Kinderen uit de lagere school opvangen na een overlijden

VCLB Leuven Centrum voor Leerlingenbegeleiding voor Vrij en Gemeentelijk Onderwijs vzw Karel Van Lotharingenstraat 5 · 3000 Leuven Tel. 016 28 24 00 · Fax 016 28 24 99 · [email protected] · www.vclbleuven.be

Kinderen uit de lagere school opvangen na een overlijden…

© VCLB-Leuven december 2013 – Team 1 basisonderwijs 1

Elk kind dat van dichtbij of veraf met verlies en rouw geconfronteerd wordt, heeft

vragen en gevoelens

waar het mee worstelt. Volwassenen hebben dan

weer vragen over de manier waarop ze kinderen kunnen

opvangen

en

ondersteunen bij de verwerking hiervan.

We hopen hiervoor in deze brochure een paar handreikingen te geven.

Deze brochure focust vooral op lagere schoolkinderen. Toch zal de basis van deze brochure ook bruikbaar zijn bij jongeren en zelfs kleuters.



1

Wat zijn normale reacties op een schokkende gebeurtenis?

Het overlijden van een ouder of een andere vertrouwde volwassene waar het kind een hechte band met heeft, kan een diepe indruk maken. Net als volwassenen kunnen kinderen een grote variëteit aan emoties voelen na een overlijden. De emoties kunnen soms ook tegenstrijdig zijn, wat voor extra verwarring kan zorgen.

Gedragsmatige reacties o o o o o

o

Agressieve gedragingen Net heel behulpzaam worden Erg aanhankelijk zijn Regressie (vb. terug in bed plassen) Sommige kinderen hebben de neiging voor de volwassenen te gaan zorgen. F Let erop dat het kind niet in deze rol blijft hangen! …

Emotionele reacties o

o o o o o

o o o

Angst: vb. om ook de andere ouder te verliezen, maar ook angst omdat de gevoelens die ze ervaren erg heftig kunnen zijn Verdoving, vervreemding: je lijkt ‘anders’ te worden, herkent jezelf niet meer Opluchting: vb. omdat de ouder geen pijn meer heeft Machteloosheid, hulpeloosheid Boosheid Schuldgevoel: vooral jongere kinderen denken soms dat de dood veroorzaakt is omdat ze iets stouts hebben gedaan of gedacht. F Maak je kind duidelijk dat je alleen “schuld” kan hebben aan iets dat je bewust fout doet tegenover een ander. Jaloezie: “Waarom moest mij dit toch overkomen?”, het gevoel dat anderen meer geluk hebben. Wanhoop, schaamte (vb. kinderen schamen zich voor hun eigen gevoelens), verdriet. …


Om het even

wat je voelt, het is

F Typisch voor kinderen:

Elk kind gaat op zijn eigen

manier om met

normaal. die gevoelens. Kinderen kunnen nog geen lange, aaneengesloten periode van rouw aan. Dit is te

zwaar voor hen. Je zal hen dan ook soms plots weer vrolijk zien spelen, net nadat ze je een moeilijke vraag hebben gesteld. Soms kunnen ze de gedachte aan het overlijden van de vertrouwde persoon even van zich afzetten, proberen de kinderen op adem te komen. Op andere momenten blijven ze ermee bezig. Dat is nodig om de feiten beter te begrijpen en onder controle te krijgen.

Het kind zal soms een vraag stellen, even luisteren naar je

antwoord, maar dan

snel weer verder spelen.


Dat is normaal.

2

Hoe gaan de kinderen om met verlies en rouw?

Er zijn wat verschillen naargelang de leeftijdsfase. In deze brochure richten we ons vooral op lagere schoolkinderen: kinderen tussen 6 en 12 jaar. Net zoals de lichamelijke en mentale reacties op de gebeurtenis heel individueel zijn, is ook de concrete manier van verwerken vaak erg persoonlijk gekleurd.

-

Spelen:

Als we algemene manieren van verwerken binnen deze

leeftijdscategorie vinden, dan is het wel dat kinderen meer zullen spelen dan praten. Spelen kunnen we breed opvatten: het gebeuren effectief naspelen, tekeningen maken, dingen opschrijven, iets knutselen, naar muziek luisteren… -

Vrienden:

Voor degenen die al bijna in de puberteit zijn, geldt dat het

belang van de eigen vriendengroep groot is. Onderling over het gebeuren en de eigen emoties praten, is voor de kinderen ook een hele hulp. -

Volwassenen: Desondanks is het ook belangrijk dat de volwassenen in de omgeving een open houding aannemen en het kind kunnen opvangen met zijn vragen en twijfels. Schrik niet als er soms, voor jou, gekke vragen naar boven komen. Wuif dit niet weg, het kind zit op dat moment wel degelijk met die vraag te worstelen. Het is beter een antwoord te geven dan de vraag als onzin af te doen. Zelfs al is je antwoord: “Dat weet ik eigenlijk zelf niet”, dan nog is dit voor het kind een grotere hulp dan helemaal geen antwoord te krijgen.

Ook praten met andere kinderen

Kinderen verwerken meer op actieve wijze:

Om het even welk spelen, is voor hen van tekenen, belang.

eerlijk antwoord …



3

Hoe praat je met je kind?

We volgen hier de suggesties die ook in Klasse voor Ouders1 werden aangereikt en vullen ze aan met tips vanuit Slachtofferhulp (dienst DSI, Rode Kruis) en het CAW.

3.1

Zorg voor veiligheid •

Stel je kind gerust. Dit kan door uit te leggen dat zijn/haar gevoelens normaal zijn, door duidelijk te maken dat het zijn/haar gevoelens mag uiten en dat vragen stellen mag. F Als kinderen zich veilig en zeker voelen, zullen ze vragen durven stellen en gevoelens uiten.

•

Ga zo veel mogelijk door met de normale activiteiten. Dit biedt kinderen houvast en is goed voor de rust en regelmaat in je gezin.

•

Blijf ook op langere termijn beschikbaar voor je kind. Misschien begint het na verloop van tijd, naar aanleiding van iets anders, opnieuw vragen te stellen.

•

Jouw reactie is erg belangrijk. Overdrijf niet. Als je zelf bang, angstig, boos bent, neemt je kind dat gedrag over. Je mag je gevoelens tonen, dat is zelfs belangrijk, maar toon ook hoe je daarmee omgaat. Een mama of papa die ondanks eigen verdriet toch beschikbaar blijft, geeft rust en zekerheid aan de kinderen.

F Als je het even zelf niet meer aankan om vragen te beantwoorden of met de feiten geconfronteerd te worden, wees hierin dan eerlijk. Zeg “Nu even niet, ik vind het te moeilijk” maar geef ook duidelijk aan dat je er later zeker op zult terugkomen (eventueel zelfs exact wanneer, vb. na het eten). Belangrijkste is dat je kind het signaal krijgt dat je zijn/haar zorgen ernstig neemt.

3.2

Zorg voor duidelijkheid •

Durf informatie geven. Hoe moeilijk het soms ook kan zijn, het hebben van duidelijke en correcte informatie is een belangrijk deel van het verwerkingsproces. F In de fantasie worden de dingen vaak erger dan in werkelijkheid.

•

1

Stem de informatie uiteraard wel af op wat je kind aankan.

Klasse voor Ouders, dossier Rouw, via site


3.3

Zorg voor begrip en aanvaarding •

Kinderen verwerken verlies vaak in spel of tekeningen. Herken dit ook als een deel van verwerking en ga er af en toe over in gesprek.

•

Aanvaard ook je eigen gevoelens en emoties, laat zien dat verdriet hebben OK is, maar overdrijf niet om te vermijden dat je kind dit overneemt (zie ook 3.1)

•

Sommige kinderen zullen misschien een tijdlang vlugger boos of onredelijk reageren. Dat kan een normale reactie zijn. o Blijf zelf kalm en geef duidelijk aan wat kan en niet kan: vb. “Boos zijn mag, maar ik wil niet dat je met dingen gooit.” o Als je kind gekalmeerd is, vertel dan wat je ziet (vertaal het gedrag van je kind): “Ik zag dat je boos werd toen je terugdacht aan het busongeval. Het is normaal dat je je niet goed voelt.”

•

Andere kinderen kunnen net heel stil worden en niets zeggen of vragen. Leg ook hier even uit wat je ziet.

3.4

Volg het eigen tempo van het kind •

Wees beschikbaar maar forceer niet.

•

We herinneren eraan dat kinderen soms een vraag kunnen stellen en dan snel weer verder willen spelen. Dat is normaal.

•

Zorg dat je kind weet dat het altijd bij iemand terecht kan, nu en in de toekomst.


4

Wanneer moet je je zorgen maken?

Bij de meeste kinderen is er genoeg veerkracht om, met steun en begrip van hun ouders, familie, vriendjes… het overlijden van een geliefde te verwerken en een plaats te geven. De gevolgen en reacties die je in de eerste periode zag, nemen geleidelijk af. Bij sommige kinderen echter blijven de gevolgen lang aanslepen: ze blijven bang, hebben bijzonder veel last van nachtmerries, blijven verdrietig of trekken zich volledig terug.

Het is aangeraden professionele hulp te zoeken wanneer:

F de reacties na verloop van tijd niet verminderen maar net verergeren F de reacties zo hevig zijn dat ze het gewoon functioneren in de weg staan F de reacties na

2

ongeveer zes maanden2 nog even heftig blijven

Deze termijn werd ons aangereikt door het Onthaal van Dienst Slachtofferhulp, CAW Leuven


5

Waar vind je hulp?

Kinder- en jongerentelefoon: CAW (Centrum Algemeen Welzijn)

v v v v v

Via je huisarts:

v Voor volwassenen v Tijdens de kantooruren v Redingenstraat 6 3000 Leuven v Tel: 016 21 01 01 v E-mail: [email protected]

Via het CLB:

v v v v

VCLB-Leuven K. Van Lotharingenstraat 5 3000 Leuven Anker van de school: raadpleeg www.vclbleuven.be Tel.: 016/28.24.00 Zij kennen de begeleidingsmogelijkheden

tel. 102 Elke dag tussen 16 en 22 uur (niet op zon- en feestdagen) Gratis Anoniem Chatmogelijkheid via: http://www.kjt.org/chat

v

Hij/zij kent ook de diverse begeleidingsmogelijkheden in je buurt.

Tele-onthaal:


v Tel. 106 v Voor volwassenen en jongeren v 24uur op 24, 7 dagen op 7 v Chatmogelijkheid via: http://www.teleonthaal.be/nl/chatten/

6 6.1

Boeken- en surftips3 Kinderboeken over afscheid nemen

Het boek van de troost. Kolet Janssen

In vier hoofdstukken (afscheid en verlies, afscheid van het leven, na de dood, geluk en troost) worden alle aspecten van verdriet en troost uit de doeken gedaan. Er wordt stilgestaan bij de kleine verdrietjes van elke dag (bv. speelgoed dat kwijtraakt), maar ook groot verdriet (bv. verlies van een ouder) krijgt een plaats. Vanaf ca. 10 jaar

Als vlinders spreken konden. Yvonne Van Emmerik

Wat gaat er in een kind om als een klasgenootje sterft. Of een kind verliest een broer of zus, misschien een vader of moeder of opa of oma! Kan het iets zeggen? Sluit het zich op in een kamer? Huilen kinderen, of worden ze heel boos? Hoe nemen zij afscheid van die persoon die eerst zo dichtbij waren en plotseling niet meer? In korte, eenvoudige teksten maakt Yvonne de rouw voor kinderen bespreekbaar. Ze zoekt naar lichtpuntjes, naar woorden voor verder dan dood. Houd je verdriet niet vast, zegt ze, praat erover. Ook voor ouderen kan het herkenning en troost geven.

Ik hou je nog even vast. Riet Fiddelaers – Jaspers

Een herinneringsboek voor kinderen: het is jouw boek, jij mag er mee doen wat jij wilt. Je mag er in schrijven, tekenen, foto's of plaatjes inplakken, versieren met stickers. Je kunt er een brief in stoppen, wat je maar wilt. Maak er maar iets moois van. Zodat je de persoon die is weggegaan nooit zult vergeten.

3

Deze lijst bevat een selectie uit een ruimere boekenlijst over rouw en verlies, samengesteld door VCLB-Leuven. © VCLB-Leuven december 2013 – Team 1 basisonderwijs 12

Ik zal je nooit vergeten. Riet Fiddelaers – Jaspers

Dit herinneringsboek kan kinderen helpen bij het verwerken van hun verdriet. Zij kunnen erin vastleggen wat er gebeurt als iemand, die belangrijk is voor hen, doodgaat. Ook hun herinneringen aan de persoon kunnen er een plek in krijgen. Het is bestemd voor kinderen tot 12 jaar. Het is zowel in de gezinssituatie als op school bruikbaar.

6.2

Aan te raden websites ð http://www.vclbleuven.be/ (klik op info, dan op verdriet, verlies en rouw) ð http://www.rietfiddelaers.nl Expertisecentrum omgaan met verlies ð http://www.in-de-wolken.nl In de Wolken richt zich op verliessituaties die ontstaan door het overlijden van een belangrijke ander, vooral bij kinderen en jongeren. Er worden brochures, boeken en andere materialen ontwikkeld voor rouwenden. ð http://www.missingyou.be VZW Missing You is een initiatief voor jongeren en jongvolwassenen die een broer, zus, ouder, vriend,… verloren hebben. ð http://www.achterderegenboog.nl/kinderen Stichting ‘Achter de Regenboog’ ondersteunt kinderen en jongeren bij het verwerken na het overlijden van een dierbare. ð www.kankerspoken.nl voor kinderen met een ouder met kanker en voor iedereen die daarmee te maken heeft ð http://www.groeimee.be/verlies-en-verdriet Groeimee is een website voor iedereen die bezig is met het opvoeden van kinderen; ook info rouw o.a. zeer uitgebreide lijst met websites


7

Bibliografie -

Omgaan met een schokkende gebeurtenis, Rode Kruis Vlaanderen Ben je slachtoffer? Folder voor jongeren, CAW en Vlaamse Overheid Kinderen slachtoffer van een schokkende gebeurtenis, CAW Kinderwerking Slachtofferhulp Kinderen helpen na een schokkende gebeurtenis, Lannoo zesde druk 2003 Hoe praat je over de busramp? Klasse voor Ouders, http://www.klasse.be/ouders/29375/hoe-praat-je-over-de-busramp/ www.yeti.be: Lisa helpt tieners die met vragen zitten


Kinderen uit de lagere school opvangen na een overlijden

Recommend Documents