Kinderen van 0 tot 5 de belangrijkste jaren Basis voor een succesvolle opvoeding
Theo van Remundt
De opbrengst van dit boek is volledig, dat wil zeggen zonder aftrek van wat voor kosten dan ook, voor Artsen zonder Grenzen Paperback ISBN 978 94 625 4834 3 Hardcover ISBN 978 94 625 4418 5
1
Theo van Remundt schreef ook het meest complete Nederlandstalige namenboek.
Een naam voor je kind, een grenzeloze naam Zo snel, gemakkelijk en overzichtelijk vond u nog nooit namen. Ruim 50.000 voornamen die helder geduid worden. ‘Nomen est omen’ zeiden de oude Romeinen. Dit betekent: De naam is een voorteken. De Romeinen geloofden dat met de naam een lotsbestemming werd gegeven. Dit gevoel vinden we in alle culturen op de een of andere manier terug. Een naam is meer dan zomaar een woord. Een naam moet iets hebben, een naam moet mooi klinken, er moet iets vanuit gaan, je moet er een goed gevoel bij hebben, een naam staat ergens voor. Met een naam doe je een leven lang en ook daarna wordt jouw naam genoemd. Met het geven van een naam vullen we een werkelijkheid in. Dit boek helpt je om gemakkelijk meer zicht te krijgen op de rijkdom en betekenissen van onze voornamen. Dit boek helpt aanstaande ouders bij het kiezen van namen en is er voor iedereen die zich wil verdiepen in de rijkdom van de namen van onze wereld.
Verkrijgbaar in iedere boekhandel, bol.com e.a. of via: http://www.mijnbestseller.nl/books/47129 Paperback € 38,00 ISBN 9789462548060
http://www.mijnbestseller.nl/books/49364 Hardcover € 82,00 ISBN 9789462548305
De opbrengst van deze boeken is voor Artsen zonder Grenzen. 2
Opvoeden doe je nooit alleen Op zijn weg naar de volwassenheid ontmoet jouw kind duizenden mensen die invloed uitoefenen op wie en wat jouw kind als volwassen persoon zal zijn. De kans is groot dat jij in die enorme rij van mensen de belangrijkste voor hem bent. Uitgroeien tot een gelukkig en evenwichtig persoon gaat niet vanzelf. Je hebt niet alles in de hand maar er is wel veel dat jij samen met jouw kind en anderen kan doen om jouw kind te helpen om zijn ontwikkelingsweg succesvol af te leggen. Dit boek wil een hulp zijn voor mensen die werken met en voor zeer jonge kinderen. Ook als je werkt met ouderen heb je veel aan de inzichten die dit boek je kan geven. In dit boek richt ik mij tot jonge ouders en spreek via hen ook tot kraamverzorgsters, verpleegkundigen, kinderverzorgsters, crèche-leidsters, docenten in opleiding, docenten, ooms en tantes, opa’s en oma’s. Kortom dit boek is voor iedereen die met jonge kinderen in aanraking komt en geeft basisinzichten aan iedereen die met mensen werkt.
Over de auteur Theo van Remundt is vader en opa. Hij heeft een ruime ervaring in het werken met en voor jonge kinderen en jongvolwassenen. Hij studeerde bouwkunde, orthopedagogiek en theologie. Hij werkt een leven lang met en voor kinderen en jongvolwassenen.
Dankwoord Speciale dank wil ik uitspreken aan Theo en Mieke Gründemann voor het kritisch lezen en becommentariëren van het manuscript. Ook mijn dochters Joyce en Yvette en mijn schoonzoon Marcel wil ik bedanken voor hun bijdragen. 3
De opbrengst van dit boek is volledig voor Artsen zonder Grenzen Dit boek is geen leesboek dat je van voor naar achter moet lezen, je bepaalt zelf jouw volgorde. Ik raad je wel aan om de inleidende hoofdstukken niet te lang te laten wachten. Inhoud Waar ‘Artsen zonder Grenzen’ voor staat! Handvest Artsen zonder Grenzen Inleidende hoofdstukken Voorwoord – Een goede start De belangrijkste jaren Moeder of vader worden
6 7
8 10 12
Kerndeel In bad! Belonen - niet straffen – vorming Stimuleren - niet ontmoedigen Communiceren – Lichaamstaal Ongewenst gedrag De box een veilige plek Dieren Dood Druk en onhandelbaar - Even rust Eten en drinken Goede ouders!!!!!? Groeien Een steeds Grotere Wereld – Veiligheid bieden Huilen Initiatief - Ruimte geven Initiatiefdoders Juf is liever Kinderkamer - Kinderhoek 4
15 18 23 27 32 35 39 46 48 53 61 67 69 76 78 80 83
Lachen Media Motoriek Muziek is goed voor je Omgeving – Vrienden Opvoeding tot een zelfverantwoordelijk burger Overtuiging – Humanisme – Geloof Pavlov en Skinner Pesten Praten – Mimiek komt snel, communiceren doe je altijd Prijzen – Hij gaat later naar het gymnasium Regels Risico’s leren nemen Slapen Spelen en speelgoed Spelen en geweld Jouw kind is UNIEK Verslaving – Alcohol en drugs Veiligheid. Voorlezen Waarden en normen We denken dat we het weten, … …. Zelfbeeld Zelfvertrouwen Ziek Kijken moet je leren, luisteren ook Rust en rustig aan Zindelijk worden Zorg voor je momenten Slot – Gewone mensen, buitengewone daden
5
87 89 92 95 97 99 105 108 114 119 122 125 126 132 142 148 149 150 155 158 164 172 175 177 179 185 188 192
De opbrengst van dit boek gaat volledig naar ‘Artsen zonder Grenzen’ Deze tekst is integraal overgenomen van ‘Artsen zonder Grenzen’
Waar ‘Artsen zonder Grenzen’ voor staat! Iedereen heeft recht op levensreddende medische zorg. Dat geldt ook voor mensen in oorlogs- en conflictgebieden of mensen in gebieden die getroffen zijn door epidemieën of natuurrampen. Maar in veel van deze gebieden zijn honderdduizenden mensen verstoken van elke vorm van medische zorg. Artsen zonder Grenzen is een onafhankelijke, medische noodhulporganisatie die wereldwijd mensen helpt. We streven ernaar de meest kwetsbare en geïsoleerde slachtoffers van oorlogen, conflicten, natuurrampen en epidemieën te bereiken. Wij bepalen zelf waar, aan wie en hoe wij onze hulp verlenen, los van welk politiek, religieus of economisch belang dan ook. De uitgangspunten van het internationale netwerk Médecins Sans Frontières, waar Artsen zonder Grenzen deel van uitmaakt, zijn vastgelegd in een Handvest.
6
Handvest Artsen zonder Grenzen Artsen zonder Grenzen is een particuliere, internationale organisatie. Hierbij zijn voornamelijk artsen, verpleegkundigen en paramedici aangesloten, alsmede die beroepsgroepen die van nut zijn voor de taak die de organisatie zich heeft gesteld. Zij onderschrijven de volgende principes: Artsen zonder Grenzen verleent hulp aan bevolkingsgroepen in nood, aan slachtoffers van natuurrampen, van rampen door de mens veroorzaakt en van oorlogen en burgeroorlogen. Zij doet dit zonder onderscheid te maken naar ras, religie, levensbeschouwing of politieke opvatting. Artsen zonder Grenzen is volstrekt neutraal en onpartijdig. Op grond van algemeen erkende medische ethiek en het recht op humanitaire hulp eist Artsen zonder Grenzen algehele vrijheid in de uitoefening van haar taak. De medewerkers van Artsen zonder Grenzen respecteren de medische gedragscode en bewaren te allen tijde hun onafhankelijkheid ten opzichte van welke politieke, religieuze of economische macht dan ook.
De medewerkers van Artsen zonder Grenzen beslissen uit eigen vrije wil of zij de gevaren en risico’s van het werk accepteren en eisen voor zichzelf of rechthebbenden geen enkele vergoeding, behalve die welke de organisatie hun kan verschaffen.
7
Inleidende hoofdstukken
Een goede start Heel veel mensen denken dat ze verstand hebben van opvoeden. We zijn, hoe dan ook, allemaal opgevoed en hebben onze ervaringen met opvoeding. Laatst zag ik een moeder die haar tweeling achterliet in de ballenbak van een tuincentrum. Aan haar amper 2 jaar oude dochtertje vroeg ze om op haar broertje te letten en aan haar zoontje vroeg ze om te zorgen voor zijn zusje. Kinderen krijgen als heel snel de opdracht om te zorgen voor 1 of meer andere kinderen. Vooral meisjes passen vaak al heel jong op. In het spel zien we dat kinderen deze zorgtaak vaak ook spontaan op zich nemen. Iedereen heeft ervaringen met kinderen en heeft er zo zijn eigen ideeën over. Onze eerste ervaringen van situaties waarin we de zorg kregen voor anderen liggen waarschijnlijk ver achter ons. Als we de geschiedenis van de opvoeding bekijken zien we veel situaties waarvan je kan zeggen: “Dat had beter gekund. - Als je kinderen zo aanpakt breng je veel schade toe.”. Anderzijds is het moeilijk om te oordelen. Opvoeding is immers altijd ‘tijd-, plaats- en persoon-gebonden’. Als ouder denk je na over wat je met en voor je kind wilt bereiken. Je kijkt naar jouw eigen opvoeding en ziet dat er veel veranderd is, jouw eigen opvoeding kopiëren lukt niet, daarnaast zijn er vast zaken die jij beter hoopt te doen dan je eigen ouders. De opvoeding van kinderen is de laatste jaren sterk veranderd, hier zijn verschillende redenen voor. Op de eerste plaats is onze maatschappij sterk veranderd en verandert nog steeds in een ongekend hoog tempo. Wetenschappers geven ons nieuwe inzichten. Je kunt jouw kind al volgen ver voordat hij1 geboren is. We weten veel meer van stoffen, geluiden en beelden die op ons inwerken en wat hiervan mogelijke uitwerkingen zijn. We weten meer over hoe de omgeving een kind beïnvloedt en leren meer over hoe wij ons kind beïnvloeden. Waar de mannelijke vorm gebruikt wordt mag je ook de vrouwelijke vorm lezen, tenzij uit de tekst nadrukkelijk anders blijkt.
1
8
Je wilt er alles aan doen om jouw kind een blij en gelukkig leven te geven. Je wilt hem optimale ontwikkelingskansen geven. Je wilt zo optimaal mogelijk gebruik maken van kennis die ons ter beschikking staat en die onze ouders niet hadden. We weten dat de eerste levensjaren in verschillende opzichten de belangrijkste jaren zijn, de jaren waarin fundamenten gelegd worden waarop een leven lang verder gebouwd moet worden. De ontwikkeling en opvoeding van je kind begint al voor de geboorte, het is dus zaak er snel bij te zijn. De eerste jaren zijn het belangrijkst. Dit boek wil een hulp zijn bij een goede start.
Theo van Remundt
9
De belangrijkste jaren De stelling dat de eerste 5 levensjaren de belangrijkste levensjaren zijn valt goed te verdedigen. Tijdens deze jaren wordt de basis gelegd voor de groei en ontwikkeling in de daarop volgende jaren. Op alles wat hier goed gaat kan worden verder gebouwd. Hier zijn de momenten en mogelijkheden om een goed fundament te leggen. De vorming van hersencellen en het maken van verbindingen tussen deze cellen gebeurt in een onwaarschijnlijk hoog tempo. Alles wat verkeerd gaat moet later hersteld worden, iets wat helaas lang niet altijd lukt. Aan wat in de eerste jaren fout gaat moet in opvoeding en onderwijs veel tijd besteed worden. Het afleren van verkeerde gewoontes blijkt vaak een onmogelijke opgaaf. De tijd en energie hieraan besteed kan niet worden gebruikt voor opbouw. Dat het echte begin van ons leven bij de conceptie ligt, daarover zijn we het steeds meer eens. Wat in de baarmoeder gebeurt, is bepalend voor de rest van ons leven. In de tijd van de zwangerschap is zorg voor de moeder en daarmee voor haar kind letterlijk van levensbelang. Dit boek gaat over de eerste levensjaren, jaren die verschrikkelijk belangrijk zijn, veel belangrijker dan vaak wordt gedacht. Volgens Aristoteles2 is een pas geboren kind een ‘tabula rasa’, een onbeschreven blad. Nu weten we dat een kind voor de geboorte al van alles beleeft, ervaart en leert. Veel jonge ouders hebben foto’s en filmpjes van hun kind voor de geboorte. We kunnen zien dat een foetus reageert op bijvoorbeeld geluid of druk op de moederbuik. Als we opeenvolgende filmpjes bekijken zien we dat een foetus zich ontwikkelt, dat hij het naar zijn zin heeft en dat er situaties zijn die hij leuk of minder leuk vindt. Als een baby wordt geboren heeft het al een belangrijke ontwikkeling doorgemaakt en daar bouwen we op verder. Een pasgeboren baby is volkomen afhankelijk van verzorging, lichamelijk en geestelijk moet nog een enorme ontwikkeling worden doorgemaakt. De hersenen moeten nog een enorme ontwikkeling doormaken om uit te groeien tot volwassen hersenen die passen bij een volwassen persoon. 2
Aristoteles, Grieks wijsgeer, hij leefde van 384 – 322 voor Christus.
10
De hersenen van een pasgeboren baby wegen ongeveer 350 gram, dat is slechts 30 procent van het gewicht van de hersenen een volwassen persoon. Anderzijds is 350 gram erg veel als we het afzetten tegen het lichaamsgewicht van de baby. De lichamelijke en geestelijke ontwikkeling vormen een onlosmakelijk geheel. Een kind ontwikkelt zich in de eerste levensjaren geweldig. Een kind is in de eerste jaren van zijn leven totaal afhankelijk van zijn omgeving. De rol van de omgeving is van levensbelang voor de ontwikkeling tot een lichamelijk en geestelijk gezond en sterk persoon. Het doel van dit boek is jonge ouders en anderen te helpen bij het vervullen van deze onontbeerlijke rol in het leven van hun kinderen.
11
Moeder of vader worden Volgens veel mensen is het de grootste en meest ingrijpende verandering in het leven van ouders: “Het moment dat ze ouders worden.”. “Moeder word je met de geboorte van je kindje, vader word je door het te zijn.”. De Grieken reeds, stelden zich het krijgen van kind voor als het drinken van een godendrank: “Het bedwelmd worden door plezier en angst, het staan voor een opgaaf waarvan je de omvang nooit eerder zag!”. Geboorte is vreugde om het kind en angst vanwege de vele vragen die op je afkomen als ouders. Hoe dragen we zorg voor een goede lichamelijke en geestelijke ontwikkeling? Zal ons kind zijn plaats in de maatschappij vinden? Krijgt het goede vrienden en vriendinnen? Hoe zorgen we voor een goede opleiding? Kunnen we hem voldoende stimuleren en begeleiden? Zullen we ons kind altijd begrijpen? Kunnen we de steun geven die ons kind van ons mag verwachten? Blijft ons kind gezond en sterk? Er is een moment dat jij je het meest geschikt voelde als ouder. Dat is het moment dat je het niet was en je op alle vragen over opvoeding nog het antwoord wist. De meest ingrijpende veranderingen in jouw leven vinden plaats als je een kind krijgt, niet als je gaat samenwonen of trouwen, het lijkt of niemand je hierover ook maar iets heeft verteld. Jouw kind krijgt zo’n prominente plaats in jouw leven dat je dit onmogelijk had kunnen bedenken. Er zijn onderzoekers die zeggen dat (in geïndustrialiseerde landen) bij de geboorte van een kind de tevredenheid over de relatie keldert en er wel 20 jaar nodig is om deze weer op een vergelijkbaar pijl te brengen. De relatie van de ouders komt onder spanning te staan. Gelukkig zijn er ook ouders die ervaren dat de geboorte van hun kind hun relatie enorm versterkt.
12
Hoe kunnen we het ouderschap aan? Ouderschap gaat over de relatie tussen twee mensen en de relaties van deze mensen met hun kind(-eren). Er worden veel vragen gesteld. Jouw kind begint te roepen (huilen) als jij je hoofd op je kussen hebt gelegd. In dit boek benadruk ik steeds opnieuw dat je altijd moet proberen om je kind te begrijpen. In de relatie ouders-kind probeer je jezelf, je partner en je kind(eren) te begrijpen. Onderzoekers laten zien dat als jij je kind probeert te begrijpen, jouw kind jouw gedrag spiegelt en ook jou probeert te begrijpen. Dit proberen te begrijpen, dit inleven in elkaars gevoelens lost niet alles op, maar maakt het leven wel gemakkelijker. Had je aanvankelijk misschien het gevoel dat je veel moest loslaten en moest geven voor je kind. Jouw kind zette jouw leven op zijn kop, later ontdek je dat je meer krijgt dan je ooit voor mogelijk had gehouden. De perfecte ouder bestaat niet, maar je kunt jouw kind wel helpen om een fantastisch kind te zijn. Houdt van je kind zoals hij is, niet zoals je zou willen dat hij is. Het gevoel en de liefde die je voor kinderen hebt worden niet minder maar groeien. Een tweede kind krijgt niet minder dan de eerste, je liefde groeit. Je gevoel voor je kinderen groeit alleen maar en vermenigvuldigt zich.
13
14
Kerndeel In bad Lekker in bad Het menselijk leven vindt haar oorsprong in water. De eerste negen maanden zweven we in de buik van onze moeder, in het vruchtwater vindt onze eerste ontwikkeling plaats. Water is een heel natuurlijke omgeving, kinderen vinden het dan ook fijn om in bad te gaan3. Het badwater moet goed op temperatuur zijn, dat wil zeggen ongeveer 37 graden. Als je met jouw hand door het water gaat voel je de watertemperatuur, er zijn ook moeders die ter controle nog met hun ellebogen voelen. Tocht is nooit goed, zeker als het wat kouder is moet tocht worden voorkomen. Als je zeep gebruikt, gebruik dan een milde pH4-neutrale zeep om te zorgen dat de huid van jouw kindje niet teveel uitdroogt. Onze huid en dus ook de huid van jouw kindje heeft een beschermende zuurlaag, deze zuurlaag beschermt de huid tegen infectie, irritatie, allergieën en uitdroging. De zuurlaag op onze huid werkt ook als deodorant ze houdt de bacterieafbraak van zweetcellen laag en beperkt zo de lichaamsgeur. Het zou jammer zijn als je deze natuurlijke beschermlaag weg zou wassen. Je doet je kindje in bad omdat het dan weer lekker schoon en fris is, maar er zijn meer redenen. Van nature vindt een kind in water spelen fijn, water beschermt. Als het lichaampje van je kind in het water is probeert de opwaartse kracht het op te tillen. Bewegen in water is anders dan in lucht, bewegen in water ervaren we als natuurlijk en plezierig. Je helpt jouw kindje met plezier beleven aan het in bad gaan door het te begeleiden. Praten tegen je kind is altijd erg belangrijk. Bedenk hierbij dat je, zeker als jouw kind nog heel erg jong is, je meer zegt met je lichaam, dan met woorden. Als je praat, is de toon waarop je praat belangrijker dan wat je zegt. Bedenk ook dat ‘in bad gaan’, een heerlijke en leerrijke ervaring voor kind en ouder kan zijn. Onaangename verrassingen probeer je zoveel mogelijk te voorkomen. Je zorgt voor een ideale omgeving. De spulletjes die je nodig hebt als je jouw kind uit bad haalt, heb je vooraf klaargelegd. Niet alleen jouw kind leert, ook jij leert als je jouw kind in bad doet. 3 4
Kinderen vinden in bad gaan van nature fijn, er moet wel aan een aantal voorwaarden worden voldaan. PH; potentia hydrogeniï = waterstof-ionen-concentratie, populair gezegd: zuurgraad.
15
Als je jouw kindje in bad doet zie je een schrikreactie, de armpjes schieten even uit elkaar. De volgende keer doe je eerst de voetjes en of handjes in het water zo beperk of voorkom je de schrikreactie. Wat je doet, je geeft jouw kind houvast en helpt hem om grip op de situatie te krijgen. Kinderen vinden het van nature fijn om in bad te gaan, maar het in bad gaan zelf loopt niet altijd helemaal lekker. Vooral bij een heel jong kind vraagt iedere nieuwe situatie de nodige zorg. Een baby moet eerst uitgekleed worden. In de babykleertjes was het nog zo lekker warm, nu koelt het kindje snel af. Voor een heel klein kind is het erg moeilijk om de temperatuur vast te houden. Als je kindje nog heel klein is en het nog veel moeite heeft om zijn lichaamstemperatuur te regelen, wordt van jou extra zorg gevraagd. Je moet voorkomen dat je jouw kindje te lang in bad houdt waardoor het teveel afkoelt. Hoe jonger en kleiner je kind, des te belangrijker is jouw directe hulp. Een heel jonge baby mag je geen seconde alleen laten, ook voor het spelen ben jij de initiatiefnemer. Als je jouw kindje al vaker in bad hebt gedaan ontstaat een zekere routine. Ook voor je kindje zijn er minder verrassingen. Je kind weet wat gaat gebeuren. Met het groter worden van je kindje, geef je jouw kind meer initiatief. Bij een heel jong kind doe je alles, je houdt je kindje goed vast. Jij maakt golfjes in het badje, laat water over zijn lichaampje lopen. Langzaam leer je jouw kindje om dingen over te nemen. Als jouw kind een peuter is geworden, leert het om alleen en samen met anderen te spelen. In bad spelen helpt kinderen om ook buiten het bad beter te spelen. Peuters die niet of onvoldoende geleerd hebben om te spelen help je door ze in bad te doen en daar te leren spelen. Wat een kind in bad leert neemt het mee naar andere situaties, zo zal het ook buiten het badje meer en beter gaan spelen. Voorbeeld doet volgen De manier waarop jij je tegenover je kind dat in bad zit gedraagt, bepaalt sterk de houding van jouw kind tegenover water. Zoals altijd is wat jij uitstraalt erg belangrijk. Omgevingsgedrag is voorbeeldgedrag. In een zwembad zaten twee opa’s ongeveer vijf meter van elkaar in het peuterbad. Beide opa’s hadden kleindochters die een emmertje water tegen opa gooiden. De ene opa 16
reageerde opgewekt, hij vond het heerlijk. De andere opa speelde dat hij schrok en rilde van het beetje water. Toen na verloop van tijd de opa’s water terug gingen gooien, vond de eerste kleindochter het heerlijk om water over haar heen te krijgen. Het meisje genoot zichtbaar en krijste van plezier. De kleindochter van de opa die speelde dat hij schrok reageerde panisch, ze zetten het op een schreeuwen, wilde het bad uit en was nauwelijks te troosten. Eén vaste regel voor het beste moment om je kind in bad te doen bestaat niet. Het kan zijn dat je ervaart dat de ochtend voor jou het beste uitkomt. Je geeft eerst de voeding waarna je jouw kindje heerlijk in bad doet om dan voldaan en rustig te gaan slapen. Andere ouders kiezen voor de avond omdat dit in het gezinsritme beter uitkomt. Het kindje wordt eerst lekker in bad gedaan waarna het zijn voeding krijgt om dan heerlijk in zijn bedje gestopt te worden. Als je jouw baby uit bad haalt is het belangrijk dat je hem goed steun geeft. Vooral bij heel kleine kinderen is het belangrijk het hoofdje goed te steunen. Afdrogen moet met de nodige zorg gebeuren, begin met het hoofdje omdat daar de meeste warmte verloren gaat, besteed extra zorg aan de plooien om huiduitslag te voorkomen. Maak er een feest van Maak van het in bad gaan een feest, je kind neemt de stemmingen van de omgeving heel gemakkelijk over. Of het in bad gaan een feest wordt, een plezierige en leerrijke ervaring bepaal je ‘in belangrijke mate’ zelf. Als het in bad gaan een feest wordt werk je aan een pracht relatie met je kind en daar zullen jullie later nog heel veel plezier van hebben. Als je kind al een peuter is, ervaar je dat de tijd en aandacht die je hem als baby gegeven hebt zich uitbetaalt. Je kind beleeft plezier in en aan het water. Gewenning in bijvoorbeeld een zwembad gaat gemakkelijk en met veel plezier.
17
Belonen - niet straffen - Vorming Stimuleren - niet ontmoedigen Vooraf Dit hoofdstuk gaat over de karaktervorming van je kind. Karakter is een bepalende factor voor het levensgeluk en succes van je kind. Stimuleren is een belangrijk middel om het karakter van je kind te vormen. Als ouder speel je een centrale rol in het leven van je kind, jij bent het die de inhoud positief mag helpen kleuren. Je wordt gewaarschuwd voor valkuilen. Beloning en straf – Vormend handelen Beloning is een positieve waardering, straf is een negatieve waardering. Het is aan jou als ouder om te kiezen wat je voor beloning of straf laat doorgaan. Het doel van belonen is stimuleren, het doel van straffen is bepaald gedrag ontmoedigen en beëindigen. Het doel van straffen kan ook zijn; ander gewenst gedrag oproepen en stimuleren. Belonen en straffen hebben een direct effect op de opvoedingsrelatie. Wie beloont, onderhoudt en versterkt de band met zijn kind. Als je straft is het mogelijk dat je ongewenste neveneffecten oproept. Voor een optimale opvoedingsrelatie is een goede band met je kind van groot belang. Om te kunnen straffen is een opvoedingsrelatie, - ‘een bepaalde band tussen opvoeder en kind’ noodzakelijk. De eisen die aan de opvoedingsrelatie gesteld worden zijn afhankelijk van de ontwikkeling van de opvoedingsrelatie en de ontwikkeling van het kind. Als ouder verbied je jouw peuter of kleuter dwingend de straat over te steken, daarnaast probeer je jouw kind bewust te maken van mogelijke gevaren bij het oversteken. Als je kind toch oversteekt of dreigt over te steken reageer je dwingend. “Je kind beschermen staat voorop.”. Belonen en straffen mogen nooit opzichzelfstaande handelingen zijn. Het gaat altijd om liefdevol vormend en beschermend handelen. Als het om opvoeden gaat is het belangrijk om na te gaan of straffen in jouw manier van opvoeden past. Voor de ontwikkeling van je kind is stimuleren en 18
ontwikkelingsmogelijkheden bieden onontbeerlijk. Een goede relatie, ook een relatie waarin iets gezegd kan worden, is hierbij enorm belangrijk. Straf kan wezensvreemd zijn. Straf komt uit een repressief systeem. Achteraf wordt gereageerd, er moet iets recht worden gezet. Straf is hier niet meer dan een eenzijdige machtsuitoefening en kan de opvoedingsrelatie ernstig schokken en in gevaar brengen. Het is zaak straf alleen zo toe te passen dat de gewenste relatie en daarmee de ontwikkelingsmogelijkheden worden bevorderd, of minstens in stand worden gehouden. Straffen en het erin beuken zitten diep in ons opvoedings- en onderwijsdenken. In het Oude Egypte zei men: “Het oor van de knaap zit op zijn rug: hij luistert als je hem slaat.”. Na de schooljaren was de jonge Egyptische ambtenaar in spe rijp gebeukt. Wie na de schooltijd het spijkerschrift op de plakken leem of de hiëroglyfen op de papyri kon ontcijferen en zelfs kon schrijven hoorde tot een al bij de geboorte bevoorrechte bovenlaag van de maatschappij. Hij was erbij als het land werd opgemeten op grond waarvan belastingen werden berekend. Hij mocht de bouw van monumenten leiden en toezicht houden. Hij mocht de inhoud van de graanopslagplaatsen berekenen om de accijnzen vast te stellen. Kortom hij behoorde tot een relatief kleine bevoorrechte groep.”.5 Effecten van belonen en straf Gelukkig wordt het inzicht steeds breder dat een straf, die vooral gevoelens van afkeer en onbehagen oproept, niet werkt. In een opvoedingsrelatie gaat het er dus niet alleen om of de gegeven straf, ‘naar algemeen inzicht’ – gerechtvaardigd is. Belangrijk is na te gaan of de gewenste effecten worden bereikt. Praktisch gaat het erom dat je jouw kind helpt om zich lichamelijk en geestelijk te ontwikkelen. Jouw kind leert iets wel of niet te doen en ‘begrijpt op zijn of haar niveau’ waarom dit van hem of haar wordt gevraagd. We zouden ons meer bewust moeten zijn van het feit dat we alleen maar mogen of kunnen straffen als een kind de situatie overziet en voldoende kan inschatten. We straffen vaak als iets naar objectieve maatstaven fout is, zonder na te gaan of een kind de situatie kan overzien en zelf goed kan inschatten. In veel situaties is een helpende hand en uitleg eerlijker en effectiever dan het geven van straf. 5
A. Oosterbaan in Wegen der Opvoeding.
19
In een opvoedingsrelatie is stimuleren enorm belangrijk. Straffen kunnen de verhouding ‘opvoeder ↔ kind’ verstoren. Straffen kunnen noodzakelijk zijn om een kind te remmen en de juiste richting te wijzen. Menig opvoeder (ouder) bedacht achteraf dat het beter geweest was als hij zijn ontspoorde kind eerder en duidelijker tot de orde had geroepen. Straf is zeker niet altijd te voorkomen maar dient met liefde en inzicht gegeven te worden Om goed en effectvol te kunnen straffen is een goede relatie met je kind noodzakelijk. Waar een ernstige blik voldoende is hoeft niet bestraffend gesproken te worden. Waar bestraffend spreken voldoende is hoeft niet gestraft te worden. Zorg voor een goede band met je kind Straf is wat je voor straf laat doorgaan. Straf mag nooit vernederend zijn, hoe terecht een straf ook is. “Een kind vernederen is nooit gerechtvaardigd.”. Lofprijzing en berisping zijn door hun aard al beloning en straf. De oude regel: “Wie gevreesd wil worden, zorgt ervoor dat hij bemind is.”, geldt ook hier. Hoe hard kan en mag een straf zijn? Een ernstige blik en de mededeling erg teleurgesteld te zijn, kan zeer hard aankomen. Een straf dient uit liefde te worden gegeven. Een staf mag nooit een doel op zich zijn, jouw kind moet weten en ervaren dat je hem of haar wilt helpen. Bij het geven van straf is het belangrijk dat jij je realiseert, dat het geven van de straf hooguit enkele seconden duurt. Beloning en straf zijn twee gereedschappen die je als opvoeder kan gebruiken. Je gebruikt ze om je kind te helpen op zijn weg naar de volwassenheid. Alleen gebruikt in een liefdevolle relatie kunnen ze effectief zijn. Beloningen en straffen door anderen gegeven kunnen alleen effectief zijn als jouw kind van jou geleerd heeft om positief om te gaan met beloning en straf. Een rechtvaardig gegeven straf waarmee een kind vernederd (mishandeld) wordt, weet een kind zich tot ver in de volwassenheid te herinneren en heeft een langlopende negatieve uitwerking. Dergelijke straffen kunnen definitief het vertrouwen in volwassenen schaden of doen verliezen. Een rechtvaardig gegeven straf waarmee een kind vernederd (mishandeld) wordt kan leiden tot een verknipte persoonlijkheid, de geleden schade is voelbaar tot ver in de volwassenheid.
20
