“A satisfied customer is the best business strategy of all”.
KMVG 31 Oktober 2013
Strategisch Vastgoedplan en Businesscase
Zorgvastgoed via balans of belegger
Pagina 1
1 november 2013
PEILERS VOOR HET STRATEGISCH VASTGOEDPLAN
STRATEGISCH VASTGOEDBELEID
ZORG
ANALYSE
VASTGOED
Visie Missie Waarden Zorgvraag zorgbehoefte
STRATEGISCH VASTGOEDBELEID
Strategische doelen
Operationeel plan Tactische instrumenten
Nulmeting Vastgoedportefeuille Ontwikkelingen Trends
Vastgoeddoelstellingen
BUSINESSCASES STRATEGISCH VASTGOEDBELEID
Bouwplan en investering
Vastgoed exploitatie Vastgoedstrategie Balansanalyse Globale jaarplannen
Marketingstrategie Zorgexploitatie
Impact- en risicomanagement
ANALYSE – ONTWIKKELINGEN EN TRENDS
Halverwege de marktwerking
• • •
Prestatiebekostiging met integrale tarieven Vrije prijsvorming Toetredingsdrempels verlaagd
Verblijf is in de toekomst geen AWBZ aangelegenheid meer
• • • •
Geen intramurale indicaties Scheiden van Wonen en Zorg PGB en VPT Decentralisatiewetten – Jeugdzorg, participatiewet en wet langdurige zorg Functies naar WMO
•
Tegelijkertijd moet er bezuinigd worden • Efficiencyverbetering • •
Pakketmaatregelen Eigen betalingen
Crisis raakt ook de gezondheidszorg
• • •
Kapitaal is schaars Liquiditeitspremie in de tarieven Meer samenwerking tussen banken
Maar de relatieve positie van de gezondheidszorg is verbeterd
• •
Relatief laag risicoprofiel Niet conjunctuurgevoelig
3
1 november 2013
ANALYSE - ZORGBEHOEFTE “Analyseer het marktpotentieel van uw diensten”
• • •
Bevolkingsprognoses CBS statline, Primos Nationaal Kompas Volksgezondheid Woonmonitor (woonwensenonderzoek)
•
Sociaal economische kenmerken etniciteit, huishouden samenstelling, besteedbaar inkomen, religie, opleidingsniveau, veiligheid, ziektebeelden
• • •
Zorgbehoefte – zorg- en dienstenwens (vraag) Concurrentieanalyse en aanbod Match met zorg- en woonaanbod 4
1 november 2013
ZORG – STRATEGIE
5
1 november 2013
PEILERS VOOR HET STRATEGISCH VASTGOEDPLAN
STRATEGISCH VASTGOEDBELEID
ZORG
ANALYSE
VASTGOED
Visie Missie Waarden Zorgvraag zorgbehoefte
STRATEGISCH VASTGOEDBELEID
Strategische doelen
Operationeel plan Tactische instrumenten
Nulmeting Vastgoedportefeuille Ontwikkelingen Trends
Vastgoeddoelstellingen
BUSINESSCASES STRATEGISCH VASTGOEDBELEID
Bouwplan en investering
Vastgoed exploitatie Vastgoedstrategie Balansanalyse Globale jaarplannen
Marketingstrategie Zorgexploitatie
Impact- en risicomanagement
NULMETING - VASTGOEDPORTEFEUILLE Discounted Cashflow Methode
technisch functionaliteit financieel
Disconteringsvoet
Exploitatieperiode
Markthuurstijging
Leegstand
Zakelijke lasten
Beheerkosten
Onderhoud en renovatie
Bouwkostenstijging en inflatie
NHC
7
Restwaarde – Exit Yield
Huur en subsidies
1 november 2013
Initiële investering
SCHEIDEN WONEN EN ZORG Basis NCW € 4 mln..
Gevolgen scheiden wonen en zorg NCW nihil
Verhuur Dempen gevolgen scheiden wonen en zorg Huurinkomsten NCW € 2,5 mln. huurinkomsten (pas voor serviceflat toeslag) •• Extra Huurbescherming enopwanbetaling op boekwaarde, impairment (aantasting eigen •• Afschrijven Verhuurdersheffing e.a. vermogen) •• Concentratie College Sanering intramurale zorg •• Uitbreiding Discrepantie zwaremet zorg bestemmingsplan (strengere indicatiestelling) •• Herstelzorg Parkeren en bergingen en buitenruimten doelgroepen •• Andere Verhuurorganisatie, administratieve lastendruk • Ambulante zorg psychiatrie, eerste lijnszorg, dagbesteding •• Strategische Huisvestingsvergunning alliantie met corporaties, investeerders •• Bedrijfsvoering Lokale heffingen aanpassen (o.a. flexibele contracten • personeel) Koppeling wonen en zorg
8
1 november 2013
VASTGOED - VASTGOEDDOELSTELLINGEN
Maatschappelijk
•witte vlekken •welzijnsfuncties •dienstencentra •samenwerken, Ketenzorg en 1e lijnszorg
Imago en uitstraling
•vastgoedconcepten •kleinschaligheid •centraal en decentraal •expertisecentra, woonzorgcentra, wooncentra
Financieel
•rendement •huurbeleid en leegstandsbeleid •eigendomssituatie •betaalbaarheid
Flexibiliteit
•locatie •courant , specifiek of aspecifiek •verkoopwaarde, exit strategie •Aanpasbaarheid •ICT
9
1 november 2013
VASTGOED - STRATEGIE Afstoten HOOG
Renoveren
Slopen
Risico Upgraden
LAAG
Nieuwbouw
Herbestemmen
Continueren
GROOT
KLEIN
Bijdrage aan strategische doelstellingen
10
1 november 2013
PEILERS VOOR HET STRATEGISCH VASTGOEDPLAN
STRATEGISCH VASTGOEDBELEID
ZORG
ANALYSE
VASTGOED
Visie Missie Waarden Zorgvraag zorgbehoefte
STRATEGISCH VASTGOEDBELEID
Strategische doelen
Operationeel plan Tactische instrumenten
Nulmeting Vastgoedportefeuille Ontwikkelingen Trends
Vastgoeddoelstellingen
BUSINESSCASES STRATEGISCH VASTGOEDBELEID
Bouwplan en investering
Vastgoed exploitatie Vastgoedstrategie Balansanalyse Globale jaarplannen
Marketingstrategie Zorgexploitatie
Impact- en risicomanagement
Businesscase - Zorgexploitatie
12
1 november 2013
Businesscase - Vastgoedexploitatie deelproject 5 KOSTEN
datum
explo itatie jaren
stichtingsko st en incl B TW
-
resterende lening o f bo ekwaarde gebo uwen
30.000-
huurko sten
-
zakelijke lasten
-
beheerko sten
-
o nderho ud eigenaarsdeel
-
o nderho ud gebruikersdeel
incidentele investering
werkelijke zo rgko sten
to taal ko sten
restwaarde
To taalo pbrengste n verhur, NHC
SALDO
Zo rg ZZP
Netto Co ntante waarde
saldo
0
2013
-
-
-
530.000-
-
1
2014
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
4.041.520-
-
2
2015
1
-
-
-
520-
6.304-
4.203-
19.096-
10.609-
-
-
40.732-
-
297.753
-
257.021
233.126
3
2016
2
-
-
-
531-
6.461-
4.308-
19.669-
10.927-
-
-
41.896-
-
306.155
-
264.259
228.277
4
2017
3
-
-
-
541-
6.623-
4.415-
20.259-
11.255-
-
-
43.094-
-
309.259
-
266.165
218.975
5
2018
4
-
-
-
552-
6.788-
4.526-
20.867-
11.593-
-
-
44.326-
-
308.634
-
264.308
207.092
6
2019
5
-
-
-
563-
6.958-
4.639-
21.493-
11.941-
-
-
45.593-
-
305.158
-
259.565
193.691
7
2020
6
-
-
-
574-
7.132-
4.755-
22.138-
12.299-
-
-
46.898-
-
301.250
-
254.352
180.763
8
2021
7
-
-
-
586-
7.310-
4.874-
22.802-
12.668-
-
-
48.239-
-
296.887
-
248.647
168.294
4.041.520-
500.000-
resterende lening o f bo ekwaarde gro nd
OPBRENGSTEN
-
-
530.000-
530.000-
-
-
4.041.520-
3.849.067-
9
2022
8
-
-
-
598-
7.493-
4.995-
23.486-
13.048-
-
-
49.620-
-
303.671
-
254.051
163.764
10
2023
9
-
-
-
609-
7.681-
5.120-
24.190-
13.439-
-
-
51.040-
-
310.613
-
259.573
159.355
11
2024
10
-
-
-
622-
7.873-
5.248-
24.916-
13.842-
-
-
52.501-
-
317.715
-
265.214
155.065
12
2025
11
-
-
-
634-
8.069-
5.380-
25.664-
14.258-
-
-
54.004-
-
324.981
-
270.977
150.890
13
2026
12
-
-
-
647-
8.271-
5.514-
26.434-
14.685-
-
-
55.551-
-
332.416
-
276.865
146.827
14
2027
13
-
-
-
660-
8.478-
5.652-
27.227-
15.126-
-
-
57.142-
-
340.023
-
282.881
142.874
15
2028
14
-
-
-
673-
8.690-
5.793-
28.043-
15.580-
-
-
58.779-
-
347.805
-
289.026
139.027
16
2029
15
-
-
-
686-
8.907-
5.938-
-
-
-
346.101-
-
355.768
-
9.667
4.429
17
2030
16
-
-
-
700-
9.130-
6.086-
-
-
-
-
15.916-
-
363.915
-
347.999
151.831
18
2031
17
-
-
-
714-
9.358-
6.239-
10.112-
5.618-
-
-
32.041-
-
372.252
-
340.210
141.364
19
2032
18
-
-
-
728-
9.592-
6.395-
21.147-
11.748-
-
-
49.611-
-
380.781
-
331.170
131.055
20
2033
19
-
-
-
743-
9.832-
6.554-
32.510-
18.061-
-
-
67.700-
-
389.508
-
321.807
121.286
21
2034
20
-
-
-
758-
10.077-
6.718-
33.485-
18.603-
-
-
69.642-
-
398.437
-
328.795
118.018
22
2035
21
-
-
-
773-
10.329-
6.886-
34.490-
19.161-
-
-
71.640-
-
407.573
-
335.934
114.839
23
2036
22
-
-
-
788-
10.588-
7.058-
35.525-
19.736-
-
-
73.695-
-
416.921
-
343.226
111.745
24
2037
23
-
-
-
804-
10.852-
7.235-
36.590-
20.328-
-
-
75.810-
-
426.487
-
350.677
108.734
25
2038
24
-
-
-
820-
11.124-
7.416-
37.688-
20.938-
-
-
77.986-
-
436.274
-
358.288
105.803
26
2039
25
-
-
-
837-
11.402-
7.601-
-
-
-
686.226-
-
446.288
-
239.938-
27
2040
26
-
-
-
853-
11.687-
7.791-
-
-
-
-
20.331-
-
456.535
-
436.203
116.836
28
2041
27
-
-
-
871-
11.979-
7.986-
13.590-
7.550-
-
-
41.976-
-
467.019
-
425.043
108.426
29
2042
28
-
-
-
888-
12.278-
8.186-
28.420-
15.789-
-
-
65.561-
-
477.748
-
412.186
100.139
30
2043
29
-
-
-
906-
12.585-
8.390-
43.691-
24.273-
-
-
89.845-
-
488.725
-
398.880
92.292
31
2044
30
-
-
-
924-
12.900-
8.600-
45.001-
25.001-
-
-
92.426-
-
499.958
-
407.532
89.803
32
2045
31
-
-
-
942-
13.223-
8.815-
46.351-
25.751-
-
-
95.082-
-
511.452
-
416.369
87.382
33
2046
32
-
-
-
961-
13.553-
9.035-
-
-
54.638-
-
78.188-
-
523.213
-
445.025
88.948
34
2047
33
-
-
-
980-
13.892-
9.261-
-
-
-
-
24.134-
-
535.247
-
511.114
97.293
35
2048
34
-
-
-
1.000-
14.239-
9.493-
16.714-
9.286-
-
-
50.732-
-
547.562
-
496.829
90.070
36
2049
35
-
-
-
1.020-
14.595-
9.730-
34.953-
19.418-
-
-
79.717-
-
560.162
-
480.445
82.952
37
2050
36
-
-
-
1.040-
14.960-
9.973-
42.987-
23.882-
-
-
92.843-
-
573.057
-
480.214
78.964
38
2051
37
-
-
-
1.061-
15.334-
10.223-
33.208-
18.449-
-
-
78.274-
-
586.251
-
507.977
79.552
39
2052
38
-
-
-
1.082-
15.717-
10.478-
22.803-
12.668-
-
-
62.749-
-
599.753
-
537.004
80.093
40
2053
39
-
-
-
1.104-
16.110-
10.740-
11.743-
6.524-
-
-
46.222-
-
613.569
-
567.347
80.589
41
2054
40
-
-
-
1.126-
16.513-
11.009-
-
-
-
-
28.648-
627.707
-
3.613.947
488.901
42
2055
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
43
2056
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
44
2057
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
45
2058
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
46
2059
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
NCW naar prijspeil
#####
500.000-
30.000-
11.335-
148.552-
99.035-
363.842-
202.135-
330.570-
666.387-
349.773-
-
#####
3.014.889
407.859
6.058.699
-
13
912.819
67.480-
1 november 2013
Businesscase - Balansstudie Balans 2009 Vast Actief Vlottend Actief Liquide middelen
Balans Totaal
na investeren optie 1 optie 2
€ 3.184.000
€ 7.504.980
€ 7.504.980
€ 575.000
€ 575.000
€ 575.000
Voorzieningen
€ 2.745.000
€ 2.745.000
€ 745.000
€ 6.504.000 € 10.824.980
€ 8.824.980
na investeren optie 1 optie 2
2009 Eigen Vermogen
€ 2.233.000
€ 2.233.000
€ 2.233.000
€ 569.000
€ 569.000
€ 569.000
Vr. Vermogen Lang
€ 2.032.000
€ 6.352.980
€ 4.352.980
Vr.Vermogen Kort
€ 1.670.000
€ 1.670.000
€ 1.670.000
Balans Totaal
€ 6.504.000 € 10.824.980
€ 8.824.980
optie 1 Solvabiliteit = Eigen vermogen / Balanstotaal 21% Norm ca 25%
Budgetratio = Eigen Vermogen / Opbrengsten 23% Norm zorgkantoor ca 15-20% (continuiteit van bedrijfsvo optie 2 Solvabiliteit = Eigen vermogen / Balanstotaal 25% Norm ca 25%
optie 1: gehele investering langlopende lening maximale investering bij solvabiliteit 20% en DSCR 1,00: € 4.320.980 optie 2: deel langlopende lening deel eigen middelen € 4.320.980 eigen middelen: € 2.000.000 langlopende lening: € 2.320.980 Resultaten Rekening
Budgetratio = Eigen Vermogen / Opbrengsten 23% Norm zorgkantoor ca 15-20% (continuiteit van bedrijfsvo
2009 optie 1 ICR = Resultaat Boekjaar / Financiele B/L
Opbrengsten
€ 9.633.000
€ 9.633.000 ICR =
Personeelskosten Afschrijvingen Overige Bedrijfskst
-€ 6.480.000 -€ 6.480.000 -€ 203.000 -€ 419.049 -€ 2.725.000 -€ 2.725.000
-1,0
Norm ICR = 1,2
Bedrijfsresultaat
€ 225.000
€ 8.951
Financiele B/L
-€ 63.000
-€ 270.407
DSCR=
Resultaat Boekjaar
€ 162.000
-€ 261.456
norm DSCR=1,2 tot 1,4 tijdelijk lager (mits groter dan 1) acceptabel
Resultaten Rekening
DSCR (debt service coverage ratio)=Bedrijfsresultaat/financiele B/L 0,03
na investering 2009 optie 2 ICR = Resultaat Boekjaar / Financiele B/L
Opbrengsten
€ 9.633.000
€ 9.633.000 ICR =
Personeelskosten Afschrijvingen Overige Bedrijfskst
-€ 6.480.000 -€ 6.480.000 -€ 203.000 -€ 419.049 -€ 2.725.000 -€ 2.725.000
-0,9
Norm ICR = 1,2
Bedrijfsresultaat
€ 225.000
€ 8.951
Financiele B/L
-€ 63.000
-€ 174.407
DSCR (debt service coverage ratio)=Bedrijfsresultaat/financiele B/L DSCR=
Resultaat Boekjaar
€ 162.000
-€ 165.456
norm DSCR=1,2 tot 1,4 tijdelijk lager (mits groter dan 1) acceptabel
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
afschrijving in rentepercentage volledig jaarlijkse rentelast € 207.407 € 197.037 € 186.666 € 176.296 € 165.926 € 155.555 € 145.185 € 134.815 € 124.444 € 114.074 € 103.704 € 93.333 € 82.963 € 72.592 € 62.222 € 51.852 € 41.481 € 31.111 € 20.741 € 10.370
20 jaar 4,80% deels jaarlijkse rentelast, 4,8% € 111.407 € 105.837 € 100.266 € 94.696 € 89.126 € 83.555 € 77.985 € 72.415 € 66.844 € 61.274 € 55.704 € 50.133 € 44.563 € 38.992 € 33.422 € 27.852 € 22.281 € 16.711 € 11.141 € 5.570
€ 2.177.774
€ 1.169.774
0,05
14
1 november 2013
Risico analyse
1. 2. 3. 4.
Bedreigingen Kans van optreden Schade Maatregelen a) preventie b) repressie c) correctie d) acceptatie e) manipulatie
15
1 november 2013
Strategisch Vastgoedplanen Businesscase als…
de brug tussen zorginstellingen en financiële partijen op het gebied van taal, inhoud, proces en verwachtingen.
Financiële partijen
Zorginstellingen
16
1 november 2013
Zorgvastgoed via balans of belegger
Pagina 17
1 november 2013
ZORGVASTGOED VIA BALANS OF BELEGGER
Locomotief of kopieermachine
ZORGVASTGOED VIA BALANS OF BELEGGER
Eigendom Zorgorganisatie
Min
Plus
Huur Zorgorganisatie
Geen cashflowpieken
Gedeeld zeggenschap
Huurcontract eindig
Andere Identiteit
Kapitaal vrij voor core business
Risico’s in huurprijs
Bouwexpertise en extra vermogen kwaliteit corporatie
Verlies bouwexpertise
Plus
Min
ZORGVASTGOED VIA BALANS OF BELEGGER
10%
10%
8%
8%
6%
6%
4%
4%
2%
Huur (6,5%)
0%
2%
Rente (3,9%)
0% Pensioen fonds
Bank 20
ZORGVASTGOED VIA BALANS OF BELEGGER
10%
10%
8%
8%
Zakelijke lasten (0,3%) Onderhoud (1,0%)
Jaarlijks onderhoud (0,2%)
6%
6% Afschrijving (3,3%)
4% 2%
4%
Huur (6,5%)
0%
2%
Rente (3,9%)
0% Pensioenfonds
Bank
6,7%
8,5%
21
ZORGVASTGOED VIA BALANS OF BELEGGER Kosten per jaar €800.000,00 €700.000,00 €600.000,00 €500.000,00 €400.000,00
Kosten per jaar Belegger Bank Kosten per jaar
€300.000,00 €200.000,00 €100.000,00 €1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Uiteindelijke verschil < 16% Omslagpunt circa 20 a 22 jaar 22
3 STAPPEN NAAR SAMENWERKING
1. Quick Scan
Locatie en uitstraling
Due diligence
behoefte
Financieringsaanvraag
25
1 november 2013
2. Framework
Beschikbaar voor huur
Demarcatie
P.v.e. en voorontwerp
Financiële doorrekeningen 26
1 november 2013
3. Samenwerkingsovereenkomst
Huurtermijn en huurprijs
Verdeling kosten levering zaken en diensten
Overleg en geschillenregeling
Flexibel contract en Koppelbeding
Bijlagen
27
1 november 2013
Begint u samen aan de tocht…?
Project: Businesscase 16 juni 2010