Lokale resultaten ‘Iedereen Gezond & Wel?!’
Houten In navolging van het volwassenenonderzoek in 2004 heeft de GGD Midden-Nederland in het najaar van 2008 een gezondheidsenquête gehouden onder volwassenen in de leeftijd van 19 tot 65 jaar, in alle 28 gemeenten van de regio Midden-Nederland. Met dit onderzoek is inzicht verkregen in de gezondheidssituatie van de volwassenen in de regio Midden-Nederland. Naast deze lokale rapportage is er ook een regionale rapportage verschenen met onder andere landelijke referentiecijfers en achtergrondinformatie over risicogroepen. De lokale rapportages en het regionale rapport zijn te vinden op de website van de GGD MiddenNederland (www.ggdmn.nl). Daarnaast zijn de resultaten opgenomen in een digitale gezondheidsatlas (www.gezondheidsatlasmiddennederland.nl). Dit verslag bevat de resultaten van het onderzoek in de gemeente Houten. Er zijn in de gemeente Houten in totaal 602 vragenlijsten verstuurd aan volwassenen (19-65 jaar). Van 280 mensen is een digitaal of schriftelijk ingevulde enquête terug ontvangen. Dit betekent een respons van 47%. Om uitspraken te kunnen doen over de bevolking op gemeenteniveau is het belangrijk dat de respondenten een representatief beeld geven van de werkelijke bevolking. Daarom is bij de analyses gebruik gemaakt van weging. Door te wegen voor leeftijd en geslacht staan de resultaten van de gezondheidsenquête in verhouding tot de werkelijke bevolking.
Lichamelijke gezondheid Om een beeld van de gezondheid te verkrijgen is aan de mensen gevraagd wat ze in het algemeen genomen van hun gezondheid vinden. Hoewel dit beeld subjectief is, blijkt het toch een goede voorspeller te zijn van gezondheidsgerelateerde uitkomsten als sterfte en het gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen. Tabel 1. (zeer) goed ervaren gezondheid naar geslacht en onderzoeksgebied Houten Regio Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen (zeer) goed ervaren gezondheid
97%
92%
94%
92%
Totaal
90%
91%
De ervaren gezondheid wordt voor een groot deel bepaald door de aanwezigheid van chronische ziekten en langdurige aandoeningen. Een chronische ziekte is een ziekte die lange tijd voortduurt. In de gemeente Houten ligt het percentage volwassenen met minimaal één chronische aandoening op 45%. De vijf meest voorkomende ziekten staan in de onderstaande tabel. Tabel 2. Percentage vijf meest voorkomende ziekten naar onderzoeksgebied Houten Migraine, ernstige hoofdpijn 14% Hoge bloeddruk 12% Ernstige of hardnekkige aandoening van de rug 8% Ernstige aandoening van nek of schouder 6% Chronisch eczeem 6%
1
Regio 12% 12% 8% 8% 5%
62% van de volwassenen in de gemeente Houten voelt zich belemmerd ten gevolge van een chronische ziekte. Figuur 1. Belemmering ten gevolge van chronische ziekte of aandoening naar onderzoeksgebied 50%
Houten
40%
Regio
30% 20% 10% 0% Niet belemmerd
Licht belemmerd
Sterk belemmerd
De afgelopen jaren is het aantal volwassenen met diabetes mellitus toegenomen. Enkele redenen voor deze toename zijn: toename van het aantal mensen met overgewicht en/of een verminderde lichamelijke activiteit. Ook veranderingen in de voeding kunnen aan de stijging hebben bijgedragen evenals actievere opsporing van diabetespatiënten door huisartsen. Door middel van verschillende factoren is er een risicoscore op het krijgen van diabetes berekend1. In gemeente Houten heeft 3% van de volwassenen gerapporteerd diabetes mellitus te hebben. Figuur 2. Risicoscore op het krijgen van diabetes naar geslacht en onderzoeksgebied 60
Houten mannen
50
Regio mannen
40
Houten vrouwen Regio vrouwen
% 30 20 10 0 laag risico
verhoogd risico
hoog risico
Psychische gezondheid Naast lichamelijke aandoeningen kan het welbevinden en functioneren ook belemmerd worden door psychische stoornissen. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de MHI-5 (Mental Health Inventory). De lijst bestaat uit vijf vragen naar gevoelens in de afgelopen vier weken. Items die aan bod komen, zijn zenuwachtigheid, gevoelens van somberheid, gelukkig zijn, in de put zitten en zich rustig voelen. In de gemeente Houten is 10% van de volwassenen psychisch ongezond, mannen 9% en vrouwen 13%. Behalve naar psychische ongezondheid is in het onderzoek ook het risico op een angststoornis of een depressie in beeld gebracht. Hierbij is gebruik gemaakt van een lijst van tien vragen (Kessler psychological distress scale, K10) naar gevoelens in de afgelopen maand, zoals zenuwachtigheid, rusteloosheid, hopeloosheid, somberheid en depressiviteit. In de gemeente Houten heeft 30% een matig tot hoog risico op angst en depressieklachten (28% matig en 2% hoog risico). In de regio is dit 36% (32% matig en 4% hoog risico).
1
Diabetes risicotest van het Diabetes Fonds
2
Ingrijpende negatieve gebeurtenissen zijn vaak de oorzaak van psychische problemen. Mensen met weinig persoonlijke competenties (zoals beperkte sociale vaardigheden, onvoldoende probleemoplossend vermogen en weinig zelfvertrouwen) weten deze tegenslagen vaak nauwelijks op te vangen. In de gemeente Houten heeft 16% weinig persoonlijke competenties om problemen op te lossen. Om een indicatie te verkrijgen waar mogelijke psychische problemen mee te maken hebben, is onderzocht op welke terreinen de respondenten problemen ervaren. De vijf meest genoemde problemen staan in de onderstaande tabel. Tabel 3. Vijf meest ervaren problemen naar onderzoeksgebied Houten Werk/baan 13% Combinatie werk/zorg 12% Eigen ontwikkeling/ontplooiing 12% Financiën 12% Besteding vrije tijd 10%
Regio 14% 9% 12% 16% 11%
Eenzaamheid is een ander aspect dat van invloed is op iemands welbevinden. Van de volwassenen in de gemeente Houten geeft 34% aan zich eenzaam te voelen (31% is matig eenzaam en 3% is (zeer) ernstig eenzaam). Er wordt een onderscheid gemaakt tussen zogenaamde emotionele eenzaamheid (een gebrek aan intieme contacten) en sociale eenzaamheid (een klein sociaal netwerk hebben). Figuur 3. Soort eenzaamheid naar geslacht en onderzoeksgebied 40 35 30 25 % 20 15 10 5 0
Houten mannen Regio mannen Houten vrouwen Regio vrouwen emotionele eenzaamheid
sociale eenzaamheid
eenzaamheid totaal
Psychosociale problemen zorgen vaak voor slaapproblemen en stress. Om deze reden heeft 3% van de volwassenen in de gemeente Houten in de twee weken voor het onderzoek op doktersvoorschrift slaap- of kalmeringsmiddelen gebruikt. Alle respondenten die (bijna) dagelijks deze middelen gebruiken, gebruiken deze langer dan drie maanden.
3
Leefgewoonten Bij volwassenen is gezondheidswinst te behalen door gedragsverandering in de vorm van minder en gezonder eten, niet roken en meer bewegen. Tabel 4. Overzicht ongezonde leefgewoonten naar geslacht en onderzoeksgebied Houten Regio Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Rookt 16% 13% 15% 25% 19% Drinkt onverantwoord* 10% 5% 7% 15% 8% Binge-drinken** 10% 2% 6% 14% 4% - minstens 1 keer per week - 1 tot 3 keer per maand 9% 3% 6% 11% 5% - 1 tot 5 keer per half jaar 30% 13% 21% 29% 18% Voldoet aan de beweegnorm*** 53% 65% 59% 57% 65%
Totaal 22% 11% 9% 8% 23% 62%
* Overmatig alcohol gebruik is: mannen maximaal 21 glazen/week, max 5 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/ week, vrouwen maximaal 14 glazen/week, max 3 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/week ** Binge drinken is: vrouwen (wel eens) binnen een paar uur 4 of meer glazen en als man wel eens 6 of meer glazen drinkt *** Norm bestaat uit een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op tenminste vijf dagen per week
Tabel 5. Overzicht ongezonde voedingsgewoonten naar geslacht en onderzoeksgebied Houten Regio Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Voldoet aan de ontbijtnorm* 85% 92% 89% 84% 90% Voldoet aan de groentenorm** 27% 32% 29% 30% 33% Voldoet aan de fruitnorm*** 19% 36% 27% 20% 33%
Totaal 87% 31% 27%
* De voedingsnorm voor ontbijten is minimaal 5 dagen in de week ontbijten ** De voedingsnorm voor groente in minimaal 200 gram groente per dag *** De voedingsnorm voor fruit is minimaal 2 stuks fruit per dag (of 1 glas sap en 1 stuk fruit)
De ongezonde leef- en voedingsgewoonten kunnen leiden tot overgewicht (BMI van 2530) of ernstig overgewicht (obesitas, BMI≥30). Overgewicht en met name ernstig overgewicht hangen samen met tal van chronische aandoeningen. Bij 36% van de volwassenen van de gemeente Houten is er sprake van overgewicht en bij 5% is er sprake van obesitas. Figuur 4. Overgewicht naar geslacht en onderzoeksgebied 50 40 %
Houten mannen
30
Regio mannen
20
Houten vrouwen Regio vrouwen
10 0 Overgewicht
Obesitas
Seksueel gedrag 2% van de volwassenen in de gemeente Houten heeft de 6 maanden voorafgaand aan de enquête geslachtgemeenschap hebben gehad met iemand waarmee ze geen vaste relatie hadden, of waarbij de relatie binnen 3 maanden weer over was. Regionaal zien we dat wanneer er geslachtgemeenschap met losse partners heeft plaatsgevonden, meer dan de helft van de volwassenen aan geeft hierbij nooit een condoom gebruikt te hebben. Van de respondenten in de gemeente Houten heeft 24% zich ooit laten testen op geslachtsziekten, waarvan 1% tussen de drie en zes maanden geleden. Tevens weet 28% van de volwassenen in de gemeente Houten niet waar ze terecht kunnen voor vragen over geslachtsziekten.
4
Zorg en preventie De mate waarin mensen zich gezond of ongezond voelen gaat veelal samen met een bepaalde behoefte aan zorg. Deze zorgbehoefte bepaalt voor een belangrijk deel de vraag naar zorg en leidt via het aanbod aan zorg tot zorggebruik. De huisarts is het eerste aanspreekpunt voor mensen met vragen of problemen over gezondheid en ziekte. In onderstaande tabel een overzicht van de zorgverleners waarmee respondenten het meest contact hebben gehad het afgelopen jaar. Tabel 6. Contact met de zes meest genoemde zorgverleners naar onderzoeksgebied Houten Regio Contact met huisarts 69% 73% Contact met medisch specialist 31% 34% Contact met tandarts 86% 85% Contact met fysiotherapeut 26% 27% Contact met alternatief behandelaars 7% 9% Contact met bedrijfsarts 8% 9%
Mantelzorg wordt omschreven als zorg die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met fysieke, verstandelijke of psychische beperkingen in hun familie, huishouden of sociale netwerk; het gaat om zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. In gemeente Houten geeft 14% van de volwassenen mantelzorg (regionaal 13%). Van de mensen die mantelzorg geven, vindt 43% dit enigszins belastend en 18% vindt het tamelijk belastend. Onder opvoedingsondersteuning wordt verstaan het ondersteunen van ouders bij de opvoeding, om een optimale ontwikkeling van de kinderen te bevorderen. In tabel 7 een overzicht van het percentage volwassenen dat vragen en problemen heeft bij het opvoeden Tabel 7. Vragen en problemen bij de opvoeding naar onderzoeksgebied Houten Vragen bij opvoeding • (Bijna) nooit 54% • Soms 40% • Vaak 6% Problemen bij opvoeding • (Bijna) nooit 75% • Soms 23% • Vaak 1%
Regio 60% 34% 6% 75% 21% 3%
De onderwerpen waar het meest opvoedingsproblemen/vragen mee ervaren worden zijn • stelen, vandalisme • het stellen van grenzen • het laten luisteren, gehoorzamen • angst en onzekerheid • pesten of gepest worden Het is mogelijk om over deze opvoedingsproblemen/vragen informatie, advies of hulp te krijgen. Eén op de drie volwassenen in gemeente Houten die vragen of problemen heeft, maakt daar al gebruik van.
5
Tabel 8. Behoefte aan informatie, advies of hulp van een deskundige bij het opvoeden naar onderzoeksgebied
Ja, krijg het al Ja, sta op een wachtlijst Ja, heb hulp gezocht, maar kan nergens terecht Ja, weet niet waar de hulp moet zoeken Ja, heb nog niet geprobeerd hulp te zoeken Nee, geen behoefte aan
Houten 33% 0% 0% 0% 8% 59%
Regio 27% 3% 1% 1% 7% 62%
Bijna één op de vijf volwassenen met kinderen vindt het huidige aanbod van voedingsondersteuning niet toereikend. Eén op de vier weet niet waar ze terecht kunnen voor vragen en advies over opvoedingsondersteuning.
Fysieke omgeving In de meeste huizen is de binnenlucht meer vervuild dan de buitenlucht. In het binnenmilieu kunnen verschillende stoffen voorkomen die gezondheidseffecten veroorzaken. Het gaat onder andere om vocht, allergenen, tabaksrook, verbrandingsproducten, vluchtige organische stoffen, radon en asbest. De meest voorkomende klachten zijn problemen met de luchtwegen, hinder en hoofdpijn. 82% van de respondenten geeft aan een koopwoning te hebben in de gemeente Houten. De respondenten is gevraagd hun woning te beoordelen met een rapportcijfer van 1 (zeer ontevreden) tot en met 10 (zeer tevreden). Het gemiddelde cijfer voor de woning is een 8,0 (regionaal 8.1). De kwaliteit van het binnenmilieu wordt bepaald door de aanwezige bronnen van verontreiniging en de mate van ventilatie. Ventileren zorgt voor verdunning en afvoer van ongezonde stoffen die in het binnenmilieu aanwezig zijn. Hoe meer en beter de ventilatie hoe beter de binnenmilieukwaliteit. Gemiddeld ventileert zo’n 57% van de volwassenen de woonkamer onvoldoende, 28% de keuken, 30% de badkamer en 26% de slaapkamer. In koopwoningen worden de badkamer en de slaapkamer beter geventileerd dan in huurwoningen. In de gemeente Houten heeft 30% van de huishoudens het afgelopen jaar schimmel- of vochtplekken gehad in de woning. Schimmel of vocht komt het meest voor in de badkamer of douche. In huurwoningen zijn vaker vochtplekken aanwezig dan in koopwoningen. Er zijn in Nederland steeds minder stille gebieden. De geluidsbelasting zal de komende jaren verder toenemen door de hoge bevolkingsdichtheid, de voortgaande verstedelijking en de groei van het verkeer. Geluidshinder geeft aan hoeveel last (hinder) mensen ondervinden van een bepaald geluid in de woon- of werkomgeving. Tabel 9. Geluidshinder naar geslacht en onderzoeksgebied Houten Mannen Vrouwen Totaal Geen geluidshinder 32% 30% 31% Enige vorm van 68% 70% 69% geluidshinder
Mannen 34% 66%
Regio Vrouwen 33% 67%
Totaal 34% 66%
Respondenten werden het meest gehinderd door bromfietsen/scooters, verkeer op wegen waar harder dan 50 km/uur gereden mag worden en bedrijven/industrie.
6
Financiële problemen Het hebben van financiële problemen is vaak een onderdeel van meerdere problemen waar personen of gezinnen mee kampen. Uit literatuur komt naar voren dat financiële problemen vaak gepaard gaan met fysieke en geestelijke problemen. Van de respondenten heeft 13% aangegeven enige tot grote moeite te hebben om financieel rond te komen, regionaal gezien is dit 16%. 29% heeft er geen moeite mee, maar moet wel op zijn/haar uitgaven letten (regionaal 32%). Tabel 10. Financiële problemen naar geslacht en onderzoeksgebied Houten
Regio
Mannen 2%
Vrouwen 1%
Totaal 1%
Mannen 2%
Vrouwen 2%
Totaal 2%
0% 2%
1% 5%
1% 4%
2% 4%
2% 5%
2% 4%
4%
7%
6%
8%
9%
8%
Geen problematische schulden, wel risicovol Problematische schulden Problematische schulden, hulp is nodig. Totaal
Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer wordt gepleegd. Het heeft een flinke impact op slachtoffers; ze kunnen zowel op fysiek, seksueel of emotioneel gebied klachten ontwikkelen. Zes procent van de volwassenen is ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld, vrouwen (8%) vaker dan mannen (4%). Psychisch of emotioneel geweld komt het vaakst voor (75%), gevolgd door lichamelijk geweld (59%), ongewenste seksuele toenadering (11%) en seksueel misbruik (14%). Dader van huiselijk geweld bij vrouwen is meestal de (ex)partner, bij mannen een (stief)ouder. Bijna 16 procent was het afgelopen jaar slachtoffer van huiselijk geweld: dit zijn ongeveer 278 volwassenen in Houten. Van de respondenten die het afgelopen jaar slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld heeft 30% dit voorval of de voorvallen aangegeven of gemeld bij een instantie. Het huiselijk geweld is met name gemeld bij politie (25%), huisarts (14%) en slachtofferhulp (14%). Belangrijkste redenen om het geweld niet te bespreken is dat mensen zich ervoor schaamden (19%), mensen niet wisten waar ze terecht konden (19%) of het niet durfden (16%).
7
8
Conclusies gemeente Houten
In Houten beoordeelt 94% van de volwassenen hun gezondheid als (zeer) goed tot uitstekend. Mannen in de gemeente Houten ervaren hun gezondheid vaker als (zeer) goed vergeleken met de mannen in de regio. Toch heeft 44% minimaal één chronische aandoening en voelt 62% van de respondenten zich hierdoor belemmerd.
Van de volwassenen is 10% psychisch ongezond. 30% heeft een matig tot hoog risico op angst- en depressiestoornissen. Daarnaast voelt 34% zich eenzaam, waarbij er meer sprake is van sociale eenzaamheid dan van emotionele eenzaamheid. 3% van de volwassenen gebruikt slaap- of kalmeringsmiddelen. Deze worden vaak langer gebruikt dan 3 maanden.
11% van de volwassenen ervaart minimaal 3 problemen. In de gemeente Houten worden de meeste problemen ervaren met werk/baan, eigen ontwikkeling/ontplooiing en de combinatie werk/zorg.
Roken komt voor bij 15% van de volwassenen in de gemeente Houten. Dit percentage is gunstiger vergeleken met de regionale cijfers. 7% van de volwassenen drinkt onverantwoord alcohol. Een kwart van de volwassenen binge drinkt wel eens. Ook dit percentage is wat gunstiger vergeleken met de regionale cijfers. 41% voldoet niet aan de norm gezond bewegen en 11% voldoet niet aan de ontbijtnorm. Aan de groente en fruit norm voldoen respectievelijk 71% en 73% van de volwassenen niet
Meer dan één derde van de respondenten heeft last van overgewicht, waarvan 5% last heeft van obesitas. Het percentage vrouwen met obesitas is lager vergeleken met het regionaal gemiddelde. Er is een duidelijke samenhang tussen ongezonde leefstijl en overgewicht en het hebben van chronische ziekten. Het risico op diabetes is verhoogd voor 36% van de volwassenen in Houten en is hoog voor 23% van de volwassenen.
Van de respondenten heeft 69% het afgelopen jaar contact gehad met de huisarts, en 31% met de medisch specialist. 14% van de volwassenen geeft mantelzorg en 51% vindt dit belastend.
46% van de ouders heeft soms tot vaak vragen bij het opvoeden van zijn/haar kind, en 25% heeft hier soms tot vaak problemen mee. 27% van de volwassenen krijgt hulp bij de vragen of problemen bij het opvoeden van zijn kind.
30% van de huishoudens heeft het afgelopen jaar schimmel- of vochtplekken gehad in de woning. Schimmel of vocht komt het meest voor in de badkamer of douche. In de gemeente Houten worden de badkamer en keuken vaker geventileerd dan het regionaal gemiddelde.
Meer dan twee derde van de volwassenen heeft het afgelopen jaar enige vorm van geluidshinder ervaren. Respondenten werden het meest gehinderd door bromfietsen/scooters, verkeer op wegen waar harder dan 50 km/uur gereden mag worden en bedrijven/industrie.
6% van de volwassenen heeft financiële problemen. Vaak gaan financiële problemen gepaard met lichamelijk en geestelijke problemen. Een oorzaak van financiële problemen kan moeite met rondkomen zijn. 13% van de volwassenen in Houten heeft hier moeite mee.
Zes procent van de volwassenen in de gemeente Houten is ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Dader van huiselijk geweld bij vrouwen is meestal de (ex)partner, bij mannen een (stief)ouder. Bijna 16 procent was het afgelopen jaar slachtoffer van huiselijk geweld: dit zijn bijna 278 volwassenen in Houten.
9
10
Aanbevelingen In de WMO-nota “Mee(r) doen in Houten 2008-2012” worden een aantal van de gezondheids- en welzijnsthema’s waarvan de onderzoeksresultaten in deze rapportage staan, uitgewerkt in beleidsvoorstellen. Het betreffen opvoedingsondersteuning, aanpak huiselijk geweld, OGGZ en verslavingszorg. In de sportnota 2008-2015 worden de plannen voor sportstimulering uitgewerkt. De resultaten van dit onderzoek onderbouwen de keuzes die de gemeente Houten heeft gemaakt en geven geen aanleiding deze beleidslijnen te wijzigen. Extra aandachtspunt: • Uit de resultaten van de monitor blijkt dat bijna de helft van de volwassen mannen in de gemeente Houten niet voldoet aan de beweegnorm (een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op minimaal vijf dagen per week). Dit is hoger dan het regionaal gemiddelde. In de sportnota wordt deze groep niet als directe doelgroep genoemd. Wel worden daarin de mogelijkheden geschapen om de gehele Houtense bevolking voldoende te laten bewegen. Om gedragsverandering te bewerkstelligen is het nodig in te zetten op voorlichting en bewustwording. 37% van de volwassenen denkt voldoende te bewegen terwijl dat niet het geval is. Een omgeving die uitnodigt tot bewegen blijft daarnaast ook essentieel. Aanbevolen wordt om interventies in te zetten om de volwassen mannen te stimuleren meer te gaan bewegen en gebruik te maken van de mogelijkheden die de gemeente biedt.
11
12
Tekst en figuren: Françoise Schütz (epidemioloog) Marte van Rijnsoever Ontwerp rapport: SWZ, Zeist
13
