Kinderen met een leerstoornis - MAnaMA JGZ

Kinderen met een leerstoornis - MAnaMA JGZ

Overzicht Kinderen en jongeren met een leerstoornis

• Inleiding • Definitie + Classificatie • Prevalentie + Comorbiditeit • Modellen van leerstoornissen • Aanpak van leerproblemen

Dr. Bert De Smedt MAnaMA JGZ, 30 Januari 2009

Een klinisch voorbeeld (1) • BD, Master student Engels aan een universiteit

Een klinisch voorbeeld (2) • 30-jarige man • 1ste licentie handelsingenieur

Proefleider:

Kan je mij zeggen hoeveel 9 keer 4 is?

BD:

Ja. Maar dat is wel moeilijk. [Denkt luidop en herhaalt de opgave gedurende enkele minuten] Wel, ik twijfel tussen 52 en 45 … Het zou het eerste, maar ook het tweede kunnen zijn.

Proefleider:

Probeer toch een antwoord te kiezen.

BD:

Ok dan… euh … 47.

Proefleider:

Goed. Ik schrijf op 47. Maar je kan je antwoord nog altijd veranderen als je wil. Wat dacht je bvb. van 36?

BD:

Euh, nee… Dat lijkt mij geen betere poging dan 47, niet?

• Hoogbegaafd – Advanced Progressive Matrices (Raven) 36/36 in 23’ → Pc > 95

• Ernstige leesproblemen (in vergelijking met 13-jarigen): – Brus één-minuut woordleestest: z-score = - 1 – Klepel pseudo-woordleestest: z-score = - 3 – Lezen van teksten niet geautomatiseerd

• Ernstige spellingproblemen: – AT-GSN dictee: 69 fouten (z-score = -5.7)

Ik hou het bij 47.

Leerproblemen • Omschrijving: Problemen die personen ondervinden bij het leren van

Lezen • Vereist verschillende mentale representaties Semantische representatie Betekenis van woorden

cognitieve schoolse vaardigheden • Lezen • Spellen • Rekenen • Vreemde talen • …

Dr. Bert De Smedt - Centrum voor Gezins& Orthopedagogiek

Orthografische representatie Visuele schrijfvorm Formele symbolen: letters

Fonologische representatie Auditieve klankvorm (klanken)

1


Rekenen

Lezen 1. Grafo-fonologische route (indirecte route)

• Vereist verschillende mentale representaties

– Letter-per-letter decodering – Decodering van letterclusters – Toepassing van grafeem-foneem correspondentieregels

Hoeveelheidsrepresentatie • • •

2. Orthografische route (directe route) – Directe woordherkenning – Geen toepassing grafeem-foneem correspondentieregels

•

Directe route ↔ indirecte route Arabische representatie

Verbale representatie

Visuele getalvorm (cijfers) 3

Auditieve getalvorm

Rekenen

/θri:/

Leerproblemen LEREN

1. Toenemend efficiënte telstrategieën – Alles tellen (counting-all) – Doortellen (counting-on)

Afhankelijk van voorwaarden in

2 + 5 = . 1,2 and 1,2,3,4,5 → 1,2,3,4,5,6,7 2 + 5 = . 2… 3,4,5,6,7 Counting-on-larger 2 + 5 = . 5… 6,7

Counting-on-first 2. Ontwikkeling van rekenfeiten

– Probleem-antwoord associaties in het lange-termijn geheugen

INDIVIDU

OMGEVING

2+5=. …7

3. Rekenstrategieën

– Gebruik van rekenfeiten om het antwoord uit te rekenen – Gebruik van rekenprincipes

Brede Leeromgeving

Enge Leeromgeving

Algemene Mogelijkheden + Beperkingen

6 + 7 = . 6 + 4 = 10, 10 + 3 = 13

•

6 + 7 = . 6 + 6 =back-up 12, 12 + 1 strategie = 13 Geheugenstrategie ↔ procedurele

SECUNDAIRE LEERPROBLEMEN

Specifieke Mogelijkheden + Beperkingen PRIMAIRE LEERPROBLEMEN = LEERSTOORNISSEN

Definitie • Combinatie van 3 criteria (1) SPECIFICITEITSCRITERIUM

Definitie (2) DISCREPANTIECRITERIUM –

Zwakke prestaties zijn onverwacht:

– Specifieke schoolse of cognitieve vaardigheden

–

Actueel schoolsucces < potentieel schoolsucces

– Beschrijvend

–

• Ernstige achterstand bij de automatisering van specifieke basisvaardigheden • Didactisch resistent / hardnekkig [cf. response-to-intervention (RTI)]

– Verklarend

Potentieel schoolsucces??? •

Leeftijd

•

Klas – didactische leeftijd

•

Intelligentie –

Ter discussie!

• Cognitieve vaardigheid die als oorzaak wordt verondersteld – Vb. Fonologische vaardigheid bij dyslexie – Vb. Representatie van getallen bij dyscalculie


2


Definitie (3) EXCLUSIVITEITSCRITERIUM – Enge interpretatie (normaliteitscriterium) • De aanwezigheid van een laag IQ, sensorische problemen, andere ontwikkelings- of gedragsproblemen, dient uitgesloten te worden

Classificatie • Beschrijvende indeling – Leesstoornis (dyslexie) – Spellingstoornis (dysorthografie) – Rekenstoornis (dyscalculie)

– Ruime interpretatie • Leerstoornissen kunnen voorkomen bij laag IQ, sensorische problemen, andere ontwikkelings- of gedragsproblemen • Significante achterstand t.o.v. het gemiddelde voor kinderen met resp. laag IQ, sensorische problemen, … (cf. relevante normgroep)

• Causale indeling – Verbale leerstoornis – Niet-verbale leerstoornis

Definitie + classificatie • Voorkeur voor beschrijvende indeling / definitie – Onvoldoende zekerheid over de oorzaken

Beschrijvende definitie • Dyslexie Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau (Stichting Dyslexie Nederland, 2003)

– Onderkenning van dyslexie

– Dyslexie • Fonologisch probleem? • Magnocellulair probleem?

– Dyscalculie • Representatie van getallen of number sense? • Werkgeheugen?

Beschrijvende definitie • Rekenstoornis / dyscalculie – Hardnekkige problemen in de verwerving van kennis en vaardigheden op het domein van rekenen/wiskunde tot uiting komend in een lage toetsscore op een gestandaardiseerde rekentest in vergelijking met een relevante normgroep

• Achterstand Het vaardigheidsniveau van lezen op woordniveau en/of spelling ligt significant onder hetgeen van het individu, gegeven diens leeftijd en omstandigheden, gevraagd wordt

• Didactische resistentie Het probleem in het aanleren en toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau blijft bestaan, ook wanneer voorzien wordt in adequate remediërende instructie

Verklarende definitie • Verklarende definitie – Braams (1996) Dyslexie is een specifiek probleem met de fonologische verwerking van taal door de hersenen, dat doorgaans leidt tot lees- en spellingproblemen en vaak ook tot meer of minder duidelijke problemen bij andere taken waarbij taal een rol speelt.

– Dehaene (2004) MAAR… – Rekenen/wiskunde bestaat uit verschillende deelvaardigheden – Rekenen/wiskunde is niet eenvoudig – Toenemende complexiteit rekenen/wiskunde


Developmental dyscalculia is a difficulty in learning mathematics which may be due, at least in part, to a dysfunction of areas of the brain that represent numerical information.

3


Prevalentie • Prevalentiecijfers variëren en zijn afhankelijk van:

Comorbiditeit • Gedrags- en emotionele problemen

– Definitie

– Attention-Deficit-Hyperactivity-Disorder (ADHD)

– Onderzochte populatie + tijdsperiode

– Attention-Deficit-Disorder (ADD) – Depressie

• Dyslexie:

• Motorische stoornissen

– 5 – 10 % – Jongens > meisjes

• Dyscalculie: – 3–8%

– Developmental Coordination Disorder (DCD)

• Spraak- en Taalstoornissen – Specific Language Impairment (SLI) • Vb. Fonologische stoornis

– Jongens = meisjes – (Meer dan) de helft heeft bijkomende leesstoornissen

Modellen van leerstoornissen

Modellen van leerstoornissen • Genetische benadering

• Cognitieve benadering

Omgeving

& • Neuro(psycho)logische benadering

Biologie Algemene factoren -Werkgeheugen -Ophalen van informatie uit LTM -Auditieve en visuele perceptie

Domeinspecifieke factoren -Getalrepresentaties -Fonologisch bewustzijn

Cognitie

• Orthopedagogische benadering Rekenstoornissen

Taakgerichte leerhulp

→ Toenemende interdisciplinaire samenwerking + convergentie m.b.t. de oorzaken van leerproblemen

Genetische benadering • Gedragsgenetica – Bepaling van de erfelijkheidsgraad • Tweelingstudies – Adoptiestudies – Stamboomonderzoek • Dyslexie – dyscalculie – Duidelijke genetische component, maar ook omgevingsfactoren !! – Komen familiaal voor

– Bepaling van het overervingsmechanisme

Lees- en spellingstoornissen Onderwijs

Gedrag

Genetische benadering • Klinische genetica – Studie van gedragsfenotypes • Identificatie van cognitieve (en sociaal-emotionele) kenmerken die systematisch (en specifiek) voorkomen bij een bepaald genetisch syndroom • Leerstoornissen als element van het gedragsfenotype

• Leerstoornissen zijn polygenetisch bepaald

– Identificatie van genen • Dyslexie: 8 loci (DYX 1-9) – 15q, 6p, 3pq, 18p, 11p, 1p, Xq

• Dyscalculie ???


4


Genetische benadering


• Rekenstoornissen komen vaak voor bij genetische syndromen: – Turner Syndrome (Bruandet et al., 2004, NSY; Mazzocco et al., 2006, CN;

• Voorbeeld: Velo-Cardio-Faciaal Syndroom

Murphy et al., 2006, BC)

– Velo-Cardio-Facial Syndrome (De Smedt et al., 2007, NSY; Simon et al., 2005, Cortex)

• Incidentie: 1/4000

– Fragile-X Syndrome (Mazzocco et al., 2004, JLD; Murphy et al., 2006, BC) – Spina Bifida (Barnes et al., 2006, JLD)

• Klinische kenmerken:

– Mental retardatie syndromen • Williams Syndrome (Ansari et al., 2003, JECP; O’Hearn et al., 2007, BC; Paterson et al., 2006, JCPP) • Down Syndrome (Paterson et al., 2006, JCPP) • Prader-Willi Syndrome (Bertella et al., 2005, JIDR; Semenza et al., 2008, NSY)


– – – –

Velo = verhemelte-afwijkingen Cardio = hartafwijkingen Facial = subtiele faciale afwijkingen Leerstoornissen

(Shprintzen, 2008, DDRR)

(Cognitieve) gedragsfenotype Deletie 22q11

• Oorzaak: deletie op chromosoom 22q11

Fronto-pariëtale hersenafwijkingen

Biologisch

Zwak visuo-spatieel KTG Zwak werkgeheugen

Cognitief

Goede leesvaardigheid Rekenproblemen

Psycho-pedagogisch

(Cognitieve) gedragsfenotype • Rekenstoornissen in Velo-Cardio-Facial Syndroom:

Neuro(psycho)logische benadering • Globale modellen

(De Smedt et al., DDRR, 2009)

Intact

Afwijkend

– Functioneren van linker- vs. rechterhemisfeer – Mbv. neuropsychologische testen

Representaties

Getallen lezen

Getallen vergelijken

Operaties

Vermenigvuldigen

Optellen/aftrekken met brug

linkerhemisfeer

rechterhemisfeer

Optellen/aftrekken zonder brug Strategieën

Geheugenstrategieën

Intact verbaal systeem

Procedurele strategieën

Gestoord hoeveelheid systeem

Fonologisch geheugen

Hoofdrekenen

Toegang tot LTM

Vraagstukken


Sturing rechter lichaamshelft Rechter visueel veld Begrijpen verbale informatie Sturing verbaal gedrag Sturing complex motorisch gedrag

Sturing linker lichaamshelft Linker visueel veld Visueel-ruimtelijke vaardigheden Automatische taal Lichaamsbesef Muziekwaarneming

5


Neuro(psycho)logische benadering • Globale modellen neurologisch probleem

• Globale modellen

neuropsychologische gevolgen

verstoorde hemisfeerontwikkeling

zwakke verbale functie

specifieke hemisfeerspecialisatie

Neuro(psycho)logische benadering

zwakke non-verbale functie

Leerstoornissen – Wetenschappelijk achterhaald! Dyslexie Dysorthografie

Dyscalculie

Neuro(psycho)logische benadering • Specifieke modellen: Cognitieve neurowetenschappen – Toenemende specialisatie

Neuro(psycho)logische benadering Linker inferieure frontale gyrus (zone van Broca, BA 44-45) -Articulatie • Netwerk actief tijdens lezen -Fijnmazige articulatorische hercoderen -Subvocale herhaling -Werkgeheugen

– In specifieke netwerken (en gebieden)

Linker perisylvisch gebied (supramarginale gyrus, gyrus angularis, posterieure STG, BA 40-39-22d) -Fonologie -Grafeem-foneem koppeling -Fonologische route

– Technieken: • Onderzoek naar hersenstructuur (MRI, DTI) • Onderzoek naar hersenactiviteit tijdens cognitieve taak (fMRI, EEG) Linker occipitotemporele gebied (fusiforme gyrus, BA 37) -Visuele woord vorm -Direct orthografische route

Neuro(psycho)logische benadering • Dyslexie

Intraparietale sulcus (L + R)

Representatie van hoeveelheid Neuro(psycho)logische benadering Procedure-gebaseerd rekenen

Inferieure Frontale Gyrus (L) Werkgeheugen

• Frontaal-parietaal netwerk actief tijdens rekenen

– Hypoactivatie L perisylvisch gebied – Hypoactivatie L occipito-temporeel Inferieure pariëtale cortex

gebied

– Overactivatie homologe gebieden in de R hemisfeer – Bilaterale overactivatie (IFG) • Compensatorische articulatie • Verhoogde belasting werkgeheugen


Ontwikkeling van rekenen Frontaal → Parietaal [Invloed werkgeheugen↓ ] IPS → GA [Hoeveelheid → Verbaal] [Procedureel → Geheugen]

Gyrus angularis (L) Verbale representatie Rekenfeiten

6


Neuro(psycho)logische benadering • Onderzoek naar kinderen met rekenstoornissen – Subtiele structurele afwijkingen in het fronto-pariëtale netwerk dat verantwoordelijk is voor rekenen

(Isaacs et al., 2001, Brain)

Neuro(psycho)logische benadering • Onderzoek naar kinderen met rekenstoornissen – Kinderen met rekenstoornissen vertonen andere pariëtale activatie bij het uitvoeren van een rekentaak

(Rotzer et al., 2007, NI)

Cognitieve benadering • Ontwikkelingsmodellen – Algemeen: basisfunctiemodel

(Price et al., 2007, Current Biology)

Basisfunctiemodel SCHOOLSE VAARDIGHEDEN

– Domeinspecifiek: taakanalytische modellen

TAAL

• Informatieverwerkingsmodellen – Algemeen informatieverwerkingsmodel – Domeinspecifieke modellen

AUDITIEVE PERCEPTIE

VISUELE PERCEPTIE

SENSO-MOTORIEK

Basisfunctiemodel • (Hiërarchische) Opbouwhypothese

Cognitieve benadering • Ontwikkelingsmodellen – Algemeen: basisfunctiemodel

• MAAR… – Schoolse vaardigheden ontwikkelen soms ondanks basisfunctietekorten

– Domeinspecifiek: taakanalytische modellen • Taakanalytisch leesmodel • Taakanalytisch rekenmodel

– Basisfuncties ontwikkelen o.i.v. schoolse vaardigheden

• Behandelingsconsequenties – Training van basisfuncties – MAAR… • Weinig of geen effecten op schoolse prestaties


7


Taakanalytisch leesmodel

Taakanalytisch rekenmodel • Voorbereidende rekenvaardigheden

SEQUENTIEEL GEHEUGEN

1. Conservatie AUDITIEVE SYNTHESE

AUDITIEVE DISCRIMINATIE

2. Correspondentie VISUELE SYNTHESE

KLANK-TEKEN KOPPELING

3. Classificatie

WOORDHERKENNING

4. Seriatie 5. Tellen

VISUELE DISCRIMINATIE

Cognitieve benadering


• Taakanalytische modellen

• Ontwikkelingsmodellen

– Leervoorwaarden → Deelvaardigheden

– Algemeen: basisfunctiemodel

• Bidirectionele relatie met schoolse vaardigheden

– Domeinspecifiek: taakanalytische modellen

– Gebruikt in diagnostiek van leerproblemen

• Informatieverwerkingsmodellen – Algemeen informatieverwerkingsmodel – Domeinspecifieke modellen

– Training van deelvaardigheden heeft een preventief effect



• Algemeen informatieverwerkingsmodel

• Informatieverwerkingsmodel: technisch lezen – Identificatie – Selectie leesstrategie

Executieve functie:

– Kennis in het lange-termijn geheugen:

Coördinatie + controle

• Declaratieve kennis – Fonemen, grafemen

Sensorisch Korte-termijn geheugen register INPUT →

Werkgeheugen: Actieve verwerking van informatie Strategieselectie

– Foneem-grafeem koppeling

Lange-termijn geheugen Declaratieve kennis Procedurele kennis

– Leestekens

• Procedurele kennis

→ OUTPUT

– Leesstrategieën » Directe herkenning » Decoderende strategie


8


Informatieverwerking


• Informatieverwerkingsmodel: rekenen tot 20

• Informatieverwerkingsmodel: rekenen tot 20

Executieve functie:

– Identificatie

Coördinatie + controle

– Selectie oplossingsstrategie – Rekenspecifieke kennis in het lange-termijn geheugen:

INPUT →

Sensorisch Korte-termijn geheugen register

Werkgeheugen: Actieve verwerking van informatie

Lange-termijn geheugen

• Declaratieve kennis – Getallen, symbolen, telrij

→ OUTPUT

– Rekenfeiten, splitsingen

• Procedurele kennis

Strategieselectie

– Rekenstrategieën: telstrategieën, hoofdrekenstrategieën

• Conceptuele kennis 8+6=.

8+6=.

8+6=.

8+2+4=. 10 + 4 = 14

Splitsen tot 10

14

6=2+4 6 = 14 8 + 82 + = 10 10 + 4 = 14

Orthopedagogische benadering • Leerproblemen zijn opvoedingsproblemen – Leerprobleem is nooit alleen een kindprobleem • Ouders en leerkrachten moeten er mee (leren) omgaan

– Leerprobleem niet puur cognitief benaderen • Vaak zijn er psycho-sociale gevolgen en/of gedragsproblemen

– Kindgericht onderzoek en behandeling kan niet volstaan • Impact van en op de totale opvoedingssituatie

– Telprincipes – Getallenkennis

Orthopedagogische benadering • Diagnostiek • Classificerende diagnostiek • Verklarende diagnostiek • Handelingsgerichte diagnostiek

• Handelingsgerichte diagnostiek staat centraal binnen de orthopedagogische benadering

• Handelingsgerichte benadering

Handelingsgerichte diagnostiek • Individuele diagnose op maat van het kind: 1. Analyse op taakniveau 1. Niveaubepaling 2. Kwalitatieve analyse van het probleem 3. Probleemgeschiedenis

2. Bijkomend onderzoek

Analyse op taakniveau • Stap 1: Niveaubepaling – Genormeerde toetsen • Lezen / spellen – Vb. Leerlingvolgsysteem, Brus één-minuut test, Klepel pseudowoorden test

• Rekenen – Vb. Leerlingvolgsysteem, TTR, KRT, TEDI-MATH

3. Analyse van de opvoedingssituatie


9


Analyse op taakniveau • Stap 2: Kwalitatieve analyse van het probleem

Analyse op taakniveau • Voorbeeld: Kwalitatieve analyse van een rekenprobleem – Ordenen van fouten

– Verzamelen van diverse taakprodukten

Vb. Twee leerlingen met 0/8 op een toets brug over 10

– Ordenen van fouten – Kwalitatieve analyse van het rekenproces •

Aard + kwaliteit van de strategie

•

Aanwezigheid van voorkennis

•

Beheersing van deelvaardigheden

Analyse op taakniveau • Voorbeeld: Kwalitatieve analyse van een rekenprobleem – Analyse van voorkennis + deelvaardigheden • • • • • •

Telrij tot 20 Number sense Splitsingen tot 10 Rekensymbolen Strategieën optellen en aftrekken tot 10 …

Leerling 1

Leerling 2

8 + 7 = 14 9 + 6 = 14 7 + 4 = 10 8 + 5 = 12

8 + 7 = 17 9 + 6 = 16 7 + 4 = 14 8 + 5 = 15

15 – 8 = 8 14 – 7 = 8 13 – 9 = 5 14 – 8 = 7

15 – 8 = 2 14 – 7 = 3 13 – 9 = 1 14 – 8 = 2

Foute telstrategie

Foute splitsstrategie

Analyse op taakniveau • Stap 1: Niveaubepaling rekenen • Stap 2: Kwalitatieve analyse van het rekenprobleem • Stap 3: Probleemgeschiedenis – Ontwikkelingsanamnese – Schoolloopbaan – Reeds geboden hulp

Bijkomend onderzoek

Analyse van de opvoedingssituatie

• Op basis van hypothesen

• Zie cursus PL32 – Opvoedingsproblemen in gezin en school

• In functie van behandeling

• Pedagogische vraag van het kind

• Psychologisch onderzoek – Intelligentie – Neuropsychologische functies •

Geheugen – Aandacht – Perceptie

– Opvoedings- en onderwijsbehoeften – Op alle ontwikkelingsdomeinen – Rekening houdend met de eigenheid van het kind

• Onderwijs- en opvoedingsaanbod

– Motivatie / interesse

– Op school

– Zelfbeeld / welbevinden

– Thuis

• Medisch – neurologisch onderzoek


• Afstemming tussen vraag en aanbod

10


Diagnostiek • Eindresultaat diagnostisch proces – Invididuele diagnose op maat

Aanpak van leerstoornissen • Pedagogische begeleiding van gezin en school – Afstemming op de pedagogische vraag van het kind – Aandacht voor psychosociale aspecten van leerproblemen

– Doel: afstemming pedagogische vraag – pedagogisch aanbod – Handvatten voor behandeling

– Aandacht voor de impact op het gezin

• Taakgerichte leerhulp

• Specifieke handelingsadviezen • Geen algemene recepten

• Aanvullende behandelingen – O.m. aandacht voor comorbide stoornissen

Aanpak van leerstoornissen • Taakgerichte leerhulp – Focus = SCHOOLSE VAARDIGHEDEN!

Aanpak van leerstoornissen • Taakgerichte leerhulp – Focus = SCHOOLSE VAARDIGHEDEN! – Aandacht voor het strategiegebruik van het kind

– Dus niet: • Basisfunctietraining – Optometrie, psychomotorisch, auditieve training …

• Voedingssupplementen …

• Reflectie op strategiekennis en -gebruik – Kennis van eigen strategieën – Doeltreffendheid, economie, adequaat gebruik ervan

• Aanleren van adequate strategie via directe instructie – Leerinhoud opsplitsen in deelstappen – Systematisch inoefenen – Opnieuw integreren in een groter geheel

Aanpak van leerstoornissen • Diverse hulpmaatregelen – Remediëren • Isoleren Vb. Splitsingen tot 10, optellen bij 10, aftrekken van 10

• Integreren

Aanpak van leerstoornissen • Diverse hulpmaatregelen – Remediëren • Isoleren • Integreren • Generaliseren

Vb. Aanvullen/leegmaken tot 10

• Generaliseren

– Compenseren

Vb. Niet alleen bij kale sommen, ook bij vraagstukken Vb. Niet enkel in de klas, ook thuis

• Spelcontext

– Dispenseren

Vb. Website Freudenthalinstituut www.fi.uu.nl/rekenweb Gezelschapsspellen


11


Aanpak van leerstoornissen • Hulp op school

Aanpak van leerstoornissen • Criteria voor goede hulp

– WAT OP SCHOOL KAN, MOET OP SCHOOL GEBEUREN

– Taakgericht

– In de klas:

– Op maat van het individuele kind

• Zorgverbreding + differentiatie

– Aandacht voor diverse hulpmaatregelen

– Zorgcoördinator - taakklas:

• Remediëren – Compenseren – Dispenseren

• Afstemming op het klasgebeuren

– Wat op school kan, op school doen

• Buitenschoolse hulp, indien nodig

– Buitenschoolse hulp, enkel indien nodig

– In nauwe samenwerking met school en zorgcoördinator – Aandacht voor klasgebeuren – Rekening houdend met de draagkracht kind / gezin

Aanpak van leerstoornissen

Leessuggesties •

Berch, D.B., & Mazzocco, M.M.M. (2007). Why is math so hard for some children? The nature and origins of mathematical learning difficulties and disabilities. Baltimore, MA: Paul H. Brookes Publishing.

Elk kind (en zijn gezin) heeft recht op een adequate begeleiding,

•

Geary, D.C. (2004). Mathematics and learning disabilities. Journal of Learning

•

Shaywitz, S.E., & Shaywitz, B.A. (2005). Dyslexia (Specific Reading Disability).

•

Snowling, M.J. (2000). Dyslexia (2nd. Ed.). Malden, MA: Blackwell Publishers.

•

Swanson, H.L., Harris, K.R., & Graham, S. (2001). Handbook of learning disabilities.

Disabilities, 37, 4-15.

Biological Psychiatry, 57, 1301-1309.

hoe vroeger, hoe beter !


New York, NY: The Guilford Press.

12

Kinderen met een leerstoornis - MAnaMA JGZ

Recommend Documents