Komt een man bij de dokter… Over PSA en mictieklachten 11 november 2014
Prostaat Specifiek Antigeen eiwit geproduceerd door prostaatepitheel verhoogd bij afwijkingen van de prostaat prostaatontsteking goedaardige vergroting prostaatkanker
Prostaat Specifiek Antigeen niet alleen bij kanker verhoogd toch beste tumormarker belangrijk als marker bij
screening / vroege detectie stagering beloop bij onbehandelde prostaatkanker therapie respons beloop na primaire therapie
Prostaat Specifiek Antigeen
0 - 3 ng / ml 3 - 10 ng / ml > 10 ng / ml
: 'normaal' : grijs : suspect
Prostaat Specifiek Antigeen Kans op prostaatkanker bij verhoogd PSA Afhankelijk van:
leeftijd hoogte PSA belaste familieanamnese bevindingen RT en ECHO prostaat (verdacht en volume)
http://www.prostaatwijzer.nl/medical-riskcalculators
Prostaatbiopten- complicaties
Pijn 7% Koorts 6% Haemospermie 27% Haematurie 6% Urosepsis ziekenhuisopname 2%
PSA bepalen: ja of nee de feiten Nederland per jaar 12.000 patiënten waarvan 13% primair gemetastaseerd per jaar overlijden er 2700 aan prostaatkanker prostaatkanker groeit over het algemeen langzaam (alleen opzet curatief behandelen indien levensverwachting > 10 jaar)
30% niet klinisch significant (en wordt dat ook nooit) 35 % andere doodsoorzaak
PSA bepalen: ja of nee de feiten screenen (ERSPC
en PLCO)
Alle mannen > 55 jaar PSA Reductie aantal sterfgevallen 1 op 1000 gescreende mannen (relatieve risicoreductie mortaliteit: 15%) Overbehandeling; number needed tot treat 37
PSA bepalen: ja of nee overwegingen Internationaal advies: niet screenen op prostaatkanker Probleem: macroperspectief versus individuele patiënt (en dokter) Voor- en nadelen PSA bepalen zeer goed met patiënt bespreken, eventueel met behulp van de prostaatwijzer en: https://www.thuisarts.nl/prostaatonderzoek/ik-wil-wetenof-onderzoek-naar-prostaatkanker-zinvol-is
PSA bepalen: ja of nee de toekomst Alleen opsporen klinisch significante prostaatcarcinomen Opmaken risicoprofiel:
RT PSA (PSAD, free vs total) PCA3 en TEMPRESS2-ERG fusion (urine) MRI prostaat
PSA bepalen: ja of nee de toekomst Alleen actieve en agressieve vormen behandelen Dus veel vaker ‘actief afwachten’ PSA < 10 maximaal 2 biopten positief Gleasonscore < 7
Overwegingen - Beleid
Overweging • •
trauma Metastasen
Te doen • • • •
Anamnese Lichamelijk onderzoek X detail X Botscan
Plasklachten - anamnese ‘opslag’ of irritatieve klachten
frequency urge ongewild urineverlies nycturie
‘ontledigings’
of obstructieve klachten
verminderde straal hesitatie moeizaam op gang komen, persen nadruppelen nachtelijk ongewild urineverlies (retentie)
Plasklachten - onderzoek Lichamelijk onderzoek retentie, phimosis
Aanvullend onderzoek
LAB (PSA, nierfunctie) Sed ML IPSS FR
Plasklachten - DD Obstructief BPH
Urethrastrictuur Meatusstenose Phimosis Bekkenbodemdysfunctie
Irritatief
UWI OAB Bekkenbodemdysfunctie Urolithiasis Blaascarcinoom (CIS)
Plasklachten – behandeling (BPH / OAB) https://www.bphkeuzehulp.nl/introduction afwachten, leefstijl medicamenteus alfa blokker, 5 alpha reductase remmers anticholinergica
operatief
desobstructie (TURP, Laser, Millin) Botox (OAB)
Bekkenbodemdysfunctie (BBD) Pijn (GE, onderbuik, perineum, rug, liezen) Plasklachten Defaecatieklachten Seksuele klachten Indien 2 of meer symptoomgroepen aanwezig BBD zeer waarschijnlijk FT (gespecialiseerde FT) re-educatie, bekkenbodem ontspannende oefeningen en eventueel mictietraining
Overwegingen - Beleid
Overweging • •
trauma Metastasen
Te doen • • • •
Anamnese Lichamelijk onderzoek X detail X Botscan
Prostaatkanker -
inleiding risicofactoren klinisch beeld diagnostiek behandeling screening
De prostaat
Inleiding Nederland meest voorkomende kwaadaardige afwijking bij mannen (12.000/jaar) 2e doodsoorzaak t.g.v. Kanker (2700)
Mondiaal wisselende incidentie Oorzaak onbekend
Risicofactoren verhoogd risico
leeftijd ras positieve familie anamnese dieet / overgewicht ?
Risicofactoren geen relatie
vasectomie sexuele activiteiten radiotherapie sociale / economische factoren hormoon gebruik
Kliniek afwijkend rectaal toucher verhoogd PSA incidenteel
lokaal beperkte tumor lokaal uitgebreide tumor uitgezaaide tumor
geen klachten obstructie / plasklachten specifieke , aan uitzaaiingen gerelateerde symptomen
Diagnose • • • •
Rectaal toucher PSA MRI prostaat Trans Rectale Echografie + biopten
Diagnostiek ECHO geleid biopt stadiering bij kanker MRI prostaat X Botscan CT (MRI) thorax/abdomen
Behandeling Curatie
Chirurgie –
radicale prostatectomie (open, perineaal, laparoscopisch, robot)
Radiotherapie –
extern / interstitieel (brachytherapie)
Actief afwachten
Palliatie
(in opzet genezend)
('verzachtend' , niet genezend)
'Waakzaam afwachten' Hormonaal / Chemotherapie Symptomatisch Radiotherapie, Radionucletiden, Bisfosfonaten
Behandeling Alternatief
Cryo Primair – niet Bij lokaal recidief na radiotherapie – mogelijk
HIFU Nog geen overtuigend wetenschappelijk bewijs dat het een zinvolle behandeling is
Behandeling - gemetastaseerd Chemotherapie Docetaxel + Prednison Jevtane
Tweede lijns hormonaal Abiraterone Enzalutamide
Behandeling - keuze Met name bij het gelokaliseerde prostaatcarcinoom meerdere behandeling opties Chirurgie Radiotherapie Extern Intern
Actief afwachten
Na goede afwegingen pat/uroloog samen beslissem keuzehulpen
screenen actueel methode
: rectaal toucher , PSA
voor
: vermindering morbiditeit en mortaliteit : overbehandeling behandelcomplicaties
tegen
trials
screenen Nederland screening
: geen
bepalen PSA alleen op indicatie – – – –
mictieklachten suspectie prostaatcarcinoom belaste familieanamnese verzoek patiënt
Prostaatkanker wereldwijd meest voorkomende vorm van kanker bij mannen
screenen vooralsnog niet zinvol (geen onderscheid tussen actieve en niet actieve vorm)
nog een boel te doen
bewustwording goede voorlichting verbeteren diagnostiek verbeteren behandelingsmogelijkheden
Overwegingen - Beleid
Overweging • •
trauma Metastasen
Te doen • • • •
Anamnese Lichamelijk onderzoek X detail X Botscan
