Samenvatting
In dit verslag bespreken we de huidige toestand op het vlak van huwelijksmigratie naar België. We bekijken ook enkele van de voornaamste problemen die huwelijksmigratie voor het gastland en de herkomstlanden stelt. Hiervoor baseren we ons op interviews en focusgroepgesprekken met migranten, kandidaat-migranten en hun families die in België en in Turkije (in de streek rond Emirdağ) wonen. Emirdağ is een van de voornaamste gebieden van waaruit zich migratie naar België voordoet. De weg van Emirdağ naar Brussel Sinds de arbeidsmigratiestop van 1974 is gezinshereniging de belangrijkste manier geworden waarop migranten legaal naar België kunnen komen. Huwelijksmigratie is één van de voornaamste middelen om dit mogelijk te maken. We gebruiken de term ‘huwelijksmigratie’ in dit verslag als overkoepelende benaming voor alle gevallen waarin het sluiten van een huwelijk een substantiële rol speelt in iemands individuele beslissing tot migratie. Deze studie focust op huwelijken tussen descendenten van migranten en mensen uit het herkomstland van hun familie. Tussen 2008 en de eerste helft van 2011 was Turkije de tweede belangrijkste bron van par tnermigratie naar België. In overeenstemming met de algemene trend in Europa en de buurlanden keurde België onlangs strengere wetten op de gezinshereniging goed. Daarin ligt de klemtoon op de volgende aspecten: gezinshereniging wordt slechts toegestaan indien wordt gewaarborgd dat in de elementaire materiële behoeften van de betrokkenen kan worden voorzien, de integratie en emancipatie van migranten moeten worden verbeterd, en er moet een einde komen aan praktijken als gedwongen migratie. Het is echter ook duidelijk dat de wetswijzigingen tegelijk bedoeld zijn om potentiële migranten tweemaal te doen nadenken alvorens voor deze weg te kiezen. Onderzoeksdoelstellingen en -benadering Dit onderzoek focust op vier belangrijke vragen: Wat weten mensen over huwelijksmigratie? Welke beweegredenen en welke processen gaan er schuil achter beslissingen om te migreren met het oog op een huwelijk? Hoeveel mensen kenden België voor ze naar hier verhuisden? Hoe bereiden ze zich voor op huwelijksmigratie? Op deze manier willen we meer inzicht verwerven in de problematiek en ideeën ontwikkelen voor maatregelen die tot een verbetering van de situatie kunnen bijdragen, niet alleen voor de migranten die al in België zijn, maar ook voor de kandidaat-migranten die een dergelijke stap overwegen.
Koning Boudewijnstichting
H u w e l i j k s m ig r at i e va n E m i r dağ n a a r B r u s s e l
9
Samenvatting
De focus van deze studie toont de overtuiging dat huwelijksmigratie niet kan worden gestopt, en dat er inspanningen kunnen en dus ook moeten worden geleverd om huwelijksmigranten te ondersteunen. Dit onderzoeksproject kadert in een breder project van de Koning Boudewijnstichting dat op korte termijn meer inzicht moet bieden in de problematiek van migratie naar België via gezinshereniging, en in het bijzonder de huwelijksmigratie vanuit Emirdağ naar het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Op middellange en lange termijn is het de bedoeling om werk te maken van de sensibilisering van migranten bij hun aankomst in België, om te ijveren voor empowerment van vrouwen, en het project uit te breiden naar andere landen met vergelijkbare patronen van gezinshereniging. Om deze doelstellingen te realiseren werden kwantitatieve en kwalitatieve gegevens verzameld via een enquête, diepte-interviews en focusgroepgesprekken. Onder de geïnterviewden in Emirdağ bevonden zich jonge mensen die een huwelijk hadden gesloten en op hun vertrek naar België wachtten, ouders van wie de gehuwde kinderen in België of nog in Turkije wonen, en jongeren die op het punt stonden om universitaire studies aan te vatten. In Brussel – waar in 5 van de 19 gemeenten (Schaarbeek, SintJoost, Brussel-Stad, Anderlecht en Molenbeek) bijna een kwart van de Turkse migranten in België woont van wie de meerderheid uit de streek rond Emirdağ komt – vonden gesprekken plaats met belangrijke informatieverstrekkers die in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Vlaanderen en het Waals Gewest wonen, evenals met mensen uit Emirdağ die in Brussel wonen en met hun partners. Houding ten aanzien van huwelijksmigratie in Emirdağ en Brussel Stijgt of daalt de huwelijksmigratie in het algemeen en wat zijn de vooruitzichten? De meningen hierover bleken verdeeld. Volgens sommige ondervraagden is vooral het ontbreken van goede arbeidskansen of toegang tot hoger onderwijs in Turkije een reden voor huwelijksmigratie. Zij verwachten in de komende jaren een daling van de huwelijksmigratie, nu de Turkse economie verder groeit terwijl de Europese economie hapert. Uit de antwoorden van alle mensen die voor het project werden bevraagd, blijkt echter dat huwelijksmigratie voor de mensen in Emirdağ een gebruikelijke praktijk blijft. Velen verkiezen nog altijd om met een partner in het buitenland te trouwen en naar België te migreren, terwijl descendenten van emigranten ook vaak naar het herkomstland van hun ouders terugkeren om een partner te zoeken. Dit is een opvallend gegeven. Nu er meer jonge mensen van Turkse origine zijn die in België wonen, is het voor hen toch makkelijker geworden om in de Turkse gemeenschap een geschikte partner te vinden. Het doet ook vragen rijzen omtrent de redenen waarom jonge mensen een relatief onbekende partner uit een ver land verkiezen boven iemand met dezelfde achtergrond die bij wijze van spreken om de hoek woont. Heel wat mensen in Emirdağ dromen van een beter leven in België. Huwelijksmigratie blijft voor hen een populaire manier om hun situatie te verbeteren. De meesten geloven nog altijd dat de voordelen opwegen tegen de nadelen en wijzen op de aanzienlijke financiële en materiële voordelen voor zowel het individu als de samenleving in haar geheel. Ze zien emigranten tijdens de zomervakantie naar huis terugkeren met een luxueuze auto en ogenschijnlijk bergen geld om uit te geven. Dit bevestigt hun beeld van België als het land van hun dromen. Toch wordt huwelijksmigratie niet langer door iedereen als ‘de makkelijke uitweg’ beschouwd. De bewustwording omtrent het emotionele prijskaartje en de reële materiële voordelen groeit, en
Koning Boudewijnstichting
H u w e l i j k s m ig r at i e va n E m i r dağ n a a r B r u s s e l
10
Samenvatting
mensen staan meer stil bij het risico op mislukking en het feit dat huwelijken op ongelukkige levens en echtscheidingen kunnen uitdraaien. Weinig huwelijksmigranten zijn goed voorbereid op het leven in hun nieuwe land. Er komt echter verandering in de houding van sommige kandidaat-huwelijksmigranten en hun ouders naarmate ze van andere emigranten meer te weten komen over de leefomstandigheden in België en meer negatieve verhalen te horen krijgen over het verslechterende economische klimaat in Europa en migratiehuwelijken die in echtscheidingen eindigen. Vele andere respondenten zeiden daarentegen dat jongeren vaak zo blij zijn bij het vooruitzicht om te kunnen emigreren, dat ze verkiezen om doof te blijven voor verhalen die niet bij hun perceptie en hun dromen over hun nieuwe leven passen. Ze geloven liever dat het gras aan de overkant echt groener zal zijn, wat tot een enorme teleurstelling leidt wanneer ze in België aankomen. Hieruit ontstaan heel wat van de problemen die ze naderhand ondervinden. Een aantal jonge mensen vertelde dat velen, ondanks de waarschuwingen van andere migranten, denken dat het bij hen wel anders zal lopen. Als oplossing voor dit probleem stelden verscheidene mensen voor om alle kandidaat-huwelijksmigranten een week naar België op vakantie te sturen, of om hen te laten deelnemen aan educatieve uitwisselingsprogramma’s alvorens een definitieve beslissing te nemen. Een huwelijk ‘made in …’? Hoe beslissingen inzake huwelijksmigratie worden genomen Het onderzoek focuste ook op de wijze waarop koppels elkaar ontmoeten en hoe de beslissingen over huwelijksmigratie worden genomen. Een moment waarop vele jongeren elkaar ontmoeten, is de zomervakantie. Geëmigreerde families keren dan uit Europa terug naar huis en sommige koppels beslissen al zeer snel na de eerste ontmoeting om te trouwen. In sommige gevallen gaan er amper twee weken over. Dit betekent dat meisjes vaak een man huwen die ze amper kennen en vervolgens binnen de vier of vijf maanden naar België verhuizen. Toch wordt dit scenario zeldzamer nu jonge mensen steeds meer bij de beslissingen over huwelijkskandidaten worden betrokken. Bovendien kunnen jongeren dankzij de IT en sociale media makkelijker de tijd nemen om elkaar eerst wat beter te leren kennen. Meer in het algemeen hebben IT en onlinecommunicatiemiddelen verandering gebracht in de manier waarop jonge koppels elkaar ontmoeten. Dankzij deze nieuwe technologie kunnen ze zelf een grotere rol spelen in het hele proces. De meningen zijn verdeeld over de vraag in hoeverre jonge mensen onder familiale en sociale druk staan om met iemand uit het buitenland te trouwen. Er is ook geen eensgezindheid over wie beslist of en met wie ze moeten trouwen. Vele respondenten zeiden dat de ouders weliswaar nog altijd een sleutelrol spelen in dit proces, maar dat jonge mensen nu over het algemeen zelf de uiteindelijke beslissing nemen. Gearrangeerde huwelijken komen nog altijd zeer veel voor, maar de meeste respondenten beklemtoonden dat gedwongen huwelijken verleden tijd zijn (al lopen de definities van ‘gedwongen huwelijk’ uiteen). Op dit punt kan een onderscheid worden gemaakt tussen stedelijke en rurale gebieden. De meeste mensen uit het centrum van Emirdağ zijn meer geneigd om hun kinderen vrij te laten kiezen, terwijl plattelandsfamilies veeleer de traditie van de gearrangeerde huwelijken willen voortzetten. Mannen en vrouwen leken hierover geen gelijklopende ideeën te hebben: de meeste mannen verklaarden dat er tijdens het besluitvormingsproces rekening was gehouden met hun persoonlijke gevoelens, terwijl een aantal vrouwen vond dat ze veel minder invloed hadden gehad op de keuze dan hun echtgenoten.
Koning Boudewijnstichting
H u w e l i j k s m ig r at i e va n E m i r dağ n a a r B r u s s e l
11
Samenvatting
Groepsdruk speelt ook een belangrijke rol. Vele jongeren in Emirdağ benijden anderen die al getrouwd zijn en het land verlieten. Ze zien de ogenschijnlijk royale levensstijl van de emigranten die tijdens de zomervakantie met een luxewagen naar hun thuisland terugkeren en kwistig met geld strooien, en ze willen hetzelfde kunnen doen. Dit zet velen aan tot de principiële beslissing om in het buitenland te trouwen. In functie daarvan gaan ze op zoek naar een partner. Het is dus niet zo dat ze eerst iemand ontmoeten en dan pas beslissen om te emigreren. Reis naar het onbekende Tijdens het onderzoek werd gepeild naar wat huwelijksmigranten over België weten vóór ze hun nieuwe leven aanvatten. De meesten weten wel een aantal dingen. Er bestaan namelijk nauwe banden tussen Emirdağ en België – iedereen kent wel iemand die geëmigreerd is – maar de informatie die andere migranten verschaffen, is subjectief en er is een gebrek aan informatie over de arbeidsmarkt, het onderwijssysteem, de gezondheidszorg, … Er is heel weinig geweten over de leefomstandigheden of wat de migrerende partner bij aankomst in België mag verwachten. Bovendien zijn de verwachtingen over het algemeen veel te hoog gespannen, doordat andere migranten mooie verhalen ophangen over hun eigen nieuwe leven en bij hun terugkeer naar hun thuisland met hun rijkdom lopen pronken. Weinigen proberen veel te weten te komen over hun nieuwe leven. Het gebrek aan informatie over België en wat huwelijksmigranten bij hun aankomst mogen verwachten, is dan ook een belangrijk probleem. De meeste respondenten die op hun migratie aan het wachten waren, wisten waar ze in België zouden terechtkomen (ze vermeldden Gent, Antwerpen, Brussel, Laken, Vilvoorde en Schaarbeek), maar sommigen konden over hun toekomstige leven niet meer informatie geven dan een plaatsnaam en de persoonsgegevens van hun partner. Geen van de respondenten kon een instantie of organisatie in Turkije noemen die migranten helpt om zich voor te bereiden. Geen van hen wist waar er informatie over België te vinden was. De kloof dichten – belangrijke aanbevelingen Velen van de geïnterviewden zeiden dat er nood is aan activiteiten om jonge mensen in Emirdağ te informeren over wat huwelijksmigratie in de realiteit betekent en wat de mogelijke gevolgen zijn. Mensen die hebben besloten om te emigreren moeten volgens hen ook worden geholpen bij het voorbereiden van hun nieuwe leven. Er zou concrete informatie beschikbaar moeten zijn over de situatie op de arbeidsmarkt, het onderwijs, de gezondheidszorg en het leren van de taal. Die informatie kan mensen helpen bij het nemen van de beslissing om al dan niet te migreren, en kan kandidaat-migranten ook voorbereiden op wat hen te wachten staat als ze de stap zetten. Dit zou kunnen door middel van theatervoorstellingen, films en documentaires over het echte leven van huwelijksmigranten. Die zouden kunnen worden uitgezonden door de eigen televisiezender van Emirdağ (kanaal 3) waar zowel de lokale bevolking als de migranten in Europa naar kijken. Volgens de respondenten kunnen sociale organisaties en gemeenten ook een belangrijke rol spelen in de informatieverspreiding (bv. via de scholen). Zij riepen hen op om informatiecentra te openen en een website met informatie op te zetten. Ook het voorstel om uitwisselingsprogramma’s of schoolreizen naar Europa te organiseren, werd geopperd. Op die manier zouden jongeren met eigen ogen kunnen zien hoe het leven in Europa eruitziet.
Koning Boudewijnstichting
H u w e l i j k s m ig r at i e va n E m i r dağ n a a r B r u s s e l
12
Samenvatting
Sommige respondenten stelden voor om kandidaat-migranten een soort opleiding te laten volgen, zodat ze bij hun aankomst in België over de nodige vaardigheden zouden beschikken. Dit zou volgens hen hun kansen om een baan te vinden (bv. in de bouw of als elektricien) sterk verhogen. Vele geïnterviewden in België beklemtoonden dat niet alleen op de psychologische en emotionele gevolgen van huwelijksmigratie moet worden gefocust, maar ook op de praktische kant van de zaak. De Vlaamse regering oogst lof bij de geïnterviewden in België met haar initiatieven zoals de integratiecursussen voor huwelijksmigranten. Zij vonden de cursussen een bijzonder goede zaak, omdat ze kansen bieden om netwerken te bouwen. Ze meenden echter dat er erg weinig psychologische ondersteuning wordt gegeven vóór en na de huwelijksmigratie, en dit leek hen een cruciaal punt. Taalkennis – of veeleer een gebrek hieraan – werd ook naar voren geschoven als een van de problemen waarmee huwelijksmigranten kampen, vooral bij het afhandelen van administratieve formaliteiten. De deelnemers aan de focusgroepgesprekken zeiden dat weinigen van hen vóór hun vertrek uit Turkije inspanningen hadden gedaan om talen te leren en dat ze het daardoor moeilijker hadden gehad om hun nieuwe leven in het buitenland op te bouwen. Door hun gebrek aan talenkennis waren ze namelijk bijzonder afhankelijk van hun schoonfamilie. Vele oudere huwelijksmigranten meenden dat ze het veel minder moeilijk hadden gehad als ze van in het begin de taal hadden gesproken. Een taal leren wordt erg belangrijk geacht om een baan te kunnen vinden en de relaties met Belgen te verbeteren. Vele respondenten zeiden echter dat dit niet eenvoudig is, omdat ze hun Nederlands of Frans niet elke dag konden oefenen. Ook het feit dat alle Turken in dezelfde buurten in Brussel wonen, is een hinderpaal om de taal te leren en zich in de Belgische maatschappij te integreren. Sommigen vragen zich af of huwelijksmigranten, als de noodzakelijke informatie en taalcursussen beschikbaar zouden zijn, hier wel gebruik van zouden maken. Het onderzoek wees uit dat vele huwelijksmigranten geen moeite doen om informatie over hun bestemming, werkvooruitzichten of taalsituatie te vinden. De snelheid waarmee sommige huwelijken worden gesloten, laat overigens weinig tijd over voor een nauwkeurige planning. (Hoewel er weinig belangrijke verschillen zijn tussen de voorbereidingen voor een lokaal huwelijk en een huwelijk met het oog op migratie, gaat alles bij migratiehuwelijken meestal veel sneller. Sommige respondenten vertelden zelfs dat ze al twee of drie dagen/weken nadat ze elkaar hadden ontmoet, trouwden. Tussen het huwelijk en de migratie verloopt over het algemeen echter minstens een maand. In sommige gevallen kan de wachttijd tot enkele jaren oplopen). De meeste mensen realiseren zich na hun vertrek dat ze zich grondiger hadden moeten voorbereiden. De meeste migranten vonden dat ze zich voor een taalcursus hadden moeten inschrijven vóór ze thuis vertrokken en dat ze meer informatie hadden moeten zoeken over het leven in België. Velen zeiden zelfs dat ze waarschijnlijk nooit zouden zijn geëmigreerd als ze in Turkije al hadden geweten wat ze nu wisten. De studie komt tot het besluit dat huwelijksmigratie voor de mensen in Emirdağ een manier van leven is en dat het voor hen de meest gangbare manier is om naar België te emigreren. Het gaat daarbij zowel om individuele keuzes als om keuzes die door families worden gemaakt. Die spelen een belangrijke rol in het besluitvormingsproces.
Koning Boudewijnstichting
H u w e l i j k s m ig r at i e va n E m i r dağ n a a r B r u s s e l
13
Samenvatting
Hoewel huwelijksmigratie voor velen nog altijd een droomscenario lijkt, heeft het zowel voor- als nadelen. Aangezien velen hiervoor blijven kiezen – ondanks de groeiende bewustwording omtrent het risico op mislukking – stelt het verslag dat kandidaat-huwelijksmigranten goed moeten worden voorbereid vóór ze beslissen om te emigreren. Zo kunnen enkele van de mogelijke valkuilen worden vermeden.
Koning Boudewijnstichting
H u w e l i j k s m ig r at i e va n E m i r dağ n a a r B r u s s e l
14
