Kindermonitor 2009
Samenvatting van een grootschalig onderzoek onder 0 tot 12 jarige kinderen uit de Gemeente Westervoort
Hulpverlening Gelderland Midden
Gezondheid niet voor álle kinderen vanzelfsprekend Over het algemeen is de gezondheid van kinderen in de gemeente Westervoort goed tot zelfs heel goed. Dat blijkt uit de resultaten van een grootschalig onderzoek van de GGD van Hulpverlening Gelderland Midden onder de ouders van 0 tot 12 jarige kinderen. Ondanks dit positieve beeld zijn er ook problemen. De sociaaleconomische status van het gezin waarin het kind opgroeit, heeft in het algemeen een negatieve invloed op de gezondheid van het kind. Westervoortse kinderen wonen vaker in gezinnen die moeite hebben met rondkomen, krijgen minder vaak borstvoeding en eten minder vaak dagelijks groente. Ook geven moeders vaker aan gerookt te hebben tijdens de zwangerschap. Onderzoek en methode Gemeenten moeten volgens de Wet publieke gezondheid inzicht hebben in de gezondheidstoestand van hun bevolking. Daarom voert de GGD elk jaar een onderzoek uit naar gezondheid en factoren die de gezondheid beïnvloeden, onder de inwoners van de gemeenten in Gelderland Midden. Gemeenten kunnen deze gezondheidsmonitors gebruiken voor het formuleren, onderbouwen en evalueren van hun gezondheidsbeleid. Steeds staat een bepaalde doelgroep centraal: kinderen, jongeren, volwassenen of ouderen. In 2009 waren de kinderen aan de beurt. Uit de gemeentelijke basisadministratie is een a-selecte steekproef getrokken van 800 kinderen, maximaal 1 kind per adres. Ouders van deze kinderen hebben een gezondheidsvragenlijst ontvangen. Van de geretourneerde vragenlijsten waren er 455 bruikbaar voor analyse. De respons komt daarmee op 57%, wat een representatief beeld geeft voor de gemeente Westervoort.
Wie zijn de kinderen? Achtergrondkenmerken van kinderen en hun ouders zijn van invloed op de gezondheid en het welzijn van het kind. Zo is de sociaaleconomische status (SES) van het gezin een belangrijke factor. Ook zijn er specifieke gezondheidsproblemen die vaker voorkomen bij mensen van niet-Nederlandse afkomst. Thuissituatie Het merendeel van de 0 tot 12 jarige kinderen in de gemeente Westervoort woont in een gezin met twee ouders. 10% woont echter in een eenoudergezin. Van de kinderen is 13% van niet-Nederlandse afkomst. Van alle kinderen heeft 22% een lage SES, 44% een gemiddelde SES en 34% heeft een hoge SES. De SES is in dit onderzoek gebaseerd op het opleidingsniveau van de moeder.
Gezinsinkomen Van de 0 tot 12 jarige kinderen groeit 21% op in een gezin waarin men moeite heeft om rond te komen van het gezinsinkomen. Dit percentage ligt boven het regionaal gemiddelde. 14% van de ouders geeft aan dat geldgebrek spanningen geeft in het gezin. De posten waar het meest op wordt bezuinigd zijn ‘dagjes uit of op vakantie’ (19%) en ‘lidmaatschap van een club of vereniging’ (13%). Achtergrondkenmerken Westervoort %
Regio %
Eenoudergezin
10
9
Niet-Nederlands
13
13
SES
laag
22
22
midden
44
40
hoog
34
38
Moeite met rondkomen gezinsinkomen
21
15
Tabel 1: Achtergrondkenmerken
Gezondheid Hoe ouders de gezondheid van hun kinderen beoordelen, is een belangrijke graadmeter voor de gezondheid. 94% van de ouders beoordeelt de gezondheid van hun kinderen met ‘goed’ of ‘zeer goed’. Toch komen psychosociale problemen veelvuldig voor. 20% van de 4 tot 12 jarigen heeft een verhoogd risico op psychosociale problemen. Dit is gemeten met een vragenlijst (SDQ) die veel wordt gebruikt om kinderen met een verhoogd risico op emotionele en gedragsmatige problemen te signaleren. Opvallend is dat jongens ongunstiger scoren dan meisjes en dat kinderen met een lage SES slechter scoren dan kinderen met een hoge SES.
Volgens de ouders is ruim een derde van de kinderen van 4 jaar en ouder gepest in de afgelopen drie maanden. Meestal worden de kinderen op school gepest, soms in de buurt waar ze wonen. Ieder kind maakt ingrijpende gebeurtenissen mee in zijn leven. Deze kunnen van invloed zijn op het ontstaan van psychische problemen. 10% van de kinderen heeft op het moment van het onderzoek problemen door minimaal één ingrijpende gebeurtenis. Echtscheiding en het voor langere tijd weggaan van een gezinslid geven het vaakst problemen voor het kind.
Regio Westervoort SES:hoog SES:midden SES:laag meisje jongen 0
5
10
15 percentage
20
25
30
Figuur 1: Psychosociale problemen
Gezonde leefstijl? De manier waarop we leven heeft invloed op onze gezondheid. Voor kinderen tussen de 0 en 12 jaar is de invloed van ouders op de leefstijl nog heel sterk. Ouders kunnen kinderen een gezonde leefstijl aanwennen door te zorgen voor
gezonde voeding en het stimuleren van lichaamsbeweging. Ook kunnen ze zelf het gezonde voorbeeld geven door niet te roken en hun alcoholgebruik te matigen. Borstvoeding als gezonde start Borstvoeding heeft positieve effecten op de gezondheid voor zowel het kind als de moeder. De effecten zijn groter naarmate langer borstvoeding wordt gegeven. Borstvoeding heeft voor kinderen een gunstig effect op maagdarminfecties, diarree en acute middenoorontstekingen. Ook hebben deze kinderen op de lange termijn minder kans op overgewicht en een hoge bloeddruk. Moeders die borstvoeding hebben gegeven lopen minder risico op reumatoïde artritis, borst- en eierstokkanker.
Regio
Westervoort
0
5
10
15 20 percentage
25
30
35
Figuur 2: Uitsluitend borstvoeding in de eerste zes maanden
Uit het onderzoek blijkt dat van de kinderen van 0 tot 4 jaar 21% de eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding hebben gekregen. Dit is een lager percentage dan het regionaal gemiddelde.
Gezonde voeding, gezonde brandstof Kinderen zijn in de groei en hebben daarvoor brandstof nodig. Ook legt gezonde voeding in de jeugd de basis voor een lang en gezond leven. Gezonde voeding betekent in ieder geval: regelmatig en goed ontbijten; gevarieerd en niet te veel eten; beperkt gebruik van snoep en andere tussen- doortjes; niet teveel verzadigd vet; elke dag groente en fruit; en veilig omgaan met voedsel.
• • • • • •
Ontbijten is belangrijk voor de concentratie van het kind en voor de voedselbehoefte de rest van de dag. Gelukkig ontbijten vrijwel alle kinderen van 1 tot 12 jaar minstens vijf dagen per week. niet teveel verzadigd vet;
In beweging Bewegen is belangrijk voor kinderen om de motoriek goed te ontwikkelen en om energie kwijt te raken. Volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) moeten kinderen dagelijks minstens één uur bezig zijn met matig intensieve lichamelijke activiteit. Ruim drie kwart van de kinderen van 4 jaar en ouder uit Westervoort zijn lichamelijk actief (76%). Lichamelijk actief wil zeggen dat kinderen minimaal zeven uur per week bewegen. De intensiteit van deze beweegactiviteiten is niet bekend. Overgewicht Overgewicht is één van de belangrijkste volksgezondheidsproblemen van dit moment. Overgewicht (Z) ontstaat wanneer de energie-inname via voeding (X) structureel hoger is dan het energieverbruik (Y) door onder andere beweging (X – Y = Z). Het brengt allerlei gezondheidsproblemen met zich mee, zowel op de korte als op de lange termijn. Kinderen die te zwaar zijn hebben vaker last van lichamelijke en psychische problemen.
Groente en fruit zijn belangrijke bronnen van vitamines, elke dag groente en fruit; vezels en mineralen, maar worden niet dagelijks gegeten. en veilig met voedsel omgaan. niet teveel verzadigd vet; 64% van de kinderen eet elke dag fruit en 39% eet elke dag Volgens de lengte- en gewichtsopgave door de ouders, heeft elke dag groente en fruit; groente. Het percentage Westervoortse kinderen dat dage- in de gemeente Westervoort 9% van de kinderen ouder dan Ontbijten is belangrijk voor de concentratie van het kind en voor deen voedselbehoefte de rest van de met voedsel omgaan. 2 jaar overgewicht en 3% ernstig overgewicht. Zelfrapporlijks groente eet wijkt negatief af van het regionaal gemid- veilig dag. Gelukkig ontbijten vrijwel alle kinderen van 1 tot 12 jaar minstens vijf dagen per week. delde. Jongere kinderen eten vaker dagelijks groente en fruit tage geeft echter over het algemeen een onderschatting van Regio is belangrijk voor overgewicht. de concentratieOnder van hetkinderen kind en voor voedselbehoefte de percentage metdeeen lage dan oudere kinderen. Dit geldt ook voor kinderen metOntbijten een het Groente en fruit zijn belangrijke bronnen van vitamines, vezels en mineralen, maar worden niet dag. Gelukkig ontbijten vrijwel alle kinderen van 1 tot 12 jaar minstens vijf dagen per w Zevenaar SES komt overgewicht meer voor. hogere SES. dagelijks gegeten. 39% van de kinderen eet niet elke dag fruit en 53% eet niet elke dag groente.
Jongere kinderen eten vaker dagelijks groente enRegio fruit dan oudere kinderen. Ditzijn geldt ook voor bronnen van vitamines, Groente en fruit belangrijke vezels en mineralen, maar wor Overgewicht kinderen met een hogere SES.
elke dagovergewicht fruit en 53% eet niet elke dag Westervoort dagelijks gegeten. 39% van de kinderen eet niet Ernstig
SES:hoog
Eet dagelijks groente Eet dagelijks
Jongere kinderen eten vaker dagelijks groente en fruit dan oudere kinderen. Dit geldt o kinderen met een hogere SES.
SES:midden
groente
Regio
SES:laag
Eet dagelijks Eet dagelijks f ruit fruit
0
15
0
20 20
40 40
60 60
percentage
percentage
80 80
Overgewicht
Ernstig overgewich
SES:midden Ontbijt 5 of 100 meer keer per 100 SES:laag week
00 0 20 Figuur 3: Minstens 5 keer ontbijten per week, dagelijks groente en fruit consumptie naar SES
Figuur 3: Voedingsgewoonten
In beweging
20
percentage Eet dagelijks SES:hoog fruit
Ontbijt 5 of Ontbijt 5 of meer meer keer per keer per week week 0
Eet dagelijks Westervoort groente 5 10
55
10 10 60 percentage percentage
40
15 15 80
20 20 100
4: Overgewicht Figuur 3: Figuur Minstens 5 keer ontbijten per week, dagelijks groente en fruit consumptie naa
Bewegen is belangrijk voor kinderen om de motoriek goed te ontwikkelen en om energie kwijt te raken. Volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) moeten kinderen dagelijks minstens In beweging
één uur bezig zijn met matig intensieve lichamelijke activiteit. InBewegen Gelderland Midden is voor driekwart van om de de motoriek goed te ontwikkelen en om energ is belangrijk kinderen
kinderen van 4 jaar en ouder lichamelijk actief. Dat wil zeggen dat ze minimaal zeven uur per week raken. Volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) moeten kinderen dag
bewegen. De intensiteit van deze beweegactiviteiten is niet bekend. één uur bezig zijn met matig intensieve lichamelijke activiteit. In Gelderland Midden is d
kinderen van 4 jaar en ouder lichamelijk actief. Dat wil zeggen dat ze minimaal zeven u Overgewicht
bewegen. De intensiteit van deze beweegactiviteiten is niet bekend.
Overgewicht wordt beschouwd als één van de belangrijkste volksgezondheidsproblemen van dit moment. Overgewicht ontstaat wanneer de energie-inname via voeding structureel hoger is dan het
Roken en drinken Om te voorkomen dat jongeren gaan roken en ervoor te zorgen dat zij verstandig omgaan met alcohol, is het gedrag en de mening van de ouders van groot belang. Zij moeten immers thuis het goede voorbeeld geven en regels stellen.
Opvoeding en sociale steun
Naast zelf roken is ook passief roken heel schadelijk voor de gezondheid. In de gemeente Westervoort wordt bij 14% van de kinderen thuis gerookt in aanwezigheid van het kind. Bij jonge kinderen en kinderen met een hoge SES is de situatie gunstiger dan bij oudere kinderen en kinderen met een lage SES.
Sociale steun Meestal verloopt de opvoeding goed. Ouders zijn over het algemeen positief gestemd, maar er zijn ook periodes met opgroei- of opvoedingsproblemen. Ouders kunnen dan behoefte hebben aan ondersteuning. Opvoedingsondersteuning heeft een grote preventieve functie, omdat het ernstige problemen kan voorkomen. Sociale steun is een belangrijke, informele vorm van opvoedingsondersteuning.
Tijdens de zwangerschap heeft 2% van de moeders (af en toe) alcohol gedronken en heeft 20% gerookt. Dit laatste percentage is hoger dan in de regio. Bijna één op de tien ouders vindt het acceptabel dat hun kind jonger dan 16 jaar, af en toe rookt. Dagelijks roken vindt bijna geen enkele ouder acceptabel als het kind jonger is dan 16. Dit is zorgelijker bij het drinken van alcohol. 31% van de ouders in Westervoort vindt het acceptabel dat hun kind onder de 16 jaar een slokje alcohol drinkt. Ruim één op de twintig ouders (7%) vindt het acceptabel dat een jongere onder de 16 jaar een heel glas alcohol drinkt. 22% van de ouders drinkt geen alcohol in het bijzijn van hun kinderen, 41% zegt rekening te houden met het eigen alcoholgebruik als er kinderen bij zijn.
Opvoeding is een voortdurende wisselwerking tussen kind, ouders en omgeving. Een goede opvoeding is van essentieel belang voor optimale ontwikkeling van kinderen en voor een gezonde samenleving.
In de gemeente Westervoort krijgt ruim een derde van de ouders (vaak) hulp bij de opvoeding van hun kind van familie, vrienden, kennissen of buren. Ruim twee derde van alle ouders kan met familie, vrienden, kennissen of buren praten over problemen rond de opvoeding. Ongeveer 4% vindt de sociale steun onvoldoende. Deskundige hulp of advies Ruim één op de tien ouders (12%) heeft behoefte aan deskundige hulp of advies, omdat ze zorgen hebben over de opvoeding, het gedrag of de ontwikkeling van hun kind. De behoefte hieraan neemt toe met de leeftijd van het kind. Ouders van jongens hebben deze behoefte vaker dan ouders
van meisjes. De ouders willen het liefst hulp of advies via een centraal punt, via internet of door middel van persoonlijke begeleiding. f door middel van persoonlijke begeleiding. Seksuele opvoeding Seksualiteit en relaties vormen een belangrijk onderdeel van de opvoeding. Een gezonde en veilige seksuele ontwikkeling, is belangrijk voor de totale gezondheid en het welbevinden van iedereen. Ouders brengen bewust en onbewust belangrijke waarden en normen over op hun kind, ook met betrekking tot seksualiteit. Kinderen die met hun ouders kunnen praten over seksualiteit, lopen minder risico op vervelende seksuele ervaringen, seksueel overdraagbare aandoeningen en ongewenste zwangerschap. Dit komt omdat seksualiteit nauw samenhangt met weerbaarheid en het kunnen aangeven van grenzen. Bijna alle ouders hebben met hun kind gesproken over één of meer onderwerpen die te maken hebben met seksualiteit. Onderwerpen als lichamelijke veranderingen in de puberteit, verliefdheid, zwangerschap en geboorte worden vaker met meisjes dan met jongens besproken. Het opleidingsniveau speelt zeker een rol bij de seksuele opvoeding. Hoogopgeleide ouders hebben met hun kind vaker gesproken over één of meerdere onderwerpen dan laagopgeleide ouders. Het aantal onderwerpen waarover is gesproken neemt toe met de leeftijd van de kinderen. Het merendeel van de ouders vindt seksuele voorlichting zowel een taak voor zichzelf, als voor de school (80%). 19% vindt het een taak van de ouders alleen en 1% van de ouders vindt het een taak van de school.
Omgeving Voor gezinnen met jonge kinderen is de omgeving een belangrijke factor voor gezondheid. Hierbij gaat het dan om de aanwezigheid van speelplekken, verkeersveiligheid, sociale veiligheid, contact met leeftijdgenoten en de aanwezigheid van voorzieningen, zoals kinderopvang, school, bibliotheek en speelplekken. Buurt In de gemeente Westervoort vindt het merendeel van de ouders (80%) de buurt waarin zij wonen kindvriendelijk. 12% van de ouders vindt de buurt niet altijd veilig genoeg om buiten te spelen. De belangrijkste belemmeringen om buiten te spelen zijn volgens de ouders water in de buurt (27%), te weinig speelplekken (21%) en te veel verkeer (19%).
Verenigingen Een belangrijk aspect van de sociale omgeving van kinderen is de mate van interactie met leeftijdsgenoten en de culturele en maatschappelijke vorming. Lidmaatschap van verenigingen kan hieraan bijdragen. Van de ouders geeft 81% aan dat hun kind lid is van één of meer verenigingen (sport, muziek of kerkelijk). In de meeste gevallen gaat het om een sportvereniging (73%). Het aantal kinderen dat lid is van een vereniging neemt toe met de SES en de leeftijd.
Conclusie Ondanks dat het best goed gaat met de gezondheid van onze kinderen, kan het op een aantal punten beter. Deze monitor laat zien dat er aanzienlijke sociaaleconomische gezondheidsverschillen bestaan. De belangrijkste verschillen tussen de gemeente Westervoort en de regio Gelderland Midden staan hieronder nog eens op een rij. Westervoortse kinderen wonen vaker in gezinnen die moeite hebben met rondkomen, krijgen minder vaak borstvoeding en eten minder vaak dagelijks groente. Er wordt door de moeders vaker gerookt tijdens de zwangerschap. Percentages gemeente Westervoort en de regio Gelderland Midden Onderwerpen
Gemeente
Regio GM*
% Eenoudergezin 10 Niet-Nederlands 13 Lage SES 22 Gezin heeft moeite met rondkomen 21 Risico op psychosociale problemen 20 Eerst zes maanden uitsluitend borstvoeding gekregen 21 Dagelijks fruit 64 Dagelijks groente 39 Beweegt minder dan zeven uur per week 24 (Ernstig) overgewicht 12 Passief roken 14 Moeder dronk alcohol tijdens zwangerschap 2 Moeder rookte tijdens zwangerschap 20 Momenteel behoefte aan hulp m.b.t. zorgen over opvoeding 12 Seksuele opvoeding Gesproken over vriendschap en relaties, omgaan met elkaar en het respecteren van elkaars grenzen 87 Gesproken over homoseksualiteit 46 Buurt is kindvriendelijk 80 Buurt is (redelijk) veilig 88 Geen lid van enige club of vereniging 19
% 9 13 22
* vet: er is een significant verschil tussen de gemeente en de regio Gelderland Midden (p<0,05)
15 21 33 61 47 25 11 11 7 11 10
83 45 79 88 24
Aanbevelingen Pak sociaaleconomische gezondheidsverschillen aan De sociaaleconomische gezondheidsverschillen beperken zich niet tot onze regio, maar zijn ook landelijk zichtbaar. De laatste Volksgezondheid Toekomst Verkenningen van het RIVM (2010) laten zien dat de verschillen niet afnemen; ze nemen zelfs toe. Dit is niet alleen een probleem voor het individu, maar ook voor de maatschappij als geheel. Mensen met een lage SES leven gemiddeld zeven jaar korter en brengen veertien jaar langer in ongezondheid door, dan mensen met een hoge SES. Dit betekent economische schade; hogere kosten voor gezondheidszorg en minder mensen die deelnemen aan het arbeidsproces. Bij de aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen is een combinatie van maatregelen noodzakelijk: • • • •
Verkleinen van verschillen in opleiding en inkomen. Verminderen van het negatieve effect van (on) gezondheid op werk, inkomen en opleiding. Verbeteren van woon-, werkomstandigheden en leefstijl. Zorg aan achterstandsgroepen toegankelijker en effectiever maken.
De GGD beschikt over concrete voorbeelden van maatregelen. De handleiding Gezonde Gemeente, die in november 2010 verschijnt als opvolger van de huidige handleidingen lokaal gezondheidsbeleid, besteedt ook ruim aandacht aan de aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Continueer het huidige gezondheidsbeleid, voer integraal beleid gericht op specifieke doelgroepen De gemeente heeft in haar lokaal gezondheidsbeleid aandacht voor voeding/beweging/overgewicht, problematisch alcoholgebruik en psychosociale gezondheid. Deze speerpunten blijven ook voor deze monitor actueel. Wij adviseren daarnaast om aandacht te besteden aan seksuele opvoeding. Leg bij de aanpak van deze thema’s de nadruk op de mensen met een lage SES en voer integraal beleid. Kansen en uitdagingen voor de gemeente Westervoort In Westervoort wonen meer kinderen in gezinnen die moeite hebben met rondkomen dan gemiddeld in Gelderland Midden. Het is dan ook goed dat de gemeente aangeeft haar armoedebeleid te willen handhaven en zich te blijven inzetten voor kwetsbare groepen. De nadrukkelijke aandacht voor preventief beleid kan bijdragen aan het voorkomen van gezondheidsverschillen. Een interventievoorbeeld uit het land is het project “Armoede en gezondheid bij kinderen” dat dreigende gezondheidsproblemen door geldgebrek aanpakt.
Een voorbeeld van integraal beleid is het geven van informatie over gezonde voeding bij schuldhulpverleningscursussen. Ook kan de gemeente in gesprek met het sociaal-cultureel werk om eventueel activiteiten die gezond eten bevorderen te organiseren. Uit de monitor blijkt verder dat minder Westervoortse kinderen de eerste zes maanden uitsluitend borstvoeding krijgen en meer moeders tijdens de zwangerschap roken. Hier wordt in de gemeente, onder anderen door de praktijk voor verloskunde Duiven / Westervoort, al aandacht aan besteed. De gemeente kan nagaan of deze activiteiten moeten worden uitgebreid of beter op elkaar en de doelgroep moeten worden afgestemd. Dit past goed bij de nieuwe gemeentelijke taak in het kader van de ‘prenatale voorlichting’, die na de wetswijziging van de Wet publieke gezondheid van kracht wordt.
Hoe nu verder?
Gemeenten kunnen deze rapportage gebruiken voor hun gemeentelijk gezondheidsbeleid en de uitvoeringsplannen die daarbij horen. In 2013 wordt de doelgroep 0 tot 12 jarige kinderen opnieuw onderzocht, zodat duidelijk wordt hoe de gezondheidstoestand van deze doelgroep zich ontwikkelt.
Colofon Hulpverlening Gelderland Midden Postbus 5364 6802 EJ Arnhem Telefoon
(026) 377 33 44
Website
www.hulpverleninggelderlandmidden.nl
E-mail
[email protected]
Uitgave
November 2010
Tekst en figuren Nicole de Jong (epidemioloog) Deze samenvatting is te downloaden vanaf de website van de GGD van Hulpverlening Gelderland Midden. Hier is ook de uitgebreide versie van het onderzoek te vinden.
Hulpverlening Gelderland Midden
