Kunstenaars zijn niet beter dan multinationals

RENZO MARTENS, WERELDVERBETERAAR OF CYNISCHE NEOKOLONIAAL?

‘Kunstenaars zijn niet beter dan multinationals’

Over kunstenaar Renzo Martens zijn de meningen verdeeld. Erg verdeeld. Zijn nieuwste missie: een kunstencentrum en cappuccinobars in de Congolese brousse. ‘Als kunst in New York, Londen en Brussel geld kan genereren, moet ze dat ook in de jungle kunnen.’

‘Ik ben fan van Tuymans, maar zijn werk bekritiseert ongelijkheid, om vervolgens diezelfde ongelijkheid te versterken’

Ann-Sofie Dekeyser, foto’s Fred Debrock

‘Zit jij op Tinder?’ Het lijkt een banale vraag waarmee Renzo Martens het gesprek opent, of een vreemde versiertruc. Maar hij wil ergens heen (waarheen wordt straks duidelijk). De beeldend kunstenaar wil altijd ergens heen, hij is een strategisch denker. ‘Moi, je sculpte avec ma tête. Niet met mijn handen.’ Hij bestelt ‘een pintje, euh, pilsje’. Renzo Martens heeft de Nederlandse nationaliteit, leeft de helft van het jaar in Congo, maar woont ook al zeventien jaar in Brussel en doctoreert aan het KASK, School of Arts Gent. ‘Als kind woonde ik in Gent, mijn ouders hadden een café op de Oude Beestenmarkt. Het heeft niet lang geduurd. We vertrokken snel naar een commune in Frankrijk. Maar we gaan het toch niet over mijn achtergrond hebben? ‘Deze is voor 2jou.’ een doos ! ! &(Martens %/,.zet 2 # !"2 % op tafel met daarin het hoofd van Djonga %# 6/ 7/$ %8& Bismar, of toch /2%0 de chocoladen versie&(%2 ervan. 2 0(/" Geheven kin, slechts oor. Djonga werkt & %één 6/$ 6/0 /2/5+ op een palmolieplantage en maakt deel

/ ! 7 # /%0 %+ )/%uit van7&/2 de Cercle d’Art des!"+* Travailleurs des 02/"0 5 # #% Plantations Congolaises, die Martens mee "5%02%/ 7 # #2 ! /%0 % ! 0 financiert. Met de klei aan de oevers van % 02/2 0 %"/+ - de Congostroom Djonga $ !%een %%+. maakte + 2 $2 zelfportret. Ook zijn ! 02#2 -%collega-arbeiders ( %2! 5 ( #0!.+ maakten of verbeeldden hun leef%8&portretten

/2%0 2 /#%0 en werkomstandigheden in klei. Martens %2 &%# 2 2 #2 #2 6% 2 !/ % maakte 3D-scans van die sculpturen &%& $/ 7&&%2 &&" # 86%2 en % liet !/

-

46 DS WEEKBLAD

Congolezen moeten leren hun armoede uitbuiten. Ze moeten foto’s in close-up ze in chocolade gieten. ‘Smakelijk. Djonga maken van ondervoede kinderen en vond zijn eigen hoofd ook " lekker. Die & man $ # " & Uiteindelijk mislukt het verkrachte vrouwen. had natuurlijk nog nooit chocolade gegeten.’ businessplan en Martens laat het hele dorp $ $ De levensgrote beelden reizen Europese feesten: ze moeten hun armoede maar musea af en#% kosten de" kunstverzamelaar #omarmen. ""# Enjoy Poverty. 5.000 tot 12.000 euro. De kleine U begrijpt: zoals # behoorlijk controversieel. Dat zelfportretten, het hoofd van Djonga, is ook zijn nieuwste bezigheid: hij wil niets zet Martens # te koop voor 39,95 euro." % # minder dan de gentrificatie van het ‘Plantagearbeiders als Djonga halen uit die Congolese" regenwoud. # & Compleet met hippe sculpturen twee dingen die ze van gewone koffiebars, bubbelbaden en oplaadpunten Marsrepen of chocolade meer# " nietkrijgen: # voor iPads. En dat in een haast geld en toegang tot zichtbaarheid. Ze ontoegankelijk gebied, zonder elektriciteit of hebben er hun emoties en$! ziel ingelegd. #! stromend water. Een macabere grap? Voor het eerst in de geschiedenis betalen wij Megalomanie? Pure waanzin? Of een voor hun gevoelens, dat is revolutionair. De combinatie van voorgaande? Niets daarvan, plantagearbeiders verdienen nu 7.000 garandeert Martens. Hij beroept zich onder procent meer per gram chocolade én doen meer op de theorie van Richard Florida die aan zelfrepresentatie. Binnen afzienbare tijd creativiteit ziet als de drijfkracht achter kunnen ze ervan leven.’ stedelijke ontwikkeling. Kunst als de motor % /500# % &2&//2 % 2 &&# van

#%22 &%0 &%&# 00als het /2%0 $ de economie. ‘Iets Wiels in & /20 %2+-#0EEN " %TROEF 7&&% " % %2 %% /2+

2 in"# %krijgt &6/0 ARMOEDE, Brussel of Track Gent steun6% net $ !% &5/0 %man, % &( 5 &%&02/&&$ $"2 !&% % 8#(&/2/2+ Een goedhartig die Renzo Martens, omdat het kunst gebruikt als glijmiddel om 02%$/"2+ 2 2 % 2 #% 55/+ &"stadsontwikkeling 8 !% &##/ /0 $"2% denkt u misschien. Een dromerige idealist aan te doen in die(&/2/2 6/2/&""% 0%# u%/ &$$5% % 2% & 6/#% 5%Congolese # % 7/"&$02% pur sang. Dan hebt zijn% documentaire buitenwijken. Op het platteland /%"/Poverty !"+ / 7gezien. % 2 2& 2 &6/ % "# + /2%0 $"2 30%0 Enjoy niet Die liet%zich niet liggen onze% echte buitenwijken.’ $ zo’n !% 2//&% 6% 05#(25/% % # 2 8 % &&# in eenduidige%,. conclusie vangen. Bij de -8 in 0 6&&/

/2%0er82 % &&0 2%+-$"# !"+ !&% 6&% 8 !% % première 2009!&5+. ontstond nog voor de Bent u op humanitaire of artistieke &( 2# $2 /in%de 2zaal. && 6% !&% && &&" #""/+ $% %255/# !" %& aftiteling ruzie Baseline van de missie? 0$/ 2& &&#% 6/0 /6%+ %&& gaat 2 &&# film: het&snelst groeiende en meest ‘Mij het om 2%+. de kunst. Ongelijkheid is 6% "exportproduct % 0#20 % &&/+ 7/"2 #6%0/&2 #% 8% 5/&(0 lucratieve van !&% Congo is een belangrijk thema in de/hedendaagse &( % (#$&# (#%2 % $"2 # 5 2 $50 Als % "&02% "5%026/8$#/ armoede. Martens zet een kunst. het over Congo gaat, denk ik 6% /# ./2 0/6 ##5/0 0 +999 2&2 '4+999 5/&+ "# % 8#(&/2/2 emancipatieprogramma op waarin de bijvoorbeeld aan het schilderij Lumumba,

Ò

waarin Luc Tuymans reflecteert over de postkoloniale conditie. Of regisseur Steve McQueen – van 12 Years A Slave – die in zijn kortfilm Gravesend de ontginning van coltan onder de loep neemt. Die werken dragen bij aan een kritisch debat, een verhoogd bewustzijn en aan kapitaalaccumulatie op de plaatsen waar ze getoond worden. Dat is prima. Maar die kunstenaars tonen hun werk op de Biënnale

kunst is gelimiteerd.’ Waarom zouden Congolezen, of anderen die het onderwerp zijn van schilderijen of beelden, recht hebben op een deel van de opbrengst? Ze hebben dat werk toch niet zelf gemaakt? ‘Omdat zij het materiaal leveren. Hun levens, hun geschiedenis, hun positie: daar gaat het werk over.

FRED DEBROCK

van Venetië of Tate Modern in Londen. En niet in de brousse in Congo. Het heeft dus de facto 0,0000 procent invloed en belang voor de mensen over wie die werken gaan. Het genereert alleen maar kapitaal – financieel, emotioneel en intellectueel – voor mensen die al heel rijk zijn. Ze bekritiseren ongelijkheid, om vervolgens diezelfde ongelijkheid te versterken. Die kritische kunst, die niet de daad bij het woord voert, is reactionair.’ Het werk van Tuymans is reactionair? ‘In dat opzicht wel, ja. Let op, ik ben fan van Tuymans. Hij heeft de schilderkunst heruitgevonden. Maar is hij kritisch over het functioneren van zijn werk? McQueen en de meeste andere geëngageerde kunstenaars ondermijnen hun eigen kritische claims op de maatschappij. De waarachtigheid in

Zij zijn eigenaar van dat verhaal. Net zoals de exploiterende industrie steunt op Congolese grondstoffen – goud, coltan, palmolie, cacao – gebruikt de artistieke industrie de emoties en verhalen van de inwoners. Kunstenaars zijn niet beter dan multinationals. En ze ontkennen of negeren veelal dat ze op dezelfde basis van ongelijkheid functioneren.’ Dé vraag in Enjoy Poverty is: wie bezit armoede? Zij die erin leven of zij die het observeren? En kan het überhaupt bezeten worden? ‘Als het vermarkt kan worden, moet er een eigenaar zijn. En het wordt vermarkt. Beelden van armoede en ellende leveren geld op; ngo’s verzamelen er fondsen mee en oorlogsfotografen teren erop. Hele wijken in Genève leven ervan. Armoede

genereert geld. Voor zij die de armoede willen bestrijden, en voor speculanten. Armoede is een goed.’ RR

‘De vermarkting is begonnen met grond. Lange tijd was de aarde van iedereen, want door God of Moeder Natuur geschonken. Op een gegeven moment hebben mensen er een hek omheen gezet en ontstond er privéeigendom. Later gebeurde hetzelfde met arbeid. Nu is er een revolutie gaande waarbij steeds meer aspecten van het menselijke bestaan worden vermarkt. Tinder heeft intermenselijk contact vermarkt. Vijf jaar geleden had niemand bedacht dat dit gesprek van iemand anders zou kunnen zijn dan van jou of mij. Maar stel dat wij elkaar via Tinder hadden leren kennen, dan zouden wij Tinder schatplichtig zijn. Wat nu economische groei veroorzaakt, is niet méér dingen maken, maar reeds bestaande dingen branden en verkopen.’

‘Net als de exploiterende industrie gebruikt de artistieke industrie Congolese grondstoffen: de emoties en verhalen van inwoners’

DS WEEKBLAD 47

;/ C1-8 (; (11# ?/ +1/' C; 7;/8 ; ,112 ?117 <00& >7135-/;'7*78 -8 +1/' (-/ >*; * 8>-2;>7/ ;@ */'/ * C ?/ '@1/ 7872/ 1# (11- /*; ,7*+'/ .7 '- / ;1'/' ;1; C*(;7(*3 (/ 7 (>/ .1;*8 / C*- */'-'3117 (; 78; */ '8(*) /*8 ;-/ @*+ ?117 (>/ '?1-/8 ; *8 7?1->;*1/*73 2-/;'7*78 ?7*// /> 93DDD 271/; .7 27 '7. (11- / 1/ / C-#7278/;;*3 */// #C*/7 ;*+ ,>/// C 7?/ -?/36 / '1(7;*' ./ * /C1 7;/8 /,; > .*88(*/3 / *-*8; 3 / (; > C*+/ 1>./;*7 /*; 'C*/3 * -*; C*( /*; */ C16/ />**' 1/->8* ?/'/3 *+ 27.*!7 */ =DD0 1/;8;1/ /1' ?117 #;*;-*/' 7>C* */ C-3 8-*/ ?/ $-. (; 8/-8; '71*) / / .8; ->7;*? A217;271>; ?/ 1/'1 *8 7.13 7;/8 C; / ./*) 2;*271'7.. 12 @7*/ 1/'1-C/ .1;/ -7/ (>/ 7.1 >*; ; >*;/3 .1;/ #1;168 */ -18)>2 .,/ ?/ 1/7?1 ,*/7/ / ?7,7(; ?71>@/3 *;*/-*+, .*8->,; (; >8*/882-/ / 7;/8 -; (; (- 172 #8;/ C .1;/ (>/ 7.1 .7 1.7./3 3 '7*+2; (117-*+, 1/;71?78*-3 ; *8 11, C*+/ /*>@8; C*'(* (*+ @*- /*;8 .*/7 / '/;7*$;* ?/ (; 1/'1) -8 7'/@1>3 1.2-; .; (*22 ,1#$78 >-/ / 12-2>/;/ ?117 *83 / ; */ / (8; 1/;1'/,-*+, '* C1/7 -,;7**;*; 1# 8;71./ @;73 / .7 '724 '-1./*4 >7 @/C*/4 # / 1.*/;* ?/ ?117'/4 *;8 7?/ '7/7; 7;/83 *+ 712; C*( 1/7 .7 12 ;(17* ?/ *(7 -17* * 7;*?*;*; C*; -8 7*+#,7(; (;7 8;-*+, 1/;@*,,-*/'3 >/8; -8 .1;17 ?/ 1/1.*35 ;8 -8 (; *-8 */ 7>88- 1# 7, */ /; ,7*+';VAN 8;>/ 1.; (; DEPRESSIEF DE/;ZON ,>/8; '7>*,; -8 '-*+.*1.Poverty / een Martens toont zich in Enjoy 8;81/;@*,,-*/' ; 1/zingt */ * neoliberale missionaris, ‘A>*;/@*+) man needs 2 (; 1/'1-8 -*''/ 1/C a,/3 maid’, terwijl zwarten2-;;-/ zijn koffers dragen, (; en laat>*;/@*+,/36 het hele dorp dansen in het licht van !gigantische " " ! !! zijn 5 *+DEBROCK '; (; 1. ,>/8;3 /'-*+,(* *8 FRED / -/'7*+, ;(. */ (/'8 ,>/8;3-8 (; 1?7 1/'1 '; /, *, *+?117-ENJOY / (;POVERTY. 8(*-7*+ neonletters: De kritiek

48 DS WEEKBLAD

@7*/ >>B./8 7%;7; 1?7 218;,1-1/*- 1/*;*3 # 7'*88>7 ;? >/ " ?/ " * */ C*+/ ,17;$-. 1/;'*//*/' ?/ 1-;/ 1/7 -12 /.;3 * @7,/ 7'/ *+ / / ,7*;*8( ; / ?7(11' @>8;C*+/ / / ,2*;->.>-;* 12 2-;8/ @7 C @17/ ';11/3 ; *8 27*.3 7 * ,>/8;/78 ;1// (>/ @7, 12 * //- ?//;* 1# */; 17/ */ 1//3 *; */ 71>88 */ 1/'13 ; (#; >8 #;1 DDDDD 271/; */?-1 / -/' ?117 ./8/ 1?7 @* * @7,/ '/3 ; '/77; .7 ,2*;- " $) was hard. Zijn werk--/ zou zelf uitbuiting //*- */;--;>" ?117– zijn. ‘Een.1;*1/herhaling –/maar dan vulgairder ./8/ * wil - (7*+, C*+/3De ,7*;*87/ van wat hij bestrijden.’ Congolezen 1/'-*+,(* ?7?1-'/8manier *C-# zou hij op een1. respectloze gebruiken 1/'-*+,(* ; ?78;7,/3 * ,7*;*8( ‘als decor voor het schouwspel van onze ,>/8; * /*; *+ (; @117 ?17; zelfbevraging’. En monsieur Martens, ‘Un *8 7;*1/*736 ! $ # "% ! 5 / ; 12C*(; @- +3 ; 12 *, / #/ ?/ >B./83 *+ (#; 8(*-7,>/8; (7>*;) '?1//3 (*+ ,7*;*8( homme qui 7 souffre*8 n’est pas un1?7 ours (; qui

danse.’ Tegelijkertijd weergalmden de

loftuitingen. De film mag dan wel het toppunt van zelfkritiek zijn, het blijft Renzo Martens die er rode-loper-gewijs de Vlaamse Cultuurprijs voor Film voor kreeg. En de sculpturen zijn dan wel gebeeldhouwd door Congolezen, het perverse is dat het de naam Martens is die groots in de musea prijkt. Net zoals het Martens, en niet pakweg Djonga Bismar, die @7,4 de prestigieuze #>/;*1/7/ ?/isC*+/ >/titel / Yale World Fellow kreeg. .8; /7 ' /''7 ,>/8;/78 1/7.*+// (>/ *'/ ,7*;*8( -*.8 12 FRED DEBROCK .;8(22*+3 @7(;*'(* */ ,>/8; *8 '-*.*;736

&" &

$ & # U maakt – of! u het nu wilt of niet – rug ! carrière op de van die # ! plantagearbeiders. U kunt zich niet ! $ ! ! & onttrekken aan het systeem dat u

! bekritiseert. Hoe frustrerend is dat? 5.; C*+ (; .;7*-?7/3 wil >/ik-?/8 ‘Nou, voor ik mijn ziel uitstort, eerst (>/ (>/ 218*;* 7Jij'; (; even'8(*/*8 over jouw aannames praten. kunt @7, 1?73 *+ C*+/ *'/7 ; ?7(-3 het pervers noemen, maar ?/ volgens mij is die

; A2-1*;7/ */>8;7* 8;>/; filmC1-8 de ultieme waarachtigheid. 12 1/'1-8 '71/8;1##/ " '1>wat 1-;/ Hyperrealisme. Dat is uiteindelijk kunst 2-.1-* 1 " '7>*,; 7;*8;*, moet doen, door zelfreflectie de wereld */>8;7* verklaren.’ .1;*8 / ?7(-/ ?/ */@1/783

>/8;/78 C*+/ /*; ;7 / U bent het hoofdpersonage: de blanke .>-;*/;*1/-83 / C 1/;,/// kunstenaar met strohoed die1#de/'7/ ?-; C 12deC-# 8*8 ?/hoe 1/'-*+,) Congolezen les leest over een (* #>/;*1/7/36 businessplan uit te bouwen. #

ik% #!% $wat &! ‘Inderdaad, help hen om te doen de

& Wereldbank van hen wil.# Want arme

veranderd. mensen zijn niet arm door structurele Mijn bedoeling was een analyse

onrechtvaardigheid, nee hoor, ze zijn arm te maken over hoe de realiteit is.’ omdat ze niet genoeg ondernemerschap in voldoende Is dat ambitieus voor kunst? ! zich hebben. Oh, en ik draag altijd een hoed ‘Het is het minste, maar ook het meeste wat van in Congo, want ik word depressief de we kunnen verwachten van een kunstwerk: zon.’ een superieure graad van reflectie.’ U leert hen dat ze moeten stoppen met U vertegenwoordigt de status-quo. verjaardagsfeestjes fotograferen. Ze ‘Ja. Wat ik doe, is het jusqu’au-boutisme van moeten foto’s maken van stervende de vrije markt. Ik gebruik mezelf als standkinderen. in van het systeem.’ ! want $ !meer # "! 4%7.*'%7'$ ,8 -,-+'4% $3-' ‘Ja, daar kunnen ze veel mee Dat is wat u<'(,/7 als kunstenaar doet. Valt ' ! % 93--3<)7 '4 ,'7 +3 ',$, +), +3 1*4 DEBROCK %7 93+3)7 ), :-3, +-7 3 , 34 47, ',$, , 93)-.,/2 FRED '$,3 <'(,/ , %7 :-37 93+3)7/ *,

9, 3+- , **, *93, $* -.5 7--,7 <'% ,$-24 93<+*, 3 !-,4, + , verdienen. Maar het hele plan mislukt het 37,4 u makkelijk om ', daar als mens, mee ,-*'3* --3*-$4!-7-$3!, 73, 3-./ * :'(), natuurlijk. Ze krijgen geen perskaart, de ', te leven? +'44'-,3'4 <',$7 1 +, ,4 +'2 <:37, <'(, )-!!34 3$, , ,9 *9,hun 39,/3+- $*/ ngo’s willen foto’s niet... $,337 En dan komt ‘Het is 73:'(* verschrikkelijk.’ *7doet %7 %* %7 *'%7 --3ultieme <'( ' 3+- :'**, , het pijnlijke, maar ook473'(, waarachtige: U het -3. uzelf,4, aan. U',geeft die9, <'(, $'$,7'4% ,-,*7734 / 9--3 '4 , gewoon $-/2 ik, als4.8*,7,/3+- blanke kunstenaar, vertrek mensen hoop: ze zullen eindelijk veel )3'7')verdienen. :4 %3/ '(, <-8moet <*! 8'78'& 1naar 93+3)7',$ terug huis.’ '4 $-,,, +7 $3-,/ geld En :3) daarna u hen 7',$ <'(,/1, %3%*',$ +3 , 98*$'3& ,$ u7'( :4 gewetensbezwaren? 3 9, '3, :,7 Hebt geen zeggen: o, het businessplan werkt toch 3 9, :7 %'( :'* 473'(,/2 -,$-& --3 -! -3

7883die $4%-,),/ ‘Is dat- immoreel tegenover mensen? . niet. *<,de <-8 %'( -. , 34.7*-< +,'3 , $$9,Maar +-+,7 %, +,4, Misschien. ik heb niets met die 3 , ‘Tot volgende keer. Hahaha. Hilarisch.’ $38'), 1*4 -3 9--3toch %7 4%-8:4.* 9, %) -+%, , Enfin, -,747-, 3 .3'9&'& moraliteit te $<7 maken. mijn moraliteit U lacht, maar u wist op voorhand 37,41 -,<dit <*!93$',$2/ , $,-+/ $83 +7 is dat die 73 mensen, net als%7<*! wij, als ze dan dat zou gebeuren. U zadelt hen op onrealistisch droombeeld. /2 3'/

8zijn '4 3van ,die 39-*87' $, :3'( toch deel kapitalistische markt, met een $*'()37'( :3$*+, tot *-!78'7',$,/ 474 4.7,moeten 9, %7verdienen. +,4*'()Het is ‘Nou, er ook+3 aan zouden wat jammer. Je was net een goede "*+gekomen +$ , en %7nu 7-..8,7 9, op een 47, :-3, een reflectie over93+3)7/',3 mijn industrie,%!7 de kunst, conclusie ga je terug <*!)3'7') <'(, %7Je*'(!7 37,4 ',73+,4*'() -,77 (3 en bij uitbreiding ook 93+3)7/'(! over die andere emotioneel spel. bent,
$3--74 +84 .3'()7/

7 <-*4 %7 U geeft',dus toe dat u enkele mensen 37,4 , ,'7 .):$ (-,$ '4+3 '4 opoffert om een analyse te maken? ' dat .347'$'8< 7'7** **-: ‘Nee, geef ik niet toe. Ik-3* heb misschien )3$/ wel een beetje opgeofferd.’ mezelf ! " voorstellen ! " %! dat ! Ik kan me niet hun stijgt " $ moment ! eigenwaarde op het dat logo "!opplakt, ' !lekker !! u hen een voor ! &! ! " ! ! hen kookt en dan keihard benadrukt "! ! dat ze zelf niet in staat zijn om hun 1 -8 9--3 zo’n ') +'(, <'* 8'747-37 :'* ') 347 kinderen maaltijd te geven. 9,zeg -93 ,,+4 .37,/ )8,7 %7’ ‘Ik hen(-8: dat het nooit iets gaat '(worden. .3934 ,-+, +3 9-*$,4moreler +'( '4 Is de mens Renzo Martens dan 8*7'+ :3%7'$%'/ de gelijknamige kunstenaar? ;.3& 3*'4+/ '4 8'7',*'() :7 doet )8,47daar +-7iets ‘Helemaal7 niet. De kunstenaar -, --3 <*!3#7' :3* 93)*3,/2 supermoreels. Ik ontneem de kijkers de ! hoop dat ! een

maaltijd aanbieden aan een "! ! ! maar zijn Congolees, die voor ons werkt ' ! $ kinderen niet kan voeden, een goede daad " "!geloven ! "% is. Ik laat jou niet dat geld storten 1 ,3 ') %*. %,beter -+ 7mens -,maakt. :7 Ik voor 11.11.11. je een 3*,) %,dat :'*/,7 3+ +,4, ontneem jou9, hoop, is een belangrijke <'(, ,'7 3+ --3 4738783* -,3%793& perspectiefwisseling.’ '$%' , %--3we <geven <'(, 3+ < ,'7 ‘Wij denken: die-+7 mensen $,-$ -,3,+34%. ', <'% %,/ 10.000 dollar, we geven hen hoop. Zo % , ') 3$ *7'( , %- ', -,$-om goedkoop. Het is politiek veel radicaler :,7 ') :-3 .344'! 9,helaas <-,/2 iemand te vertellen dat hij géén hoop ! ! ! ! van ons krijgt. Dat' vergt veel meer offers ! en $ ! ! wij zijn daar structureel niet toe bereid. ! ! Trouwens, heeft die man$ veel! $ hoop? Dat is zeer de vraag. Het is een exportproduct van 1 :,7hoop 3 )8,,, < 9* +3 + Congo: voor westerlingen.’ 93',,/ 3 is %7zelfbevrediging? %* .*, +'4*8)7 Liefdadigheid ,7883*'()/ $, .34)37 ,$-24 ‘We geven die)3'($, man wat ontwikkelingshulp :'**, %8, !-7-24 ,'7/// , de ,economische )-+7 %7 omdat het lucratief is om 8*7'+ .'(,*'() --) zoals :3%7'$ ') structuren te laten+3 draaien ze draaien. *4 *,) )8,47,3 9373) 738$ Afrika subsidieert Europa vele$:--, malen meer ,3Europa %8'4/2 Afrika subsidieert. Jij verdient dan ! " % ! '% wellicht zo’n 2.000 euro per maand. Als we 1 4die 7 Congolese '++-3* 7$,-93 ' +,4,0 al plantagearbeiders ook zo’n '44%',/ ') % ,'74–+7 2.000 euro 3 zouden betalen en ' er is geen +-3*'7'7 7 +),/ ,", +'(, +-3*'7'7 enkele reden om te denken dat hun arbeid'4 7 ' +,4, ,7 *4 < , 7-% niet evenveel waard is –:'( dan*4was de koffie * 9, ' ).'7*'47'4% en de<'(, chocolade die wij kopen +3)7 een pak3 --) , <-8, '4 , duurder. Het+-7, feit dat93',,/ zij voor 207 euro per 3#7' -93 +'(, )8,47Dat , is'( maand werken, is ',8473' gewoon subsidie. ‘Wij denken: we die 8'73'',$ --) -93 'geven ,3 ',8473', mensen we ) geven hen -*7, -geld, ,<-9--37/ % --) , *73,7'! )8,,, 4%.., , ' !-7-$3& hoop. Zo goedkoop. Ik laat jou !, :* , .3 8'<, -**3 *7, niet geloven dat storten voor 93',,/ 3 , % ') 3*'7'7 11.11.11. een beter mens 93,3/ '(,je -*',$ :4 , ,*;4 7 maakt’ +), -93 %- 3*'7'7 '4/2 ! $ ! " $ "! 17 '4 %7 +',47 +3 --) %7 +47 :7 : )8,,, 93:%7, 9, , )8,47:3) , 48.3'83 $3 9, 3#7'/2

Ò

DS WEEKBLAD 49

#& #maand !# #$!$ dus%per arbeider, per 1.980 euro 5 0; +Europa. $8 "; >) subsidie$&voor We hebben er alle >7$% (7&;0 & !7=$& 8;)#$) baat bij dat de subsidies(B' die zij'8ons geven, >) "; 8A8;(06 verminderen. Anders zullen de stranden van # ! & # $pas ! echt $!# # # Zuid-Europa overspoelen met # $ ! ! vluchtelingen.’ # hebt % U het over hoop, ik had het over 5; $8 >78"7$&&'$%&06 eigenwaarde. # # ‘Ik toon # in de$( film de dingen die normaal ! ( ($ % gebeuren als de camera al uitgeschakeld is. % #kleven, $ Of voordat die draait. Een logootje ( in de#

$!!! & # # lachen lens en dan weer snel weg. # Standaardprocedure. Ik ben zogezegd de 5+; >+'!) &70ik""0 cynische man, maar geef het$'7$8"06 je op een # of &!# # % briefje: het nu$ Unicef, Artsen Zonder # # ($ $ zo. Grenzen of wie dan ook is,( # het gaat altijd #die Zij de film !#! immoreelnoemen, verraden 5 +=gebrek ?; %((70 ?8 ); ;+; ) !+ hun aan zelfinzicht.’ +)'=8$ !&+() ) )= ! % ;7=! +- ) (+;$+)' 8-'0 ); ;+" B' 8'$( GECONFISQUEERDE !)+! +( ; 8) ; ) 8"7- KINDERTEKENINGEN )'A8 (&) ')!7$%&7 ) een Op zijn zeventiende had$8Martens !>+')8 >)een ) ;?nederzetting. + >$% ()8)0 visioen over eigen Nu is )'A8 !; B+6) 9C ($'%+) ()8)06 het zover. In+>7 2012 richtte hij in het # $! # # op $ ! Congolese oerwoud, een voormalige # het '! # Unilever-plantage, Institute for Human 5 ; ! $& )$; ;+0 kunstencentrum & " ($88"$) Activities (IHA) op. Een (B'net ?'zoals ) ;% +-!+706 ‘waar, aan Yale of KASK, studies # % !# $ gemaakt worden over kunst en # kapitaal. & !## # # Maar door plantagearbeiders’. Het gaat # $ niet om # maar % om Martens de sculpturen, # playing

( een ‘level field,een plek $# waar # kunst ( # !# # ( verantwoordelijkheid $ voor het eerst ten volle ( # # % opneemt voor het feit dat, hoe kritisch ze 5& B! ; "; )++$; !; ?+7)06 ook is, ") ze continu wordt$;8 betaald door de ! !arbeid (van anderen. #! er onbetaalde Zodat $!# veel lucidere en eerlijkere kunst ontstaat. 5'(' zich &=)8;)7 +; 7 $;8 Want nu is)$;0 kunst compleet onbewust 8=-7(+7'80 +);)( &$%&78 "++van haar eigen&medeplichtigheid. Zoslap’. ; Niet ) (';$% ) ) +)!+# lang na )$) de openingsceremonie '8 $ de >++7 +)8 ?7&; B$%)brutaal &$)7) werden mensen van (7 het IHA )$; &) >+) ) !+ wapens $80 op & '; verjaagd. Wegversperring, hen%+= )$; !'+>) ; !' de 8;+7;) ,,0,,0,,0 gericht. Ze moesten boel >++7 afbreken. % ) ;7 ()8 (&;0 & +);)( %+= ‘Volgens Feronia, het bedrijf dat op de "++- ;de $8 ) ')!7$%& plantage productie voor Unilever -78-;$?$88'$)!06 voortzet, zetten ze aan tot “a violent 5$% )&) !>) $ ()8) die situation ”’, vertelt? Martens. ‘Kinderen ,C0CCC +''7 !>) ") "++-0 + nog nooit een ? kleurpotlood vast hadden !+&++-0 ; $8tekeningen -+'$;$& >' 7$'7 +(hoe gehad, hadden gemaakt over $() ; >7;'') ; "$% zij de toekomst zagen. Die"'8 zijn !) "++>) +)8 &7$%!;0 ;We >7!; >' (7 +78 ) geconfisqueerd. hebben ze nooit meer ?$% B$%) 7 8;7=;=7' )$; ;+ 7$0 terug gezien.’ 7+=?)8 "; $ >' ; $8 Maar Martens zet() door, op"++-2 een geheime B7 >7!0 ; $8kubus ) @-+7;-7+=; >) locatie. Zijn witte in de jungle, die +)!+ "++>++7 ?8;7'$)!)06 ‘het meest kritische en extravagante !in( % kunstencentrum Centraal Afrika’ moet

50 DS WEEKBLAD

5 !>)Opgetrokken $ () ?;uit +);?$&&'$)!8"='worden. bamboe en lianen. +(; '=7;$ $8 +( +)+($8" Vijf jaar"; geeft hij zichzelf voor de 8;7=;=7) ; van ';)de7$) B 7$)0 gentrificatie jungle.B+'8 Een geniaal plan 7$& 8=8$$7; >' (') (7 én gedoemd om te=7+- mislukken. ) 8=8$$7;0 $% yuppen >7$); Hoe=7+- gaat u7$& de hipsters en de ?''$"; B+6) <0CCC =7+ -7 ()0'8 ? naar daar lokken? ' $mensen +)!+'8 -');!7$78 ‘Die gaan zelf in hipsters ++& B+6) <0CCC =7+ B+=) 7 $8heeft !)al veranderen. Dat is al;') bezig. De)ene )&' 7) +(gekocht ; )&) "=) 7$ een grote radio en ; de andere petjes. )$;heb >)>' ?7 $8 ) positieve &+ ) Ik grootste ambities. Ik ?8 wil de "++' $ ?$% ) ==770 impact die kunst kan&+-) hebben op-& levens veel ; $; ;nemen.’ B$% >++7(Grijnst) ++7 =7+-0 ") 7die '' ; $% ; allemaal niet zo positief, gentrificatie.’ 8=8$$8 $ B$% !>) >7($)7)0 U hebt zelfs al+)8 Congolezen uit hun )78 8;7)) >)galerie =$#=7+- huizenB='') gezet,zodat u uw kan -8 "; (; ?+7) bouwen. Of>'=";'$)!) hen toch geld toegeschoven +>78-+'0 om op te krassen. # % # % ‘Dat heb# ik gedaan, maar daar voelde ik me & En die mensen ook. Toen onprettig bij. 5& ;++) we $) '( $ )+7(' hebben beslist dat$)!) het anders moet. Het !=7) '8 gentrification (7 ' =$;!8"&' wordt reversed ; het moet $80 >++7; $inclusief 7$;0 ) '+!++;% &'>) compleet en community based. Die '") $)zijn ')8 )eigenaar ?7 8)'geweest ?!0 van mensen nog ) nooit ;)7-7+=70 & ) hun huis, daar brengen we B+!B! nu verandering A)$8" () (7 $& ! % +- ) in. Hun huizen worden de "; hotelkamers 7$% + zal "; logeren )= )$7;8) +)7komt, waarin jij als je op bezoek 7)B) ?$airco, ) ++& $8 "; !; ';$% B+0 compleet+met bubbelbad en de hele $% $ Als '(jij$((+7' )+() >77) mikmak. er bent, betaal je zo’n 20 "=) )aan B' de )B$";06 dollar!7& per dag bewoners en dan evacueren ze zich tijdelijk.’ Moet kunst een prioriteit zijn op een plek waar nauwelijks scholen of

- B$%) B>);$) ziekenhuizen zijn? " 7;)8 ) >$8$+) +>7 ) $!) = $8zou "; ‘Als je ondertussen iets)7B;;$)!0 van mijn verhaal B+>70 ) ++7('$! daardoor juist geld zal komen.)$'>7#-')# Als kunst dat ;! ";York, )8;$;=; +7 =() ;$>$;$8 in ./ in New Londen en de Dansaert Brussel kan genereren, moet ze dat ook in de jungle kunnen.’ U toont zich optimistisch. Dat klinkt wat tegenstrijdig met de boodschap ‘Rien ne va plus’ die in neonletters aan uw huis in Brussel hangt. ‘Het hangt er intussen niet meer. Maar goed, ik denk dat je alleen maar dit soort

tamelijke verstrekkende keuzes in je leven

bent met hoe de maakt, als je niet tevreden dingen gaan.’ Wie niet tevreden is met hoe de dingen gaan, kan nog altijd een optimist zijn.

‘Als ik niet optimistisch was, zat ik op de bank chips te eten en cola te drinken.

Je gedraagt je (begint onbedaarlijk te lachen) echt als een journaliste.’

Wat bedoelt u daarmee? ‘Goh. (rolt met de ogen) Altijd op emotief niveau de controverse creëren.’ Uw werk brengt nu eenmaal nogal wat emoties teweeg. En controverse. Ik probeer te achterhalen of u net heel cynisch of net heel naïef bent. ‘Maar je weet dat ik niet cynisch ben, en niet naïef. Dit gesprek is een maskerade.’ Eerlijk: ik vond Enjoy Poverty fantastisch. De film heeft me overrompeld. Toch vraag ik me oprecht af: hoeveel engagement zit nog in die man, en hoeveel moedeloosheid? ‘Je bent heel goed in spelen dat je dom bent. Terwijl ik weet dat je het antwoord kent. Een portret maken van een status-quo die onprettig is, is een daad van engagement.’ Op het einde omarm je de uitzichtloosheid. Ik weet niet of het totale fatalisme een daad is van engagement. ‘Ja. Ik sluit alle ontsnappingsroutes voor de kijker af. You are a tough cookie.’ Bedankt voor dit gesprek. Ik hoop dat het toch niet een en al ergernis was die ik heb opgewekt. ‘Toch een beetje. Als dit geen functioneel gesprek was geweest, had ik afgehaakt.’ +-0 Martens ) &=)8;));7=( 5?7 ); B+'8 haalt zijn smartphone boven) en ' + !(&; ?+7) +>7je legt de camera8;=$8 aan. ‘Ann-Sofie, wat vind &=)8; ) &-$;'0 7 ++7 -');!7$# nu echt?’ 7860 ; dat !; u7;)8 )$;slim +( 8='-;=# Ik denk een heel man bent. 7) (7 +(euh, ) 5'>' ' ) -'& ‘Dank je. En zou je-'A$)! die hotelkamers ?7 >++7 ";in78; ;) >+'' >7);# willen&=)8; aanbevelen je artikel?’ ?++7'$%&"$ +-)(; >++7 "; $; ; "+ &7$;$8" B ++& $8 B +);$)= ?+7; ;' ++7 +);' 7$ >) )7)0 +; 7 >' '=$7 ) 7'$%&7 &=)8; +);8;;0); )= $8 &=)8; B$" +(-'; +)?=8; >) "7 $!) (# -'$";$!"$0 + 8'-06 $; ')! ) +-)$)!87(+)$ ‘Afrika subsidieert Europa ?7) ()8) >) "; 7=;' vele malen meer?-)8 dan +- ") >7%!0!>78-77$)! !7$";0 (+8;) Doordat +' 7&)0 omgekeerd. al die 5+'!)8 7+)$ "; 7$% ; +- Congolese plantagearbeiders -');! -7+=;$ >++7 )$'>7 >++7;B; voor per maand 46 >7;'; B;;) B )20 ;+;euro 3 werken, bijvoorbeeld’ 7;)805 $)7) $ )+! )++$; ) &'=7-+;'++ ") >8;!" ") ;&)$)!) !(&; +>7 "+ B$% ;+&+(8; B!)0 $ B$%) !+) 81=70 ") B )++$; (7 ;7=!!B$)06

. .2&/ 92 ''. '( & % $'2 ) "& 6 22 #44/ & "4&$ ,2 %/2 #. 2 / & 72.5&2 #4&/2&& 2.4% & &2.$ . #- %'2 6'.&)

(2.'##& 4 2 %' & $ &&) " ". 2 " 9 9$ 5''. &2. 2 5& "4&$) & & $ ($& & '% '% 2 % /$4##&) ! * + "(*'( .+"" ' ' ! $ , %&/& & 9$ & (/2./ 5.&.&) 2 / $ 9 ) & 2 $ & .'2 . ' #'2 & &. (2"/) # .''2/ % 2 /) # 6 $ ('/ 2 5 %(2 #4&/2 #& & '( $5&/ 5$ /. 49. &%&)-

*# ,# 9 2 %2 .'& ) 2 / &244.$ "# $$%$ & 2 9' ('/ 2 &2. 2 ) * /( ! !/ +* + +/ /* /!* + +- ' !+- # *! *!(!, ! !" * '(( # ,2 # & %. . 5'$ # % '&(.22 ") & %&/& ''#)'&

& 6 /$ /2 2 2 &./ %'2) 2 6'.2 0 2 %'2 '%($2 &$4/ & ) %&/& 9 "& &' &'' 2 &. 6/2 5& 4& 4 / . .&& 6 &4 5.&. & &) 4& 4 9& 6'.& '2$#%./ 6. & " " 9$ $'.& $/ " '( 9'# #'%2 '%($2 %2 .' 4$ & $ % #%#)$/ " " . &2 2$ " 9'-& 3: '$$. (. & 6'&./ & & 54.& 9 9 2 "$ "#)!* + (* "'!'** / !" " -' +-( (! ! / +/ / $ ,$/ " '&.24//& 2/ 5& % "& 5.$ .(& 9'4 & 9'4 " /&((& 2 . .''. "4 /2 $ 9$ #'%&)$/ #4&/2 2 & 6'.# '&& & &/.2 & .4//$ #& &..& %'2 9 2 ''# & "4&$ #4&&&) *!! * / !"*(*(# * * -* * (*' * !!(" % , "+(& ! **'( +- +( '+(( *# ,2 &2 . &24//& & 2 %.) . '

# &# 2 " $$& %. 2 /''.2 2%$ "# 5./2.##& #49/ & " $5& %#2 $/ " & 2 25.& &2 %2 ' && &) * *,' ( * ! ! * !"*(* / # ,$/ # & 2 '(2 % /2 / 6/ 92 # '( &# (/ 2 2& & '$ 2 . &#&) .2 " 2 $/ & "'4.&$ /2) * !* + '$ ,') $2 " '( %'2 & 54 '&2.'5./ ..&) - -' ' * + ! -* !*( *-# ! *'!,'(# "'!' * *' ! + * . ( ! * *# ,. " 62 2 # & 2 8& / & & & 2 &!) 2 /(.# / & %/#.)' ,! !. !,'*. *( *(# * !,''!"# ! ,' !"'* !, * /* ! !, !!!($ , &2 $ ' & /($& 2 " '% &2) .6 "$ # 62 2 " 2 &26''. #&2) & ('.2.2 %#& 5& & /224/*4' '&(.22 / / & 5& &%&2)" * !' +*/*!!( # -* * ! * *!* *( ( , *# , ) # /$4 2 $$ '&2/&(( &/.'42/ 5''. # "#. ) * ,!!' * ("'# !!" * * *! * '' ( -( !"-*# ,' & 2")$/ 2 & 4&2 '&$ /(.# 6/ 6/2 # #2).2&/ $2 9 "& /%.2('& '5& & $2 %. &),&&' 62 5 & " &4 2+ * + ( *# ,&# ") & 4 9'4 " '2$#%./ 6 $$& &5$& & " .2 #$+-

DS WEEKBLAD 51

Kunstenaars zijn niet beter dan multinationals

Recommend Documents