Kunst in de Tarwewijk Een onderzoek naar de mogelijkheden voor een creatieve Oost-West-As in de Tarwewijk
M.M. Schelvis Advies & Onderzoek
mei 2008
Voorwoord De afgelopen maanden heb ik voor dit onderzoek veel en vaak rondgelopen in (Oud-)Charlois en de Tarwewijk. Ik ben daarbij onder de indruk geraakt van de enorme spirit, doortastendheid en veerkracht waarmee men deze wijken probeert op te bouwen en te ontwikkelen. Hun inzet vormde voor mij een bron van inspiratie, die je op de moeilijke momenten in het onderzoek de kracht geven om door te gaan juist omdat het gaat om de toekomst van die mensen en de wijken waarin ze wonen en werken. Bij de totstandkoming van dit onderzoeksrapport zijn veel mensen betrokken en belangrijk geweest. Ik dank Chris Bouma voor de opdracht en het gestelde vertrouwen. Ook wil ik de mensen bedanken die hun kennis en ervaring met mij hebben gedeeld bij het onderzoek naar een creatieve Oost-West-route in de Tarwewijk-Charlois. Met name Ivo van de Baar van Wandschappen, Kamiel Verschueren van de St. BAD, Jannie Hommes, Nina Boas, Jaap Verheul van de St. NAC, cultuurscout Jolanda Copier, Leo van Loon van de Creative Factory, Harry Schumacher, Esmé Valk, Sjoerd Westbroek, Mariska Stuijt, Eric Dullaert van Cultureel Denkwerk, Marjolein Jong en Cees Flameling van de deelgemeente Charlois, Ruth Höppner van Bureau Frontlijn, Adrie Lesuis van Vestia, Nico Ros van de Nieuwe Unie, collega’s van de Hogeschool Rotterdam en nog vele anderen. Ieder heeft op haar of zijn eigen wijze bijgedragen aan het onderzoek. Bijzondere dank gaat uit naar Stefan Schmidt voor zijn advies bij het maken van de foto’s van de betrokken panden. Verder wil ik Ilse van Uden bedanken voor haar ‘moral support’ en praktische tips en familie en vrienden die de afgelopen maanden mij regelmatig moesten missen als ik weer op pad moest voor het onderzoek.
Mei 2008, Michel Schelvis
Over de auteur Michel Schelvis (1958) is freelance onderzoeker en adviseur. Hij studeerde aan de Kunstacademie, de Sociale Academie en de Erasmus Universiteit. Thans is hij als hogeschooldocent verbonden aan de Willem de Kooning Academie van de Hogeschool Rotterdam en lid van de examencommissie. Voorheen werkte hij onder meer bij het Ministerie van Justitie en de Raad voor de Kinderbescherming. Hij vervulde diverse bestuursfuncties bij politieke, maatschappelijke en culturele instellingen.
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Aanleiding en opzet van het onderzoek 1.1. Inleiding 1.2 Onderzoeksvragen en opzet 1.3 Verloop van het onderzoek Hoofdstuk 2 Theorie en Beleid 2.1 Het Pact op Zuid 2.2 Theorie en beleid in perspectief 2.2.1 Inleiding 2.2.2 De Creatieve Klasse 2.2.3 Economisch betekenis van creativiteit in Nederland 2.2.4 Creatieve Industrie in Rotterdam 2.2.5 De Rotterdamse strategie voor creatief ondernemerschap 2.2.6 Collegeprogramma B&W en uitvoeringsprogramma OBR 2.2.7 Afsluiting 2.3 Charlois en Kunst 2.3.1 Kunst en cultuurbeleid deelgemeente Charlois 2.3.2. Factoren bij de vestiging van kunstenaars in Charlois 2.3.3 Groeibriljant Oud-Charlois 2.3.4 Inventarisatie en analyse deelgemeente Charlois 2.3.4.1 Beschrijving Oud-Charlois 2.3.4.2 Beschrijving Tarwewijk Hoofdstuk 3 Praktijkonderzoek 3.1 Inleiding: interviews sleutelfiguren 3.2 Ivo van de Baar (Wandschappen) 3.3 Leo van Loon (Creative Factory) 3.4 Kamiel Verschuren (St. BAD, St. NAC, Studio Pompstraat 3.5 Jannie Hommes (Galerie Hommes) 3.6 Nina Boas (Wohlfahrt, Bartstore) 3.7 Jaap Verheul (St. NAC) Hoofdstuk 4 De vraag naar ruimte voor creatieve ondernemers 4.1 De vraag vanuit Oud-Charlois en de Creative Factory 4.2 Kunstcentrum 4.3 Studioproject 4.4 Kunstelevator Hoofdstuk 5 Het aanbod aan beschikbare ruimte 5.1 Inleiding 5.2 Samenvatting resultaten 5.2.1 Uitkomsten nader onderzoek 5.2.2 Ontwikkellocaties in Charlois 5.3 Beleid van het Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam (OBR) 5.4 Visie van de Stichting Kunstaccomodaties Rotterdam (SKAR) 5.5 Corporaties 5.5.1 Vestia 5.5.2 De Nieuwe Unie Hoofdstuk 6 Analyse en interpretatie 6.1 Inleiding 6.2 Analyse 6.2.1 Analyse van de vraag
Blz. 1 1 1 2 3 3 3 3 4 4 4 5 6 6 7 7 7 7 8 8 8 10 10 10 10 11 11 11 12 13 13 13 14 14 16 16 16 16 17 17 18 19 19 19 20 20 20 20
6.2.2 Analyse van het aanbod 6.2.3 Analyse van de inhoud 6.3 Interpretatie Hoofdstuk 7 Conclusies en aanbevelingen 7.1 Conclusies 7.2 Aanbevelingen 7.3 Epiloog Bijlagen: Inventarisatie panden Fotogalerij Intentieverklaring NAC Overzichtskaart kunstenaars Tarwewijk
21 21 22 23 23 23 23
Overzicht gebruikte literatuur en bronnen Literatuur: -
The Rise of the Creative Class (2002), Richard Florida The Flight of the Creative Class, The new Global Competition for Talent (2005), Richard Florida Culturele Kaart Charlois 2007, Stichting Nieuwe Rotterdamse Cultuur Pact op Zuid, Inventarisatie en analyse deelgemeenten op Rotterdam-Zuid, Rotterdam juni 2007, Stichting Nieuwe Rotterdamse Cultuur De Prijs van Leegstand, Projectgroep Kunst in Panden Groeibriljant Oud-Charlois, 2006 Kunsten of Kosten? Overwegingen van kunstenaars bij vestigingslocaties, afstudeerscriptie Planologie Universiteit van Utrecht, 2005 Uitvoeringsprogramma Creatieve Economie 2007, Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam Huisvesting van creatieven in Rotterdam, knelpunten en oplossingen, Lisette Smits, Ontwikkelingsbedrijf Rotterdam, interne concept-notitie, 2008 Creatieve Industrie in Rotterdam, TNO, 2005 Rotterdam maakt werk van creativiteit, gezamenlijk advies EDBR/RRKC, 2006 Creativiteit in kaart gebracht, Mapping Document, Ministeries van Economische Zaken en Onderwijs, Cultuur & Wetenschappen, 2005 Kunst en Cultuur in het Pact op Zuid, Verbinden, betrekken, beleven, Pact op Zuid, 2008 Studioproject, een voorstel voor kunstenaarsateliers met een publiek programma Open Atelierroute Charlois 2007, Wandschappen SKAR-journaal juni 2007, januari 2008 Algemeen Dagblad 23 februari 2008, artikel Creatieve onderklasse wordt vergeten INSPR, Programma Creatieve Economie Rotterdam, editie 2007/2008 Creatieve Allianties, Great Place to Live, jaargang 2/nr.2, Pentascope
Websites: www.rotterdam.nl www.hoogvliet.nl http:// creativeclass.com
