GGD Amsterdam
Uitkomsten Amsterdamse gezondheidsmonitor basisonderwijs 2013-2014
Kinderen in Centrum gezond en wel?
1
Wat valt op in Centrum? Voor Centrum zijn de cijfers van de Jeugdgezondheidsmonitor van schooljaar 2013-2014 vegeleken met schooljaar 2009-2010. Ook is gekeken hoe de ‘trends’ in Centrum zich verhouden tot veranderingen in heel Amsterdam. De drie meest in het oog springende bevindingen voor Centrum staan hieronder. Naast een korte toelichting op de cijfers worden ook risicogroepen weergegeven. 1. Opgroeien met een zieke ouder
2. Sociaal-emotionele gezondheid
• ‘trend’ opgroeien met een lichamelijk zieke ouder (4% in 2009-2010; 10% in 2013-2014) • ‘trend’ opgroeien met een psychisch zieke ouder (3% in 2009-2010; 3% in 2013-2014)
• minder problemen met leeftijdgenoten (10% Centrum; 15% Amsterdam) • minder gedragsproblemen (10% Centrum; 13% Amsterdam)
Risicogroepen in Centrum voor het opgroeien met een zieke ouder zijn
Risicogroepen in Centrum voor de aanwezigheid van sociaal-emotionele problemen
Het percentage kinderen in Centrum dat opgroeit met een zieke ouder is van 2009-2010 tot 2013-2014 verdubbeld (van 6% naar 12%). Deze ‘trend’ zien we niet terug in de rest van Amsterdam (van 11% naar 12%). In 2013-2014 is er geen verschil in het percentage kinderen dat opgroeit met een zieke ouder in Centrum en gemiddeld in Amsterdam. De toename in Centrum komt grotendeels door een stijging van het percentage lichamelijk zieke ouders:
niet westers
midden/laag opgeleid
In tegenstelling tot gemiddeld in Amsterdam (19% naar 15%) is tussen 2009-2010 en 2013-2014 het percentage kinderen in Centrum met sociaal-emotionele problemen niet gedaald, maar licht gestegen (9% naar 11%; niet significant). Daarmee hebben kinderen in Centrum in 2013-2014 wel nog steeds minder vaak sociaal-emotionele problemen dan hun Amsterdamse leeftijdgenoten. Dit zien we met name op de onderstaande vlakken:
10 niet westers
Legenda Geslacht
Etnische herkomst
Gezinssamenstelling
midden/laag opgeleid
3. Overgewicht, voeding en bewegen
Het percentage kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) is tussen 2009-2010 en 2013-2014 gedaald, zowel in Amsterdam (23% naar 19%) als in Centrum (13% naar 9%). Ook op het gebied van voeding zien we positieve ‘trends’: vaker dagelijks ontbijten (Amsterdam 92% naar 96%, Centrum 96% naar 99%), minder vaak teveel tussendoortjes (Amsterdam 7% naar 2%; Centrum 4% naar 1%) en minder vaak teveel gezoete zoete dranken (Amsterdam 47% naar 32%; Centrum 36% naar 22%). We zien daarnaast in 2013-2014 meer gezonde eet- en beweeggewoontes bij kinderen in Centrum dan bij Amsterdamse leeftijdgenoten: • vaker dagelijks groente eten (95% Centrum; 86% Amsterdam) • vaker dagelijks fruit eten (96% Centrum; 91% Amsterdam) • vaker ≥1 uur per dag lichamelijk actief (53% Centrum; 48% Amsterdam) Risicogroepen in Centrum voor overgewicht (inclusief obesitas)
10
niet westers
Nederlands overig westers jongens
meisjes
niet westers
Leeftijd
5 10 5-jarigen
10-jarigen
woont bij beide ouders
Opleidingsniveau ouders hoog opgeleid midden/laag opgeleid
woont niet bij beide ouders
Bevolkingsopbouw verklaart cijfers deels Centrum heeft in verhouding tot geheel Amsterdam veel buurten met een gemiddelde en hoge sociaal-economische status en telt relatief veel hoogopgeleide ouders, kinderen met een westerse herkomst en kinderen die bij beide ouders wonen (zie figuur achtergrondkenmerken op laatste pagina). Dit vormt deels een verklaring voor de lagere prevalentie van sociaal-emotionele problemen en overgewicht (inclusief obesitas), want in deze groepen komen problemen minder vaak voor. 2
Lichamelijke gezondheid Nederlandse kinderen hebben over het algemeen een goede lichamelijke gezondheid. Gelukkig maar! Welke aandoeningen komen voor in Centrum? Hoe vaak? En leiden deze aandoeningen tot schoolverzuim? Percentage kinderen met 1 of meer gezondheidsklachten in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum %
50
Meer dan 3 weken schoolverzuim vanwege gezondheidsklachten komt weinig voor in Amsterdam (2%) en in Centrum (2%).
45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Amsterdam
Centrum
Centrum west
Centrum oost
Gezondheidsklachten in Centrum voor verschillende groepen
5 10 34%
39%
38%
hoog opgeleid _ _ _ _ _ _ _ _
35%
midden/laag opgeleid_ _ _ _
43%
35%
TOP 3 Gezondheidsklachten 5 jaar 1. luchtwegen, hoesten, benauwd, keel, neus (9%) 2. huidproblemen, allergie (7%) 3. het gehoor, de oren (6%)
10 jaar 38%
34%
34%
Nederlands
overig westers
niet westers
1. luchtwegen, hoesten, benauwd, keel, neus (12%) 2. huidproblemen, allergie (9%) 3. het zien, de ogen (7%)
35%
44% 3
Mondgezondheid Een slechte mondverzorging kan leiden tot gaatjes en tandvleesontsteking. Dit kan pijn doen, waardoor een kind slechter eet, zich niet lekker voelt of slechter slaapt. Niet fijn dus! Jaarlijks tandartsbezoek én twee keer per dag de tanden poetsen wordt in dit onderzoek gezien als een goede mondhygiëne. Percentage kinderen met een goede mondhygiëne in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum
Jaarlijks tandartsbezoek en twee keer per dag tanden poetsen bij kinderen uit Amsterdam en Centrum
100 % 95
2x per dag tanden poetsen
90
jaarlijks tandartsbezoek
85
50
60
70
80
90
80
%
100
75 70 65
Goede mondhygiëne in Centrum voor verschillende groepen
60 55 50 Amsterdam
Centrum
Centrum west
Centrum oost
5 10 85%
94%
89%
hoog opgeleid _ _ _ _ _ _ _ _
89%
midden/laag opgeleid _ _ _ _
89%
90%
90%
90%
91%
90%
85%
Nederlands
overig westers
niet westers
_____ significant verschil tussen de groepen; p < 0,05
4
Sociaal-emotionele gezondheid Een goede gezondheid gaat ook over lekker in je vel zitten, gelukkig zijn en tevreden zijn over jezelf en je leven. Dit is gemeten met de Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ). De SDQ-totaalscore geeft aan of er sociaal-emotionele problematiek is. De subschalen tonen op welk vlak de problemen zich voordoen. Percentage kinderen met sociaal-emotionele problemen (verhoogde SDQ-totaalscore) in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum %
Sociaal-emotionele problemen (verhoogde SDQ-totaalscore) in Centrum voor verschillende groepen
18
5 10
16 14 12
6%
*
16%
14%
7%
10 8 6 4
hoog opgeleid _ _ _ _ _ _ _ _
07%
midden/laag opgeleid _ _ _ _
25% 9%
24%
2 0 Amsterdam
Centrum
Centrum west
Centrum oost
* significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p < 0,05
9%
10%
17%
Nederlands
overig westers
niet westers
_____ significant verschil tussen de groepen; p < 0,05
Inzicht in de scores op de SDQ-subschalen in Amsterdam en Centrum
* *
*
11%
13%
10%
15%
96%
9%
10%
11%
10%
95% *
Emotionele problemen
Gedragsproblemen
* significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p < 0,05
Hyperactiviteit/ aandachttekort
Problemen met leeftijdgenoten
Prosociaal gedrag 5
Overgewicht, eten en bewegen Gezond eten en voldoende bewegen zijn belangrijk voor een goede gezondheid. Ongezonde voeding en te weinig beweging kunnen daarnaast leiden tot overgewicht. Goede eet- en beweeggewoonten zijn dus belangrijk, waarbij geldt: jong geleerd is oud gedaan! Percentage kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum %
20 18 16 14 12 10
*
8 6 4 2 0 Amsterdam
Centrum
Centrum west
Centrum oost
* significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p < 0,05
Overgewicht (inclusief obesitas) in Centrum voor verschillende groepen
5 10 Percentage kinderen met ongezond eet- en beweeggedrag in Amsterdam en Centrum
5%
12%
9%
8%
niet dagelijks ontbijten Amsterdam
niet dagelijks groente eten niet dagelijks fruit eten
Centrum * * * 0
*
20
60
11%
14%
Nederlands
overig westers
niet westers
≥ 3 glazen gezoete drank per dag
*
40
7%
≥ 4 tussendoortjes per dag 80
100
120
140 %
* significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p < 0,05
lichamelijk actief < 1 uur per dag tv/computer ≥ 2 uur per dag
_____ significant verschil tussen de groepen; p < 0,05 gezinssamenstelling en opleidingsniveau van de ouder(s) is voor overgewicht (inclusief obesitas) niet nagevraagd
6
Vrijetijdsbesteding Kinderen spelen omdat ze dat leuk vinden, maar ze leren er ook veel van. Al spelend ontdekken ze wat ze kunnen en wat ze leuk vinden. Sport, muziek, toneel of nog iets heel anders. Spelen kan thuis, maar ook bij een club of vereniging. Hoeveel kinderen uit Centrum zijn lid van een vereniging?
Percentage kinderen dat lid is van een vereniging in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum %
Percentage kinderen dat lid is van een sportvereniging of een andere vereniging in Amsterdam en Centrum
90 *
80 70 60
*
61%
20%
74%
33%
50 *
40 30 20
Lidmaatschap sportvereniging
10
Lidmaatschap andere vereniging
* significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p < 0,05
0 Amsterdam
Centrum
Centrum west
Centrum oost
* significant verschil tussen Amsterdam en Centrum; p < 0,05
Lidmaatschap van een vereniging in Centrum voor verschillende groepen
5 10 68%
90%
78%
hoog opgeleid _ _ _ _ _ _ _ _
82%
midden/laag opgeleid_ _ _ _
67%
79%
82%
81%
68%
Nederlands
overig westers
niet westers
_____ significant verschil tussen de groepen; p < 0,05
80%
71%
7
Opgroeien met een zieke ouder Als een kind opgroeit met een lichamelijk of psychisch zieke ouder heeft dit in het algemeen een negatieve invloed op de gezondheid en het welzijn van het kind. Om hoeveel kinderen gaat het in Centrum? En op welke gebieden zien we hierdoor problemen ontstaan? Percentage kinderen dat opgroeit met een zieke ouder in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum
De aanwezigheid van een lichamelijke of psychische ziekte bij ouders van kinderen uit Amsterdam en Centrum
14 %
Lichamelijk zieke ouder(s)
12
Psychisch zieke ouder(s)
10
0
2
4
6
8
10
8
12 %
6 Probleemgebieden voor kinderen in Centrum die opgroeien met een zieke ouder
4 2
goede mondhygiëne
0 Amsterdam
Centrum
Centrum west
Centrum oost
21%
12%
15%
SDQ-hyperactiviteit dagelijks ontbijten
SDQ-totaalscore
8%
12%
midden/laag opgeleid_ _ _ _
veel beeldschermtijd
14%
10%
veel tussendoortjes
10%
hoog opgeleid _ _ _ _ _ _ _ _
SDQ-prosociaal gedrag
dagelijks groente eten
SDQ-gedragsproblemen
Opgroeien met een zieke ouder in Centrum voor verschillende groepen
5 10
SDQ-problemen met leeftijdgenoten
SDQ-emotionele problemen tandenpoetsen
19%
veel gezoete dranken Nederlands
overig westers
_____ significant verschil tussen de groepen; p < 0,05
niet westers
11%
20%
8
Opgroeien met zorgen, spanningen of stress in het gezin In een gezin kunnen zorgen, spanningen en stress voorkomen, bijvoorbeeld over werk, geld of de relatie tussen de ouders. Dit kan een negatieve invloed hebben op de gezondheid en het welzijn van het kind. Over welke onderwerpen hebben ouders in Centrum zorgen, spanningen of stress? En op welke vlakken zien we hierdoor problemen bij kinderen ontstaan? Percentage kinderen dat opgroeit in een gezin met zorgen, spanningen of stress in Amsterdam, Centrum en de gebieden van Centrum 25
Opgroeien met zorgen, spanningen of stress in het gezin in Centrum voor verschillende groepen
5 10
%
20
17%
23%
22%
18%
15
10
hoog opgeleid _ _ _ _ _ _ _ _
18%
midden/laag opgeleid _ _ _ _
29%
5
17%
37%
0 Amsterdam
Centrum
Centrum west
Centrum oost
Probleemgebieden voor kinderen in Centrum die opgroeien met zorgen, spanningen of stress in het gezin
goede mondhygiëne
26%
23%
Nederlands
overig westers
niet westers
_____ significant verschil tussen de groepen; p < 0,05
tandenpoetsen
veel beeldschermtijd
SDQ-gedragsproblemen
gezondheidsklachten
SDQ-totaalscore
SDQ-emotionele problemen
SDQ-hyperactiviteit
dagelijks groente eten
16%
Top 3 van zorgen, spanningen of stress in het gezin voor Centrum
1. Geld (5%)
2. Werk (5%)
3. Relatie (5%)
9
Alle percentages voor Centrum op een rij
1 Centrum west
2 Centrum oost
36
39
2
2
88
89
Twee keer per dag tanden poetsen
93
Jaarlijks tandartsbezoek
94
SDQ-totaalscore
15
11
SDQ-emotionele problemen
11
9
SDQ-gedragsproblemen
13
10
SDQ-hyperactiviteit/aandachtstekort
10
11
SDQ-problemen met leeftijdgenoten
15
10
SDQ-prosociaal gedrag
96
95
Overgewicht (inclusief obesitas)
19
9
Dagelijks ontbijten
96
Dagelijks groente eten
86
Dagelijks fruit eten Veel gezoete dranken (>3 per dag)
Amsterdam
Centrum
Gezondheidsklachten
37
Schoolverzuim ivm gezondheid (>3 weken)
2
Goede mondhygiëne
*
*
jongens
meisjes
34
38
1
1
89
90
94
94
95
94 * *
*
5 jaar
10 jaar
*
35
34
39
2
2
1
89
90
85
94
95
94
95
94
95
95
94
95
90
99
*
12
10
14
7
6
16
*
9
10
9
10
7
12
*
11
10
13
8
10
11
11
10
16
6
8
14
*
Lichamelijke gezondheid
Mondgezondheid *
Sociaal-emotionele gezondheid
*
*
*
9
12
11
10
7
13
*
94
96
94
96
94
97
*
*
7
11
9
8
5
12
*
99
*
98
99
99
98
99
98
95
*
96
94
95
94
94
95
91
96
*
97
95
96
96
32
22
*
20
23
25
19
1
1
2
1
*
53
54
61
46
5
8
7
Overgewicht, eten en bewegen
98
94
*
20
24
0
2
*
*
58
48
*
6
4
9
*
68
90
*
Veel tussendoortjes (>4 per dag)
2
1
Weinig lichamelijk actief (<1 uur per dag)
48
53
Veel beeldschermtijd (>2 uur per dag)
8
7
Lidmaatschap vereniging
65
79
*
79
78
78
79
Lidmaatschap sportvereniging
61
74
*
73
74
76
71
Lidmaatschap andere vereniging
20
33
*
33
34
27
40
Zieke ouder(s)
12
12
12
12
12
Lichamelijk zieke ouder(s)
10
10
9
10
Psychisch zieke ouder (s)
3
3
4
2
19
20
20
20
*
Vrijetijdsbesteding 63
85
*
21
47
*
12
10
14
10
9
8
12
3
3
3
4
22
18
17
23
*
Opgroeien met een zieke ouder
Opgroeien met zorgen, spanningen of stress Zorgen, spanningen, stress in het gezin
10
bij beide ouders
niet bij beide ouders
43
35
44
1
2
2
2
89
89
90
90
94
94
94
98
95
93
95
91
7
25
*
9
24
7
19
*
9
13
9
14
9
19
*
10
17
*
9
23
*
8
17
*
10
15
95
98
95
96
*
-
-
-
-
97
*
99
97
99
97
90
*
96
88
95
91
96
94
96
97
18
39
21
25
Nederlands
overig, westers
niet westers
Gezondheidsklachten
38
34
Schoolverzuim ivm gezondheid (>3 weken)
1
Goede mondhygiëne
*
hoog
midden/laag
34
35
1
3
91
90
85
Twee keer per dag tanden poetsen
95
94
93
Jaarlijks tandartsbezoek
96
95
90
*
SDQ-totaalscore
9
10
17
*
SDQ-emotionele problemen
8
11
11
SDQ-gedragsproblemen
8
13
16
SDQ-hyperactiviteit/aandachtstekort
11
8
14
SDQ-problemen met leeftijdgenoten
8
11
15
SDQ-prosociaal gedrag
94
96
98
Overgewicht (inclusief obesitas)
7
11
14
Dagelijks ontbijten
99
98
Dagelijks groente eten
97
94
Dagelijks fruit eten
97
97
93
Veel gezoete dranken (>3 per dag)
22
15
28
*
*
Lichamelijke gezondheid
Mondgezondheid
Sociaal-emotionele gezondheid
* *
*
Overgewicht, eten en bewegen
*
* *
Veel tussendoortjes (>4 per dag)
1
1
2
1
2
1
2
Weinig lichamelijk actief (<1 uur per dag)
53
53
54
53
52
48
41
Veel beeldschermtijd (>2 uur per dag)
5
6
12
*
5
13
*
6
8
Lidmaatschap vereniging
82
81
68
*
82
67
*
80
71
*
Lidmaatschap sportvereniging
77
78
60
*
77
60
*
75
63
*
Lidmaatschap andere vereniging
34
42
24
*
36
25
*
34
33
Zieke ouder(s)
8
15
19
*
10
21
*
11
20
*
Lichamelijk zieke ouder(s)
7
11
16
*
8
16
*
9
17
*
Psychisch zieke ouder(s)
1
5
5
*
2
7
*
3
5
16
26
23
*
18
29
*
17
37
Vrijetijdsbesteding
Opgroeien met een zieke ouder
Opgroeien met zorgen, spanningen, stress Zorgen, spanningen, stress in het gezin
* significant verschil, p<0,05 - overgewicht (inclusief obesitas) is niet bekend voor gezinssamenstelling en opleidingsniveau van de ouders
*
11
Jeugdgezondheidsmonitor basisonderwijs Gegevens over de lichamelijke en sociaal-emotionele gezondheid en daarmee samenhangende factoren zijn nodig om gezondheidsbeleid goed te onderbouwen. De GGD Amsterdam verzamelt deze gegevens over Amsterdamse kinderen via de Jeugdgezondheidsmonitor in het basisonderwijs.
Achtergrondkenmerken van de deelnemende kinderen in Amsterdam en Centrum
Centrum (N=759) Geslacht jongen meisje
52 49
Leeftijd 5 jaar 10 jaar
61 3 1 1 4 20 11
83 11 4 2
88 12 15 43 42 0 0
Etnische herkomst Nederlands Surinaams Antilliaans/Arubaans Turks Marokkaans overig westers overig niet westers Opleiding ouder(s) hoog middenhoog middenlaag laag
50 50
3. Wie deden er mee? In schooljaar 2013-2014 vulden 14371 ouders van 5- en 10-jarige kinderen de vragenlijst in. Dit zijn ouders van kinderen op een basisschool in Amsterdam (n=10708) en in de regio Amstelland (n=3663). Het betreft 75% van alle kinderen op de scholen in deze leeftijdsgroepen. Dit rapport gaat over 10186 kinderen van 5 en 10 jaar die wonen in Amsterdam, van wie er 759 wonen in Centrum. Achtergrondkenmerken van de onderzoeksgroep staan hiernaast. In 2013-2014 werd daarnaast voor 13206 Amsterdamse 5- en 10-jarige kinderen in het reguliere basisonderwijs lengte en gewicht geregistreerd, van wie er 881 wonen in Centrum. Het percentage kinderen met overgewicht (inclusief obesitas) is opgenomen in de factsheet. Om uitspraken te kunnen doen over alle kinderen die in Amsterdam en Centrum wonen zijn de gegevens gewogen naar geslacht, leeftijd, etnische herkomst en sociaal-economische status van de buurt.
53 47 41 9 2 7 16 12 15 59 24 11 6
Gezinssamenstelling bij beide ouders niet bij beide ouders
19
SES van de buurt zeer hoog hoog gemiddeld laag zeer laag
16 22 21 20 20
1. Waarom wordt deze monitor uitgevoerd? Gemeenten hebben de verplichting om de gezondheid van hun inwoners in kaart te brengen. De GGD Amsterdam onderzoekt daarom jaarlijks met de Jeugdgezondheidsmonitor de gezondheid van de jeugd en factoren die met gezondheid samenhangen, zoals leefstijl en leefomgeving. 2. Hoe worden de gegevens verzameld? De jeugdgezondheidsmonitor in het reguliere basisonderwijs wordt uitgevoerd via een vragenlijst voor ouders. Ouders krijgen de papieren vragenlijst thuisgestuurd voorafgaand aan het preventief gezondheidsonderzoek (PGO) door de jeugdgezondheidszorg (JGZ) als hun kind 5 en 10 jaar is. De ouders nemen de ingevulde vragenlijst mee naar het PGO en deze wordt door de JGZ gebruikt voor de consultvoering. Daarna wordt de vragenlijst anoniem gebruikt voor onderzoek. Lengte en gewicht worden in het kader van het PGO door de JGZ geregistreerd en anoniem gebruikt voor onderzoek.
Amsterdam (N=10186)
48 52
Jeugdgezondheidsmonitor basisonderwijs: waarom, hoe, wie, wat en waar
81
Bij minder dan 50 kinderen in een groep, worden groepen samengevoegd: Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Antilliaanse/Arubaanse kinderen -> ‘overig niet-westers’ Laag, middenlaag en middenhoog opgeleid -> ‘midden/laag opgeleid’
4. Wat betekenen gevonden verschillen tussen groepen? Met statistische toetsen worden de resultaten van Centrum vergeleken met de andere zes stadsdelen samen. Let op: in de tabellen worden de cijfers voor geheel Amsterdam en Centrum getoond. Ook toetsen we verschillen tussen de gebieden en verschillen naar geslacht, leeftijd, etnische herkomst, opleidingsniveau van de ouder(s) en gezinssamenstelling. Een significant verschil wordt aangegeven met een * of oranje kader. Significant betekent dat de kans klein is (maximaal 5%) dat een verschil op toeval berust. 5. Waar vind ik meer informatie? Een voorbeeld van de vragenlijst, meer resultaten en aanvullende informatie is te vinden op de website Gezondheid in Beeld.
Colofon GGD Amsterdam , 2015 tekst en vormgeving: Lotte van Dieren en Ilona Steenkamer foto’s: fotobank Amsterdam
Contact? telefoon: 020 555 5495 12 email:
[email protected] website: www.ggd.amsterdam.nl
