Keuzes leren maken kan het gevoel van tijdsdruk verminderen

DIENST INTERNE EN EXTERNE COMMUNICATIE Jeroen DE SAMBLANCX – Raf VAN DYCK Persdienst Vrije Universiteit Brussel Pleinlaan 2 - 1050 Brussel

Tel. +32 (0)2 629 12 31 /21 37 - Fax. +32 (0)2 629 12 10 [email protected] - www.vub.ac.be

Informatie aan de pers Datum: Betreft:

16 februari 2006 Doctoraatsonderzoek naar de sociologische verklaringen voor het hedendaagse gevoel van tijdstekort.

Keuzes leren maken kan het gevoel van tijdsdruk verminderen De enige manier om tijd te besparen is door het maken van keuzes. Het is niet de moderne (huishoud)technologie of het versnellen van onze tijdsbesteding die ons tijd helpt besparen. Integendeel, hoe meer we trachten onze tijdsbesteding te versnellen, hoe sterker het gevoel van tijdsdruk wordt. Of anders gezegd : echte tijdsbesparing is niet alleen dingen efficiënter doen, het is kiezen om sommige dingen niet te doen. Dat concludeert socioloog Maarten Moens in zijn doctoraatsonderzoek : “Handelen onder druk. Een sociologische analyse van tijdsdruk als meervoudige ervaring.” Het gevoel van tijdsdruk ontstaat voornamelijk omdat er tegenwoordig meer actoren actief zijn in meer levenssferen (in arbeid, huishouden/gezin en vrije tijd) en omdat binnen elk van die sferen de vraag aan het individu groter geworden is. Maarten Moens omschrijft dit als de “detraditionalisering” van arbeid, gezin en vrije tijd. In arbeid beschikt de werknemer over een grotere autonomie en moet hij/zij de arbeid dus meer zelfstandig organiseren. Samen met een grotere identificatie met het werk leidt dit tot een complex keuzeproces dat zich vertaalt naar langere werkuren, werken op afwisselende tijdstippen, onvoorspelbare werktijd en vaker werk mee naar huis nemen. Op dat moment breekt arbeid als het ware binnen in andere tijdsordes (gezin en vrije tijd) en dat zorgt voor spanningen in het tijdsbestedingspatroon. Op gezinsniveau is de tijd van het traditionele ‘kostwinnersgezin’ voorbij. Vandaag zijn al 66% van de Vlaamse gezinnen tweeverdienersgezinnen en 14% zijn eenpersoonshuishoudens. Wie in zo’n gezin leeft moet meer taken zien te combineren en dat zorgt voor een verhoogde tijdsdruk. Immers, de tijd die men aan huishoudelijke taken besteedt wordt doorgaans niet ervaren als ‘echte’ vrije tijd. Bovendien leidt de combinatie van arbeid en gezin vaak tot een gefragmenteerde tijdsbesteding omdat activiteiten moeten worden onderbroken, sneller afgehandeld dan voorzien, enz… Het zijn ook nog altijd de vrouwen die het gros van de huishoudelijke lasten op zich nemen en daardoor meer tijdsdruk ervaren. Het mag vreemd klinken, maar ook vrije tijd is vaak een bron van tijdsdruk. Iedereen wil mee zijn met de nieuwste trends en wil zich ook in zijn vrije tijd waar maken in deze wereld. M.a.w. vrije tijdsactiviteiten worden een sociaal gegeven voor identiteitsvorming en groepsvorming. Daarnaast is de toegang tot vrije tijdsbesteding in termen van beschikbare (financiële) middelen en het aanbod aan activiteiten toegenomen maar hebben mensen te weinig tijd om aan alles te kunnen deelnemen. Maarten Moens stelt ook vast dat mensen die frequent afspreken met familie of vrienden ook meer tijdsdruk ondervinden. Immers, ze moeten afspraken maken waardoor hun eigen planning gebonden geraakt aan collectieve afspraken. Keuzes durven maken is niet gemakkelijk Hoewel het eenvoudig lijkt, is keuzes maken niet gemakkelijk, dat beseft ook Maarten Moens. Het betekent immers dat je moet ingaan tegen de ‘main stream’ en daar hebben veel mensen het moeilijk mee. Tijdsdruk, zo stelt hij, is niet alleen het onderwerp van individuele keuzes maar ook (en vooral) van



maatschappelijke keuzes. In je werk ben je vaak gedwongen om mee te gaan met de trend van individuele autonomie en prestatiedruk. Wie als enkeling probeert om hierbinnen te ‘onthaasten’, komt vaak bedrogen uit. Maarten Moens concludeert dat vooral avonden weekendwerk voor een groter gevoel van tijdsdruk zorgen. Op dat moment breekt arbeid immers binnen in het ritme van gezin en vrije tijd en dat leidt tot spanningen. Mensen die meer autonomie in hun werk kennen, zoals zelfstandigen of vrije beroepen, moeten afrekenen met een complexer keuzeproces en ervaren daardoor een groter gevoel van tijdsdruk. Dat toont Maarten Moens aan met cijfers uit de Vlaamse tijdsbudgetdata. Uitgedrukt in gemiddelde arbeidsduur komen zelfstandigen vlot aan 46u per week terwijl een arbeider en gewone bediende rond de 30u zit. (zie tabellen in bijlage) Zelfstandigen hebben ook een grotere participatiegraad aan arbeid op avonden en weekenddagen. Behalve zelfstandigen ervaren ook mensen in een hogere (kader)functie een grotere tijdsdruk. Zij zijn gemiddeld zo’n 36u per week in de weer voor hun werk. Ook op gezinsniveau is het niet vanzelfsprekend om bijvoorbeeld niet te kiezen voor het tweeverdienerschap. Terug naar de situatie ‘vrouw aan de haard’ is voor de moderne vrouw al lang geen optie meer. In veel koppels is het bovendien niet eens financieel haalbaar. Immers, afstappen van het tweeverdienerschap wil zeggen dat men moet durven kiezen voor soberheid in plaats van voor de nieuwste GSM of de hipste kledij. Mensen die dat toch durven doen beschouwt men als ‘alternatief,’ zonderling of wereldvreemd. In gezinnen waar beide partners werken, ligt de tijdsdruk meestal het hoogst en dan vooral bij vrouwen. Zij nemen er naast het werk ook nog eens een hoop dwingende huishoudelijke taken bij. Gemiddeld besteden ze 27u aan arbeid, 15u aan dwingende huishoudelijke taken en 2u13 aan kinderverzorging. Mannen in deze gezinnen spenderen slechts 4u aan kinderverzorging en huishouden maar steken wel gemiddeld 10u meer per week in arbeid. Tenslotte is ook het maken van keuzes in vrije tijd niet eenvoudig. Iedereen wil zich ‘waarmaken’ in zijn vrije tijd, maar het aanbod is sowieso veel te groot om alles te kunnen doen. Dat blijkt ook uit de vergelijking van de beschikbare vrije tijd met het inkomen (zie tabel 5). Hoe hoger het inkomen en hoe kleiner de beschikbare vrije tijd, hoe meer men een gevoel van tijdsdruk ervaart. Dat verklaart ook waarom hoger opgeleiden met een groter gevoel van tijdsdruk kampen. Zij verdienen goed maar werken ook hard en kunnen dus onvoldoende van het vrije tijdsaanbod genieten. Bovendien wordt van hoger opgeleiden verwacht dat ze hun wereld kennen, dingen hebben meegemaakt en dus ook in hun vrije tijd blijven bijleren. Het is duidelijk dat ingaan tegen de dominante tendensen op de arbeidsmarkt, in de vrije tijd en op het vlak van het combineren van arbeid en gezin een moeilijke zaak is voor de enkeling. We beschikken immers niet meer over de grote verhalen en regels die het gedrag van actoren beperken en structureren. Wie dus wil kiezen voor minder tijdsdruk moet vechten tegen een andere druk, die van de samenleving. Of mensen al dan niet gelukkiger zijn met een drukke tijdsbesteding, dat moet nog bestudeerd worden. Want, zo besluit Maarten Moens, het is best mogelijk dat een drukke tijdsbesteding een uiting is van zelfontplooiing, ontvoogding en emancipatie. Misschien zijn mensen op die manier zelfs gelukkiger als ze een druk leven hebben dat gevuld is met verplichtingen en hoge ambities. Contact : Voor meer toelichting bij dit doctoraat kan contact opnemen met Maarten Moens Tel. 02 629 20 35, e-mail : [email protected]



Bijlagen : In de onderstaande tabellen wordt de tijdsdruk voor verschillende groepen uit de samenleving berekend als een coëfficiënt waarbij een hoog getal staat voor een hoger gevoel van tijdsdruk. Tijdsbesteding staat uitgedrukt in uren en minuten (uu:min)

Tabel 1. Gemiddelde tijdsdruk naar beroepsgroepen N

Gemiddelde tijdsdruk

Arbeider

282

36,58

Bediende

310

39,71

Hoger bediende/kader Bedrijfsleider

92

42,76

Zelfstandige / vrij beroep

94

47,05

Andere

35

41,35

814 Eta

0,22**

Tabel 2. Gemiddelde arbeidstijdsbestedingen van beroepsgroepen N

Gemiddelde arbeidsduur per week (in tijd uitgedrukt)

Gemiddelde participatiegraad aan arbeid tijdens avonden op weekdagen (%)

Gemiddelde participatie-graad aan arbeid op zaterdagen (%)

Gemiddelde participatie-graad aan arbeid op zondagen (%)

272

30:40

24,11

15,77

11,12

Beroepsgroep Arbeider Bediende

302

29:44

19,88

16,33

12,57

Hoger bediende, kader, bedrijfsleider

92

36:06

26,68

18,06

10,35

Zelfstandige, vrij beroep

92

46:19

54,84

59,31

39,20

Andere

33

27:24

26,65

21,09

6,89

0,35**

0,24**

0,33**

0,25**

Eta/beta



Tabel 3. Gemiddelde tijdsdruk en tijdsbesteding naar gezinstype

Gezinstype

niet-werkend + niet-werkende partner niet-werkend + werkende partner niet-werkend + geen partner werkend + nietwerkende partner werkend + geen partner werkend + werkende partner

N

Gemiddelde tijdsdruk

Werklast

Duur arbeid

Duur dwingende huishoudelijke taken

Duur kinderver zorging

278

29.47

15:55

0:56

13:41

1:17

129

36.34

28:44

1:32

23:10

4:01

243

32.76

11:23

3:02

7:29

0:51

146

37.38

38:30

33:03

4:47

0:40

166

36.79

40:14

33:43

6:10

0:20

502

41.62

44:31

32:02

10:35

1:53

Tabel 4. Gemiddelde tijdsdruk en tijdsbesteding voor werkende mannen en vrouwen (ongecontroleerd) Werkende man

Werkende vrouw

Eta

Tijdsdruk

38,83

41,09

0,07*

Werklast

40:36

45:19

0,17**

Duur arbeid

36:27

27:26

0,29**

Duur dwingende huishoudelijke taken

3:25

15:39

0,69**

Duur kinderverzorging

0:42

2:13

0,23**

Tabel 5. Gemiddelde tijdsdruk naar opleiding (ongecontroleerd) Opleiding Max. lager onderwijs Lager secundair beroeps en technisch Lager secundair algemeen vormend Hoger secundair beroeps en technisch Hoger secundair algemeen vormend Hoger onderwijs Eta * P<0,05; ** P<0,01

245 272 130 277 164 355

30,45 34,52 36,12 37,56 38,24 40,14 0,21**

Handelen onder druk Een sociologische analyse van tijdsdruk als meervoudige ervaring

Maarten Moens Promotor: prof. I. Glorieux

1

Het debat Tijdsdruk als paradox: – toename van tijdsdruk, – afname van arbeidstijd, – toename van vrije tijd...

Handelen onder druk Pag.2

1

Het debat 3 verklaringsstijlen: – Tijdsdruk als discours, attitude – Tijdsdruk als meetbaar gedrag – Tijdsdruk als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen


Onderzoeksvragen Hoe ontstaat tijdsdruk als ervaring? Welke maatschappelijke evoluties zijn relevant? Wat is de verhouding van de ervaring van tijdsdruk tot het waarneembare handelen? Handelen onder druk Pag.4

2

Tijdsdruk als tijdservaring Een intentioneel handelingsmodel: – De mens streef naar het verwezenlijken van doelen – Het omzetten van doelen in concreet handelen – Tijd=cruciaal middel

Tijdsdruk is een gevolg van het moeizaam temporeel integreren van doelen Handelen onder druk Pag.5

Tijdsdruk als tijdservaring Doelen worden gestructureerd door – Middelen – Condities – Cultuur – Waarden en normen – Prioriteren – Beperken


3

Tijdsdruk als tijdservaring Tijdsdruk ontstaat wanneer condities, middelen en cultuur onvoldoende voorzien in beperkingen en prioriteiten – Meervoudige doelen – Toename van normatieve conflicten Handelen onder druk Pag.7

Maatschappelijke evoluties Detraditionalisering: – hogere ambities en doelen… – meer mensen betrokken in meer levenssferen – binnen elke levenssfeer hogere eisen


4

Maatschappelijke evoluties Detraditionalisering van: – arbeid – huishoudensstructuur – vrijetijd


Data Tijdsbudgetonderzoek TOR99 – N=1533 – 7 dagen dagboekregistratie – 2 begeleidende enquêtes


5

Subjectieve tijdsdruk Lading 0,71 Er wordt teveel van mij verwacht 0,72 Ik geraak nooit bijgewerkt 0,70 Ik heb nooit tijd voor mezelf 0,64 Een dag heeft te weinig uren voor mij 0,60 Ik moet dikwijls aangegane afspraken afzeggen 0,68 Ik moet meer doen dan ik wil doen 0,71 Ik heb geen tijd om de dingen te doen die ik moet doen 0,69 Er wordt meer van mij verwacht dan ik aankan Vaak kom ik in mijn vrijetijd niet toe aan dingen die 0,74 ik eigenlijk wil doen 0,67 Ik moet in mijn vrije tijd te vaak rekening houden met anderen 0,59 Ik kan me moeilijk ontspannen in mijn vrije tijd 0,64 Het kost me veel moeite om mijn vrijetijdsactiviteiten te plannen Er zijn zoveel dingen die ik wil doen in mijn vrijetijd, 0,71 dat ik heel vaak het gevoel heb tijd tekort te komen Teveel van mijn vrijetijdsactiviteiten zijn versnipperd 0,65 Handelen onder druk Pag.11

Detraditionalisering van de arbeid

Klassieke tegenstelling tussen arbeid en vrije tijd Actueler dan ooit: – Deregulering van de werktijden – Individualisering van de beroepsrol


6

Detraditionalisering van de arbeid – Arbeidsduur (en vrijetijdsduur) belangrijke predictor van tijdsdruk – Onvoorspelbare, afwijkende werktijden, werk mee naar huis nemen – Hogere tijdsdruk van hogere bedienden, kaderleden en zelfstandigen…


Detraditionalisering van de arbeid e3 e5

.33

Beslissingsautonomie -.58

Zelfstandigen, kader, ondernemingsleider vs. rest

.14

Temporele professionele engagementen

-.13

.29 .15 -.32

e1 .07

.10

Tijdsdruk .14 .10

werk mee naar huis nemen e4


7

Detraditionalisering van het huishouden

Toename 2-verdieners en 1persoonshuishoudens Normatieve conflicten en verschuivingen Handelen onder druk Pag.15


Takencombineren als verklarende dynamiek – Specifiek samengestelde werklast – Takencombineren – Fragmentatie van de huishoudelijke tijdsbesteding – Densiteit, letten op kinderen, nevenactiviteiten Handelen onder druk Pag.16

8


Verklaren hogere tijdsdruk van – Tweeverdieners – Eenpersoonshuishoudens – Vrouwen


Detraditionalisering van de vrijetijd

Afbouw van materiële & culturele barrières Een symbolische samenleving


9

Detraditionalisering van de vrijetijd

Densiteit van de vrijetijdsbesteding Sociale contacten in de vrijetijd => tijdsdruk


Detraditionalisering Als meer mensen participeren aan meer verschillende levenssferen… neemt de tijdsdruk toe…


10

Detraditionalisering – Meer – Meer – Meer – Meer

verschillende verschillende verschillende verschillende

activiteiten sociale contacten levenssferen verplaatsingen…

Tijdsdruk van hoog opgeleiden (+ grotere autonomie op het werk) Handelen onder druk Pag.21

Conclusies – discussie – Tijdsdruk heeft te maken met dingen die mensen doen, met attitude, niet louter “discours” – Tijdsdruk is een gevolg van detraditionalisering – Tijdsdruk is een gevolg van de waardering voor een utilitaire tijdscultuur Handelen onder druk Pag.22

11

Conclusies – discussie – Echte tijdsbesparing=keuzes maken, niet efficiënt tijdsmanagement – “Onthaasten doe je niet alleen” (Geldof) – Gebrek aan tradities, grote verhalen… – Tijdsdruk als uiting van welzijn / tijdsdruk als stressor ??? Handelen onder druk Pag.23

Vakgroep TOR Meer informatie over de publicaties en onderzoeksprojecten van de vakgroep TOR vindt u op : http://www.vub.ac.be/TOR


12

Keuzes leren maken kan het gevoel van tijdsdruk verminderen

Recommend Documents