Knokke-Heist. Kleiputten van Heist. Baai van Heist

Knokke-Heist Dit is de meest oostelijk gelegen kustgemeente, grenzend aan Nederland, en als het ware

Het behoud van de verscheidenheid aan

de tegenpool van De Panne, dat aan Frankrijk grenst. Behalve het mondaine centrum en de

biotopen in de Baai en voldoende rust

kustzone tot Heist, is het grondgebied nog erg open en bestaat het grotendeels uit polders.

garanderen zijn in dit gebied meer dan

De westgrens wordt volledig gevormd door het kanaal van Schipdonk en het Leopoldkanaal,

waar ook van cruciaal belang. Tijdens

die parallel naast elkaar tot de zee lopen.

het broedseizoen, van 1 april tot 31 juli,

De zuidgrens loopt dwars door de polders om in het uiterste zuidoosten nog even samen te

is de Baai van Heist enkel toegankelijk

sporen met de Damse Vaart, vooraleer deze de grens oversteekt naar het pittoreske dorp

op het centrale wandelpad en het knup-

Sluis (Nederland), dat bij vele Belgen bekend is om zijn Vlaamse karakter.

pelpad dat via de strekdam tot aan de

De oostgrens bestaat uit verschillende dijken, in de achttiende en negentiende eeuw aan-

kijkhut loopt.

gelegd om de achterliggende polders te vrijwaren van overstromingen. Je kunt hier probleemloos langs wandelen en fietsen om snel Cadzand of Retranchement te bereiken. Met de wagen moet je hiervoor een hele omweg maken. Helemaal centraal in de gemeente ligt Westkapelle als een lieflijk dorp te rusten midden in de polders, maar via de bekende expressweg vanuit Antwerpen is er een navelstrengverbinding met Knokke.

Kleiputten van Heist

ANB

37 ha Zie Sashul

NGI 5/5-6

In de loop van vele jaren werd dit gebied

Baai van Heist

voor bekeken houden. Strandleeuwerik

doorwrocht voor de winning van veen

ANB

en tapuit zijn broedvogels van het duin-

(turf) voor brandstof en van klei voor de

52 ha

zand, terwijl grote stern, dwergstern

bouwsector en pottenbakkerij. Dat is er

Kustbaan ter hoogte van de oostelijke

en visdiefje net aan de overkant van de

vandaag nog aan te zien, want de laag-

strekdam broeden. Veel goed volk in dit

ten in het landschap vinden daar hun

deel van Knokke-Heist dus.

oorsprong.



strekdam



NGI 5/5-6

Door zijn heel speciale ligging is dit uiteraard een erg bijzonder natuurgebied. De hoofdmoot van de biotopen bestaat vooral uit strand, schorre en kleine duintjes. In de hoek tussen de Zeedijk en de oostelijke strekdam van de haven van Zeebrugge heeft zich in de loop van de voorbije jaren een erg interessante vegetatie ontwikkeld. Hier maak je kennis met typische planten als biestarwegras, zeeweegbree en zeekraal. De bodem bestaat op vele plaatsen uit schelpen, waar zeldzame vogels als strand- en bontbekplevier broeden. Die kiezen voor dit soort plekjes omdat ze houden van de open ruimte en kale plekken op de bodem. Mochten de schelpen ooit overgroeid raken, dan zullen deze vogelsoorten het er

86 • Knokke-Heist

Steenloper, Baai van Heist, Knokke-Heist

Om broedende weidevogels en hun jongen tegen vertrappende hoeven te beschermen, worden de weiden pas laat op het jaar, namelijk na het broedseizoen, begraasd door zelfredzame koeien, in dit geval hoofdzakelijk telgen van het zeldzame

Park 58

Natuurpunt

7 ha

opzoeken vanuit het verre zuiden. Het hele gebied is vrij bewandelbaar op de aanwezige paden.

Stationsplein of Elisabethlaan

NGI 5/5-6

Sashul(le) en Vuurtorenweiden

en beschermde West-Vlaamse rood ras.

Al twintig jaar beheren vrijwilligers van

Het gebied ligt ingesloten tussen in-

Natuurpunt dit leuke ‘park’ dat is aange-

dustriële infrastructuur maar vormt

legd naar aanleiding van de Wereldten-

samen met de Sashul en de Vuurtoren-

toonstelling in 1958. De stad heeft het

weiden een verbindingsstuk tussen de

nog steeds in eigendom.

kust en de polders. Voor vele diersoorten

Die noeste arbeid, maaien en afvoeren,

(vogels) is dat een interessante groene

heeft inmiddels geleid tot het terugkeren

corridor waarlangs ze zich vrij kunnen

van verschillende verdwenen planten-

De begrazing op het opgehoogde ter-

verplaatsen. De voornaamste broed-

soorten. De verschraling heeft er immers

rein van het voormalige rangeerstation

vogels hier zijn blauwborst, rietzanger,

voor gezorgd dat de minder stikstofmin-

gebeurt grotendeels door pony’s, terwijl

scholekster en grutto, terwijl ook de

nende telgen uit het plantenrijk opnieuw

de andere weiden een aangepast maai-

bruine kiekendief er een vaste stek heeft.

aan hun trekken komen. Het geel zon-

regime krijgen. Ten oosten, in een hoekje

Op de talrijke plassen en waterlopen en

neroosje, het echte wilde zeepkruid, kuif-

tegen de Kustbaan, liggen de reliëfrijke

in de uitgestrekte rietmoerassen voelen

hyacint en kegelsilene zijn vandaag de

en laaggelegen Vuurtorenweiden die

karakteristieke watervogels als dodaars,

trots van het gebied. De gewone vleugel-

’s zomers wit kleuren door de bloeiende

waterral, krakeend, wintertaling en kuif-

tjesboem komt voor met paarse en witte

waterranonkels. Tussen beide deelge-

eend zich thuis. Van op de nabijgelegen

bloemen, terwijl je in het zomerseizoen

bieden stroomt het piepkleine Barnse

spoorwegbermen is een deel van het ge-

ettelijke soorten sprinkhanen hoort sjir-

Vaartje. In de winterperiode zie je hier in

bied gemakkelijk te overschouwen, maar

pen of ziet wegspringen. De voornaam-

de ondiepe plassen grote groepen water-

er zijn ook plaatselijke wandelinfrastruc-

ste broedvogel is ongetwijfeld de braam-

snip foerageren.

tuur en een observatiehut.

sluiper, terwijl ook zijn neef, de gewone

De Sashul geeft tijdens de winter een

grasmus, elk jaar zijn nestplaats komt

eerder desolate indruk, maar schijn be-

Het Zwin, Knokke-Heist



ANB

14 ha Kustbaan ter hoogte van de oostelijke strekdam



NGI 5/5-6

driegt. Hier passeert namelijk af en toe het bokje, een bijzondere steltloper die in Vlaanderen erg zeldzaam is. Ook de niet algemene zwartkopmeeuw is hier af en toe een welkome bezoeker, terwijl de grote mantelmeeuw, waarvan het aantal almaar toeneemt, de grote schare meeuwenpopulaties vervoegt. Nog een merkwaardige nieuwkomer is de graszanger, die de jongste tijd jaarlijks terugkomt vanuit het diepe zuiden. Die houdt zich vooral op in de vele struiken die het gebied rijk is. Het gebied heeft een wandelpad en een kijkhut.

Knokke-Heist • 87

Sint-Donaaspolder (Zwinstreek)

tijd in handen van de familie Lippens.

en de uitbouw van het natuurgebied zelf

Al in de jaren vijftig van vorige eeuw was

is intussen al ver gevorderd. Er werd voor-

het een trekpleister voor nieuwsgierige

zien in infrastructuur voor begrazing, het

13 ha

natuurminnaars en ook nu nog staat het

wandelnetwerk werd geoptimaliseerd en

Roden-Ossenstraat

in verschillende regio’s bijna als een ver-

de nieuwe folder gemaakt.

plichte excursie geprogrammeerd voor de

Tot 2010 loopt nog het ZENO-natuurher-





Natuurpunt

NGI 5/5-6

cursus Natuurgids van het Centrum voor

stelproject (Zwinduinen Ecologische Na-

Dit gebied ligt in de uiterste zuidoost-

Natuur- en milieueducatie (CVN).

tuur – Ontwikkeling). Je kunt dit volgen

hoek van de gemeente: iets verderop lig-

Het volledige gebied werd onlangs gekocht

op www.lifenatuurzeno.be. Je zult merken

gen Damme en Nederland. Het betreft

door de Vlaamse overheid (het eigenlijke

dat het de bedoeling is om kansen te bie-

vooral onvervalste weidegronden waar in

natuurgebied) en de provincie West-Vlaan-

den aan de ontwikkeling van bloemen- en

de winter heel wat (vooral grauwe maar

deren (park- en educatief gedeelte), zodat

vlinderrijke duingraslanden, het uitbreiden

ook andere) ganzen neerstrijken. Daar-

het nu in openbaar bezit is. Het ondergaat

van de begrazing, het uitbreken van sto-

om hebben de beheerders een kijkwand

een grondige facelift, maar het educatieve

rende betonnen constructies en het her-

gebouwd, en daar komen er zeker nog

accent blijft bewaard. In het eigenlijke re-

aanleggen van de Paardenmarktkreek in

twee bij. Zo kun je nog meer genieten van

servaatgebied zullen werken worden uit-

de Kleyne Vlakte. Geen klein bier dus, maar

dat jaarlijkse schouwspel. Recent is zelfs

gevoerd die een verdere verzanding tegen-

voor ANB is geen berg te hoog of geen dal

de kieskeurige roerdomp waargenomen,

gaan, maar over een definitieve keuze is

te diep. Door de variatie aan biotopen nog

wat een indicatie is van de ecologische

het laatste woord nog niet gevallen. Vanaf

te vergroten, zal ook de verscheidenheid

waarde van het gebied. Kwartel, dodaars

het altijd toegankelijke wandelpad in de

aan bewoners toenemen. Plantensoorten

en veldleeuwerik zijn hier broedvogel.

Zwinbosjes (zie onder) heb je een schitte-

als blauwe zeedistel, maarts viooltje, duin-

’s Zomers passeren onder meer grutto en

rend gezicht op dit enig mooie gebied, zij

gentiaan en wondklaver zijn hier kinderen

scholekster samen met andere weidevo-

het van op een grote afstand. Hier kun je

aan huis. Deze laatste is de waardplant

gels, terwijl ook hier de overal in Vlaande-

de slikken en schorren, samen met de uit-

van het dwergblauwtje, maar tot hiertoe

ren toenemende grote zilverreiger gespot

gestrekte waterpartijen en het spel met

liet het vlindertje zelf zich nog niet zien.

is. De oppervlakte natuurgebied wordt

de vlakbij gelegen zee, komen verkennen.

De vele weidepoelen vormen het ideale

langzaam maar zeker groter, waardoor de

Vermeldenswaard is nog dat dit de enige

leefgebied voor de zeldzame rugstreeppad

kans op een uitbreiding van het vandaag

Vlaamse groeiplaats is van gesteelde

en boomkikker, terwijl de nachtegaal, de

nog korte wandelpad er dan ook dik in zit.

zoutmelde, een bijzondere plantensoort

wielewaal en de goudvink tot de avifauna

Dank zij de inspanning van de plaatselijke

die voor de leek niet opvalt, maar een spe-

worden gerekend. Roofvogels als buizerd,

vrijwilligers is Knokke weer een boeiend

cialistenhart des te sneller doet kloppen.

sperwer, boomvalk, torenvalk en ransuil

natuurgebied rijker.

hebben het hier ook al naar hun zin. Het dominerende aspect dat je heel het

Zwin

Zwinbosjes

jaar door waarneemt is ongetwijfeld dat

ANB

van de enorme, ondoordringbare struwe-

222 ha

len van de vrij grijzige duindoorn, maar

160 ha + 20 ha

Zwinlaan

ook de kleurrijke meidoorn en sleedoorn

Graaf Leon Lippensdreef







ANB en provincie West-Vlaanderen



NGI 5/5-6

NGI 5/5-6

tieren welig in deze ‘bosjes’. Als je daar zo tussenin wandelt, merk je dat er nog

In 2002 besliste de Vlaamse regering om

veel fraais groeit en rondvliegt of -kruipt.

Dit gebied is niet alleen een van de oudste

dit gebied aan te kopen en definitief in te

Erg mooie bloemen die je hier uitbun-

integraal beschermde natuurgebieden van

richten als natuurgebied. In ruil daarvoor

dig veel ziet zijn de verschillende wilde

Vlaanderen maar waarschijnlijk ook het

moest ze de bouw toestaan van het Finis

rozensoorten. In principe bloeien die in

bekendste natuurreservaat. Het was lange

Terrae-complex, dat je van hieruit boven

de vroege zomer, maar als het weer het

alles ziet uittorenen als je richting kust

toelaat kennen sommige soorten een

kijkt. De rest is dus definitief gevrijwaard

tweede bloei rond oktober-november.

< Het Zwin, Knokke-Heist

Knokke-Heist • 89

Koekelare Deze gemeente op het snijvlak tussen het Houtland, de Polders en de Westhoek is bijna overal nog erg landelijk. De Koekelareberg is 45 meter hoog en meteen het hoogste punt van het grondgebied. Van hieruit heb je een mooi uitzicht over de wijde, landelijke omgeving. De Ruidenberg is nog hoger, maar de top ervan ligt net buiten de gemeentegrens, vlak bij het Wijnendalebos (op het grondgebied van Ichtegem). Je bevindt je hier dan ook op de steile rand van het Plateau van Wijnendale, dat goed bekend is bij geografen en geologen. De vermelde hoogte is des te merkwaardiger als je weet dat de noorwestelijke lob van Koekelare, ter hoogte van het onvoorstelbaar landelijke Zande, amper drie meter boven de zeespiegel ligt. De Ruidenberg biedt prachtige vergezichten tot diep in West-Vlaanderen. Het nabij het gemeentehuis gelegen Motepark vind ik een geslaagde poging om een wandelpark annex visvijver en bosleerpad te combineren tot een smaakvol geheel. In deze mooie groene long in het bebouwde centrum komen heel wat inwoners een frisse neus halen.

Koekelarebos

landbouwgrond te creëren. Daardoor

die hier op een kluitje bijeen staan.

Dit bos ligt gedeeltelijk op het grondge-

lijkt het geheel nu op een mozaïek. Deze

De tachtig jaar oude boomkwekerij biedt

bied van Diksmuide.

uitgangspositie levert echter extra na-

een interessant overzicht van de in-

tuurwaarden op in de verschillende over-

heemse bomen en struiken in Vlaande-

75 ha

gangsgebieden.

ren. Zo kun je ze eens allemaal bij elkaar

Provinciebaan, Bovekerkestraat

Het plaatselijke arboretum is redelijk ver-

zien en kun je zelfs uitleg vragen over de

maard. Je bezoekt het best onder bege-

specifieke noden van de soort in kwestie.

leiding zodat je de relevante uitleg krijgt

Dat is altijd goed om te weten als je zelf

over de 140 verschillende boomsoorten

wil aanplanten.





ANB

NGI 20/3-4

Koekelarebos is meer een park dan een echt natuurgebied, maar je vindt er toch nog interessante natuurelementen. De oudste naaldbomen zijn meer dan 130 jaar oud, geen algemene leeftijd voor Vlaams naaldhout. Bovendien werd hier in 1882 van de Corsicaanse den een cultivar gekweekt die een afzonderlijke naam kreeg: de Koekelaarse den. Je kunt deze trots van de gemeente hier komen bewonderen. Tegelijk vind je meer dan 200 jaar oude zomereiken, ook al een bezienswaardigheid op zich. Als je denkt hier een gesloten, homogeen bos te vinden, zul je bedrogen uitkomen. Dat is rechtstreeks te wijten aan de mens. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden grote delen bos gekapt, terwijl na men de Tweede Wereldoorlog aan het rooien sloeg om

90 • Koekelare

Koekelarebos, Koekelare

Koksijde Met Sint-Idesbald heeft Koksijde, naast de pilootgemeente en Oostduinkerke-Bad, een der-

op zand, droge pannen en gefixeerde

de badplaats. Het echte dorpscentrum van Oostduinkerke ligt, zoals vaak het geval is bij

binnenduinen. Dat is een hele mond vol,

kustplaatsen, wat verder verwijderd van de kust. Dat is gemakkelijk te verklaren. Toen zich

maar het loont werkelijk de moeite deze

hier in lang vervlogen tijden stilaan een nederzetting vestigde, hadden de bewoners schrik

duintypes te bekijken omdat ze alle een

voor overstromingen en dus gingen ze op een veilige afstand van het water wonen. Vanaf

verschillende biotische dynamiek heb-

het midden van de negentiende eeuw kwam vanuit Groot-Brittannië het concept van de

ben. De aanwezige waterwinning in de

badplaats overgewaaid en ontstonden leefgemeenschappen bij het strand.

doornpanne heeft een verdrogend effect

Wulpen, de andere deelgemeente, is altijd een polderdorp geweest en gebleven. Hier passeert

gehad op het duinencomplex. Opvallende

het kanaal Duinkerke-Nieuwpoort, met even aan zijn zijde het Langgeleed. De oostgrens ver-

plantensoorten zijn onder meer glad pa-

loopt erg grillig doordat ze verschillende waterlopen (onder meer de Bommelare- en de Kool-

relzaad, geel zonneroosje en gulden sleu-

hofvaart) volgt om rakelings langs het Nieuwpoortse centrum te scheren en uiteindelijk langs

telbloem. Wat de vogels betreft hebben

de Karthuizerduinen de kust te bereiken. Daardoor is nog een groot aandeel poldergrond aan-

vooral de kleine zangvogels als vink- en

wezig, die samen met het militaire vliegveld zorgt voor open en weidse panorama’s.

lijsterachtigen het hier voor het zeggen. Ook de kleine parelmoervlinder vliegt hier nog rond, zij het in kleine aantallen. Pony’s begrazen de weiden binnen dit

De Noordduinen

ANB

hier grazers ingeschakeld om de duingraslanden te onderhouden. Via de slui-

73-tal ha

zen aangebracht in de omheiningen kun

Middenlaan

je de begrazingsblokken betreden.



natuurcomplex.

Schipgatduinen, Koksijde

NGI 11/7-8

De Vlaamse overheid heeft al heel wat geïnvesteerd in de betere inrichting van dit gebied. Zowel de natuur als de wandelaar moet daar beter van worden. Zo zijn hier binnenkort opnieuw de prachtige duinvarianten te zien met onder meer enkele nieuwe duinpannen, poelen, kalkgraslanden... Hoewel enkele kampeerterreinen en het

Doornpanne, Hoge Blekker en Schipgatduinen

ANB

250 ha Doornpanne (Bezoekerscentrum De Doornpanne)



NGI 11/7-8

militaire domein in de buurt liggen, be-

Het allergrootste deel (157 ha) van

staat het gebied als een echte natuurlij-

deze indrukwekkende zone is waterwin-

ke entiteit te midden van de bebouwing

ningsgebied en dus niet toegankelijk,

richting kust. De vele bewoners kunnen

al worden ook hier geleide wandelingen

hier nu komen recreëren, op voorwaarde

georganiseerd. De rest is een gevarieerd

dat het bij zachte recreatie blijft. In de

natuurgebied waar tevens de hoogste

nieuwe constellatie zijn aparte beddin-

duinrug van onze kust ligt: de Hoge Blek-

gen voorzien voor wandelaars, moun-

ker. Die ligt op ongeveer 35 meter boven

tainbikers en ruiters. Dat is geen overbo-

zeeniveau en is, wat het onbebouwde ge-

dige luxe gezien de massa gebruikers die

deelte betreft, een 15-tal hectare groot.

er al waren en nog te verwachten zijn.

Hier zie je nog uiteenlopende duintypes

Zoals op zovele plaatsen worden ook

zoals open stuifduinen, kalkgraslanden

Koksijde • 91

Hannecartbos

Verder is er natuurlijk nog de Beek zon-

landschap dat door omstandigheden

ANB

der naam die in het nieuwe concept veel

minder bebouwd is dan de omgeving.

33 ha

aandacht krijgt. De waterkwaliteit werd

Hier bleef de overgang van strand naar

Noordzeedreef

verbeterd en het waterpeil aangepast aan

duin en polder redelijk intact en dat is

de noden van de natuur. Ten slotte zal de

een van de voornaamste redenen om het

begrazing door pony’s een belangrijke be-

te beschermen.

Ooit was dit een privébebossingsproject

heeroptie zijn om sommige delen van het

Ik heb het over het duinencomplex Ter

van de familie Hannecart. Intussen werd

gebied open te houden. Waar nodig voert

Yde, dat bestaat uit verschillende deel-

het gebied aangekocht door de Vlaamse

ANB een maaibeheer. Uiteraard gaat alles

gebieden die ecologisch echter zodanig

overheid, die er al heel wat inrichtings-

gepaard met de heraanleg van verschil-

verwant zijn dat ik ze hier samen be-

werken heeft uitgevoerd. We zitten dus

lende wandelpaden, wat het gebruiksge-

spreek. Het hier aanwezige wandelnet-

in een overgangsfase en daarom is het

mak een stuk moet verhogen.

werk doet trouwens ook al die sites aan,

misschien interessant om stil te staan

Het Hannecartbos vormt een aaneen-

zodat je ze gemakkelijk in een keer kunt

bij de toekomst.

gesloten deel met het natuurgebied Ter

bezoeken. Het betreft respectievelijk de

In de eerste plaats is het uiteraard de

Yde (zie verder).

Zeebermduinen, Ter Yde zelf, de Karthui-





NGI 11/7-8

bedoeling om de bossfeer te behouden.

zerduinen, de Spelleplekke, de Plaats- en

De oorspronkelijke aanplantingen van

de Oostvoorduinen. Alles samen goed

populier en abeel verdwijnen stilaan en worden vervangen door onder meer zomereik en boskers. Over een oppervlakte van zes hectare werden afstervende elzen en populieren verwijderd en het resultaat is verbluffend. Deze herstelde

Ter Yde

ANB

voor enkele honderden hectare belangrijke natuur.

260 ha

De interessantste plantensoorten zijn

Albert I-laan

onder meer zeewinde, parnassia, kalk-

NGI 11/7-8

bedstro, honingorchis en strandduizend-



guldenkruid, terwijl de tapuit, graspieper,

duingraslanden tellen vandaag al 348

Tussen Oostduinkerke en Nieuwpoort

kuifleeuwerik en wespendief tot de meest

verschillende plantensoorten.

bevindt zich nog een opvallend open

opgemerkte vogelsoorten horen, samen met de kleine zilverreiger. In de winter zitten hier dikwijls verschillende houtsnippen bij elkaar. De enorme julikever en de kleine parelmoervlinder hebben het hier ook wel naar hun zin en worden elk jaar waargenomen. Ettelijke wandelwegen doorkruisen het gebied zodat je het volledig kunt bezoeken, maar in de broedperiode zijn bepaalde delen afgesloten om verstoring te voorkomen.

Sint-Jansvlinder op blauwe zeedistel, Schipgatduinen, Koksijde

92 • Koksijde

Kortemark Met de Handzamevallei heeft Kortemark (of toch de deelgemeenten Handzame en Zarren)

allemaal officieel beschermd natuurge-

topnatuur op zijn grondgebied. Daarbuiten zijn hier en daar nog wat mooie plekjes aanwe-

bied zou kunnen zijn. In dat geval zou de

zig, zoals de Kolvebeek-Ruidenberg, waar nog enkele mooie, drassige weiden en knotwilgen

ecologische waarde van de overigens dro-

het landschap een natuurlijke tint geven. In december 2006 werden langs de Kolvebeek

ge uitgangssituatie van vandaag plaats

onder impuls van het Regionaal Landschap IJzer & Polder beekbegeleidende aanplantingen

ruimen voor een enorme natuurexplosie.

uitgevoerd. Dat gebeurde in samenwerking met de provincie West-Vlaanderen, de gemeen-

Iets verderop, in de Blankaart, hebben ze

te Kortemark en verschillende landbouwbedrijven.

al veel ervaring met dit soort dossiers...

Het noorden van de gemeente, tegen Koekelare en Ichtegem aan, oogt landschappelijk nog het groenst door de verschillende (kleinere) bospercelen te midden van uitgestrekte weiden. deels tot grondgebied Ichtegem behoort. Persoonlijk kon ik ook genieten van delen van de

Vrijbosroute (Groene As)

Zarrenbeek(vallei) omdat die landschappelijk mooi is ingeplant en omdat ze nog natuurlijk

Delen van deze route liggen ook in Ieper,

meandert over grote delen van haar loop.

Langemark en Staden.

Het Edewallebos is eigenlijk een westelijke uitloper van het Wijnendalebos, dat al groten-

Uiteraard is de Vrijbosroute een interessante toeristische troef voor de gemeente want daarlangs krijg je nog de open kouters te zien.



Provincie West-Vlaanderen

26 km Staatsbaan

NGI 20/3-4

Handzamevallei

lijngebied. Over de rest bestaat tot op

Deze Groene As op de oude spoorweg-

Dit gebied ligt gedeeltelijk op het grond-

heden nog steeds geen juridische duide-

bedding tussen Ieper en Kortemark is nu

gebied van Diksmuide.

lijkheid. Er komen heel wat vogelsoorten

ingericht als fiets- en wandelpad en is be-

ANB

overwinteren, vooral tijdens overstro-

langrijk voor zijn mooie landschappelijke

54 ha

mingen. De bekendste zijn ongetwijfeld

waarde. Je wandelt door weide- en land-

Kerk van Esen (Diksmuide)

de tientallen kleine zwanen en een paar

bouwgebieden die op sommige plaatsen

honderd smienten. Ook vandaag nog lo-

nog een relatief gave indruk laten.

pen bij (heel) zware regenval grote delen

De route zelf loopt onder meer via het

Het betreft hier een relatief klein deel

van de vallei onder water, waardoor an-

Ieperleekanaal (Ieper) en het Vrijbos

van de eigenlijke Handzamevallei dat

dere gebieden grotendeels van overstro-

(Houthulst), maar in Kortemark blijft het

grotendeels beschermd is als Vogelricht-

ming gevrijwaard blijven. Het valt op dat

vooral bij landbouwgebied. Als je geluk

in deze vallei zelf weinig bebouwing is,

hebt, hoor of zie je nog een veldleeuwerik

waardoor zijn functie als overstromings-

of graspieper. Deze vogelsoorten gaan

gebied voor de hand ligt. Laten we hopen

de jongste jaren erg achteruit, ook hier.

dat dit landschap in de komende decen-

Wanneer de boeren ploegen, zie je hoe

nia even open blijft.

kokmeeuwen de regenwormen komen

Hoewel het beschermde gedeelte slechts

oppikken en aan het einde van de zomer

via een kleine lus toegankelijk is, heb je

heb je nog kans een familie patrijs te

via de openbare weg toch een vrij goed

zien wegvluchten...





NGI 20/3-4 en 20/1-2

overzicht zodat je je een idee kunt vormen van het belang van het gebied. Een tip: kom hier eens kijken als alles onder water staat en bedenk dan dat dit

Handzamevallei, Kortemark

Kortemark • 93

Kortrijk Zeggen dat Kortrijk stedelijk gebied is, is een open deur intrappen. Behalve de vermelde

Kortrijkzanen en inwoners van de buur-

groene gebieden die beantwoorden aan de criteria om in dit boek te worden opgenomen,

gemeenten hun weg moeten vinden naar

zijn er echter toch nog verschillende groene hoekjes te vinden. Zo is er onder meer de Vlien-

dit prestigieuze project voor natuurmin-

derkouter (Bissegem), waar op dit ogenblik een vijfhonderdtal jonge bomen en struiken

naar en zachte recreant.

uitgroeien tot een klein maar volwaardig bosje. De Neerbeekvallei (Bissegem) heeft veel

Van op de Marionettenbrug kijk je over

potentieel, maar bezit nu al heel wat natuurwaarde.

de stad uit. In het bezoekerscentrum,

Verder heb je nog het Argendaal- (Bellegem), het Bellegem- (Bellegem), het Heule- (Heule)

dat de vorm heeft van een libel, vind je

en het Kooigembos (Kooigem), maar die zijn geen van allen voldoende toegankelijk. Uiter-

alle informatie over de reeds aanwezige

aard mogen we de Leie niet vergeten, die over een afstand van ongeveer zeven kilometer

natuur en over de toekomstplannen.

over het grondgebied loopt. Op enkele kleine locaties liggen nog wat ‘groene’ terreinen die op termijn misschien nog een rol kunnen spelen in de realisatie van wat bijkomende infrastructuur voor de zachte recreant. Die komt in het noorden van de stad veel minder aan zijn trekken dan in het zuiden, hoewel De Gavers in Harelbeke voor enige compensatie zorgen. Het gebied tussen Bellegem en Kooigem is nog erg landelijk en open. In de toekomst zal de Leie nog heel wat veranderingen ondergaan. Vandaag zijn al verschillende kleinere natuurgebieden gepland. Denken we maar aan het Schrijverke en de Patersmote, kerngebieden die op termijn moeten zorgen voor een meer doorgedreven natuurontwikkeling van deze belangrijke vallei.

Kennedybos

ANB

14 ha President Kennedylaan

NGI 29/5-6

Dit bos is hier alom bekend, evenals het Ei, waar het net onder ligt. De eerste aanplantingen van 1971 stierven grotendeels af omdat de zware kleibodem

Groen Lint Zuid

Stad Kortrijk

60-tal ha

te maken dat al wie het interesseert in-

niet bepaald de interessantste was om

formatie kan geven over dit immense

de aangeplante soorten te laten groeien.

groenproject. Op termijn zouden talrijke

In 1978 deed men een tweede beplan-

Marionetten

NGI 29/5-6

Met dit groene project houden velen zich al jarenlang bezig. De bedoeling is een soort groene ring rond de zuidkant van de stad aan te leggen, min of meer parallel met de E17. Daarvoor wil men het bestaande Kennedybos (zie verder) en Preshoekbos (zie bij ‘Menen’) met elkaar verbinden door middel van een groene as. Met de realisatie van het Preshoekbos, dat gedeeltelijk op Menens grondgebied ligt, inbegrepen zou het Kortrijk in een klap bijna vierhonderd hectare extra groen opleveren. Men is aardig op weg het te halen. Bovendien is het plan opgevat om van de hoeve Coucx een educatief centrum

94 • Kortrijk

Kleiputten ’t Hooghe, Kortrijk

Boshyacint, Bellegembos, Kortrijk

tingspoging, maar ook deze keer wilde het niet echt vlotten. Vandaag haalt dit bos zijn grootste waarde uit de natuurlijke opslag van berk en wilg – later ook meidoorn – waar heel wat vogel- en plantensoorten zich thuis voelen. Naar-

Kleiputten ’t Hooghe

Natuurpunt

kele infoborden die je een basis bijbrengen over natuurwaarden. Het twee hec-

7 ha

tare grote natuurgebied is enkel onder

Schaapsdreef

begeleiding te bezoeken, maar elke zon-

NGI 29/5-6

dag kun je via de parkwandeling ontdek-



ken wat natuur hier betekent. Belangrijk

mate het bos ouder wordt zullen ander

Natuurpunt kreeg dit gebied, dat bestaat

is verder het natuureducatieve centrum

boomsoorten de fakkel overnemen en

uit hooiland, struweel en enkele opper-

De Steenoven, waar je terechtkunt voor

zal de echte bosbodem rijpen waardoor

vlaktewaters, in beheer van de stad. Het

allerlei wetenswaardigheden, zowel spe-

een meer gestructureerde ondergroei zal

staat lokaal bekend om de aanwezigheid

cifiek over dit gebied als over natuur in

ontluiken. Verwacht wordt dat het nog

van wasplaten (delicate zwammensoor-

brede zin van het woord. Op die manier

vele tientallen jaren zal duren vooral-

ten in grasland). Eigenlijk is dit natuurge-

wordt ook het Kortrijkse draagvlak voor

eer sprake zal zijn van een echt bos in

bied vooral een plek waar je kunt zien wat

natuurbehoud verbreed.

de ecologische en biologische zin van

mogelijk is op restgronden (in dit geval

het woord. Dat doet uiteraard geen af-

overgebleven na kleiwinning). Waar nu

breuk aan de huidige biotische waarde

de parkzone ligt heeft men de vroegere

ervan. De kalk in de bodem zorgt ervoor

kleiputten gedempt en ter hoogte van het

dat verschillende orchideeënsoorten hier

eigenlijke natuurgebied bleef enig opper-

een groeiplaats hebben gevonden.

vlaktewater vrij. Dat is nu een oase voor

Ook in de plas met de imposante riet-

verschillende dier- en plantensoorten. Op

kraag rond is heel wat leven te bespeu-

de hooilandjes groeien interessante plan-

ren. Zo zie je maar dat zelfs in deze wel

ten, waaronder zelfs de niet zo algemene

Onder impuls van hoogleraar Paul Busse-

erg dichte nabijheid van de autosnelweg

rietorchis die je in juni kunt zien bloeien.

len legde de universiteit hier een bijzonder

natuurontwikkeling geen ijdel woord is.

In het parkgebied vind je hier en daar en-

interessant natuurgebied aan waar de

KULAK Campus

KULAK

6 ha Etienne Sabbelaan–Ambassadeur Baertlaan

NGI 29/5-6

Kortrijk • 95

Preshoekbos, Kortrijk

studenten ‘in het echt’ kunnen zien wat

Preshoekbos

berekend dat op termijn ongeveer een

natuurontwikkeling betekent. Er liggen

Dit gebied ligt gedeeltelijk op grondge-

half miljoen mensen (!) zal gebruikma-

hoogwaardige graslanden, poelen, bosjes,

bied Menen.

ken van deze groene long die moet be-

ANB

letten dat Menen en Kortrijk naar elkaar

70 ha

toegroeien. Doordat de regio bosarm is,

Kapelhoekstraat

zullen velen vanzelfsprekend hun toe-

en zelfs enkele akkers die beheerd worden volgens het aloude drieslagstelsel. In al deze biotooptypes gaat men na hoe de natuur zich ontwikkelt en maken de studenten regelmatig lijsten van alles wat





NGI 29/5-6

vlucht zoeken in deze bomenrijke oase.

hier groeit en bloeit. Als je die overloopt,

Dit langverwachte stadsrandbos voor

zie je dat het hier wel degelijk om een heus

Kortrijk ligt voor een groot deel op het

Trimaarzate

natuurgebied gaat, dat in principe zelfs vrij

grondgebied van Menen (Lauwe). In de

Loopt ook op Avelgem en Zwevegem;

toegankelijk is zonder dat de universiteit

toekomst wordt het alles samen een

wordt besproken bij de gemeente Spiere-

het als dusdanig wil promoten voor het

behoorlijke lap bos waarin heel wat ge-

Helkijn.

grote publiek. Dit vind ik een schoolvoor-

ïnteresseerden zullen kunnen wandelen,

beeld – het in die termen te zeggen lijkt me

joggen, ontspannen en... van de natuur

hier wel gepast – van hoe het onderwijs

genieten. Het ligt in de buurt van de ver-

door middel van concrete realisaties prak-

keerswisselaar A17/E17, maar zal vlot

tische natuurkennis aan studenten kan

te bereiken zijn vanuit Aalbeke (Kortrijk),

doorgeven. Als je het gebied in groep wilt

dat aan de overkant van de E17 ligt.

bezoeken, wat ik ten stelligste aanraad,

De voornaamste bomen die men aan-

telefoneer dan naar 056/24.61.11 (alge-

plant voor het gloednieuwe bos zijn

meen nummer Kulak) om je te melden en

vooral loofboomsoorten, terwijl veel aan-

informeer misschien ook of je een gids ter

dacht gaat naar de infrastructuur voor

beschikking kunt krijgen.

de zachte recreant. Bollebozen hebben

96 • Kortrijk

Kuurne Kuurne bezit niet bijster veel hoge natuurwaarden op zijn grondgebied en dat heeft uiteraard alles te maken met zijn ligging zo dicht bij Kortrijk. Nochtans biedt de Oude Leiearm wel wat soelaas, evenals de Heulebeek. Hier en daar heb je nog wat mooie groene oeverhoekjes en zijn de oevers nog vatbaar voor verschillende soorten organismen. Het is echter bekend dat het volledige Leiebekken, dus zowel in Frankrijk als in Vlaanderen, er qua milieukwaliteit niet goed aan toe is, al komt er stilaan een kentering in zicht. Zowel op Frans als Belgisch grondgebied komen er steeds meer waterzuiveringsinitiatieven die op middellange termijn zicht- en meetbare resultaten zullen opleveren. Op de echte Leie is veel scheepvaart, vooral om economische redenen al breidt de jongste jaren het watertoerisme ook erg uit. De tijd dat de Leie door haar belang voor het roten van vlas de Gouden Rivier genoemd werd, ligt al ettelijke decennia achter ons. Maar ze is nog steeds van goudwaarde voor het zich steeds uitbreidend scheepsverkeer dat er gebruik van maakt.

De Groene Long

Gemeente Kuurne

toonstelling kan inrichten of die men kan gebruiken als leslokaal. Het brengt

7-tal ha

de Kuurnenaars in contact met verschil-

Oudstrijderslaan

lende facetten van natuur (in verstede-



NGI 29/1-2

Zwerminktzwam, De Groene Long, Kuurne

lijkte omgeving).

De naam is goed gekozen, want het gebied is echt een groene long in het stedelijke weefsel. Oorspronkelijk zou deze zone verkaveld worden, maar gelukkig

Heulebeekdomein, Kuurne

heeft men toch gekozen voor een groene inrichting. Eigenlijk is het onvoorstelbaar welke deelgebieden hier allemaal zijn ingericht op zo’n kleine oppervlakte. Zo wandel je respectievelijk door een boszone, een rustieke hoogstamboomgaard, knotwilgenrijen, een eikendreef, houtkanten, een moeraszone, een waterpartij, een ijsvogelwand en een holle weg. Verder is nog gedacht aan een vleermuizenkelder, maar die blijft voorlopig onbewoond. Hier leven dus wel degelijk ettelijke soorten dieren en planten op een kluitje bij elkaar. Het is prachtig dat die in alle rust en vrede kunnen gedijen. Ten slotte is er nog Het Slot, een soort educatieve ruimte waar men een ten-

Kuurne • 97

Langemark-Poelkapelle Het is merkwaardig dat in deze gemeente geen natuurgebied te vinden is dat in aanmerking

aanwezig is primeert. Je wandelt door

komt voor dit boek. Nochtans is ze erg landelijk en bestaat het grootste deel van de opper-

weide- en landbouwgebieden die op

vlakte uit open landschap met een mooie afwisseling van akkers en weiden. In het uiterste

sommige plaatsen nog een relatief gave

noorden grenst ze aan het Bos van Houthulst, waar zich de bovenloop van de ecologisch in-

indruk laten. Vooral het gedeelte van de

teressante Corversbeek bevindt. In het westen, tussen de Sint-Jansbeek, die later de Martje-

Vrijbosroute, die door en langs de vallei

vaart wordt, en het kanaal Ieper-IJzer, ligt Bikschote. Stroomafwaarts beide waterlopen

van de Broenbeek loopt, kan landschap-

bezit Langemark interessante natuurgebieden en hebben de oevers enig natuurpotentieel.

pelijk nog bekoren. In deze vallei nam

De Steenbeek ligt enigszins mooi ingesneden in het landbouwgebied en zorgt dus voor een

het Regionaal Landschap IJzer & Polder,

mooie visuele invulling. In het uiterste zuidwesten loopt de grens parallel met deze beek, die

samen met de gemeente en de provincie,

volgens een gemeentelijke consensus een betere landschappelijke en recreatieve, groene

maatregelen om de Broenbeek in haar

bestemming mag krijgen en waar nu al een erg mooi wandeltraject is uitgestippeld.

oude glorie te herstellen.

In het noorden volgt de grens op minder dan een kilometer afstand de Corversbeek, waar op

De route loopt onder meer via het Ieper-

Merkems (= Houthulst) grondgebied een natuurproject loopt. In het oosten loopt de grens

leekanaal (Ieper) en het Vrijbos (Hout-

door of in de nabijheid van vier beekvalleien. Van zuid naar noord zijn dat de Lekkerboter-,

hulst), maar in Langemark zelf zie je

de Moeras-, de Watervliet- en de Broenbeek.

vooral landbouwgebied. De karakteris-

Het gemeentebestuur is eigenaar van het Bosseltje in de Bikschotestraat, een natuurlijke

tieke natuurwaarden als veld- en wei-

weide met poel in de vallei van de Steenbeek. In 1958 schonk de familie Hogot, waarvan

devogels leven hier nog wel, maar in de

de zoon hier sneuvelde in de Eerste Wereldoorlog, het gebied aan het gemeentebestuur op

voorbije decennia gingen vele soorten

voorwaarde dat de grond nooit in cultuur zou worden gebracht en dat de gesneuvelde Fran-

drastisch achteruit. Toch zie je erg veel

se soldaten altijd herinnerd zouden blijven. In 2002 werd het opgefrist en heraangeplant,

kokmeeuwen en kieviten naar voedsel

terwijl er hoop is op een (kleine) uitbreiding.

zoeken, terwijl je enkele patrijzen kunt waarnemen als het je geluksdag is. Uiteraard ontbreekt een resem kraaiachtigen niet. Die voelen zich perfect thuis in

Vrijbos

Laat het dus duidelijk zijn dat de mooie

Ligt grotendeels op het grondgebied van

landschappelijke waarde die nog hier

Houthulst, nabij het Bos van Houthulst (zie daar).

Vrijbosroute (Groene As) Delen van deze route liggen ook in Ieper, Kortemark en Staden.

Provincie West-Vlaanderen

10 km Stadensteenweg

NGI 20/3-4

Deze Groene As op de oude spoorwegbedding tussen Ieper en Kortemark werd ingericht als fiets- en wandelpad en staat in verbinding met de bekende Groene 62.

98 • Langemark-Poelkapelle

deze biotopen.

Vrijbosroute, Langemark-Poelkapelle

Ledegem mis als je denkt dat hier geen groene elementen meer aanwezig zijn.

Kezelbergroute (Groene As)

De Kezelbergroute is bijvoorbeeld een interessante groene as in het landschap. Het piep-

Loopt ook over het grondgebied van Me-

kleine en centraal gelegen Meersbos biedt ook nog een houvast. Dat doet ook het Steen-

nen en Roeselare.

Hoewel het randgebied onder invloed van grote broer Kortrijk erg verstedelijkt is, heb je het

beekbos, dat vlak bij de grens met Lendelede een groen baken vormt. Hoewel opvalt dat bewoning een groot deel van het grondgebied beslaat, is het aandeel van de landbouw niet onbelangrijk. Er zijn inderdaad nog vele akkers en weiden die in actief bedrijfsbeheer zijn. Dat geeft op sommige plaatsen nog een gevoel van open ruimte. De Heulebeek, die de gemeentelijke zuidgrens vormt, vloeit hier en daar in een mooi land-



Provincie West-Vlaanderen

8 km Sint-Eloois-Winkelstraat

NGI 28/3-4

schap, maar het water is erg vervuild. Gelukkig zijn waterzuiveringsprojecten gepland, zo-

Dit fiets- en wandeltraject op de oude

dat enige hoop op beterschap gewettigd is. De Papelandbeek vormt grotendeels de west-

spoorweg die Roeselare verbond met Me-

grens van het grondgebied.

nen, loopt grosso modo van noord naar zuid op het grondgebied van Ledegem. Alleen al voor het autoloze parcours zou je hier komen wandelen of fietsen als je om een of andere reden in de buurt moet zijn. Je komt hier voorbij de open ruimtegebieden van de gemeente en de wegbermen hebben op bepaalde plaatsen nog wel een interessant potentieel. Op de droge delen zag ik bijvoorbeeld grote plekken knoopkruid en duizendblad, terwijl zowaar margrieten bloeiden op enkele plaatsen waar je het niet onmiddellijk zou verwachten. Het wijst erop dat hier natuurpotentieel aanwezig is. Het viel me op dat op verschillende plaatsen van het traject nogal wat witte kwikken rondvlogen, terwijl hier en daar een groepje kieviten op een vochtige weide aan het uitrusten was. Tegelijk vlogen kok- en zilvermeeuwen in grote groepen richting kust. Natuurbeleving in Ledegem, daarvoor is deze Groene As zeker geschikt.

Kezelbergroute, Ledegem

Ledegem • 99

Lendelede Lendelede is slechts ongeveer 1300 hectare groot en daarmee een van de kleinere WestVlaamse gemeenten. Ook het inwonersaantal is navenant: amper 5500 zielen telt deze gemeente. Buiten het centrum is het landschap nog relatief open. Hier zijn nog heel wat landbouwbedrijven actief, terwijl je op veel plaatsen merkt dat veeteelt sterk aan de orde is. De gemeente ligt op de waterscheidingslijn van het Mandel- en Leiesubbekken. Subbekken, want uiteraard is de Mandel een zijrivier van de Leie. De hoogte van het grondgebied, dat officieel tot de zandleemstreek hoort, varieert van een

Hoeve Vercaemer (Patrijzenbos)

ANB

10-tal ha Kuurnestraat

NGI 29/1-2

twintigtal tot een veertigtal meter boven de zeespiegel. De enige natuurlijke grens is de Ha-

Dit gebied werd door de gemeente op-

zebeek in het zuiden. Die is al voorzien van een aparte collector om het vervuilde water op te

gekocht om er een groene zone van te

vangen en aan te sluiten op de waterzuiveringsinstallatie van Beveren-Leie. Vuil beekwater

maken. In 2002 plantte ANB hier, geheel

zou dus in de nabije toekomst tot het verleden moeten behoren.

volgens de nieuwe inzichten, een gemengd loofbos. Op een ander deel creëerde de gemeente een geboortebos. Het is de bedoeling in de toekomst nog meer grond te verwerven zodat een groene long ontstaat van een ongeveer 25 hectare. Daartoe zouden percelen worden verworven van het aangrenzende stort, maar de milieuvergunning daarvoor werd onlangs verlengd tot 2011. Daardoor loopt nu een beroepsprocedure. De wandelinfrastructuur is al gedeeltelijk aanwezig zodat je de jonge aanplanten gestadig kunt zien groeien. Naarmate de zone een steeds groenere bestemming krijgt, zal deze wandel- en natuurzone steeds meer gesmaakt worden door de talrijke inwoners van deze dichtbebouwde streek.

Patrijzenbos, Lendelede

100 • Lendelede

Lichtervelde Een van de mooiste hoekjes van de gemeente vind ik de omgeving van de Drielindenbeek. Op dit ogenblik is een klein gedeelte daarvan in beheer bij de plaatselijke vrijwilligers van natuurwerkgroep De Verrekijker, maar deze vallei heeft zeker veel meer mogelijkheden. Ik stond werkelijk verbaasd over wat er op dit kleine natuurgebied aan de Drielindebeek allemaal te zien is aan dieren en planten. Hazelaar, mei- en sleedoorn vormen een prima basistrio waarin en -rond veel natuurelementen zich goed voelen. ’s Zomers is het moerasgebied

Huwijnsbossen

ANB

3l ha Gentweg

NGI 20/3-4

uiteraard de aantrekkelijkste pool. Toen ik er was, heerste er een drukte van je welste van

Dit jonge bos is een heraanplant van een

onder meer grote keizerlibel, paardenbijter en blauwe glazenmaker, terwijl ook de bruinrode

bos dat werd gekapt tijdens de Tweede

heidelibel wel heel dicht in mijn buurt kwam. Bruine kikkers sprongen voor mijn voeten weg,

Wereldoorlog. Enkel een mooie houtkant

terwijl een aalscholver ‘hing’ te drogen na een frisse duik in het water.

van vijfhonderd meter lang blijft over

De combinatie van het erg knappe reliëf samen met de natuurelementen die nu weer aan-

van het vroegere bos.

wezig zijn, laten nog meer hopen voor de toekomst. Ook de nabijgelegen Daalderbeek in het

Zowat iedereen in de streek heeft weet

zuiden en Kasteelbeek in het noorden maken deel uit van dezelfde ecologische entiteit en

van dit moeilijke dossier dat intussen op

hebben eveneens heel wat natuurpotentieel in hun mars.

een beter spoor zit. De aanplanting van

In de loop van de lange geschiedenis is Lichtervelde stilaan dicht bewoond geraakt, maar

grote bospercelen zijn intussen groten-

deze natuurplek mag zeker gezien worden want ze is werkelijk bijzonder mooi. Alleen had

deels gerealiseerd, onder meer via de ac-

het wat meer van het goede mogen zijn.

tie Kom op tegen Kanker. Het mooie reliëf, samen met de verscheidenheid van aanplanting, is een prima uitgangspositie voor de creatie van een waardevol natuur- en bosgebied. De inwoners van de gemeente kunnen zich ontspannen in hoogkwalitatief groen en zoals verschillende studies intussen duidelijk maakten is dat geen overbodige luxe. Nu het bos stilaan vorm krijgt, is het ook de moeite om de evolutie ervan op de voet te volgen. Kom dus regelmatig op bezoek om te zien hoe de pioniersoorten als fitis plaatsmaakt voor onder meer tjiftjaf om het bij dit kenmerkend duo te houden. De Huwijnsbeek kun je beschouwen als een natuurlijke verbinding tussen het centrum van Lichtervelde en de Huwijnsbossen, wat op zich uiteraard een extra ecologische troef is. Dankzij de inspanningen van het gemeentebestuur krijgen de bermen weer hun bloemrijk aspect, waarin onder meer het gewone knoopkruid en echte guldenroede terug te vinden zijn.

Huwijnsbossen, Lichtervelde

Lichtervelde • 101

Lo-Reninge De meeste natuurgebieden op het grondgebied zijn gelegen in de wijde omgeving van twee

Brabanthoek

grote waterlopen: de IJzer en het kanaal Ieper-IJzer. Dat zijn beide geen van de minste, al is

Ligt grotendeels op het grondgebied van

hun natuurlijkheid niet altijd even optimaal. In de buurt van de Lovaart zijn geen natuurge-

Vleteren (zie daar).

bieden aanwezig, al zouden heel wat omliggende gronden zich daar best toe lenen. Een vijftiental kilometer naar het westen ligt de Franse grens. Het eerste dorp op Belgisch (en dus West-Vlaams) grondgebied waar de IJzer binnenstroomt is Roesbrugge-Ha-

Kanaal Ieper-IJzer

ringe. Tegen dat de IJzer Lo-Reninge bereikt, hebben de sierlijke bochten plaatsgemaakt

Ligt grotendeels op het grondgebied van

voor een rechtgetrokken tracé. Langs de rechteroever van de IJzer strekken zich vochtige,

Ieper (zie daar).

overstroombare graslanden uit: de IJzerbroeken. In vorige eeuw werd getracht deze natte gronden te draineren voor landbouwgebruik. Intussen zijn de inzichten echter veranderd en sleutelt de Vlaamse overheid (ANB) aan de waterhuishouding, zodat de graslanden in

Kemmelbeekvallei

verschillende natuurgebieden wat langer water kunnen vasthouden waardoor ze niet te

AN – 36,98 – weinig toegankelijk

snel uitdrogen. Lo-Reninge ligt op de grens van het Kustpolderdistrict en het Lemig IJzer-Leie Interfluviumdistrict (zie onder hoofdstuk Ecoregio’s vooraan in dit boek).

Westbroek, Lo-Reninge

102 • Lo-Reninge

ransuil, grote zilverreiger (zeldzaam), grauwe gors (zeldzaam) en vele ganzen-, eenden- en steltlopersoorten gezien, tot en met de blauwe kiekendief (zeldzaam in de winter). Deze Broeken kun je goed overschouwen vanaf het jaagpad op de linkeroever van de IJzer.

West- en Meersbeekbroek

ANB

90-tal ha Heidebeek en Franse jagersput, Haringe

Noordschotebroek en Reningse Broeken

Rijsdreef en Reningse Broeken zijn opgenomen



NGI

in het natuurinrichtingsproject kanaal

Dit natuurgebied is niet toegankelijk,

ANB

Ieper-IJzer waar de Vlaamse overheid in

maar vanaf de openbare weg krijg je toch

44 ha

natuurontwikkeling investeert. Het gebied

een overzicht. Het is eigenlijk de voortzet-

Kerk van Noordschote

wordt al bijna tweehonderd jaar gebruikt

ting van de Brabanthoek, die vooral op

voor landbouwdoeleinden. Nu is de bedoe-

grondgebied Vleteren ligt en evenmin toe-

ling een deel van de zone beter in te richten

gankelijk is. Het Westbroek ligt evenals de

Dit natuurgebied ligt op de linkeroever

om de aanwezige natuurwaarden meer

Brabanthoek in de vallei van de Boezinge-

van het kanaal Ieper-IJzer, ten noorden

kansen te geven, zonder de landbouwacti-

gracht. Iets ten oosten van de Brabanthoek

van de dorpskern van Noordschote. Het

viteiten drastisch te hypothekeren.

mondt de Meersbeek hierin uit. Het betreft

ligt tussen de Drie Grachten- en Knok-

In de buurt van het gebied passeren vrij

vooral vochtige graslanden waar vooral

kebrug, maar is niet toegankelijk. Toch

veel vogelkijkers die regelmatig interes-

weidevogels hun gading vinden. De grutto

kun je vanaf de openbare paden een idee

sante waarnemingen doen. Zo werden

haalt hier hoge broeddichtheden en tijdens

krijgen van dit gebied. De Noordschote-

hier onder meer buizerd (regelmatig),

het winterseizoen is de smient (eenden-





NGI 20/5-6

soort) een veelgeziene gast. Grutto

Het Westbroek is eveneens bekend als groeiplaats

voor

weidekerveltorkruid.

Dat is een erg zeldzame schermbloemige die vrijwel alleen in deze regio te vinden is. In de rest van Vlaanderen is nog slechts één groeiplaats bekend, namelijk in de Scheldevallei ten noorden van Gent. Met een aangepast – dat betekent in dit geval verlaat – maaibeheer zou deze bijzondere plantensoort zich kunnen uitbreiden, want als ze te vroeg wordt gemaaid, komt ze niet tot bloei en kan ze geen vrucht vormen. Een deel van het Westbroek is zowel Ramsar- als Vogelrichtlijngbied (zie onder hoofdstuk Ecoregio’s vooraan in dit boek).

Lo-Reninge • 103

Menen De geschiedenis van deze oude garnizoenstad loopt grotendeels samen met twee aspecten

aandacht gaat naar de infrastructuur

die er als een rode draad doorheen lopen. Ten eerste is de geschiedenis van de stad er een

voor de zachte recreant. Bollebozen

van onophoudelijke oorlogvoering met alle daarmee gepaard gaande bezettingen en vernie-

hebben berekend dat op termijn on-

lingen. Een mooi historisch relict daarvan zijn de Vestingen die nog op een paar plaatsen

geveer een half miljoen mensen (!) zal

bewaard zijn gebleven, met nog een tiental echte kazematten.

gebruikmaken van deze groene long

Ten tweede is er de Leie, die mee aan de basis van het ontstaan van de eerste oude neder-

die moet beletten dat Menen en Kort-

zetting ligt en in de loop van vele eeuwen prominent aanwezig is geweest in het stadsbeeld.

rijk naar elkaar toegroeien. Doordat de

De bedding en de oevers zijn talloze keren aangepast, veranderd en heringericht. De Gouden

regio bosarm is, zullen velen vanzelf-

Rivier heeft voor veel welstand en rijkdom gezorgd in de vlasperiode en is nu een belangrijke

sprekend hun toevlucht zoeken in deze

economische (slag)ader.

bomenrijke oase.

Om verschillende redenen zijn de Leiemeersen niet opgenomen als te bespreken natuurge-

De initiatiefnemers zijn zich in ieder ge-

bied (te klein en niet vrij toegankelijk), maar het is wel een mooi en interessant reservaatje

val bewust van het belang van dit project

waar noeste vrijwilligers van natuurgroep De Leiemeersen hard labeur verrichten om de na-

en zullen er alles aan doen om het Pres-

tuur alle kansen te geven. Zij richten er op geregelde tijdstippen geleide wandelingen in.

hoekbos zo goed mogelijk in te richten.

In de Leievallei bevindt zich het natuurgebied De Leiemeerspoelen, dat bestaat uit diverse

Daartoe zullen heel wat overheden de

poelen, moerassen, rietkragen, vochtige depressies en vochtige bospartijen.

handen in elkaar slaan. Menen, Kortrijk, de provincie West-Vlaanderen en het Vlaamse Gewest zijn immers betrokken partij, samen met Natuurpunt en de Ver-

Kezelbergroute

De voornaamste bomen die men aan-

Loopt ook door Roeselare en Ledegem

plant voor het gloednieuwe bos zijn

(zie daar).

vooral loofboomsoorten, terwijl veel

eniging voor Bos in Vlaanderen.

Diefhondbos, Menen

Preshoekbos (Lauwe) Dit gebied ligt gedeeltelijk op grondgebied Kortrijk.

ANB

70 ha Preshoekstraat

NGI 29/5-6

Dit langverwachte stadsrandbos voor Kortrijk ligt voor een groot deel op het grondgebied van Menen (Lauwe). In de toekomst wordt het alles samen een behoorlijke lap bos waarin heel wat geïnteresseerden zullen kunnen wandelen, joggen, ontspannen en... van de natuur genieten. Het ligt in de buurt van de verkeerswisselaar A17/E17, maar zal vlot te bereiken zijn vanuit Aalbeke (Kortrijk), dat aan de overkant van de E17 ligt.

104 • Menen

Mesen Deze kleinste stad van Vlaanderen is welgeteld 358 hectare groot en telt een duizendtal inwoners. Mesen is een faciliteitengemeente voor Franstaligen. Het ligt aan de noordgrens van Henegouwen, waar de Douvebeek de scheidingslijn vormt, en een tweetal kilometer ten zuiden van Wijtschate (Heuvelland). Het bestaat uit twee volledig van elkaar gescheiden delen: het eigenlijke centrum van ongeveer driehonderd hectare en ten westen ervan, op minder dan tweehonderd meter, nog een enclave van ongeveer vijftig hectare. Het hoeft geen betoog dat hier geen natuurgebied aanwezig is, want daarvoor is Mesen echt wel te klein. Toch is het nog erg landelijk en ligt het volledige grondgebied op de zuidhelling van de Douvebeek. Hier koos de Vlaamse administratie een weideland uit om te beplanten met autochtoon materiaal. Op termijn kan het uitgroeien tot een volwaardig bos(je). Zo is er zelfs in de kleinste stad van het Vlaanderen een vorm van natuurontwikkeling aan de orde.

< Mesen

Graspieper

Mesen • 105

Meulebeke De zuidgrens van de gemeente wordt gevormd door de Mandel, de belangrijkste zijrivier van de Leie. Beide valleien zijn landschappelijk nog redelijk intact en gesitueerd in een heuvelig gebied. De laagste punten van de rivieren liggen op ongeveer tien meter hoogte, verbazingwekkend laag op zo’n afstand van de kust. De heuveltoppen vlakbij steken ongeveer dertig meter boven de zeespiegel uit. De Devebeek vormt samen met de Schellebeek een stuk van de noordgrens. De voorbije jaren veroorzaakte deze beek regelmatig wateroverlast. Daarom werden onlangs nog in een DuLokader (duurzaam lokaal ondernemen in een Waterplan) bufferingswerken uitgevoerd. In het uiterste westen van de gemeente, tegen provinciedomein ’t Veld in Ardooie, vind je de Veldbossen met interessante natuurelementen die verweven liggen met intensief gebruikte akkers en weiden. Natuurlijke oeverhoekjes vormen een mozaïek van kleinschalige natuureilandjes waar verschillende planten- en vogelsoorten zich thuis voelen.

Meulebeke

106 • Meulebeke

Middelkerke Met deelgemeente Lombardsijde dringt het grondgebied van Middelkerke bijna helemaal

men aanwezig. Dat komt doordat deze

door tot in het centrum van Nieuwpoort, al vormt de IJzer nog een belangrijk obstakel.

duinen geologisch gezien nog jong zijn

De zuidoostgrens van deze uitgestrekte stad ligt al meer dan tien kilometer (Sint-Pieters-

en kalkrijk. Zo is hier een van de weinige

Kapelle) van de kustlijn af, waardoor veel poldergrond tot het grondgebied behoort. In het

Belgische groeiplaatsen van kalkbedstro

zuidwesten, ter hoogte van Mannekensvere en Schore, volgt de gemeentegrens over een

dat bijvoorbeeld wel nog in het uiterst

grote lengte de kronkelende loop van de IJzer. Het Hootegemsgeleed, dat ter hoogte van

zuidelijk gelegen Waalse dorp Torgny

Slijpe de uiterste oostgrens vormt, bevindt zich al op een vijftiental kilometer van de ge-

voorkomt. In Nederland is de plant zelfs

meentegrens met Nieuwpoort.

helemaal uitgestorven.

In een dergelijk uitgestrekt grondgebied is landbouw uiteraard nog een belangrijke econo-

Of heb je ooit al gehoord van de liggende

mische sector. Zowat alle poldergronden zijn in beheer boerderijen die bijna allemaal een

asperge? Die groeit alleen hier en in De

eigen naam hebben en waarvan velen al een paar honderd jaar bestaan. Hun teeltkeuze, af-

Panne. De blauwe zeedistel is iets alge-

hankelijk van het seizoen, zorgt voor de steeds wisselende aankleding van het landschap.

mener, maar het blijft toch een aantrek-

De Puidebroeken, in beheer bij Natuurpunt, is een mooi natuurgebied tussen Leffinge en

kelijke en beschermde soort. Ook de vlin-

Wilskerke, maar het is niet vrij toegankelijk.

der voelt zich hier in zijn sas. De heivlinder heeft het tegenwoordig moeilijk maar hier vliegt hij nog. Het bruine blauwtje is ook elk jaar van de partij en zijn populatie

Schuddebeurze

Natuurpunt

heden die min of meer constant blijven. Enkele jaren geleden heeft het huidige

25 ha

Agentschap voor Natuur en Bos (ANB)

Kerk van Lombardsijde

hier een oud stort verwijderd dat oor-



NGI 12/5-6

schijnt zelfs licht toe te nemen.

Sint-Jansvlinder, Warandeduinen, Middelkerke

spronkelijk de helft van het gebied bedekte. Zo kwam een vijver van een dertigtal

Het gebied bevindt zich op een drietal

are weer aan de oppervlakte en heeft de

kilometer van de eigenlijke kust, tus-

natuur hier alweer zijn rechten hernomen.

sen de woonkernen van Lombardsijde

Vooral de kamsalamander, die Europese

en Westende in. Tegen 2007-2008 zou

bescherming geniet, was een doelsoort.

een nog iets groter deel van dit gebied

Uiteraard profiteren vele andere water-

vrij bewandelbaar moeten zijn via aan-

organismen mee van deze sanering.

gelegde paden. De Warandeduinen (zie onder) zijn nog jong, de duinen in de Schuddebeurze echter zo oud dat de kalk, die er ooit aanwezig was, volledig uitgeloogd is. Daardoor is een eerder zuur milieu ontstaan. De soortensamenstelling is dan ook helemaal verschillend met die van

Warandeduinen

Natuurpunt

30 ha Koninklijke Baan

NGI 12/1-2

het zustergebied: gaspeldoorn en onder-

In principe is het natuurgebied niet toe-

aardse klaver zijn de blikvangers.

gankelijk, maar je hebt een goed over-

De Schuddebeurzebeek is een authen-

zicht via de openbare wegen die er door-

tieke duinbeek, die in de loop der tijden

heen lopen.

relatief gaaf is gebleven. In het natuur-

Dit is alles samen een bijzonder gebied

gebied haalt de tapuit hoge broeddicht-

want er zijn heel wat zeldzame organis-

Middelkerke • 107

Moorslede Moorslede heeft een bekende deelgemeente op haar grondgebied, namelijk Dadizele, dat vermaard is voor zijn attractiepark en als bedevaartsoord. In de buurt vormt de al even bekende Heulebeek de zuidoostgrens van de gemeente. Hier zie je zeer goed aan de vele akkers, weiden en boerderijen, die het belangrijkste aspect van het landschap vormen, dat Moorslede nog een echte landbouwgemeente is. Enkel het bijna tien hectare grote, maar versnipperde en niet in functie van natuur beheerd Teerlingenbos vormt een grote, donkergroene vlek in het landschap. Iets meer naar het oosten wordt het vervoegd door het Koekuitbos. Beide gemeenschappen behoren tot de zure variant van het eikenbostype. In het Teerlingenbos zie je onder meer zomereik, es, hazelaar, haagbeuk en zwarte els, hier en daar onderbroken door aanplantingen van tamme kastanje. Sporkehout of vuilboompje is een opvallend aanwezige struiksoort, terwijl in de kruidlaag vooral kleine maagdenpalm, groot heksenkruid, gewone salomonszegel en valse salie voorkomen. Het Koekuitbos is armer aan soorten en de ondergroei is beperkt tot ondoordringbare bestanden van adelaarsvaren en verschillende braamsoorten. Tussen het Teerlingenbos en het Koekuitbos vind je een drevenlandschap met eiken en populieren.

Vierkaven

ANB

op ontwikkeling te geven is deze opper-

die hier een groene en/of frisse neus wil-

vlakte echt wel een minimum.

len halen hebben hun plek gevonden.

16-tal

Een meevaller is de oude spoorweg die hier

Tussen Netting- en Lolliestraat

langsloopt en nu dienstdoet als zacht-



NGI 20/7-8

Klaproos

recreatief fiets- en wandelpad. Diegenen Oude spoorweg, Moorslede

Al in 2002 vond de eerste boomplantdag plaats om dit bos gestalte te geven. Een selectie van verschillende loofboomsoorten ging toen de grond in, samen met een brede houtkant van allerlei struiksoorten. Tegen volgend jaar moet het volledig klaar zijn om geïnteresseerde wandelaars te ontvangen. Intussen wordt naarstig verder gewerkt aan de uitbouw van een pittig, kleinschalig landschap met poelen, knotwilgen, hagen en vochtige weiden. Het Agentschap voor Natuur en Bos gaat voor een vijfentwintigtal hectare, die als stapsteen moeten dienen tussen onder meer het Bos van Houthulst en het nog aan te leggen stadsbos in Roeselare. Om de bosleefgemeenschap enig perspectief

108 • Moorslede

Nieuwpoort De westgrens van Nieuwpoort volgt grotendeels de loop van de Koolhofvaart die te midden

Frontzate (Groene As)

van landbouwgebied slingert. Sint-Joris en Ramskapelle maken deel uit van het grondge-

Ligt gedeeltelijk op het grondgebied van

bied, net als Nieuwpoort-Bad uiteraard. Dat ligt aan zee, in tegenstelling tot Nieuwpoort-

Diksmuide.

centrum dat er op een drietal kilometer van verwijderd ligt. Maar geen van allen is een officiële deelgemeente, wel een dorp of leefgemeenschap. Omdat tot ongeveer vijftig jaar geleden de mens schrik had zich dicht bij zee te vestigen, ging hij op een veilige afstand ervan wonen. Intussen hebben we van de Britten geleerd dat je wel degelijk vakantiebestemmingen kunt maken vlak aan het strand. Dat gebeurde vooral na de Tweede Wereldoorlog en werd uiteindelijk een algemene trend die je op vele plaatsen aan onze Vlaamse kust terugvindt.



Provincie West-Vlaanderen

15-tal kilometer IJzermonding (Nieuwpoort) of IJzertoren (Diksmuide)



NGI 12/5-6 en 20/1-2

Tot op heden doet de mens hier nog grote inspanningen om het achterland droog te trek-

De Frontzate ligt op de bedding van de

ken om het geschikt te houden voor landbouw. De achtergelegen Veurne-ambachtpolder

oude spoorlijn 74 van Nieuwpoort naar

wordt bemalen met een pomp vlak bij het centrum van Nieuwpoort, die een capaciteit heeft

Diksmuide. Deze fiets- en wandelroute

van zevenentwintig kubieke meter per seconde. Door de wijzigende neerslagregimes van de

mikt behalve op de gewone, zachte re-

voorbije jaren en het grotere debiet aan regenwater dat moet worden weggesluisd naar de

creant vooral op mensen die geïnteres-

IJzer, richting Noordzee, zal deze capaciteit zeker opgevoerd worden.

seerd zijn in het oorlogsverleden. Toen tijdens de Eerste Wereldoorlog de IJzervlakte onder water werd gezet diende deze spoorwegberm als dijk. Langs het traject liggen nog verschillende bakstenen bunkers die herinneren aan die zware tijden. Vooral tussen Nieuwpoort en Pervijze zie je er nog veel. Dit is een kaarsrecht traject door de polders dat je onder meer in de buurt

Bontbekplevier

brengt van de Blankaart (Woumen), de Viconia-kleiputten (Stuivekenskerke) en de komgronden van Lampernisse (Diksmuide). Je volgt in grote lijnen de IJzervallei zodat je zicht krijgt op de omliggende

landbouwgronden.

Pittoreske

dorpjes als Ramskapelle, Pervijze (met druk vrachtverkeer) en Kaaskerke geven een aparte couleur locale aan je tocht. Je ontdekt vrijwel zeker ergens een verdwaalde reiger, vele kieviten, misschien wulp en grutto en met veel geluk ook nog de bruine kiekendief die nooit ver uit de buurt is. Hier en daar zie je schapen grazen, al dan niet in het kader van natuurbeheer.

Nieuwpoort • 109

IJzermonding

gelsoorten aanwezig zijn op het water

Vergeet je verrekijker niet, want de soor-

ANB

of de slikken. Het is van hieruit al een

ten die je op dit relatief korte traject te

135 ha

indrukwekkend zicht, terwijl steenlopers

zien krijgt kom je niet alle dagen tegen.

Halve Maanstraat

en vele meeuwensoorten tot vlak aan je

Doe dus de moeite om ze nog wat dich-

voeten komen. Natuurfotografen wor-

terbij te halen.

den hier dus extra verwend. Over een af-

Wat je hier zoal tegen het lijf kunt lopen?

Dit natuurgebied is bijzonder door zijn

stand van vele honderden meters kun je

Bontbek-, kleine, zilver- en goudplevier,

strategische ligging, zo dicht bij de kust,

op deze linkeroever langs de kade lopen

regenwulp, scholekster, steenloper, klei-

in het getijdenonderhevige gedeelte van

en de natuurgebeurtenissen gadeslaan.

ne en grote zilverreiger, kleine en grote

de IJzer. Met de overzet kun je hier ge-

Aan de overkant, op de rechteroever dus,

mantelmeeuw, tapuit... Qua planten

makkelijk geraken, maar die vaart niet

heb je enkele wandelwegen die je een

kun je vanaf de wandelweg onder meer

bij hoge windsnelheden en uiteraard al-

deel van het gebied laten zien – andere

schorrekruid, lamsoor en zeewolfsmelk

leen tijdens de dagperiode.

plaatsen mag je niet betreden. Maar

zien, evenals duinreigersbek.

Van op de linkeroever heb je in feite ook

wees gerust: aan beide zijden is echt veel

al een goede kijk op dit gebied waar, af-

te beleven, wat betekent dat je hier zeker

hankelijk van het tij, verschillende vo-

moet langskomen als je in de buurt bent.





NGI 12/5-6

IJzermonding, Nieuwpoort

110 • Nieuwpoort

Noordzee De Noordzee wordt dikwijls onze elfde provincie genoemd, wat niet eens zo slecht bekeken

speciaal aandacht voor de bescherming

is. Een oppervlakte van ruwweg 3500 vierkante kilometer zou inderdaad een (uit de kluiten

van het visdiefje en de dwergmeeuw.

gewassen) provincie kunnen zijn. Van die 3500 vierkante kilometer bestaat ongeveer 1500

Daarnaast is het de bedoeling het volle-

vierkante kilometer uit territoriale wateren en ongeveer 2000 vierkante kilometer uit con-

dige ecosysteem, zowel boven als onder

tinentaal plat. Op Belgisch grondgebied bedraagt de gemiddelde diepte van de Noordzee

water, in stand te houden en waar moge-

slechts een twintigtal meter, met een hele resem zandbanken die bij laagtij zelfs even boven

lijk te stimuleren. In principe zijn alle ac-

het water kunnen uitsteken. Die liggen ongeveer parallel met de kustlijn en zijn over het al-

tiviteiten verboden die deze doelstelling

gemeen bekende gebieden met hoge natuurwaarde. In onze Noordzee komen een tweehon-

in de weg staan, behalve in enkele spe-

derdtal vissoorten voor en een twintigtal dolfijn- en walvisachtigen. De populatie van vele

cifieke gevallen (zoals kabels trekken) of

soorten loopt (drastisch) terug. Sinds 2005 is men begonnen met de commerciële kweek

als er geen alternatief voorhanden is. In

van mosselen, in de hoop er de komende jaren een levensvatbare activiteit van te maken.

dat laatste geval is een passende beoor-

De vis- en vogelbestanden zijn veelal van goede kwaliteit, al is er druk vanuit verschillende

deling, eventueel met compenserende

hoeken. Zowel vervuiling, economie als militaire aanspraken bedreigen soms het precaire

maatregelen, nodig zoals de Europese

mariene evenwicht. Gelukkig is er de jongste jaren een licht positieve trend om beter door-

richtlijn dat voorschrijft.

dacht met het zeemilieu om te gaan. Een voorbeeld daarvan zijn de relatief recente afbake-

De Beheerseenheid van het Mathematisch

ningen van enkele Vogelrichtlijn- en Habitatrichtlijngebieden. In maart 2006 was er zelfs de

Model van de Noordzee (BMM) doet de no-

afbakening van een heus zeereservaat (zie verder).

dige wetenschappelijke monitoring en de Federale Overheidsdienst Leefmilieu legt een eerste beleidsplan voor aan de bevoegde minister, die het ten laatste tegen

Baai van Heist

afbakening verloopt nu eenmaal niet zo-

5 maart 2009 moet goedkeuren. Hierin

als op het land.

moeten de voorstellen staan voor het be-

6,76 km

Het gebied is onderdeel van een zone die

heer van dit gebied en de doelstellingen

Ten oosten van de oostelijke strekdam

afgebakend is als Vogelrichtlijngebied

ervan op korte en middellange termijn.



Federale overheidsadministratie Leefmilieu 2

in Zeebrugge, richting zee



NGI 5/5-6

(Speciale Beschermingszone 3) en heeft Noordse stormvogel boven de Noordzeegolven

Op 5 maart 2006 legde een Koninklijk Besluit de grenzen en gebruiksmodaliteiten van dit ‘gericht marien reservaat’ vast. Met volgend ‘Artikel 2’ werden ook de grenzen ervan bepaald: ‘In de zeegebieden wordt een gericht marien reservaat ingesteld van 6,76 km2, afgebakend door de basislijn en een lijn die de punten 1 tot 3 verbindt waarvan de coördinaten de volgende zijn: punt 1 : punt gelegen op de basislijn, 500 m van de oostelijke strekdam van de Haven van Zeebrugge; punt 2 : 51° 21.716’N/003° 13.268’O; punt 3 : 51° 21.60’N/003°14.20’O.’ Dit is vrij technisch, maar een dergelijke

Noordzee • 111

Oostende Het belangrijkste natuurproject van de voorbije jaren is ongetwijfeld het Natuurinrichtings-

gebieden kun je heel wat riet- en andere

project Oostendse Kreken, dat zich uitstrekt over een oppervlakte van meer dan zeshonderd

vogels aantreffen, als daar zijn: rietgors,

hectare. Het gebied heeft een groot aantal kreken, sloten, weiden en akkers die uiteindelijk

kleine karekiet en blauwborst, oeverzwa-

belangrijke aanpassingen zullen ondergaan. Op bepaalde plaatsen betekent dat een verho-

luw, tureluur, grutto, veldleeuwerik...

ging van het waterpeil, in andere deelgebieden diept men de afwateringsgreppels uit zodat

In de winter passeren hier onder meer le-

ze meer water, en dus leven, kunnen bevatten. Ongebruikte gebouwen gaan tegen de vlakte

pelaars, blauwe kiekendief, velduil, enzo-

en hoogspanningsleidingen komen onder in plaats van boven de grond terecht. De ‘actieve’

voort. Natuurlijk mogen de ganzen niet in

gebouwen krijgen een ‘ingroening’ zodat ze landschappelijk beter worden ingepast. Op vele

het lijstje ontbreken: het gaat hier vooral

plaatsen zal de wandelinfrastructuur drastisch verbeteren en komen aangeduide trajecten

om grauwe gans, kleine rietgans en kol-

om de wandelaars goed te begeleiden. En last but not least zit ook de realisatie van het

gans. Met een sterke verrekijker kun je hier

stadsbos Oostende in dit pakket.

heel wat ornithologische pret beleven.

Een interessant natuurgebied dat niet toegankelijk maar wel het vermelden waard is, is de Zwaanhoek. Bijna honderd hectare wordt beheerd door Natuurpunt, dat het vooral inricht als winterse ganzenopvangplaats. Maar door de drassige bodem is het eveneens geschikt voor verschillende moeras- en weidevogels die hier ofwel broeden ofwel voedsel komen zoeken tijdens hun trektocht naar noordelijke of zuidelijke regionen.

Raversijde

Provincie West-Vlaanderen

50 ha Bezoekerscentrum Nieuwpoortsesteenweg 636



NGI 12/1-2

Groene 62

zuidoosten vind je de Kleine Keignaert.

Wordt besproken bij de gemeente Gistel

Hoewel in dit laatste gebied geen specifiek

Dit provinciale domein is vooral een

(zie daar).

natuurbeheer wordt gevoerd is het wel

plaats die cultuur en geschiedenis als

belangrijk voor veel vogelsoorten. In beide

hoofdthema heeft. De indrukwekkende

Keignaert

Natuurpunt

19 ha Kapittelstraat

NGI 12/3-4

Een doorgedreven natuurontwikkelingsproject in twee fasen heeft de leefomstandigheden voor watervogels drastisch verbeterd. Aan de westzijde is het oude landschap min of meer in zijn oorspronkelijke staat hersteld nadat het een tiental jaar in landbouwgebruik is geweest. Het gebied is niet toegankelijk, maar je hebt wel een prima uitzicht vanaf de kijkhut, die je permanent kunt bezoeken. De Kapittelstraat vormt de grens tussen Oostende en Oudenburg. Ten noordwesten ervan ligt de Grote Keignaert, ten

112 • Oostende

Kramsvogel in duindoorn

Domein Raversijde, Oostende

overblijfselen van beide wereldoorlogen en de sfeer die je inademt van toen het domein nog eigendom was van prins Karel, staan hier centraal. Met de regelmaat van een klok vinden hier eveneens tijdelijke tentoonstellingen plaats die meestal een culturele en/historische in-

Zoutekreek & Straatkreek

ANB

de observatietoren krijg je een schitterend beeld van de streek en zie je hoe een flink aantal sloten en grachten de bodem

50-tal ha

doorsnijden. Een deel van het project be-

Polderdijk

staat erin de oevers van deze oppervlak-



NGI 12/3-4

tewateren natuurvriendelijker te maken, terwijl beplanting moet beletten dat nog

valshoek hebben.

De Zoutekreek ligt ongeveer parallel met

meer nutriënten van de akkers en weiden

Vanaf eind 2007 komt hier een vogel-

de Keignaert, zowat een kilometer meer

die in landbouwgebruik zijn in het water

opvangcentrum voor watervogels dat

naar het westen. Hij hoort eveneens bij

afspoelen. De boeren zijn uiteraard be-

permanent zal werken. Het zal een aan-

het reeds vermelde natuurinrichtings-

trokken partij, samen met vele andere

vulling zijn op dat in het Bulskampveld,

project en zal dus delen in de aanpas-

‘gebruikers van het landschap’.

waar vooral zieke of gekwetste ‘landvo-

singen die het werkgebied ondergaat.

Op die manier moet een waardevol maar

gels’ een tijdelijk onderkomen vinden.

Het zal een belangrijke plas worden voor

toegankelijk

water- en moerasvogels, terwijl de oude

waar je op alle ogenblikken onverwachte

graslanden in ere worden hersteld. Vanaf

waarnemingen kunt doen.

natuurgebied

ontstaan

Oostende • 113

Oostkamp Deze gemeente ten zuiden van Brugge heeft nog veel natuur op haar grondgebied, hoofdzakelijk gevarieerde entiteiten van bos in combinatie met weiden, akkers en interessante valleitjes. De oude spoorweg in het noorden is eveneens een interessant ecologisch en zacht recreatief gegeven. Bovendien mogen we zeker het kanaal Gent-Oostende niet vergeten te vermelden, want dat is een prachtig blauw-groen lint dat nog voor extra natuurwaarden zorgt. Oostkamp is mee ingeschakeld in een regionaal poelenplan en dat heeft al voor heel

Leiemeersen

Natuurpunt

36 ha Westdijk

NGI 13/5-6

wat extra amfibieën-, insecten-, planten- en vogelsoorten gezorgd.

Het gebied staat ook bekend als de

Het project Velddambeek is een schitterend voorbeeld van kleinschalig natuurherstel. Een

Vallei van de Zuidleie en ligt geprangd

stuk waterloop werd over een lengte van ongeveer vijfhonderd meter hermeanderd, terwijl

tussen het onvolprezen kanaal Gent-

kleine landschapselementen en reliëfrijke graslanden werden aangelegd. Verder is er voor-

Oostende en de spoorweg die hetzelfde

zien in educatieve infrastructuur en een wandelpad.

traject aflegt als de waterloop. Het gaat

Zoals je in het onderstaande lijstje kunt zien, ligt veel natuurgebied aan de gemeentegren-

in feite om de som van de Leiemeersen,

zen, waarbij meestal een groter deel zich op het grondgebied van de aangrenzende gemeen-

de Warandeputten (vrij toegankelijk en

te bevindt. Daar kun je verder nog de Munkebossen, Wilgenbroeken... bijtellen. Alles samen

beschikkend over twee kijkhutten en

een indrukwekkend aantal natuurgebieden dus en diegenen die volledig tot Oostkamp be-

twee kijkwanden) en Gevaert-Noord, al-

horen, zijn zeker niet van de minste.

lemaal natuurgebieden die als stapste-

Het is me opgevallen dat je, verspreid over het hele grondgebied, veel kastelen en grote

nen dienen voor vele natuurelementen.

hoeves vindt.

Al ongeveer vijfentwintig jaar beheert Natuurpunt dit prachtige voorbeeld van een venige bodem met kalkkwel dat in de jaren zestig een heus huisstort was.

Assebroekse Meersen

Doeveren

Een doorgedreven sanering heeft het in

Liggen vooral op het grondgebied van

Ligt grotendeels op het grondgebied van

zijn oude glorie hersteld en nu leeft

Brugge (zie daar).

Zedelgem (zie daar).

de natuur weer op. Het gebied is enkel

Citroenvlinder op bosanemoon

Beverhoutsveld Het grootste deel ligt op het grondgebied van Beernem (zie daar).

Bulskampveld Ligt grotendeels op het grondgebied van Beernem (zie daar).

Chartreuzemeers Is een deel van de Assebroekse Meersen in Brugge (zie daar) en het Mazelbeek- en Steenbrugsebosjescomplex (zie verder).

114 • Oostkamp

Leiemeersen, Oostkamp

toegankelijk tijdens de vele geleide wan-

kennis met organismen die je ‘van bui-

tegen het bebouwde Steenbrugge aanlig-

delingen, maar vanaf de kanaaldijk heb

tenaf’ niet kunt zien.

gen. De voornaamste troeven zijn niet al-

je een prima overzicht. Aan de andere

leen de landschappelijke waarde van het

kant van de Moerbruggebrug ligt nog een

geheel maar ook de oppervlakte. Deze ui-

tiental hectare Warandeputten, die je ook vanaf de kanaaldijk kunt bekijken. Let voor beide gebieden vooral op de vele watervogels en libellen. Zeker in de Leiemeersen leven enorm veel amfibieën, maar die kun je vanaf de waarnemingspost uiteraard niet zien. Vandaar dat ik

Mazelbeekbos en Steenbrugsebosjes

ANB

terste, westelijke uitloper van de meersen ten zuidoosten van Brugge maakt namelijk een klein deel uit van een ruwweg vijf-

23 ha

honderd hectare groot geheel.

Olmenstraat

De geschiedenis ervan is bijzonder rijk

NGI 13/1-2

en vrij goed gedocumenteerd, zodat we



heel veel weten over onder meer het land-

je echt wil aanraden om aan te sluiten

In de uiterste noordpunt van de gemeente

gebruik en de eigendomstoestand in de

bij een geleide wandeling. Wat je van de

ligt dit bosgebied in de vallei van de Ma-

loop der eeuwen. Dat is meestal erg waar-

beheerders te horen krijgt aan lokale we-

zelbeek. Het wordt doorsneden door de

devolle informatie om de ecologische

tenswaardigheden is buitengewoon in-

oude spoorweg en bestaat hoofdzakelijk

waarde nog beter in te kunnen schat-

teressant en zo maak je van heel dichtbij

uit bos- en weidepercelen die wel erg dicht

ten en het beheer eraan aan te passen.

Oostkamp • 115

De kleinschaligheid is tot vandaag een erg belangrijk gegeven en zowat de hoofdreden voor graduele klassering als landschap. Er zijn ook nog landbouwers actief die in de mate van het mogelijke meehelpen aan het natuurbeheer, onder meer door de inscharing van hun koeien.

Park Zorgvliet

Gemeente Oostkamp

Ter hoogte van het Nieuwenhovebos vloeien beide beken samen om enkele

20-tal ha

kilometers verder uit te monden in het

Kortrijksestraat (Waardamme)

kanaal Gent-Oostende. Het is jammer



NGI 13/5-6

dat de waterkwaliteit nog niet helemaal in orde is, maar er zijn verbeteringen in

Reeds in 1999 kocht de gemeente dit

op komst. Tegenwoordig schommelt de

park met de bedoeling de ecologische en

waterkwaliteit al rond een Belgische Bio-

landschappelijke waarde ervan veilig te

tische Index (BBI) van 5 op een schaal van

stellen. Onlangs volgde nog een uitbrei-

10. Dat betekent matig verontreinigd en

ding. Pronkstuk van het gebied is onge-

laat toe dat verschillende vissoorten hier

35 ha

twijfeld de erg waardevolle vijver, terwijl

kunnen overleven. In de nabije toekomst

Waterstraat

gemengde bosbestanden en een typisch

zal het bestand zeker nog uitbreiden.

NGI 13/5-6

drevenpatroon het geheel vervolledigen.

Op middellange termijn is de bedoeling

Nieuwenhovebos



Gemeente Oostkamp

Natuureducatie en zachte recreatie zijn

om meer grote, open percelen in het na-

Dit gebied sluit naadloos aan op het Rooi-

de andere pijlers waarop de gemeente

tuurgebied te bebossen en de toeganke-

veld-Kampveld-Papenvijvers-complex

het domein wil beheren, al blijft een deel

lijkheid ervan nog te verbeteren.

(zie verder) en is gerangschikt als land-

voorbehouden voor puur natuur. Waar

schap. De samengevloeide Hertsberge-

mogelijk zal de gemeente het initiatief

en Rivierbeek legt hier haar laatste traject

nemen tot verdere uitbreiding van dit

af tot aan het kanaal Gent-Oostende. Het

waardevolle gebied.

Nieuwenhovebos is erg gevarieerd en dus grotendeels vergelijkbaar met het gebied waarmee het een ecologische eenheid vormt. Men deed in het Nieuwenhovebos een merkwaardige vondst: een gewone grootoorvleermuis, die op de Vlaamse Rode Lijst als ‘bedreigd’ vermeld staat. Ze werd ontdekt tijdens een routinecontrole in een vogelnestkast.

Rooyveld-KampveldPapenvijvers

ANB

238 ha waarvan een 30-tal ha bosreservaat Waterstraat

NGI 13/5-6

Hier vind je ook nog een speelbos, terwijl

Deze streek ten noorden van deelge-

het wandelpadennet onbeperkt toegan-

meente Waardamme is in feite een oud

kelijk is tussen zonsopgang en zonson-

Heidegebied dat al lang geleden is aan-

dergang. Fietsen zijn niet toegelaten.

geplant met heel wat boomsoorten. Van-

In het noorden ligt kasteel Erkegem bijna

daag is het een mooi boscomplex, met

tegen de autosnelweg E40 aan.

tussenliggende weiden en akkers, dat in de onmiddellijke buurt nog schilderachtige landschappen herbergt. Kijk maar eens goed naar de valleien van de Hertsberge- en Rivierbeek, die zich werkelijk betoverend door het landschap slingeren en dit natuurgebied als het ware omsingelen. Vooral bij eerstgenoemde beek is het bochtenwerk zonder meer indrukwekkend. Het is een van de mooiste valleien die ik heb gezien in de provincie.

116 • Oostkamp

Roepende fazant

Oostrozebeke De natuurwaarden in de gemeente zijn om verschillende redenen beperkt te noemen. De oppervlakte is klein en bevindt zich in een van de meest verstedelijkte regio’s van de provincie. Hier en daar liggen natuursnippers verspreid over het volledige grondgebied: de vallei van de Krommendijkbeek is er een van. De kleiput Vinkhoek heeft een oppervlakte van 3,5 hectare en een nabestemming als natuurgebied. Dat biedt op termijn goede perspectieven om een rijke flora en fauna te herbergen. Iedereen kent de Visscherie, een soort park van minder dan twee hectare pal in het centrum van de gemeente. Van hieruit kun je naar de Groene Long stappen, ook een groen kleinood in de bebouwde sfeer. Verder hebben de oude spoorwegberm en de oevers van het kanaal Roeselare-Leie op sommige plaatsen nog een interessante, meestal vrij schrale vegetatie. Het belangrijkste gebied voor natuur en landschap is ongetwijfeld de Mandelvallei met haar Mandelmeersen. Zowel ten oosten als ten westen van het Sportcentrum bezit de Mandelvallei nog relatief mooie stukjes. De Mandelmeersen zelf zouden een volwaardig natuurgebied kunnen zijn, maar er is tot vandaag de dag nog geen specifiek natuurbeheer op grote schaal voorzien. Hier en daar zijn ruige stukjes gecombineerd met natte weiden waar planten, insecten en watervogels goed gedijen. Tijdens de hoogzomerperiode vliegen de libellen hier nog echt rond je hoofd. Op het grondgebied van Oostrozebeke stromen heel wat interessante beken en beekjes die behoren tot het stroomgebied van de Mandel, maar helaas laat de waterkwaliteit over het algemeen te wensen over. Mandelmeersen, Oostrozebeke

Oostrozebeke • 117

Oudenburg Ook dit is een typische vlakke poldergemeente waar talloze akkers en weiden elkaar afwisselen. Daarbij komen twee kanalen die het grondgebied doorkruisen: dat van Gent naar Oostende en het kanaal Plassendale-Nieuwpoort. De Kleine Keignaert ligt aan de westzijde, samen met de Zwaanhoek, dat een schitterend natuurgebied is doch niet vrij toegankelijk. Het bekendste natuurgebied met zeer hoge natuurwaarde is vast en zeker De Hoge Dijken. De omgeving van de Bourgognepolder is eveneens een mooi natuurgebied, maar evenmin

’t Pompje

Natuurpunt

8 ha Clemensheulestraat

NGI 12/3-4

toegankelijk. Uiteraard kun je ze altijd bezoeken via de geleide wandelingen die Natuurpunt

Dit natuurgebied is niet toegankelijk,

hier met de regelmaat van een klok organiseert.

maar vanaf de omgeving heb je een prima

Het mooiste gedeelte van het grondgebied vind ik zeker het noordelijke, dat ten noorden

uitzicht op de natuurwaarden in de wijde

van de E40 gelegen is. Het is hier biljartvlak, maar de plaatselijke variatie in bodem, vege-

omgeving. Het ligt in de onmiddellijke

tatie en waterhuishouding biedt interessante perspectieven, zowel op landschappelijk als

buurt van een oude steenbakkerij en be-

ecologisch vlak.

staat vooral uit weiden, waar op sommige plaatsen in nog niet eens zo lang vervlogen tijden klei werd gewonnen. Nu zijn het rasechte ganzengronden waar vooral

Hoge Dijken of Roksemput

terwijl kluut en bergeend regelmatige

kolganzen en kleine rietganzen hoge con-

broedvogels zijn. In de zomer van 2006

centraties halen. Daarnaast springen de

Ligt gedeeltelijk op het grondgebied van

vlogen hier onder meer verschillende dis-

roofvogels in het oog, want als je soorten

Jabbeke.

telvlinders, gele luzernevlinders en ko-

als buizerd, ruigpootbuizerd, torenvalk,

ANB

ninginnenpages, maar dat had zo goed

slechtvalk en sperwer op je lijstje hebt

53 ha

als zeker te maken met het uitzonderlij-

staan, kun je moeilijk klagen. Al vele jaren

Oude Bruggeweg

ke seizoen dat we toen kenden. Toch viel

na elkaar tekent men hier broedgevallen

me op dat het icarusblauwtje meer dan

op van verschillende steltlopers als kluut,





NGI 12/3-4 en 12/7-8

elders aanwezig was. Alles samen ging

tureluur en grutto. De rust in de regio is

Deze oude zandwinningsput is slechts

het om verschillende tientallen, hoofd-

daar uiteraard niet vreemd aan. En dat

gedeeltelijk toegankelijk, maar je hebt

zakelijk mannelijke exemplaren.

willen de beheerders zo houden.

wel een prima overzicht over deze diepe plas. Het is vooral een watervogelgebied dat winter en zomer dichtbevolkt is met vooral eendachtigen. Toch valt ’s zomers ook de kolonie met honderden oeverzwaluwen op die onophoudelijk boven het wateroppervlak vliegen in de hoop insecten te verschalken. Je kunt aan je nieuwsgierige trekken komen in natuureductatief centrum De Grote Zaagbek, dat in 2003 gerenoveerd werd. Verder zijn er nog enkele kijkhutten die je goede observatiemogelijkheden bieden. De begeleidende infrastructuur is hier dus dik in orde. ’s Winters vormt het trio smient, slobeend en wintertaling de trekpleister,

118 • Oudenburg

’t Pompje, Oudenburg

Pittem Deze kleine gemeente ligt centraal in West-Vlaanderen, in de dichtst bebouwde streek. Dat is historisch zo gegroeid en je kunt de klok niet meer terugdraaien. De Schelle- en Devebeek, waarvan de valleien hier nog een redelijke structuur en landschapswaarde bezitten, vormen de zuidgrens van het grondgebied. Qua natuurpotentieel is dit zowat de voornaamste vallei van deze gemeente. Officieel erkende natuurgebieden zijn er niet, maar wel enkele kleinere natuurgebieden die er best mogen wezen. De Egemse Veldekens bijvoorbeeld liggen in de uiterste noordpunt van het grondgebied. Ze grenzen aan de vallei van de Ringbeek. Het domein Ronceval, particulier bezit, grenst in het oosten aan buurgemeente Tielt en is mooi gelegen op een zuidhelling die opklimt tot vijfenveertig meter boven de zeespiegel. De gemeentelijke westgrens schiet rakelings voorbij provinciaal domein ’t Veld, dat al op Ardoois grondgebied ligt (zie daar).

Wild konijn

Pittem • 119

Poperinge Poperinge heeft nog een heleboel bossen op zijn grondgebied al is het areaal tegenwoordig

stappen onderneemt als het verzame-

erg versnipperd in vergelijking met de achttiende en negentiende eeuw. Zo kun je de deelge-

len van vruchten en het opkweken ervan

bieden Bardelenbos-Canadabossen-Couthofbos-Dozinghem-Theetbos allemaal tot het his-

verdient zeker navolging in andere ge-

torische complex van de Sixtusbossen rekenen. Dat behoorde tot de brede bosgordel tussen

bieden. Bijzonder zijn de spontane groei-

Watou en Beselare, maar dat is niet goed zichtbaar meer.

plaatsen van mattenbies in de nieuw

Tussenin ligt een reliëfrijk landschap dat uiteraard niet de hoogten van het nabijgelegen

aangelegde poel en van late ogentroost

Heuvelland haalt, maar hier en daar toch vlot over vijftig meter boven de zeespiegel uit-

(een halfparasiet) op de flanken ervan.

stijgt. Vanzelfsprekend lopen hier dus ook verschillende beekvalleien die dit heuvelachtige

Dit is werkelijk een geslaagd project

gebied extra kleur geven.

waar zowel natuur als de Poperingenaar,

Het Stadspark is een recent aangelegd gebied dat vooral recreatie, cultuur en educatie wil ver-

samen met andere (West)-Vlamingen,

enigen. Op deze drie hectare is eveneens gedacht aan natuurinrichting, vooral in de zone rond

beter van worden.

de oude arm aan de Poperingevaart. Waterpartijen, hooiland, boomgaard, rietkraag en een waterzuiveringssysteem zijn plekjes waar natuur zich goed voelt. Het is enigszins vergelijkbaar met de Bommelaer (zie verder), maar dan op kleinere schaal en iets minder natuurlijk.

De Galgebossen Liggen grotendeels op het grondgebied van Ieper (zie daar).

De Bommelaer

Stad Poperinge

10-tal ha Abeelseweg

NGI 27/3-4

De stad timmert hier zwaar aan de weg om natuur een plaats te geven en het educatieve aspect in de verf te zetten. Vanaf 1987 werden natuurzones ingericht op met huisvuil volgestorte, voormalige kleiputten. Dit gerecycleerde natuurgebied is van een goede kwaliteit maar uiteraard nog vrij jong en dus in volle ontwikkeling. Het gebied herbergt al heel wat vogelsoorten, ook onverwachte, zoals de waterspreeuw (in 2001 eenmaal waargenomen in de onmiddellijke omgeving!), geelgors, waterral, havik, watersnip, ijsvogel... Boven de aangelegde poelen zag ik de platbuik (libellensoort) zijn uitkijkpost meermaals verlaten om uit te halen naar een voorbijvliegend insect, terwijl verschillende juffertjes verwoede paringspogingen deden maar telkens werden lastiggevallen door jaloerse soortgenoten.

120 • Poperinge

Dat er aandacht is voor het gebruik van autochtoon materiaal kun je alleen maar toejuichen en dat men daartoe concrete Couthofbos, Poperinge

Helleketelbos, Poperinge

Helleketelbos

hoofdzakelijk een recreatiedomein, maar

Het Regionaal Landschap West-Vlaamse

ANB

hier en daar zijn de natuurwaarden toch

Heuvels en de stad Poperinge organise-

43 ha

van belang, getuige onder meer de aan-

ren regelmatig geleide wandelingen,

Helleketelweg, Stoppelweg

wezigheid van voornoemde eikelmuizen

waarop je onder meer inlichtingen krijgt

en de kamsalamander. In 2004 werd hier

over het gevoerde beheer.

ook de inlandse, rode eekhoorn ontdekt.

Heel recent werd het weitje met het ‘hek-

Het Helleketelbos is een structuurrijk

Deze spontaan gevestigde populatie

senhuisje’ op verworven. De aanplant

loofbos op minder dan drie kilometer

wist zich recent nog uit te breiden.

van een haag en een boomgaard, samen

van de Franse grens (Steenvoorde) waar

Rond 1990 vestigde zich tevens een

met het herstel van een walgracht, ko-

de eikelmuis nog een thuis heeft. Dat

gezonde reeënpopulatie in het Helleke-

men de natuurontwikkeling ten goede.

je in de buurt van Heuvelland bent, kun

telbos. Van hieruit verspreidden ze zich

je merken aan het uitgesproken reliëf.

over de hele regio.

Een klein deel van het gebied bestaat

Het is merkwaardig dat het gebied is op-

Sixtusbossen

uit naaldhout, vooral de noordzijde. Op

gedeeld in twee duidelijk van elkaar ge-

Liggen vooral op het grondgebied van de

bepaalde plaatsen oogt het loofbosge-

scheiden delen. Dat is het gevolg van de

gemeente Vleteren (zie daar).

deelte echter nog heel natuurlijk. Het is

akkers die er al erg lang tussenin liggen.





NGI 27/3-4

Poperinge • 121

Roeselare Als ik aan deze stad denk, heb ik altijd die indrukwekkende westen- en zuidenring voor ogen

euze bomen. Daar zag ik onder meer de

waarbinnen zowat alle bebouwing geconcentreerd is en waarbuiten het plots een heel stuk

grote bonte specht op een afgestorven

opener wordt – in het zuiden zou ik zelfs de term landelijk durven te gebruiken.

tak inhakken, terwijl iets verderop wel

Hier bevinden zich trouwens De Kleiputten, een erg interessant natuurgebied dat in beheer

twintig gewone vinken opvlogen toen ik

is bij Natuurpunt en onder begeleiding bezocht kan worden.

daar passeerde.

Rond dit natuurgebied werken de stad en ANB aan een stadsbos. Momenteel zijn er een

Het plaatselijke kasteeldomein is niet

vijftiental hectare aangelegd, met daarin onder meer een speelbos en een hoogstamboom-

vrij toegankelijk, de rest van het gebied

gaard. Deze stad is zich bewust van het kleine groenareaal op haar grondgebied en wil daar

wel. In 2007 wordt de slotgracht rond

door middel van dit project wat aan doen. Als het nieuwe bos er is zal er ook een groene

dit kasteel ontslibt om er helder water in

verbinding komen met het huidige Sterrebos, dat zich binnen de N36 bevindt. Op de manier

te krijgen. Daardoor zullen ongetwijfeld

ontstaat aan de zuidrand een enorme groene long waar inwoners en andere belangstellen-

verschillende soorten waterplanten en

den naar hartelust zacht kunnen recreëren.

insectensoorten deze waterpartij komen bewonen. In de buurt van het kasteel liggen kleurrijke hooilanden met margriet, moerasspirea, gewoon knoopkruid en de

Kezelbergroute

vogelsoorten, vooral houtduif en lijster-

zeldzame blauwe knoop.

Loopt ook door Menen en Ledegem (zie

achtigen, bessen plukken.

Op termijn komt er een groene verbin-

daar).

Het drevenpatroon is in een twaalfbe-

ding met het stadsbos in het zuiden, ter

nige stervorm aangelegd en oogt enigs-

hoogte van De Kleiputten.

zins indrukwekkend met zijn majestu-

Sterrebos

Provincie West-Vlaanderen

27 ha Parking Zilverbergstraat (Rumbeke)

NGI 20/7-8

Dit provinciedomein werd deels ingericht rond bestaande en nieuwe natuurwaarden. Je vindt hier wel de typische parkbomen als plataan, moerascypres en Ginkgo biloba, maar voor dit boek zijn enkele andere plantensoorten van groter belang. Bij mijn bezoek eind augustus waren engelwortel, gewone berenklauw en peen de zichtbare vertegenwoordigers van de schermbloemenfamilie. Het gonsde toen ook van de zweefvliegen. Vooral telgen uit het geslacht blinde bij waren bijzonder actief. Op de ringmuur omheen de kasteeltuin groeien schitterende klimopbestanden. Daar zie je laat op het jaar veel zweefvliegen foerageren en in de winter vele

122 • Roeselare

Sterrebos, Roeselare

Ruiselede Dit is de molengemeente bij uitstek. Hoewel de talloze schitterende bouwsels uit het verleden dan wel grotendeels verdwenen zijn, siert hier en daar toch nog eentje het landschap. Ze zijn over het algemeen wel goed gedocumenteerd. Je hebt hier trouwens een heuse molenwandelroute die je langs verschillende van deze nog aanwezige monumenten brengt. Enkele kun je zelfs nog bezoeken terwijl ze actief zijn. In dit vlakke landschap volstond het blijkbaar een hoge molen te bouwen om voldoende wind te vangen. Het grondgebied is immers erg laaggelegen, zeker als je weet dat het hoogste punt (nabij het Ruiselede Veld in het uiterste noorden) amper achtentwintig meter boven zeeniveau uitsteekt. Daarna volgt de zone rond de Oude Molen, in het uiterste westen, met een hoogte van 26,25 meter. De Vorte Bossen zijn erg bekend bij natuurliefhebbers om hun hoge natuurwaarde. Van daaruit kun je in de onmiddellijke buurt het Bulskampveld (Beernem), de Gulke Putten en de Vagevuurbossen (Wingene) en het Predikherenbos (Ruiselede) bezoeken, die ook interessante natuurgebieden zijn. De Parochieveldroute brengt je langs deze mooie, ecologisch verwante bos- en heidezone. Zoveel bos er groeit in het noorden, zo weinig is er in het zuiden. Daar zijn het vooral akkers en weilanden die het landschap kleuren. Landbouw is hier nog een belangrijke sector, met onder meer veel veeteelt (waarbij varkens een belangrijke plaats innemen). Dat is ook in buurgemeente Wingene het geval.

Slanke sleutelbloem

De Visserij

Gemeente Ruiselede

zandlemige zuiden waardoor hier nog struikheide groeit, al is het in een mi-

23 ha

nimumbezetting. Zoals je kan zien zijn

Bruwaanstraat, Krommekeerstraat,

de bosbestanden afwisselend samen-

Bosdreef



NGI 21/1-2

gesteld uit naald– en loofhout. De mens heeft in de loop der tijden de soortkeuze bepaald toen hij alle hier aanwezige bo-

Je zou dit een gemeentelijk bosgebied

men heeft aangeplant, met als gevolg

kunnen noemen dat ontspanning biedt

een eerder onnatuurlijk beeld van bo-

aan het hele gezin. Toch vind je heel wat

men op een rij. Gelukkig is de struiklaag

natuurelementen in dit bos annex vijver.

in de loofhoutbestanden redelijk goed

Deze laatste is een restant van oude wit-

ontwikkeld, zodat je daar een wildere

zandwinning (1861), maar intussen is

variant van het bos krijgt.

het gebied ingericht naar modernere con-

Oost-Vlaanderen,

cepten. Het obligate geboortebos is uiter-

grondgebied van de gemeente Aalter,

aard aanwezig en de Parochieveldroute

ligt slechts een paar honderd meter ver-

passeert hier. Dit is het brongebied van

der naar het noorden.

meer

bepaald

het

de ecologisch heel interessante Wantebeek, die ook door de Vorte Bossen loopt. Je bevindt je op de scheidingslijn tussen het zandige noorden en het meer

Ruislede • 123

Vorte Bossen, Ruiselede

Vorte Bossen

ten zijn Pachte- en Wantebeek aspectbe-

zweefvliegen. Je hebt hier dus te maken

palend want door hen kunnen onder meer

met een heel dynamische, maar werkin-

50-tal ha

bosanemoon, muskuskruid en slanke

tensieve cyclus met een omlooptijd van

Bruwaanstraat

sleutelbloem gedijen op de vochtige

vijftien à twintig jaar.

bodem. De Wantebeek treedt af en toe

De Vorte Bossen liggen aan de zuidrand

buiten haar oevers zodat je hier af toe

van wat vroeger een groot heidegebied

De Vorte Bossen zijn een belangrijk na-

eens verdronken natuur kunt waarne-

was. Wist je dat toen vlakbij nog ga-

tuurgebied met vooral, maar niet uit-

men.

gel groeide? In heel Vlaanderen is deze

sluitend, natte sfeer. Op de droogste

De beekbegeleidende bossen zijn groten-

merkwaardige plantensoort stilaan aan

percelen of langs de weg ontdek je hier

deels samengesteld uit loofhout dat op

het wegkwijnen; zelfs in Limburgse kern-

en daar nog wat struikheide, restanten

sommige plekjes een specifiek hakhout-

gebieden doet ze het niet goed.

van uitgestrekte heidegebieden uit het

beheer krijgt. Door het terugzetten van

Het noordelijke deel van de Vorte Bossen

verleden.

deze bomen en struiken komt er opnieuw

is vrij toegankelijk.

Op de drogere zandgronden wisselt loof-

licht op de bodem en dat stimuleert niet

hout (vooral zomereik) af met naaldhout

alleen de kruiden, maar ook de insecten

(meestal grove den). In de natste gedeel-

die vooral van hun bloemen leven, zoals





124 • Ruislede

Natuurpunt

NGI 21/1-2

Spiere-Helkijn kante kilometer) heeft een inwonersaantal van iets meer dan 2000 zielen. Klein maar fijn

Trimaarzate (Groene As)

dus, want het is hier aangenaam toeven. De openheid van het landschap laat je nog ade-

Loopt ook door Avelgem en Kortrijk.

Deze minifaciliteitengemeente met een oppervlakte van een goede 1000 hectare (10 vier-

men en de aanwezigheid van de Schelde veroorzaakt dat speciale watergevoel dat alleen deze stroom je kan schenken. Spiere ligt ingesloten in de oksel van de Schelde en het Canal de L’Espierres in combinatie met de Zwarte of Grote Spierebeek. Helkijn ligt nog dichter bij de Schelde, maar is verder nog een echte open landbouwzone. Het gebied tussen de kasteelhoeve Mote en het kasteel



Provincie West-Vlaanderen

14 km Pijpestraat en Helstraat

NGI 29/5-6

Spiere is dan weer een stevige groene long wegens het tussenliggende park. Dit laatste ge-

Dit is een van de acht Groene Assen in

bied is wel privé-eigendom.

beheer bij de provincie. De naam slaat op de Vlaamse seizoenarbeiders die met de trein naar Henegouwen (mijnbouw) of Frankrijk (bietenteelt) spoorden. Lokaal werden ze zwervers, trimaars of trimards genoemd. Vandaag is het een echte groene as in het landschap en zeker niet de kortste. Verder naar het westen doen twee andere delen van de oude spoorlijn dienst als functioneel fietspad. In de bermen vind je overal interessante natuurelementen in de vorm van een nog vrij grote verscheidenheid aan planten, vogels en insecten. Je kunt er tegelijk een landschappelijke uitstap van maken en genieten van het vele groen op dit bijzondere punt in Vlaanderen: je bevindt je hier op de grens van West-Vlaanderen en Henegouwen (Warcoing), terwijl Frankrijk slechts een vijftal kilometer verderop ligt.

Trimaarzate, Spiere-Helkijn

Spiere-Helkijn • 125

Staden Staden is een land- en tuinbouwgemeente die op enkele plaatsen enig reliëf heeft. De heuvels Stadenberg-Tiendenberg-Zeugeberg liggen allemaal tussen veertig en vijftig meter boven de zeespiegel, terwijl de rest van het grondgebied gemiddeld tussen twintig à dertig meter hoog ligt. Iets ten westen van de Stadenberg doorsnijdt de Vrijbosroute deze heuvel en dat kun je er heel even aan voelen. Een van de brongebieden van de Mandel, toch een belangrijke zijrivier van de Leie, loopt over een deel van het grondgebied, richting Roeselare. De waterkwaliteit is slecht, maar men is met zuiveringsprojecten bezig. De omgeving van het Polderbos en de Keuneleute, ten noorden van Westrozebeke is bij fietsers bekend door de leuke helling. Ook hier heeft de gemeente plannen voor natuurontwikkeling. Nu bestaat het bos vooral uit kastanjebomen en in de toekomst zal er nog meer inheems materiaal worden geplant om uiteindelijk een volwaardig bos te verkrijgen. Zover zijn we vandaag echter nog niet. Door het gebied loopt de Polderbeek, die via de westelijke helling afwatert in de richting van Houthulst. Dit deelgebied van de gemeente stond vroeger bekend als een moerassige zone. Men sneed er veel riet voor dakbedekking van huizen in de wijde omgeving, maar deze activiteit werd lang geleden stopgezet wegens niet meer rendabel. De vallei kan vandaag nog redelijk nat voor de dag komen.

Keuneleutebos, Staden

Vijverbos

Heuvelland, dat toch een dertigtal kilo-

delt door weide- en landbouwgebieden

meter verder ligt.

die op sommige plaatsen nog een rela-

10 ha

Dit bos is perfect toegankelijk voor alle

tief gave indruk laten.

Vijverbosstraat

gebruikers.

De route zelf loopt onder meer via het





ANB

Ieperleekanaal (Ieper) en het Vrijbos

NGI 20/7-8

(Houthulst), maar in Staden zie je vooral

de verenigde inspanningen van over-

Vrijbosroute (Groene As)

heid en privépersonen. Het geeft deelge-

Delen van deze route liggen ook in Ieper,

pieper. Deze vogelsoorten gaan de jong-

meente Westrozebeke een groene long

Langemark en Kortemark.

ste jaren erg achteruit, ook hier.

Dit natuurgebied kwam tot stand door

aan de oostkant. Het betreft voornamelijk gemengd loofhout met slechts een paar percelen populier. Dankzij de Vijverbeek, die hier ontspringt, ontstond een vorm van bronbos,



Provincie West-Vlaanderen

of zie je nog een veldleeuwerik of gras-

Wanneer de boeren ploegen, zie je hoe

10 km

kokmeeuwen de regenwormen komen

Stadensteenweg

oppikken, terwijl hier ook de patrijs en



NGI 20/3-4

een zeldzaam type op Vlaams niveau.

Deze Groene As op de oude spoorweg-

De voorjaarsflora is dan ook goed ont-

bedding tussen Ieper en Kortemark

wikkeld met onder meer slanke sleutel-

werd ingericht als fiets- en wandelpad

bloem en bosanemoon. In de herfst zijn

en staat in verbinding met de bekende

de kleuren van de verwelkende bladeren

Groene 62. Laat het dus duidelijk zijn dat

enorm geschakeerd in allerlei tinten.

de mooie landschappelijke waarde die

Vanaf de zuidkant kun je kijken tot in

nog hier aanwezig is primeert. Je wan-

126 • Staden

landbouwgebied. Als je geluk hebt, hoor

talrijke kieviten leven.

Tielt Hoewel Tielt een vrij grote stad is, heeft het nog mooie stukjes natuur op zijn grondgebied. Toch speelt in het buitengebied landbouw, en dan vooral de varkensteelt, de eerste viool. Aan de uiterste zuidgrens met Dentergem bevindt zich de Speibeekvallei met in de onmiddellijke nabijheid het Gaver(meers)bos in de buurt van de Gavermeersen op het voormalige grondgebied van fusiegemeente Aarsele. Het is een tamelijk ruig en vochtig populierenbos met weinig toegankelijkheid, maar net naast dit bos loopt wel een fiets- en wandelpad. De omgeving van de Poelberg, vlak bij de Meikensbossen (zie Dentergem) is heel mooi door het uitgesproken reliëf. Ettelijke fietsers en wandelaars brengen er een deel van hun weekend door. De relatief recente bebossing van de Poelbergflank kaderde in het gemeentelijke natuurontwikkelingsplan. Deelgemeente Kanegem is de geboorteplaats van Godfried Danneels. We hebben slecht één kardinaal in heel België, dus met wat fantasie zou je hem een Rode Lijstsoort kunnen noemen. De titel mooiste plaatsnaam gaat wat mij betreft naar deelgemeente Schuiferskapelle, al is daar qua natuur niet zoveel te zien. Maar een mens kan nu eenmaal niet alles hebben.

Gavermeersbos, Tielt

Agaatvlinder

Tielt • 127

Torhout Torhout is de hoofdplaats van het Houtland en noemt zich de groene long van West-Vlaanderen. Daarvoor zijn vooral drie grote bos- en parkgebieden verantwoordelijk: domein d’Aertrijcke, het Groenhovebos en een deel van het Wijnendalebos. Hiermee heeft de stad inderdaad een grote lap groen op zijn grondgebied. Dit natuurgeweld ligt als een driehoek in de noordelijke helft van de stedelijke oppervlakte met het centrum van Torhout pal in het midden van de basis. In de zuidelijke helft zijn zo goed als geen bosstructuren aanwezig en vind je een relatief

Groenhovebos

Gemeente Torhout en ANB

100-tal ha Torendreef

NGI 20/3-4

open landbouwgebied met verspreide bebouwing. Ettelijke beken schuurden zachte, ondie-

Groenhovebos bevat een kleine speelzone

pe valleien uit die zich door het landschap slingeren. De waterkwaliteit laat te wensen over,

die er kwam na grote inspanningen van

maar als alles goed gaat zou daar op middellange termijn verbetering in moeten komen.

velen. Met als resultaat dat de Torhoutse

De Groene 62 is een kanjer van een natuurlijke en toeristische troef. Daar vinden massa’s zachte

jeugd een plek heeft waar ze natuur kan

recreanten hun gading voor een aangename landschappelijke en natuurlijke uitstap, al dan niet

beleven in vele facetten, al kan spelen

met de familie. In geen tijd ben je aan zee, zodat een dagtrip heen en weer perfect tot de moge-

slechts onder specifieke voorwaarden en

lijkheden behoort als je plots zin krijgt in een uitwaaimoment aan de kust of in de polders.

moeten groepen eerst een aanvraag indienen bij de Jeugddienst. Iedereen kan terecht op de vrij toegankelijke speelzone aan de bosrand in het begin van de Toren-

Domein d’Aertrijcke

acint, slanke sleutelbloem of daslook zul

dreef. Op die manier hopen de initiatiefne-

je hier dan ook tevergeefs zoeken. De zure

mers de nieuwe generaties de liefde voor

45 ha

bodem herbergt wat klaverzuring en pluk-

natuur bij te brengen.

Zeeweg

jes varens, terwijl kamperfoelie en haze-

Het bosbestand is vooral samengesteld

laar iets uitbundiger aanwezig zijn.

uit gemengd loofhout, maar de percelen

Qua bomen springen de enorme paar-

van gemengd loof- en naaldhout zijn in

Oorspronkelijk was dit familiebezit onge-

denkastanjes en platanen in het oog,

de meerderheid. De oostgrens van het

veer honderd hectare groot. Dat is in de

vooral in de omgeving van het kasteel.

gebied wordt op enkele percelen na ge-

loop van de geschiedenis herleid tot de hui-

De rest van het bos behoort min of meer

vormd door de autosnelweg E403 en dat

dige 45 hectare. Dit is een klassiek aange-

tot het gemengd loof- en naaldhoutty-

is helaas hoorbaar. Gelukkig valt het wel

legd park met een combinatie van strakke

pe (vooral in het westen) met verschil-

mee als de wind uit westelijke richting

en golvende lijnen zoals we die van ver-

lende mezensoorten als zwarte, kool-,

waait, wat hier meestal het geval is.

maard architect Fuchs gewoon zijn. Deze

pimpel-, kuif- en staartmees. Ze zijn

Het kleine heideveld dat in beheer is ver-

man liet zijn sporen na in veel tuinen en

het hele jaar aanwezig, maar uiteraard

wijst naar vroegere tijden toen zowat al-

parken, zowel in Vlaanderen als daarbui-

het best zichtbaar in de periode zonder

les hier in de heidesfeer baadde. Hier leeft

ten. Ook het oorspronkelijke beplantings-

bladeren aan de bomen.

onder meer nog een populatie van de le-





Provincie West-Vlaanderen en Stella Maris

NGI 12/7-8

schema is een klassieker, met heel wat

vendbarende hagedis. Maar ontdek ook de

exotische soorten als de mammoetboom

ijsvogel in de buurt van de vijvers, stekel-

en moerascypres die je in verschillende

Groene 62

baarzen in de Regenbeek en salamanders

gelijksoortige parken terugvindt.

Wordt besproken bij de gemeente Gistel

in de depressies rond de vijvers. Ten slotte

Het domein is gevestigd op voormalige

(zie daar). Het traject loopt van Torhout

is er nog een bosleerpad voor kinderen die

zandige heidegronden en dat zie je dui-

tot Oostende.

meer willen bijleren over de geheimen van

delijk aan de spontane vegetatie onder de

dit gebied. De zachte recreant kan op een

bomen. Het opvallende voorjaarsaspect met klassiekers als bosanemoon, boshy-

heel aantal manieren de interessante na-

Wijnendale

tuurwaarden ontdekken.

Dit ligt vooral op het grondgebied van < Domein d’Aertrijcke, Torhout

Ichtegem (zie daar).

Torhout • 129

Veurne Veurne kun je met recht en reden een echte polderstad noemen. De bebouwing is nog grotendeels geconcentreerd rond een herkenbaar centrum en daarbuiten is het polderlandschap baas. De boeren ploegen daar namelijk enthousiast de zware kleigrond om hun grote bedrijfszetels leefbaar te houden. Platter dan hier zul je het landschap wellicht niet meer vinden, dus wapen je tegen de wind als je komt wandelen of fietsen. Tal van fiets- en wandelroutes doorkruisen immers het mooie landschap en doen de vele idyllische polderdorpen aan die deel uitmaken van Veurne. De merkwaardige landschapsvorm van de Moeren zet zich nog gedeeltelijk door in Frankrijk, dat de westgrens vormt. Behalve het polderlandschap en de Moeren kun je in Veurne kennismaken met een deel van het zandleemplateau van Isenberge dat rondom de dorpen Vinkem, Wulveringem en Houtem ligt. Kleine landschapselementen als hagen, houtkanten en bomenrijen doorbreken het open landschap. Zo goed als zeker is Veurne de stad met een van de hoogste concentraties aan huiszwaluwen en bruine kiekendieven van heel West-Vlaanderen. Dat is de verdienste van natuurwerkgroep De Kerkuil, die binnen het Regionaal Landschap IJzer & Polder opereert, en zich ook bekommert om andere vogelsoorten. De Kerkuil zorgt onder meer voor kunstmatige zwaluwnesten en bescherming, onder andere van de nesten van de bruine kiekendief. Van deze laatste vogelsoort werden in 2005 op gronden van landbouwers vier broedgevallen geregistreerd. Enkel Diksmuide deed beter met niet minder dan acht koppels.

Kerkuil

In de Cardinaelshoeve en de Rode Poort heeft het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) twee initiatieven voor natuurontwikkeling opgestart, maar geen van beide sites is openbaar toegankelijk.

Cardinaelshoeve, Veurne

130 • Veurne

Vleteren De gemeente bestaat uit Oost- en West-Vleteren en Woesten. De IJzer vormt even de noord-

de buurt broedt. In de zomer kun je hem

grens, terwijl de Poperingsevaart een belangrijke waterloop is die het grondgebied door-

urenlang zien jagen boven de uitgestrekte

snijdt. De voornaamste activiteit is in ieder geval de landbouw, maar die is de jongste de-

poldergronden. Het provinciale wandelpad

cennia van aanschijn veranderd. Maïs is ook hier een belangrijke teelt geworden, vlas zie je

Brabanthoekwandeling is ingewandeld en

bijna niet meer als gewas op de velden staan en hop is helemaal verdwenen. Verder zijn er

toont de ruime omgeving van deze regio.

nogal wat weiden en graslanden die zich vooral concentreren in de valleigebieden en kreeg deze regio verschillende ruilverkavelingen te verwerken. In het kader van ruilverkaveling Reninge beplantten kinderen in 2006 nog een weide met loofboompjes, dit als een herstelproject voor het bosje dat tijdens de Tweede Wereldoorlog werd vernield. De voor natuur interessantste gebieden liggen uiteraard in de valleien, met die van de IJzer voorop. De hieronder vermelde Brabanthoek is daar een voorbeeld van.

Sixtusbos

ANB

73 ha Donkerstraat

NGI 28/1-2 en 27/3-4

Hier bevindt zich het hart van de trap-

Brabanthoek

trekt de natuur zich niets van aan.

pistenabdij waar monniken het beste

Ligt gedeeltelijk op grondgebied Lo-

Het spreekt voor zich dat dit gebied voor-

bier ter wereld brouwen. In 2006 stond

Reninge.

al interessant is voor de weidevogels, al

men voor deze hemelse drank in heel

ANB

is de waterkwaliteit van de gracht zeker

lange wachtrijen aan te schuiven aan de

28 ha

niet slecht te noemen. Ook het leven on-

poorten van de abdij. Maar hoe lekker de

Kasteelweg (Vleteren) – Brabanthoek

der water is er dus goed aan toe, evenals

wereld dit goddelijke gerstenat ook vindt,

dat in de oeverzone. De Boezingegracht

de brouwende paters blijven het houden

mondt uit in de IJzer, waarvan de water-

op hun huidige maximumcapaciteit van

kwaliteit in deze buurt vrij goed is. Het

vierhonderd hectoliter per jaar.

Dit vochtige weidecomplex in de val-

staalnamepunt aan de nabijgelegen El-

Dit is tevens een oord van stilte en de-

lei van de Boezingegracht is niet echt

zendammebrug toont dit aan door de vrij

votie, zoals het een abdij of klooster be-

toegankelijk, maar van op de openbare

grote hoeveelheid vis die men bij verschil-

taamt. Het hier aanwezige boscomplex

weg heb je een goed overzicht. De grens

lende controles vangt. Een regelmatige

is een groot, verticaal baken in het ver-

van Vleteren en Lo-Reninge loopt er (on-

en graag geziene gast tijdens grote delen

der open landschap dat zich uitstrekt tot

zichtbaar) dwars doorheen, maar daar

van het jaar is de bruine kiekendief die in

net voorbij deelgemeente Woesten.



(Lo-Reninge)



NGI 20/5-6

De vogelsoort die je nog frequent hoort Sixtusbos, Vleteren

is ongetwijfeld de wielewaal, die zich thuis voelt in het hoge bladerdak. De kans dat je hem ziet is erg klein want hij is het summum van discretie. Verder zul je vast ook op een spechtensoort botsen: dat kan de grote bonte of de groene zijn, om het bij die beide zekerheden te houden. De herfstkleuren doen het in ieder geval erg goed. Meer naar het oosten heb je nog de verschillende boscomplexen die vooral op het grondgebied van Poperinge te zien zijn (zie aldaar).

Vleteren • 131

Waregem De bekendste attractie is waarschijnlijk Waregem Koerse, die nog steeds wordt georgani-

Open Stadsrandbos

seerd aan de legendarische Gaverbeek. Dit evenement is intussen uitgegroeid tot een media-

Ligt gedeeltelijk op grondgebied Wiels-

gebeuren waar je niet meer naast kunt kijken, maar de Gaverbeek zelf wordt steeds meer

beke.

gezien als een verder te ontwikkelen corridor die vanuit het buitengebied als een groene vinger doordringt tot het stadsgebied, tot het Park Casier. De slechte waterkwaliteit is daarbij echter een dringend aan te pakken probleem.



Stad Waregem en ANB

Nog te bepalen Schoendalestraat

De volledige westgrens van de stad wordt gevormd door het zwierige bochtenwerk van de oude, niet rechtgetrokken Leie.



NGI 29/1-2

Ondanks de grote verstedelijkingsgraad is toch nog een derde van het totale grondgebied in

Het open stadsrandbos, als nieuw te ont-

landbouwgebruik, zodat deze sector hier nog een vrij groot economisch belang heeft. Daar

wikkelen multifunctioneel randstedelijk

wordt ook rekening mee gehouden in het nieuw te realiseren open stadsrandbos om de zit-

groengebied (tussen Sint-Eloois-Vijve en

tende boeren rechtszekerheid te garanderen voor de verdere toekomst van hun bedrijf.

het bedrijventerrein Schoendale, deels

In het noorden en het oosten grenst de stad aan de provincie Oost-Vlaanderen. Het land-

op het grondgebied van Wielsbeke),

schappelijke verschil met West-Vlaanderen is enorm. Als je van Waregem-centrum (West-

maakt deel uit van het stedelijke weef-

Vlaanderen) naar Nokere (Kruishoutem – Oost-Vlaanderen) rijdt, beland je in een andere

sel. Waar de Leie de Schoendalebocht

wereld, zowel qua reliëf als qua aankleding van het landschap. Zodra je de E17 voorbij bent,

induikt, is vandaag nog veel open ruimte

laat je het dichtgebouwde Waregem achter en rolt een erg landelijk gebied zich voor je uit.

om het stadsbos gestalte te geven, al zal

Merkwaardig hoe op zo’n korte afstand zoveel landschappelijk verschil te zien is. Hetzelfde

een eventuele aansluiting met de Gaver-

gevoel overvalt je als je van Waregem naar Wortegem-Petegem (Oost-Vlaanderen) rijdt, waar de Oost-Vlaamse bossen zich tegen de provinciegrens aan nestelen. Dit is echt een merkwaardig geografisch gegeven.

De Zavelput

ANB

kwaliteit en dat is hier niet anders. De beheerders hebben het waterpeil enigszins

6-tal ha

onder controle doordat een dam dienst-

Sint-Jansstraat

doet als regelklep. Dat is niet onbelang-



NGI 29/1-2

rijk, want een minimaal waterniveau in de omgeving is goed voor de natuur.

Zoals de naam al suggereert betreft het

Op het wandelpad raak je hier en daar

hier een oude zandwinningsput. Die is

het zicht op de vijver kwijt door talrij-

intussen omgetoverd tot een prachtig

ke bomen en struiken, maar dat wordt

natuurgebied in de vallei van de Leie

ruim gecompenseerd door het panora-

(deelgemeente Beveren-Leie). Van op

ma vanuit de kijkhut.

het wandelpad en vanuit de kijkhut heb

Aan de overkant van de Leie bevinden

je kans op heel verrassende ontmoetin-

zich nog de Oude Leiearm Bavikhove (zie

gen. De krakeend is hier een interessan-

Harelbeke) met zijn typische meersen en

te watervogelsoort, terwijl de boomvalk

een verlaten vlasroterij, waar intussen

’s zomers jaagt op libellen en zwaluwen

beplantingen met loofhout zijn uitge-

in gevarieerde mate voorkomen.

voerd door ANB. Ook daar kun je wande-

In de meeste zandwinningsputten van

len en van de natuur genieten.

Vlaanderen is het water van erg goede

132 • Waregem

Moerasvergeetmijnietje met haarmug

beek in ieder geval langs bebouwde zo-

Oude Leie Bavikhove

wegbedding en het omliggende weidege-

nes moeten lopen.

Wordt besproken bij de gemeente Harel-

bied ecologische pareltjes vormen in een

Alles samen zal het nog wel een hele

beke (zie daar).

natuurarme regio. Meer dan honderd

poos duren voor alle bomen in de grond

vogel-, 325 planten-, 19 dagvlinder- en

zitten, maar dat ze er ooit in gaan is

een vijftal amfibieënsoorten werden in-

nu wel zeker. Daarvoor zijn alle plannen nu wel té breed gedragen en snakt de Waregemnaar naar een bos waar intens contact met de natuur mogelijk is. Al zal het vanzelfsprekend heel lang duren voor van een echt bos sprake kan

Oude Spoorwegberm

Stad Waregem en Natuurpunt

tussen al waargenomen. Je vindt vooral water- en kalkminnende planten tussen

5-tal ha

en naast de oude spoorwegbiels. Ook

Kruising Oude Spoorwegberm-Gaverbeek

van bunzing, egel, hermelijn en wezel



NGI 29/3-4

zijn waarnemingen bekend, terwijl de levendbarende hagedis de parel is aan de

zijn. Reken maar op minstens vijftig

De in 1985 in onbruik geraakte spoor-

reptielenkroon.

jaar; want de natuur heeft tijd, veel tijd

lijn Waregem-Ingelmunster is nu een

In het voorjaar van 2005 kocht de lokale

(nodig).

mooi en waardevol natuurgebied. De

afdeling van Natuurpunt een oud Pools

Omwille van de multifunctionaliteit wer-

berm, anderhalve kilometer lang, ligt in

treinwagonnetje dat ze inrichtte als een

den drie pijlers weerhouden die je later

het oude overstromingsgebied van de

educatieve en sensibiliserende ruimte.

in het gebied terug zult vinden: natuur,

zwaar vervuilde Mei- en Gaverbeek en

Een heel knap initiatief!

zachte recreatie en landbouw. In het oos-

doorsnijdt de lokale Meersen die tot het

telijke deel zal vooral ANB zorgen voor

grondgebied van Zulte (Oost-Vlaande-

de uitbouw van het bos, in het westelijke

ren) behoren. Jarenlange observatie en

stuk neemt de stad die taak op zich.

inventarisatie tonen aan dat de spoor-

Schoendalebocht, Waregem

Waregem • 133

Wervik Dit is de tabaksgemeente van Vlaanderen, al is de teelt hier intussen wel teruggevallen tot

een veelzijdige natuur- en wandelzone,

een vrij klein areaal. Na aanvraag bij de stad kun je wel degelijk nog tabaksplantages gaan

waar je in het weekend wel eens over de

bekijken en dat is toch altijd een speciale belevenis.

koppen kunt lopen. Watervogels en libel-

Wie Wervik zegt, denkt meteen aan de Leie. De oude loop met de (afgesneden) meanders van

len zijn de meest in het oog springende

deze rivier vormt immers de volledige zuidgrens van het grondgebied. Aan de overkant ligt

organismen in deze weelderige vegeta-

een nogal verstedelijkte regio van Frankrijk, met gemeenten als Comines, Bousbecque, Hal-

tie. Ik vind dit een zeer mooi voorbeeld

luin en Neuville-en-Ferrain, die zich min of meer tegen de Belgische grens aanschurken.

van kunstmatige natuur. Hier kun je met

Aan de grens met Menen, ter hoogte van Geluwe, beheert Natuurpunt een klein natuurge-

eigen ogen zien wat dat inhoudt.

bied: de Kom(m)erenhoek in de Reutelbeekvallei. Door recente zuiveringsinitiatieven van

Bij de parkaanleg werd geopteerd voor

Aquafin wordt de waterkwaliteit stilaan beter, zodat steeds meer vissen en andere ‘wate-

een structuurrijke en veelzijdige invul-

rige’ organismen hier hun gading vinden.

ling. Daarom werd niet alleen gekozen

De enige bosgebiedjes die de gemeente rijk is zijn respectievelijk het Congobos (populier) en

voor glooiende oppervlakten, maar ook

de Moeremaai (eik), maar geen van beide is toegankelijk.

voor een variatie aan parkelementen,

Het echte natuurelement in de stad is uiteraard De Balokken, gelegen op een oude stort-

een afwisseling van gesloten en open

plaats tussen oude en nieuwe Leie (zie verder).

ruimten en een aanzienlijk aandeel natuurlijke ontwikkelingen.

Balokken

wegend inheemse boomsoorten, fruit-

ANB

bomen en struiken. Tegelijk werden

22 ha

parkmeubilair geplaatst en tal van an-

Hansbekestraat

dere voorzieningen uitgebouwd. Intus-





NGI 28/7-8

sen heeft het gebied zich ontwikkeld tot Balokken, Wervik

Om de Leie bevaarbaar te maken voor grotere binnenschepen werd ze in 1991 rechtgetrokken. Daardoor ontstond De Balokken, een eiland van 36 hectare waarvan 22 als parkgebied zijn ingericht. Een kleine jachthaven en een moeraszone vormen de grootste delen van dit natuurgebied. De Balokken is een jong park dat nog in volle ontwikkeling is. Het ligt op de grens tussen Vlaanderen, Wallonië en Frankrijk en zit geklemd tussen de oude en de nieuwe Leie. Het huidige park maakte oorspronkelijk deel uit van de laaggelegen meersen. Deze werden opgehoogd met de uitgegraven grond van de nieuwe Leie, waarna zich spontaan een moeraszone ontwikkelde die men behield. In 1998 werd de site beplant met over-

134 • Wervik

Wevelgem Wevelgem telt zomaar eventjes twee vliegvelden. Het ongeveer dertig hectare grote, regionale en commerciële vliegveld aan de Luchthavenstraat ligt in het zuiden, aan de grens met Kortrijk. In het noorden, op het grondgebied van deelgemeente Moorsele, ligt ter hoogte van de Ledegemstraat een militair vliegveld waar je geregeld uit laagvliegende toestellen valschermspringers ziet springen. Je hoort en ziet dus regelmatig vliegtuigen als je de regio bezoekt. De Leie vormt de zuidgrens van de gemeente Wevelgem met de deelgemeenten Rekkem en

Leiebos

ANB

20-tal ha Guldensporen- en Notelaarstraat

NGI 29/5-6

Lauwe van pilootgemeente Menen. Behalve de twee natuurgebieden die hieronder beschreven

In dit natuurgebied liggen twee oude

staan heeft Wevelgem ook nog enkele kleinere groene plekjes waarvan De Bankbeek, met zijn

Leiearmen met een nog relatief grote

oude door knotwilgen omringde hooiland in de Daalstraat te Gullegem, het bekendste is.

natuurwaarde. De meander parallel met

De Heulebeek is een belangrijke waterloop die in de toekomst nog heel wat veranderingen

de Leie is in principe voorbehouden voor

zal ondergaan met het oog op waterzuivering, voorkomen van overstromingen, landbouw

hengelaars. De meander evenwijdig met

en natuurontwikkeling. De komende jaren zal op het terrein in deze context heel wat werk

de autosnelweg is ingericht met het oog

worden verzet en dat kan de Heulebeekvallei op middellange termijn een ander uitzicht

op natuurontwikkeling. Hier kunnen vis-

geven. Zelf komen kijken is dus de boodschap.

sen zich ongestoord voortplanten op de paaiplaatsen die speciaal met dat doel zijn aangelegd. Geen wonder dat je in dit deel heel wat visetende vogels als fuut,

Bergelen

Provincie West-Vlaanderen en Natuurpunt

45-tal ha, waarvan een 20-tal ha natuurgebied

Parking Rijksweg (Gullegem)

NGI 29/1-2

reigersoort, komt hier zelfs tot broeden.

ijsvogel en blauwe reiger ontmoet. Ook

Fiets- en ruitersluizen laten enkel wan-

dodaars, kuifeend, smient en tafeleend

delaars door, om hun toe te laten in alle

kun je hier spotten.

rust van de natuur te genieten. Aan de

In de aangeplante percelen met loof-

oostkant kreeg Natuurpunt de oeverzo-

houtsoorten huizen onder meer nachte-

ne van ongeveer vier hectare in beheer.

gaal, rietgors en kleine karekiet, soorten

Je kunt ernaar gluren via de kijkhut en

die het ook moeten hebben van relatief

De Bergelenvijver ontstond in de jaren

kijkwanden, maar het deelgebied is ver-

vochtige gebieden. Als het Leiewater

zeventig van de vorige eeuw ten gevolge

der niet toegankelijk. Er zijn wel regel-

ooit nog eens proper geraakt, zal dat een

van zandwinning voor de aanleg van de

matig geleide wandelingen die je tot in

grote invloed hebben op dit gebied. Nu is

autosnelweg E403.

het hart van deze natuurzone brengen.

de wisselwerking tussen beide biotopen

In ongeveer vijfentwintig hectare van dit

In 1997 werd de eerste bebossing uit-

niet intens omdat het Leiewater alsnog

provinciale domein heb je de mogelijk-

gevoerd op voormalige akkers op een

weinig leven bevat. Verbetering is echter

heid om aan actieve maar zachte recre-

totaal van ongeveer elf hectare. In het

nabij en dat belooft voor de toekomst,

atie te doen. Je kunt naar hartenlust

winterseizeon 2001-2002 volgde een

want als viseters ook in de Leie voed-

fietsen, mountainbiken en paardrijden. In

tweede aanplantingsfase voor ongeveer

sel kunnen zoeken, verbreedt de draag-

de buurt van de ponyhoeve (vijf hectare)

acht hectare. Daar broeden nu minder

kracht van de regio waardoor het aantal

is een speelbos ingericht voor de lokale

algemene vogelsoorten als zomertortel

(broedende) koppels kan toenemen. Zij

jeugd(verenigingen).

en grasmus.

vinden dan broedgelegenheid in onder

In en rond de vijver komt de echte natuur

meer dit Leiebos, dat wat dat betreft

aan bod. ’s Zomers trekt een oeverzwalu-

hoogstwaarschijnlijk nog niet aan zijn

wenwand waarin tientallen koppels nes-

maximale capaciteit zit.

telen de aandacht. In de winter komen heel wat eendensoorten pleisteren en ook de roerdomp is elk jaar een vaste wintergast. Het woudaapje, een kleine zeldzame

Wevelgem • 135

Wielsbeke De zuidgrens volgt de Leie over een grote afstand. Aan de overkant liggen Waregem (WestVlaanderen) en Zulte (Oost-Vlaanderen). In het noorden vormt een grote Mandelbocht grotendeels de scheidingslijn met Wakken (Dentergem). Vlak bij de Leie, niet ver van de grens met Bavikhove (Lendelede), ligt het onvolprezen Ooigembos dat in privéhanden is maar waar het Vlaamse Gewest al lang zijn zinnen heeft op gezet. Eind 2006 was hieromtrent nog geen verkoopovereenkomst bereikt. Het twaalf hectare grote gebied is vandaag al toegankelijk voor het publiek en dat zal bij een eventuele aankoop door het Vlaamse Gewest uiteraard zo blijven. Maar dan zou er wel een nieuw accent liggen op natuurontwikkeling. Iets ten oosten van het Ooigembos beheert het ANB een deel van een oude Leiearm, maar omdat dit gebied niet aan alle criteria beantwoordt, kwam het niet in aanmerking voor een iets uitgebreidere bespreking. Dat geldt eveneens voor het Open Stadsrandbos, dat wel grotendeels op het grondgebied van Waregem (zie daar) zal worden gerealiseerd. Doordat dit bos ter hoogte van de Schoendalebocht in Wielsbeke ligt, zal de gemeente binnenkort een interessant natuur- en wandelgebied rijker zijn. Zo ver zijn we eind december 2006 echter nog niet… Oude Leiearm, Wielsbeke

136 • Wielsbeke

Wingene Wingene is een gemeente met twee wel erg verschillende gezichten. Alles samen liggen hier ongeveer 450 hectare bos en die bevinden zich allemaal in het uiterst noordelijke deel van het grondgebied. In het zuiden, onder meer in de buurt van deelgemeente Zwevezele, tref je akkers en weiden die een belangrijke rol spelen voor de landbouw in deze gemeente, waar je zowat de hoogste concentratie aan varkens vindt van heel Vlaanderen. Verbaas je dus niet over de geuren die je tijdens je wandeling(en) zult waarnemen! De varkens en hun geur doen

Gulke Putten

Natuurpunt

99 ha Boskapeldreef

NGI 21/1-2

echter geen afbreuk aan de kwaliteit van de natuurgebieden, want de Gulke Putten behoren

Naar dit gebied kun je rijden op zicht.

echt wel tot de Vlaamse top.

Waar je een massa zendmasten (van

Slechts een klein oostelijke deel van de Munkebossen liggen op het grondgebied van Win-

het militaire domein) in de lucht ziet

gene. Daardoor passeert ze voorbij het Sint-Pietersveld dat je, gezien zijn erg lange en bij-

priemen, is een wonderlijk natuurgebied

zondere voorgeschiedenis, kunt beschouwen als een fossiel ontginningslandschap dat is

bewaard gebleven. Een deel ervan is niet

geëvolueerd tot akkerland.

toegankelijk, maar de huidige wandelpaden geven je een goed uitzicht op de zaak. Als je het hart van het gebied, dat zich vooral in de heidesfeer bevindt, wil gaan bekijken, ga je het best eens mee

Vagevuurbossen, Wingene

Wingene • 137

met een geleid bezoek dat Natuurpunt

creëren die kunnen variëren van droge

nemen als je dan toch in de buurt bent.

hier geregeld organiseert. Dan kun je

en natte heide tot spontaan opschie-

De Vagevuurbossen bestaan groten-

onder meer twee soorten zonnedauw,

tend loofbos. Het zorgt voor nog meer

deels uit naaldhout, wat uiteraard te

heidekartelblad, dopheide en de levend-

diversiteit en natuurlijkheid dan er van-

maken heeft met de zandige bodem

barende hagedis ontmoeten.

daag al is, zodat de toekomst van de

waarop deze boomsoorten het best

Het zendstation is uiteraard niet vrij toe-

Gulke Putten er meer dan goed uitziet.

groeien. In het midden van het complex

Vele vrijwilligershanden staan daar

ligt de Hendriksberg, waar Natuurpunt

gankelijk, maar de aangeduide wandelpaden lopen door dertig hectare openge-

trouwens garant voor.

met schitterende resultaten een klein

stelde bossen en bieden je een prima kijk

en ontoegankelijk heidereservaat be-

op het geheel. Verschillende andere wan-

heert. Dat kun je, als je vooraf contact

delroutes als de Parochieveld- en Wildenburgwandeling lopen langs de Gulke Putten en verbinden de nabijgelegen Vorte Bossen en Bulskampveld met elkaar. Tijdens mijn bezoek, in november, stonden er prachtige exemplaren van

Vagevuurbossen

ANB

opneemt met de vereniging, bekijken tijdens geleide wandelingen.

225-tal ha

Een opvallende roofvogel die je in de zo-

Vagevuur- en Blauwhuisstraat

mer vrij regelmatig kunt waarnemen is



NGI 13/5-6

de wespendief, die hier een vaste stek heeft. Een andere gast die je geregeld

de overigens niet zeldzame witte kluif-

Eigenlijk sluit dit ‘gewestelijk’ bos sinds

kunt spotten is de rode eekhoorn, die

zwam in de wegberm. De winterharde

de aankoop in 1999 aan bij het Buls-

vrij algemeen is. En als je eens veel geluk

koeien grazen tussen de antennes en de

kampveld (Beernem) en vormen ze sa-

hebt, kun je op een ree stuiten.

afwisseling van bossen, weiden en ak-

men via de Gulke Putten een groene ver-

kers levert een gevarieerd natuurpalet

binding met de Vorte Bossen (Ruiselede).

op. Je zult zien dat heel wat bosperce-

Het is gelegen net ten zuiden van het bij-

len gekapt worden om plaats te maken

zondere Sint-Pietersveld met zijn erg rijk

voor nieuwe natuur die biotopen moet

verleden. Ga hier dus ook eens een kijkje

Koraalzwam

138 • Wingene

Zedelgem Deze groene gemeente ten zuiden van Brugge ligt op de scheiding tussen zand-, zandleem- en

andere biotopen veel geleidelijker zal zijn.

polderstreek. Zulke overgangen zijn voor natuur dikwijls interessant en dat is hier niet anders.

Op die manier kan de natuur zich iets

Je komt bijzondere dier- en plantensoorten tegen waarvan enkele zelfs vrij uniek zijn voor

spontaner ontwikkelen en krijgt het ge-

heel Vlaanderen. De draadgentiaan en de dwergbloem zijn daar bekende voorbeelden van.

heel een biologische meerwaarde. Nu al

Het kasteel van Caloen en het Veldbos schitteren als groene, kleinschalige bakens in het

vliegen hier onder meer de houtsnip en

landschap met lange bomenrijen. In het Veldbos loopt de Mou(w)beek, die op sommige

zwarte specht, twee soorten die toch niet

plaatsen samen met de Veldbeek nog enkele trajecten met een structuurrijke oever bezit.

zo algemeen voorkomen in de provincie.

Dat is de bij de stroomafwaarts gelegen Kerkebeek veel minder het geval, want die werd

Je vindt nog een heleboel heiderelicten die

gedeeltelijk gesaneerd voor de wateroverlast die ze regelmatig veroorzaakt(e). Tot op he-

de omgeving heel bijzonder maken. Zo

den vormt de waterkwaliteit zelf nog een probleem voor alle genoemde waterlopen, maar

groeit er sporadisch nog gewone en rode

verbetering is in zicht door de uitbouw van zuiverende infrastructuur. Als die tot zuiver(der)

dopheide op de nattere bodems en struik-

water leidt, is de verwachting dat het leven zich snel zal ontwikkelen ter hoogte van de

heide op de droge zanderige percelen.

structuurrijke oeverzones.

De moerassige en natte zones blijven in

Het Merkemveld is gedeeltelijk natuurgebied gebleven, deels in privéhanden en deels bebouwd.

ieder geval behouden en kunnen in de

Het sluit zo goed als naadloos aan op Doeveren, een echt natuurgebied dat in tweeën wordt

toekomst nog meer relevante organis-

gesneden door de autosnelweg A17, die uiteraard geluidsoverlast veroorzaakt. Voor de over-

men aantrekken.

gebleven heidevegetatie is dit minder een probleem, zodat ook daar de toekomstperspectie-

In het nabijgelegen Merkemveld ligt een

ven niet slecht zijn. Zo kan Zedelgem uitgroeien tot een ecologisch interessant grondgebied.

bosleerpad.

Nog vermeldenswaard is het eigenaardige, dambordvormige stratenpatroon in deelgemeente Veldegem, dat is ontsproten in de hoofden van de mensen die dit gebied in de loop der jaren hebben verkaveld. Rode dopheide, Doeveren, Zedelgem

Doeveren Dit gebied ligt ook op het grondgebied van Oostkamp.

Natuurpunt

57 ha Leliestraat

NGI 13/5-6

Doeveren bevindt zich aan weerszijden van de autosnelweg. Het westelijke deel ervan sluit aan bij het Merkemveld en bestaat vooral uit imposante eiken- en beukenpercelen, afgewisseld met naaldhout als grove den, lork en spar. De dreven en lange bomenrijen zijn typisch voor deze regio. Dit patroon kun je goed zien van op de E403. De strakke lijnen zullen in de toekomst gedeeltelijk vervagen, waardoor de overgang tussen bos en de

Zedelgem • 139

Plaisiersbos

Natuurpunt en gemeente Zedelgem

30-tal ha Belledreef

NGI 12/7-8

Vloethemveld Ligt gedeeltelijk op het grondgebied van Jabbeke.

meente Zedelgem aangekocht en in be-



Provincie West-Vlaanderen



ANB

5-tal km



120-tal ha

Loppemse- en Snellegemsestraat

Vloethemveldstraat Dit bosgebied werd in 1999 door de ge-

Vloethemveldzate (Groene As)





NGI 12/7-8 en 13/5-6

NGI 12/7-8

Deze oude, afgedankte militaire spoorweg

heer gegeven aan de lokale afdeling van

Een groot deel van deze site is een af-

vormt een autovrije verbinding tussen

Natuurpunt.

gesloten militair domein. Dat deel is erg

het Vloethemveld en het oostelijk gele-

Vandaag geeft dit bos nog een vrij

waardevol, vooral op floristisch vlak, en

gen Merkemveld annex Doeveren. Tussen

kunstmatige indruk, een gevolg van in

krijgt daarvoor een adequate bescher-

beide gebieden in passeert de route door

de tijd dat het werd aangeplant, tussen

ming. Bijzondere plantensoorten als de

drie valleigebieden van respectievelijk de

de achttiende en de twintigste eeuw. In

draadgentiaan, kleverige ogentroost en

Zab-, de Plaatse- en de Mou(w)beek. Deze

de jaren voor en na vorige eeuwwisseling

dwergbloem komen hier nog voor, maar

laatste werd recent nog gesaneerd om

voerde toenmalig opzichter August Plai-

werden bedreigd in hun bestaan door de

wateroverlast te voorkomen.

sier hier de plak. Hij was blijkbaar een

oprukkende struik- en boompopulaties.

Als je de Vloethemveldzate aandoet in de

ondernemend en imposant figuur, zodat

Dat leidde recent tot een kappingsproject

maand juli, heb je veel kans het oranje

het bos naar hem werd genoemd. Aan-

met de bedoeling de bedreigde, schrale

zandoogje aan te treffen. Deze bruin-oran-

vankelijk maakte het deel uit van een

heidebiotoop te herstellen. Hierdoor zijn

je vlinder kun je langs wegbermen vinden.

groot heidegebied en leefden de mensen

voornoemde planten van een roemloze

Omdar er meestal veel tegelijk vliegen zijn

er in armoedige omstandigheden. Nu

ondergang gered.

ze dus zo opvallend in de berm aanwezig

kan het gebied zich spontaner ontwik-

In de echte bospercelen blijven de bo-

dat je er niet naast kunt kijken.

kelen, maar de bosbestemming blijft in

men staan omdat ze daar al lang groei-

De hele zomer lang staat de wegberm in

ieder geval bestaan.

en en dus ecologisch verankerd zijn.

bloei met allerlei bloemensoorten en dan

Spontane bebossing zorgt voor de ont-

Bovendien huist in de populierenbossen

is hij een lust voor het oog. Let dan ook

wikkeling van natuurlijke overgangen,

een aantal wielewalen. Die kunnen daar

op de zweefvliegen, hommels en bijen

daar waar nu nog de strakke, rechte lijnen

rustig verder leven als deze loofbomen

die massaal kunnen foerageren op al dat

van de dambordstructuur, waarvoor bij

gespaard blijven.

lekkers, soms al van heel vroeg in het

de aanleg werd gekozen, te vinden zijn.

Je kunt dit deel van het Vloethemveld

voorjaar. Neem gerust je tijd om deze

Het betreft vooral een zuur eiken-beu-

vrij bewandelen, maar betoon zeker res-

kleine, vliegende sieraden eens van wat

kenbos, maar er zijn ook percelen waarop

pect voor de talloze plantensoorten die

dichterbij te bestuderen en je te verga-

zich een eiken-haagbeukenvariant heeft

je wandeling opfleuren, want de meeste

pen aan hun specifieke manier van doen,

ontplooid. Deze laatste bevindt zich in

zijn bijzonder voor de streek. Op langere

hun bijzondere vormen en kleuren.

het noordoostelijke deel, dat interessant

termijn zal het militaire domein mis-

is vanwege de uitbundige voorjaarsflora

schien worden opengesteld, maar dat is

van bosanemoon en kleine maagden-

voorlopig toekomstmuziek. Sinds 1995

palm, samen met de gevlekte orchis.

is meer dan vijfhonderd hectare Vloet-

Het aanwezige reliëf en de mozaïekach-

hemveld beschermd als landschap.

tige samenstelling van de bodem zorgen voor een merkwaardige combinatie van overgangen in de waterhuishouding. De ontwikkelingsperspectieven voor de toekomst zijn dan ook veelbelovend.

Vloethemveld, Zedelgem

140 • Zedelgem

Zonnebeke Enkele grote groengebieden zoals de Nonnebossen hebben tot op heden te kampen met de

Naast de echte bosvegetatie vind je nog

problematiek van regularisatie van weekendhuisjes. Permanente bewoning toestaan of niet?

andere biotopen waarmee ANB rekening

Het is en blijft een probleem. Deze ‘woonwijken’ liggen deels in mooi natuurgebied, maar de

wil houden, onder andere aan de heidere-

bewoners verblijven er al zo lang dat een verhuis niet evident is. Wat deze problematiek be-

licten die in de loop der jaren in de verdruk-

treft hebben we hier te maken met een van de grootste dossiers in Vlaanderen.

king zijn geraakt. In andere delen van het

Vandaag de dag is deelgemeente Beselare zowat de enige plaats in (West-)Vlaanderen waar

bos mag een zekere vernatting plaatsvin-

nog heksen en tovenaressen leven; dus haast je erheen voor een kennismaking.

den om de nog aanwezige moerasvegeta-

Passendale ‘geniet’ wereldwijde bekendheid als een van de vreselijkste strijdtonelen van de

tie meer kansen te geven. Hier ligt trou-

Eerste Wereldoorlog. Hier sneuvelden tijdens honderd dagen harde strijd een half miljoen

wens ook de bron van de Polygoonbeek.

mensen, die hun leven gaven om minder dan tien kilometer buit te maken op de Duitsers.

Bijzondere plantensoorten die je hier

Velen – te velen – vonden een laatste rustplaats op het nabijgelegen Tyne Cot Cemetry, de

vindt zijn onder andere bospaarden-

grootste soldatenbegraafplaats van West-Europa.

staart, gewone vleugeltjesbloem, moe-

De kaasmakerij van Passendale is wereldberoemd, maar de nabijgelegen Passendalebeek

raswolfsklauw en tweenervige zegge.

is minder bekend. Nochtans is ze interessant want ze stroomt, grotendeels op het grond-

Het huidige beheer moet ervoor waken

gebied van Moorslede, door een reliëfrijk landschap en heeft wel wat natuurpotentieel. In

dat deze juweeltjes kunnen blijven ge-

de vallei stellen zich wat erosieproblemen, die men probeert op te vangen met maatregelen

dijen. Op vele percelen heischraal gras-

als een gericht oeverbeheer. De waterkwaliteit is nog niet je dat, maar met de bouw van een

land is al een zekere mate van verbos-

grote zuiveringsinstallatie te Moorslede zijn zuiveringsinitiatieven in aantocht. Dat geldt

sing ingezet. Dat gaat ten koste van de

eveneens voor de Heulebeek, die ten oosten van het centrum van Zonnebeke ontspringt.

oorspronkelijke, steeds zeldzamer wordende, vegetatietypes. In het Polygoonbos kun je naar hartenlust wandelen en de oversteek maken

Polygoonbos (De Doel) en Reutelbos

ANB

vorming door op nieuwe percelen hier en

naar het nabijgelegen Reutelbos.

daar loofbomen aan te planten. Pinksterbloem

80-tal ha Lotegatstraat

NGI 28/3-4

Dit was tot 1967 een militair domein, waar bosbouw een prominente plaats kreeg in het beheer. Ten tijde van de Eerste Wereldoorlog kreeg het Polygoonbos het erg zwaar te verduren. Het werd toen bijna volledig verwoest. Dat is de reden waarom de meeste bospercelen nog een jonge indruk geven. Dit is, na het Zoniënwoud, het oudste domeinbos van het land. Het bestaat hoofdzakelijk uit naaldhout maar de beheerders realiseren stilaan een om-

< Reutelbos, Zonnebeke

Zonnebeke • 143

Zuienkerke Zuienkerke is, samen met de drie kleine deelgemeenten Houtave, Meetkerke en Nieuwmunster, een typische poldergemeente. Het gebied is erg dun bevolkt en landbouw, vooral veeteelt, maakt er de belangrijkste activiteit uit van het economische weefsel. In 1968 werd in Houtave voor ruilverkaveling gekozen. Daardoor werden grote delen van de laaggelegen gronden droger gemaakt zodat landbouw vergemakkelijkt werd. Daar liggen nu tamelijk veel akkers geconcentreerd waar je de zware polderklei in biljartvlakke percelen kunt zien liggen. Over een oppervlakte van ongeveer 450 hectare loopt echter een natuur-

Lage Moere van Meetkerke

ANB

86 ha Moerstraat

NGI

inrichtingsproject, waarbij de Vlaamse overheid middelen investeert om de natuur meer

Ook dit gebied, een vijfhonderdtal hec-

kansen te geven zonder de landbouw te bezwaren. Dit moet de talrijke dier- en planten-

tare groot, bestaat in grote lijnen uit

soorten ten goede komen. Vooral weidevogels en moerasplanten kunnen van deze inrich-

(erg) laaggelegen weiden en akkers. Die

tingsmaatregelen genieten. Een groot deel van het gebied ligt ten noorden van het kanaal

worden drooggetrokken door een zwaar

Brugge-Oostende, dat als een blauw lint van oost naar west loopt.

pompgemaal dat begin de jaren tachtig

De Uitkerkse Polder behoort voornamelijk bij Blankenberge, maar een klein zuidelijk deel

van de vorige eeuw werd geïnstalleerd.

ervan ligt op het grondgebied van Zuienkerke.

Door doorgedreven uitvening die gedurende vele honderden jaren door omwonenden in stand werd gehouden (omwille van brandstofvoorziening), zakte het oorspronkelijke maaiveld zelfs tot onder zeeniveau. Ettelijke molens maalden het gebied wat droger. Daardoor waren maaien een heel klein beetje graasactiviteiten mogelijk. Door ruilverkaveling verdroogden de gronden nog veel meer, zodat er nu heel wat akkers zijn waarop de zware landbouwvoertuigen kunnen rijden. Op plaatsen waar een zeker natuurbeheer wordt gevoerd keren de natuurwaarden terug. Zo bloeien hier weer verschillende orchideeënsoorten, toch altijd een tot de verbeelding sprekende plantengroep die de beheerders graag zien komen. Weidevogels als grutto en wulp zijn regelmatig van de partij, terwijl de blauwe reiger hier altijd wel ergens op zoek is naar lekkere amfibieën.

Lage Moere van Meetkerke, Zuienkerke

144 • Zuienkerke

Zwevegem Hoewel erg dicht bij Kortrijk is Zwevegem een nog verrassend open en groene landbouwge-

ters van eten te voorzien op de ingezaaide

meente. Het grondgebied, erg reliëfrijk met heuveltoppen tot een zeventigtal meter hoog op de

akkers, mislukte jammerlijk. In 2007 zal

bekende centraal gelegen heuvelkam, is bezaaid met talrijke akkers en wat minder weiden.

het dan ook geen vervolg krijgen.

De Keibeekvallei, waar kleinschalige natuurontwikkeling ook een erosiebestrijdende functie heeft, vormt een deel van de westgrens. In de Sluisbeekvallei zijn enkele proefvlakken aangelegd om akkervogels meer kansen op overleving te bieden. Het betreft hier drie graan- en twee maïsakkers die in de winter extra voedsel moeten bieden aan overtrekkende doelsoorten als gorzen, vinken en lijsterachtigen.

Mortagnebos

ANB

13 ha

Hier en daar zorgen kleinere bos- of parksites voor de noodzakelijke groene stapsteeninfrastructuur die, hoewel soms geïsoleerd in het landbouwareaal, erg veel nut heeft voor soorten die de open ruimte via deze bosjes moeiteloos kunnen overbruggen. De heuvels zijn van

Marberstraat

NGI 29/5-6

dezelfde oorsprong als de bergen uit het Heuvelland en die van de Vlaamse Ardennen.

Hier experimenteert de beheerder met

Het kanaal Bossuit-Kortrijk, een belangrijke natuurlijke ader die ruwweg noord-zuid geori-

de aanplanting van nieuw bosmateriaal,

ënteerd is, heeft op sommige plaatsen bijzonder waardevolle bermen. Vooral ter hoogte van

onder meer om na te gaan hoe bosplan-

deelgemeente Moen zorgt de doorsnede van de heuvelkam voor ecologisch erg interessante

ten nieuw aangelegde bossen kolonise-

vegetaties en insectenpopulaties. In de onmiddellijke omgeving geven nog enkele andere

ren. Het is meteen een studie op lange

natuurgebieden gestalte aan een schitterend, gevarieerd en waardevol groen netwerk.

termijn, want dergelijke processen vergen nu eenmaal veel tijd. In 1972 gingen de eerste boompjes al de grond in, zodat de opgebouwde referentieperiode al aar-

Grandvalen Kooigembos

ANB

Het graanakkerproject, dat verschillende

dig begint op te lopen.

gorzen- en andere kleine zangvogelsoorten

De geografische eenheid Land van Mor-

poogde te ondersteunen door hen ’s win-

tagne ligt ten westen van het kanaal

8-tal ha Grote Dal(e)straat

Geharde pony als grazer, Orveytbos, Zwevegem

NGI 29/5-6

Hoewel beide bossen van elkaar gescheiden worden door de Kooigemstraat, vormen ze in feite toch een ecologische eenheid. Dankzij het uitgesproken reliëf en de pittoreske baantjes vallen beide gebieden erg in de smaak bij mountainbikers, die er een vaste route hebben doorgetrokken. Kijk dus uit als je hier wandelt, want de mountainbikers komen soms met velen tegelijk na elkaar. Deze natuurzone wint de jongste jaren aan diversiteit. Zo werd het bos onder meer nog uitgebreid met een zestal hectare, uiteraard met soorten loofhout. De voorjaarsflora zal hier zeker heel wat wandelaars bekoren.

Zwevegem • 145

Bossuit-Kortrijk, ten noorden van de Schelde en ten zuiden van de heuvelkam. De overheid wil vooral een open landschap bewaren, met de verschillende bossen als stapsteen voor natuur. Het Mortagnebos is de grootste en op-

Oude Spoorwegberm

Natuurpunt

Vaarttaluds Bossuit-Kortrijk

7-tal ha



Ex-treinstation Moen-Heestert

20-tal ha



NGI 29/5-6

Natuurpunt

De Souterrain

NGI 29/5-6

vallendste schakel, samen met het Or-

Langs beide zijden van het kanaal Bos-

veytbos (zie verder). In de buurt vind je

suit-Kortrijk ligt een verlaten spoorweg-

Hier loopt een wandelpad dat perfect aan-

enkele akkers die speciaal in functie van

berm die nu een Groen As in het land-

sluit op de Oude Spoorweg, die je naar het

de akkervogelpopulatie worden beheerd.

schap is en onderdeel van een traject

oude station van Moen-Heestert brengt.

tussen Avelgem en Kortrijk. Ter hoogte

Aan beide zijden hebben de verbredings-

van deelgemeente Moen zorgt Natuur-

werken aan het kanaal Bossuit-Kortrijk

punt voor een aangepast beheer zodat

dit erg waardevolle natuurgebied gecre-

ANB

de natuur alle kansen krijgt. Een bijzon-

ëerd. In mei-juni kun je aan de Vaart-

28 ha

dere plantensoort die het goed doet is

kant duizenden margrieten zien bloeien.

Kraaibosstraaat (sas van Moen)

de spekwortel, die uit grote delen van

Maar het gebied is vooral bekend om de

Vlaanderen verdwenen is.

verschillende soorten orchissen die zich

Uiteraard zie je de torenvalk regelma-

spontaan hebben gevestigd en nu elk jaar

Begin de jaren zeventig van de vorige

tig bidden op zoek naar muizen, terwijl

opnieuw de verwachtingen inlossen.

eeuw werd tijdens verbredingswerken

de akkervogels zich evenmin onbetuigd

Delen van de Vaarttaluds worden begraasd

aan het kanaal Bossuit-Kortrijk een he-

laten. De veldleeuwerik deed enkele

door kleine shetlandpony’s; andere stuk-

leboel Ieperiaanse klei uitgegraven en

schuchtere pogingen tot zingen, maar

ken krijgen een uitgekiend maaibeheer

gestapeld in dit gebied, dat oorspronke-

de witte kwikstaart was met een vijftal

opgelegd. De bedoeling van beide beheer-

lijk het Kraaienbos heette. Op bepaalde

exemplaren goed vertegenwoordigd tij-

maatregelen is de bodem te verschralen

plaatsen werden bomen en struiken

dens mijn verkennigstocht. In de struiken

en de aanwezige flora en fauna nog meer

aangeplant. Er is een begrazingsblok

dartelden verschillende kool- en pimpel-

kansen op ontwikkeling te geven.

waar pony’s zorgen voor een lokale dy-

mezen, terwijl de vink en het roodborstje

Ter hoogte van deze natuurzone ligt het

namiek in de natuurontwikkeling en op

eveneens van de partij waren. In de

Orveytbos, dat je eveneens kunt bezoe-

andere plaatsen groeit een relatief spon-

buurt van een stapeltje sluikafval zong

ken, maar daarvoor moet je een om-

tane, ruige vegetatie. De beheerders

een winterkoning uit volle borst zoals

metje maken via de erg fraaie, zuidelijk

hebben zich voorgenomen een gediver-

hij alleen dat kan. En de zwartkopman-

gelegen Sint-Pietersbrug. Daarvoor kun

sifieerd natuurgebied te ontwikkelen en

netjes zongen tegen elkaar op dat het

je een deel van de Oude Spoorwegberm

dat opzet schijnt te lukken. De ligging in

een lieve lust was. Op een paar plaatsen

volgen zodat je ook dat stuk natuur nog

de buurt van de Vaarttaluds is natuurlijk

renden konijnen van de ene wegberm in

mee kunt pikken.

een troef, want de onderlinge uitwisse-

de andere, terwijl de buizerd al zeilend

ling van organismen kan vlot verlopen.

een oogje in het zeil hield. Het gebeurde

Wat je vandaag ziet aan natuurelemen-

op een niet eens zo warme zomerdag in

ten kan er binnen een tiental jaar volle-

augustus 2006.

Orveytbos



NGI 29/5-6

dig anders uitzien door de grote dynamiek waaraan de natuur onderhevig is.

Trimaarzate Loopt ook over Avelgem en Kortrijk; wordt besproken in de gemeente SpiereHelkijn.

Elektriciteitscentrale van Ruien en de Kluisberg (achtergrond), Trimaarzate, Zwevegem >

146 • Zwevegem