zijn verbouw van
vergrijzing per gebied. Bovendien zijn er regio’s met
bestaande woningen, uitbreiding van het aantal zorg-
een concentratie aan intramurale capaciteit. Bij deze
steunpunten en meer gerichte toewijzing in de woon-
gebieden kunnen de effecten die de extramuralisering
ruimteverdelingsregelingen nodig.
met zich meebrengt, bepalend zijn voor de opgave.
Uit het WoON 2006 blijkt dat in de periode 2002-2005
Lokale doorkijk met Fortuna 2007
nieuwbouwproductie van 76.000 woningen per jaar
helft van de te realiseren opgave.
Om meer inzicht te krijgen in de opgave voor wonen met zorg op lokaal niveau heeft ABF Research het rekenmodel Fortuna 2007 ontwikkeld. Met dit model wordt de opgave zoals die op nationaal en regionaal niveau is berekend, vertaald naar gemeentelijk niveau.
Naast nieuwbouw is verbouw een aantrekkelijke optie. Vooral in gebieden met veel (meergezins-) woningen kan verbouw een rol spelen. Een punt van aandacht bij verbouw is de woonomgeving. Woningen die geschikt
Naast gemeentelijke rapportages zijn gegevens zelfs beschikbaar op het 4-positie postcodeniveau. Voor Fortuna 2007 is gebruik gemaakt van het WoON 2006 en de bevolkingsprognose Primos 2007.
de doelgroep niet aantrekkelijk wordt gevonden. Bij 8
verbouw draait het dan ook niet alleen om de woningen, maar ook om een aanpassing van de omgeving.
Voor
meer
informatie
over
Fortuna
2007
(www.abfresearch.nl) kunt u contact opnemen met Jaap van Galen.
gegevens komen beschikbaar bij commerciële en niet-commerciële instellingen. De Stichting LISA verzamelt
bijvoorbeeld
het
aantal
werknemers
per bedrijfsvestiging, Locatus inventariseert het winkelaanbod en NIVEL houdt onder andere de huisartsen bij. Er zijn echter nog tientallen andere bedrijven en instanties die interessante cijfers op gemeentelijk of wijkniveau verzamelen. Heb je interesse in één thema, bijvoorbeeld werkloosheid,
lijken om tot nultredenwoning te transformeren, blijken in de praktijk vaak in een omgeving te liggen die door
Onlangs heeft ABF Research een nieuw product gelanceerd: Gemeente in Cijfers. Een informatiesysteem dat tal van statistische gegevens via gemeentelijke websites voor een breed publiek toegankelijk maakt. Alweer een informatiesysteem over gemeenten zult u denken, er zijn toch al diverse systemen beschikbaar? Wat voegt Gemeente in Cijfers als nieuwkomer op de markt daaraan toe?
dan is er een wereld aan gegevens te vinden bij het CWI. Voor de werkloosheidsuitkeringen zul je echter bij UWV aan moeten kloppen. Een informatiesysteem dat diverse gegevensbronnen over meerdere thema’s bij elkaar brengt is dus wel zo handig.
Geostatistische informatiesystemen ABF
heeft
met
informatiesysteem
Swing ontwikkeld
een dat
geostatistisch het
midden
houdt tussen een statistisch pakket, een geografisch informatiesysteem (GIS) en een datawarehouse. In Nederland veel gebruikte systemen zijn GIS-pakketten zoals ArcGIS en Mapinfo, of datawarehouses zoals Cognos, Business Objects, Panorama. Swing wordt door veel grote gemeenten, provincies, regio’s, koepelorganisaties
en
ministeries
gebruikt
Kwartaalbericht
Kwartaalbericht
gedurende de prognoseperiode, levert nieuwbouw de
Door Jan Hooft van Huijsduijnen
Steeds meer voor gemeenten en burgers relevante
gemiddeld 30% van de nieuwbouwwoningen als nultredenwoning is opgeleverd. Uitgaande van een
Het Spaarne te Haarlem
van de regionale en lokale woningmarktsituatie.
om
gemakkelijk gegevens over een bepaald thema of voor een bepaald gebied toegankelijk te maken. Dat kan met Swing in tabellen, grafieken en kaartjes.
9
gemeentelijk of nog lager schaalniveau. Voor zover
Informatiebehoefte Wie is er op zoek naar informatie over gemeenten of wijken? Dat blijken uiteenlopende groepen als ingezetenen, raadsleden, ambtenaren, burgers van buurgemeenten, toekomstige inwoners, ondernemers, scholieren en potentiële bezoekers te zijn.
wij weten zijn dit het CBS met Statline, Gemeente op Maat en CBS in uw Buurt, de VNG met de website www.watdoetjegemeente.nl en ABF Research dat nu Gemeente in Cijfers gelanceerd heeft.
Het CBS heeft voor de jaren 2000, 2002, 2004 en 2005 voor elke gemeente in Nederland een pdf-bestand gemaakt met daarin de belangrijkste statistische kengetallen van de gemeente. Het laatst beschikbare document was over het jaar 2005. Volgens de
www.watdoetjemeente.nl
CBS-website komt in maart 2008 de 2006-versie
besteed aan de interface. Het ontbreken van tijdreeksen en het zeer beperkt aantal onderwerpen (25) maakt dat het systeem op dit moment weinig informatief is. Ook is het niet mogelijk om gemeenten met elkaar te vergelijken.
De VNG heeft sinds twee jaar een systeem op internet
uit. Het document bevat 45 pagina’s met ongeveer
Onderzoek & Statistiek die in de informatiebehoefte
waarin 20% van alle gemeenten, meest grotere, op
150 onderwerpen op diverse terreinen. Bijna alle
voorziet. Gegevens afkomstig uit
allerlei thema’s met elkaar verge-
onderwerpen zijn op gemeenteniveau. Ongeveer 25
Gemeente
eigen bronnen, omnibusenquêtes
leken kunnen worden. Daartoe
onderwerpen zijn ook op buurtniveau beschikbaar.
voor bezoekers van gemeentelijke website van
wordt gebruik gemaakt van het
Voor een snelle indruk van een gemeente is Gemeente
middelgrote
Swing-systeem van ABF. Het is het
op Maat prima, maar als je iets verder wil als onder-
scholieren, raadsleden, ambtenaren etc. kunnen
niet mogelijk om op een lager niveau
zoeker, ambtenaar, raadslid of burger dan is het niet
snel inzicht krijgen in gegevens op postcode- of
dan gemeente gegevens te vinden.
te vinden en zul je naar Statline of andere bronnen
gemeenteniveau
Www.watdoetjemeente.nl voorziet
moeten.
kunnen
CWI, UWV en KLPD worden beschikbaar gesteld via de gemeentelijke website in de vorm van pdf-files of
Gemeente in Cijfers Voorbeelden zijn te vinden op www.heemstede.incijfers.nl en www.nederbetuwe.incijfers.nl.
met het pakket Swing van ABF. Middelgrote en kleinere gemeen-
Algemene info staat op www.incijfers.nl.
afdeling.
vaak is er ook nog sprake van veel personele wisselingen.
deelnemende
gemeenten
houden er ook nog een eigen
Gegevensverzameling
wordt er door iemand ‘bij’ gedaan,
niet in de gehele informatiebehoefte, de
ten hebben vaak geen statistische
systeem op na. De VNG vult zelf het systeem met gegevens. Veel aandacht is besteed aan indicatoren waarmee gemeenten zich kunnen
Statistiek is geen wettelijke taak van gemeenten, meer
vergelijken. De meest interessante onderwerpen uit
een dienstverlening, waardoor bij drukte de levering
Watdoetjegmeente moeten de gemeenten zelf aan-
en publicatie van gegevens vaak een lage prioriteit
leveren. Dit betreft ongeveer 50 unieke onderwerpen
krijgen. De meeste gemeentelijke websites hebben wel
(van de 270).
gevuld met bevolkings- en oppervlaktecijfers, soms
Statline
Het laatste product voor gemeenten van het CBS is CBS in uw Buurt. Het is een internetapplicatie waarmee de gebruiker van elke gewenste gemeente een beperkt aantal onderwerpen kan presenteren voor die
Gemeente in cijfers A
veel gegevens via de website van het CBS beschikbaar
gemeenten heeft ABF Gemeente in Cijfers gemaakt.
gesteld op gemeentelijk, buurt- en postcodeniveau.
Uit allerlei landelijke openbare en commerciële
De kracht van Statline is de grote hoeveelheid gratis
bronnen zijn door ABF honderden cijferreeksen ver-
informatie die bij elkaar wordt gebracht. De keuze
worden
de
provincie
of
heel
met
Nederland.
Met Gemeente in Cijfers kunnen middelgrote en kleine gemeenten tegen lage kosten op een professionele en gebruiksvriendelijke wijze actuele statistische informatie aanbieden.
Watdoetjegemeente
Statline
Gemeente op maat
CBS in uw buurt
>10000
150
25
0
>500
25
25
-
op 4ppc niveau
200
0
>500
0
0
Ja
Ja
Nee
Nee
Nee
0
0
+
-
-
++
+
-
+
++
++
++
+
+
+
++
++
0
0
+
Aanwezigheid commerciële bronnen
C
Voor wie bestemd/gebruikt -
onderzoekers
-
burgers
-
ambtenaren/raadsleden
D
Presentatievormen
E
Combineren onderwerpen uit verschillende thema’s
Ja
Ja
Nee
Nee
Nee
F
Huisstijl gemeente (op maat)
Ja
Nee
Nee
Nee
Nee
G
Ingang systeem
Gemeente
Thema
Thema
Gemeente
Gemeente
H
Gebruiksgemak
++
+
-
++
++
I
Benchmarking
+
+
+
0
+
J
Exporteren naar Excel
Ja
Ja
Ja
Nee
Ja
K
Groei en indexcijfers
Nee
Ja
Nee
Nee
Nee
L
Tijdreeksen
+
+
0
--
--
Actualiteit
++
+
+-
--
0
Nee
Ja
Ja
Ja
Ja
Swing
Swing
Statline
PDF
CBS
ABF Research
VNG/SGBO
CBS
CBS
CBS
O
Type systeem
P
Leverancier
maar een link op te nemen op haar website en heeft
dan schiet Statline snel te kort. De afgeronde getal-
verder geen omkijken meer naar de statistische dienst-
len, het niet kunnen combineren van onderwer-
een breed spectrum aan onderwerpen aanbieden op
gemaakt
Voorts
270
verplichtingen. Wil je als onderzoeker iets meer,
ingewikkeld en te onoverzichtelijk.
vergelijkingen
thema’s.
0
die overstapt op Gemeente in Cijfers hoeft alleen
Er zijn maar drie organisaties die voor heel Nederland
allerlei
Inwoners,
600
Gratis
Vergelijking van systemen
gemeenten.
bedoeld
op buurtniveau
N
informatie wil over de eigen gemeente is Statline te
over
name
op gemeenteniveau
van de onderwerpen vloeien voort uit wettelijke
onderzoekers. Voor de incidentele gebruiker die wat
kleine
met
-
zameld over uiteenlopende thema’s. Een gemeente
pen en de gebroken tijdreeksen zijn onhandig voor
en
is
-
M
verlening aan burgers, ondernemers, scholieren, etc.
Cijfers
Ad A) Voor de meeste kleinere gemeenten vallen de buurten en 4 positie postcodegebieden (4PPC) samen. Ook sommige middelgrote gemeenten hanteren de postcode-indeling voor de buurten. Ad B) Dit zijn bronnen die niet openbaar zijn, of waarvoor (financiële) afspraken zijn gemaakt met de leverancier van het systeem om de gegevens te mogen publiceren. Denk aan het winkelaanbod, lokale lasten, werkgelegenheid, etc. AD C) Voor onderzoekers schieten bijna alle systemen te kort. Een onderzoeker wil vaak net andere klassenindelingen of wat dieper op de thema’s ingaan. Alleen Statline is voor sommige thema’s vrij compleet, met uitzondering van de commerciële bronnen. Het nadeel van Statline is, dat de getallen vaak zijn afgerond op bijv. tientallen. Ad D) Met Swing zijn bijna alle denkbare presentatievormen beschikbaar. Statline heeft alleen de tabelvorm. Ad F) Gemeente in Cijfers is een standaardpakket. Alleen de huisstijl van de gemeente wordt overgenomen, zodat het een integraal onderdeel van de betreffende gemeente lijkt.
AD G) Bij Statline en Watdoetjegemeente worden alle gemeenten getoond. Als je interesse hebt in één gemeente zul je deze telkens uit de lijst moeten zoeken. AD I) Alle systemen hebben de mogelijkheid om te benchmarken met de provincie en heel Nederland. Gemeente in Cijfers benchmarkt een gemeente ook met alle andere gemeenten van dezelfde grootte. Tevens worden in vergelijkingen absolute aantallen naar gemeenteniveau teruggerekend.
Kwartaalbericht
Voor met name deze middelgrote en kleinere
in
Aantal onderwerpen
B
Het Centraal Bureau voor Statistiek verzamelt in Nederland allerlei bronnen. Met Statline worden zeer
grootte,
CBS in uw Buurt
aangevuld met verkiezingsuitslagen. De gegevens zijn vaak verouderd.
Gemeente in Cijfers
het gemiddelde van gemeenten van dezelfde
een rubriek feiten en cijfers, maar die is veelal slechts
Kwartaalbericht
gebruiksvriendelijk systeem waarin veel aandacht is
Grotere gemeenten hebben vaak een Afdeling
of landelijke bronhouders zoals het
10
gemeente of de daarin liggende buurten. Het is een
Gemeente op Maat
Ad L) Bij Statline houden tijdreeksen op bij gemeentelijke herindelingen. Watdoetjegemeente en Gemeente in Cijfers hebben gereconstrueerde cijfers, grenswijzigingen worden met terugwerkende kracht verrekend. Ad M) Bij Gemeente in Cijfers worden gegevens binnen 4 maanden nadat ze beschikbaar zijn gekomen opgenomen in het systeem. Bij Statline wisselt dat sterk per gegeven. Sommige cijfers zijn zeer actueel, andere jaren oud. De meeste recente versie van Gemeente op Maat was begin maart nog 2005.
11
als rijksbufferzone die de steden gescheiden houdt
Oorzaken en oordelen
(groen èn geel). Brummen-Bronckhorst is een behoorlijk gemixt gebied met alle vier koersen. Een groot deel
Schaalvergroting in de landbouw is de belangrijkste
van de Brabantse Wal kent een groene koers.
oorzaak van verstening. In bestemmingsplannen zijn ruime agrarische bouwblokken, vaak 1 tot
In de provinciale streekplannen zijn in West-Friesland
1,5 hectare, vastgelegd. Verdere uitbreiding blijkt
en de Bommelerwaard terreinen aangewezen voor
juridisch mogelijk omdat altijd een groei van 10 à 25
grootschalige
procent per planperiode toegelaten wordt 'in het
intensieve
zadenveredeling,
Het platteland versteent en verglaast Versteend platteland in de omgeving van Gameren
Door Léon Groenemeijer
teelten
champignonteelt).
(glastuinbouw, Niet
alleen
kader van de normale bedrijfsvoering'. Een andere
neemt de omvang van de kassen hier enorm toe,
oorzaak, die in de agrarische productiegebieden
ook het oppervlaktebeslag van gebouwen groeit
speelt, is de verbreding van boerenbedrijven met
sterk. Kennelijk gaan verglazing en verstening in
activiteiten zoals verpakken, transport, handel en
deze agrarische productiegebieden hand in hand. De
opslag. Andere bedrijven ontplooien nevenactiviteiten
vraag is gerechtvaardigd of we hier nog van landelijk
of stoppen. Vrijkomende ruimte wordt ingevuld met
gebied kunnen spreken. In Amstelland-Vechtstreek
niet-agrarische
is de versteendheid relatief hoog. Opvallend is dat in
bouwbedrijven, etc. Een beperkt deel van de
deze ‘restrictieve’ rijksbufferzone de groeicijfers rond
vrijkomende agrarische bebouwing is gesloopt en/of
het nationale gemiddelde liggen. De Brabantse Wal
omgezet in woonruimte. Nieuwe 'burger'woningen
en Brummen-Bronckhorst zijn minder versteend en
in het buitengebied zijn in de bestemmingsplan-
niet of nauwelijks verglaasd. De toename van kassen
nen uitgesloten. Desondanks nam het aantal wo-
en gebouwen is op de Brabantse Wal relatief beperkt,
ningen in de onderzochte gebieden met 2% tot 8%
in Brummen-Bronckhorst vrijwel nihil. In Brummen is
toe door nieuwe bedrijfswoningen en nieuwbouw
zelfs sprake van ontstening.
in gehuchten en lintdorpen. Dit type nederzettingen
Mooi Nederland staat met de komst van Minister Cramer hoog op de politieke agenda. Hoe kan het toch dat ondanks een uitgebreid en internationaal vermaard ruimtelijk ordeningssysteem Nederland massaal klaagt over ongewenste ontwikkelingen in het landelijk gebied?
activiteiten,
stallingen,
maneges,
wordt door VROM tot het landelijk gebied gerekend. Ook recreatiewoningen zorgen voor verstening.
Brummen-Bronckhorst e.o.
Brabantse Wal
West-Friesland
ABF Research en Alterra brachten eerder de verstening en verglazing in het landelijk gebied in de periode 1996-2002 met behulp van de Topografische Kaart van Nederland in beeld. Het ruimtebeslag van gebouwen in het landelijk gebied neemt met 304 ha
12
kassen bij. Als deze trend doorzet ligt een verdubbeling van gebouwen en kassen in de periode tot 2040 in
Vijf studiegebieden
het verschiet. Er zijn echter grote regionale verschil-
Bommelerwaard e.o.
len. In sommige delen van het land ligt de toename
In het toenmalige rijksbeleid (VINEX) is onderscheid
op meer dan 5.000 m2 per km2, terwijl er ook gebie-
gemaakt in een viertal richtinggevende koersen voor
den zijn waar een afname plaatsvindt. Hoe zijn deze
het landelijk gebied. Naast een groene (ecologische
grote verschillen te verklaren? Hoe beoordelen lokale
kwaliteiten)
actoren de ontwikkelingen? Vijf gebieden zijn nader
regionale kwaliteiten) is er een bruine (ruimtelijk
bestudeerd en besproken in rondetafelbijeenkomsten
mozaïek) en een gele (agrarische productiefunc-
met ambtenaren en vertegenwoordigers van boeren-
tie). In West-Friesland (geel) en de Bommelerwaard
en landschapsorganisaties.
(geel/bruin) is de agrarische productiefunctie rich-
en
een
blauwe
koers
Amstelland-Vechtstreek
Kwartaalbericht
Kwartaalbericht
per jaar toe. Daar komt nog eens 258 ha per jaar aan
(specifieke
tinggevend. Amstelland-Vechtstreek is aangewezen
13
Verstening en verglazing 1996-2002 per km² (kilometergrid) afname gelijk
toename tot 1 hectare toename 1 tot 5 hectare
toename meer dan 5 hectare
gemeentegrenzen stedelijk gebied
versteendheid ha/km
toename 1996-2002
verglaasdheid
2
ha/km
2
verstening
verglazing
(%)
(%)
West-Friesland
1,2
1,2
28
82
Amstelland-Vechtstreek
1,0
0,1
10
16
Bommelerwaard e.o.
0,9
1,2
20
49
Brummen-Bronckhorst
0,8
0,0
0
31
Brabantse Wal
0,6
0,3
7
5
Nederland
0,8
0,4
9
16
Nederland in cijfers Krimpende gemeenten 1972-2007 De bevolkingsgroei van Nederland is in de afgelopen jaren sterk gedaald. Een groot aantal gemeenten ziet zich met een krimpende bevolkingsomvang geconfronteerd. In de ABF-monitoren wordt de historische ontwikkeling van de bevolkingscijfers
De kwantitatieve toename van bebouwing en
Hoger op de agenda
elk jaar opnieuw gereconstrueerd naar de nieuwste
glas wordt door de meeste lokale actoren niet als problematisch beschouwd. Het ruimtelijk beleid biedt
De klaagzang over de teloorgang van het landschap
deze mogelijkheden en de landbouw heeft die ruimte
is natuurlijk deels terug te voeren op de toenemende
als belangrijkste drager van het landschap nodig.
ruimtebehoefte
Er zijn echter twee ontwikkelingen die men zorgelijk
nieuwbouwwijken en bedrijventerreinen verschijnen
vindt. Enerzijds worden gemeenten momenteel
aan randen van steden en dorpen. In het 'echte'
incidenteel geconfronteerd met uitbreidingsaanvragen
landelijke gebied gebeurt er ook van alles. Het zijn
die niet meer binnen de vastgelegde mogelijkheden
de structuurveranderingen in de landbouw die hier
passen. Anderzijds blijven vrijkomende schuren
het ruimtelijk beleid op de proef stellen. Grote delen
meestal staan en krijgen een andere functie hetgeen
van West-Friesland en de Bommelerwaard zijn in feite
per
burger.
Grote
en
kleine
soms gepaard gaat met opvallende hekwerken, opslag
getransformeerd tot agrarische bedrijventerreinen.
op het terrein of de aanleg van paardenbakken. Dit
Het ontbreken van kwaliteitseisen in combinatie met
geeft het landelijk gebied een ander aanzicht en leidt
de enorme schaalvergroting heeft ook op veel andere
in een deel van de gevallen tot verrommeling. Het reg-
plaatsen tot, soms felgekleurde, industrialisering
uleren van dit soort ontwikkelingen is tijdrovend maar
van het landschap geleid, hier en daar verfraaid
dient tijdig plaats te vinden.
met notariswoningen, paardenbakken, opslag en stallingen.
Ruimtelijke kwaliteit de
rondetafelgesprekken
blijkt
er
in
het
landelijk gebied nauwelijks tot geen aandacht en instrumentarium is om landschappelijke inpassing en verschijningsvorm te sturen. Maatvoering, ontwerp,
van gebruik en kosten. Streekeigen architectuur is verleden tijd, agrarische schuren lijken steeds meer op elkaar. Bij erfbeplanting bestaat het schrikbeeld dat het ongedierte aantrekt, veel onderhoud vergt en niet meer verwijderd mag worden. Daarnaast speelt een rol dat handhaving bij gemeenten vaak weinig of geen prioriteit had. Landschapsbeleidsplannen waren er soms wel, maar richten zich op beheer en ontwikkeling
14
van natuur, landschap en cultuurhistorie, zonder iets specifiek ten aanzien van bouwen in het landelijk gebied te formuleren.
liep het bevolkingsaantal van 183 gemeenten terug. In totaal verloren zij ruim 88.000 inwoners in deze vijf jaar. Ook in voorgaande perioden kende Nederland krimpende gemeenten.
krimpende gemeenten
groeiende gemeenten
aantal
bevolkingsverlies
aantal
1972-1982
39
410.563
404
1982-1992
78
79.044
365
922.365
1992-2002
50
24.962
393
1.001.097
2002-2007
183
88.159
260
340.866
50.000 tot 100.000 (41 gemeenten)
1982-1992 30.000 tot 50.000 (84 gemeenten)
1992-2002 2002-2007
20.000 tot 30.000 (104 gemeenten) 10.000 tot 20.000 (136 gemeenten) minder dan 10.000 (53 gemeenten)
bevolkingsgroei
1.426.829
totaal (443 gemeenten)
0%
25%
50%
75%
100%
percentage krimpende gemeenten
Top Tien Krimpende gemeenten in vier perioden gemeente
bevolking 1972
(naar indeling 2007)
abs.
Bussum
bevolkingsgroei 1972-1982 abs.
indexcijfer (1972=100)
gemeente
bevolking 1972
(naar indeling 2007)
abs.
-6.382
84
Rozendaal
Rotterdam
683.013
-97.871
86
beleidsagenda. Ruimte-voor-ruimteregelingen mogen
Utrecht
291.795
-40.974
nu in het hele land toegepast worden. Minister Cramer
Den Haag
530.395
Amsterdam
807.651
komt met een stimuleringsprogramma ruimtelijke
1972-1982
bevolkingsgroei 1982-1992 abs.
indexcijfer (1982=100)
1.431
-243
Blaricum
11.477
-1.141
83 90
86
Laren
12.560
-1.195
91
-72.997
86
Delfzijl
34.258
-2.908
92
-107.433
87
Winschoten
20.824
-1.757
92
Schiedam
82.967
-10.064
88
Bussum
34.252
-2.831
92
kwaliteit. Dat is hard nodig, maar het zijn provincies
Beverwijk
40.432
-4.861
88
Rijswijk
51.378
-3.922
92
en gemeenten die hier handen en voeten aan zullen
Velsen
67.411
-7.632
89
Bennebroek
5.766
-433
93
Laren
14.098
-1.538
89
Reiderland
7.648
-551
93
172.082
-16.057
91
Rheden
48.755
-3.432
93
moeten geven. In de onderzochte gebieden zijn twee
Haarlem
initiatieven gesignaleerd. In West-Friesland stelt het Ontwikkelingsbeeld Noord-Holland Noord (2004)
gemeente
bevolking 1972
voor ontwikkelingen in het landelijk gebied een
(naar indeling 2007)
abs.
bevolkingsgroei 1992-2002 abs.
indexcijfer (1992=100)
gemeente
bevolking 1972
(naar indeling 2007)
abs.
Blaricum
10.336
-993
90
Schiermonnikoog
beeldkwaliteitsplan verplicht. In Bronckhorst is een
Delfzijl
31.350
-2.332
93
functieveranderingsregeling van kracht geworden
Rozenburg
14.216
-925
Kerkrade
53.364
-2.684
die compensatie vereist in de vorm van kwaliteits-
bevolkingsgroei 2002-2007 abs.
indexcijfer (2002=100)
1.025
-79
92
Laren
11.862
-883
93
94
Vaals
10.732
-773
93
95
Delfzijl
29.018
-1.365
95
Simpelveld
11.960
-542
96
Heerlen
95.004
-4.467
95
maatregelen en investeren in groen. Het is te hopen dat
Noordwijk
25.381
-833
97
Rozenburg
13.291
-611
95
met dit type regelingen de kwaliteit van bebouwing
Waterland
17.743
-571
97
Nuth
16.609
-765
95
nu ook in het landelijk gebied meer in de greep wordt gehouden.
Bolsward
9.661
-283
97
Maassluis
32.989
-1.422
96
Heemstede
26.598
-700
97
Nuenen c.a.
23.645
-953
96
Bunnik
14.210
-365
97
De Marne
11.186
-432
96
Kwartaalbericht
Kwartaalbericht
materiaal en kleurgebruik zijn vooral afhankelijk
Nederland 443 gemeenten. In de periode 2002-2007
100.000 tot 250.000 (21 gemeenten)
40.634
Ruimtelijke kwaliteit staat tegenwoordig hoger op de Uit
gemeentelijke indeling. Per 1 januari 2007 telt
meer dan 250.000 (4 gemeenten)
gemeentegrootte (op basis van aantal inwoners 2007)
situatie anno 2002
15
Nederland in beeld Krimpende gemeenten bevolkingsmutatie 1972-2007
1972-1982
1982-1992
* 1992-2002
2002-2007
Indexcijfers bevolkingsmutatie 10-jaarsperioden
*Indexcijfers bevolkingsmutatie 2002-2007
< 90
95 -< 100
110 -< 120
90 -< 95
100 -< 110
120 -< 140
>= 140
< 95
98 -< 100
105 -< 110
95 -< 98
100 -< 105
110 -< 120
>= 120
