KERST-EVANGELIE DRIE LEERREDENEN OVER. Lucas 2 :1-14, gehouden op 25 en 26 December 1348 DOOR

HET KERST-EVANGELIE DRIE LEERREDENEN OVER

Lucas 2 :1-14, gehouden o p 2 5 en 2 6 D e c e m b e r 1 3 4 8 t

DOOR

DR. H. F .

KOHLBRÜQGE,

in l e v e n P r e d i k a n t d e r N e d e r l . G e r e f . Q e m e e n t e te E l b e r f e l d .

D e z e d r i e K e r s t p r e e k e n zien t h a n s v o o r 't e e r s t het in d e n i e u w e u i t g a v e v a n „Twaalftallen BRÜQGE

Leerredenen

in n a g e n o e g

van

D s . H. F.

chronologische

licht

KOHLorde"

(IV. Deel, 7. T w a a l f t a l , N o . 12). AMSTERDAM:

DE MAATSCHAPPIJ TOT

DECBR. 1912.

VAN GEREFORMEERDE

UITGAVE

GESCHRIFTEN.

(POSTBOX 60.)

DRIE KERSTPREEKEN OVER LUCAS 2 :

Laat ons

lezen,

Geliefden,

de

1—14.

geschiedenis

b o o r t e o n z e s H e e r e n J e s u s C h r i s t u s in de beschrijving van

het

van

de

Evangelie

genaar

Lucas.

Tekst: LUCAS 2 : 1—14. „En het geschiedde in diezelfde dagen, dat er een gebod uitging van den keizer Augustus, dat de geheele wereld beschreven zou worden. (Vs. 1.) Deze eerste beschrijving geschiedde, als Cyrénius over Syrië stadhouder was. (Vs. 2.) En zij gingen allen om beschreven te worden, een iegelijk naar zijne eigene stad. (Vs. 3.) En Jozef ging ook op van Qaliléa, uit de stad Nazareth, naar Judéa, tot de stad van David, die Bethlehem genoemd wordt (omdat hij uit het huis en geslacht van David was). (Vs. 4.) Om beschreven te worden met Maria, zijne ondertrouwde vrouw, welke bevrucht was. (Vs. 5.) En het geschiedde, als zij daar waren, dat de dagen vervuld werden, dat zij baren zou. (Vs. 6.) En zij baarde haren eerstgeborenen Zoon, en wond Hem in doeken, en leide Hem neder in de kribbe, omdat voor henlieden geene plaats was in de herberg. (Vs. 7.) En er waren herders in diezelfde landstreek, zich houdende in het veld, en hielden de nachtwacht over hunne kudde. (Vs. 8 ) En ziet, een engel des Heeren stond bij hen, en de heerlijkheid des Heeren omscheen hen; en zij vreesden met groote vrees. (Vs 9.) En de engel zeide tot hen: Vreest niet! want ziet, ik verkondig u groote blijdschap, die al den volke wezen zal. (Vs. 10.) Namelijk, dat u heden geboren is de Zaligmaker, welke is Christus, de Heere, in de stad van David. (Vs. 11.) En dit zal u het teeken zijn: gij zult het Kindeken vinden in doeken gewonden en liggende in de kribbe. (Vs. 12.) En van stonden aan was daar met den engel eene menigte des hemelschen heirlegers, prijzende God, en zeggende (Vs. 13.): Eere zij God in de hoogste hemelen, en vrede op aarde; in de menschen een welbehagen!" (Vs. 14.)

4 EERSTE

KERSTPREEK.

W i j v i e r e n h e d e n d e n d a g , w a a r v a n al d e P r o f e t e n g e profeteerd hebben, van welken Jesaia predikte als van eenen d a g d e r w r a a k o n z e s G o d s , w a a r o p Hij Zich w r e k e n z o u d e o p al d e v i j a n d e n v a n Zijn a r m en e l l e n d i g v o l k , o m alle t r e u r i g e n te t r o o s t e n , o m d e n t r e u r i g e n Z i o n s te b e schikken, dat hun gegeven w o r d e sieraad voor asch, vreugd e o l i e v o o r t r e u r i g h e i d , het g e w a a d d e s lofs v o o r e e n e n b e n a u w d e n g e e s t , o p d a t zij g e n a a m d w o r d e n e i k e b o o m e n d e r g e r e c h t i g h e i d , e e n e p l a n t i n g d e s H e e r e n , o p d a t Hij v e r heerlijkt worde. Wij vieren den dag, op welken de heerl i j k h e i d d e s H e e r e n is g e o p e n b a a r d g e w o r d e n , o p w e l k e n het W o o r d v l e e s c h w e r d en w o n i n g o n d e r o n s n a m ; d e n d a g , v a n w e l k e n o n z e H e e r e Zelf g e z e g d h e e f t : A b r a h a m h e e f t m e t v e r h e u g i n g v e r l a n g d , o p d a t hij M i j n e n d a g zien z o u , en hij h e e f t h e m g e z i e n , en is v e r b l i j d g e w e e s t . W i j v i e r e n e c h t e r e e n ' d a g , d i e niet a l l e e n h e d e n en m o r g e n is, m a a r d i e een v o o r o n s e e u w i g e d a g is, w a a r o p g e s c h i e d is, w a t o n s v o o r d e e e u w i g h e i d h e i l a a n b r e n g e n d is. Hij, d i e w e e t , d a t hij v l e e s c h en b l o e d m e t zich o m d r a a g t , die h e t G o d o n t e e r e n d e , het s c h r i k k e l i j k e , h e t g r u w e l i j k e , h e t a f s c h u w e l i j k e zijner z o n d e n k e n t , die d e w e r k i n g v o e l t v a n het vergif d e s d o o d s , d a t in zijn h a r t en l e d e n i s ; d i e het k e r m e n en z u c h t e n k e n t , d a t e e n A p o s t e l k e n d e , t o e n hij u i t r i e p : „Ik e l l e n d i g m e n s c h ! w i e zal mij v e r l o s s e n v a n het l i c h a a m d e z e s d o o d s ? " d i e k l e m t zich vast a a n d e z e d a a d z a a k , a a n dit feit, d a t J e s u s C h r i s t u s z i j n s v l e e s c h e s en b l o e d s v o l k o m e n m e d e d e e l a c h t i g is g e w o r d e n , en s p r e e k t v a n h a r t e , en niet a l l e e n m e t d e l i p p e n , u i t : „Ik geloof in J e s u s Christus, ontvangen van den Heiligen Geest, geboren uit d e m a a g d M a r i a . " M e n ligge m a a r e e n s ziek, h a r d ziek en d e n d o o d n a b i j , in h e t h o s p i t a a l zijner e l l e n d e , d a n zal men wel een hart verkrijgen voor het middel, dat G o d ons

5 in Z i j n e g r o n d e i o o z e b a r m h a r t i g h e i d g e g e v e n h e e f t , o m w e d e r o m tot het leven en tot d e g e r e c h t i g h e i d te k o m e n . Dit w e t e n wij, dit v i e r e n w i j : D e s e e u w i g e n V a d e r s e e u w i g e Z o o n h e e f t Z i c h , n a a r d e n r a a d G o d s tot o n z e z a l i g h e i d , in o n z e n d o o d s n a c h t w i l l e n i n b e g e v e n , — Hij h e e f t o n s w i l l e n b e z o e k e n in o n z e e e u w i g e d u i s t e r n i s , in o n z e n e l l e n d i g e n t o e s t a n d . Het is e e n e d a a d z a a k , e e n feit, het is w a a r a c h t i g g e s c h i e d : J e s u s C h r i s t u s is e e n in v l e e s c h g e k o m e n e . Dit w i l d e Hij zijn n a a r d e n w i l l e G o d s . E n d e belofte aan den verloren', den dood toegevallen mensch, in het p a r a d i j s g e g e v e n , d e b e l o f t e v a n h e t V r o u w e z a a d , Hetwelk den menschenmoorder van den beginne den kop vertreden zou mitsgaders zijnen harigen schedel, — de belofte a a n A b r a h a m g e g e v e n : „In u w Z a a d z u l l e n alle v o l ken der a a r d e gezegend w o r d e n " , — de belofte, aan David» z o o p l e c h t i g h e r h a a l d , d a t d e z e d a a r o v e r u i t r i e p : „ D a t is e e n e w i j z e v a n e e n M e n s c h , D i e G o d d e H e e r e i s " , — zij is g e k o m e n , al h e e f t h e t o o k l a n g g e d u u r d , al h e b b e n d e aartsvaders ook dikwijls moeten s c h r e e u w e n : „Sta op Heere! tot U w e r u s t , Gij en d e Ark U w e r s t e r k t e ! " En h o e is zij g e k o m e n ? Zij is g e k o m e n , z o o a l s d e G e m e e n t e het v a n alle t i j d e n b e t u i g d h e e f t : D e r a a d d e s H e e r e n b e s t a a t in e e u w i g h e i d , d e g e d a c h t e n Z i j n s h a r t e n zijn v a n g e s l a c h t tot g e s l a c h t ; e n : w a t Hij b e l o o f t , d a t h o u d t Hij g e w i s . En w a t w a s G o d s r a a d ? H e t w a s d e r a a d Z i j n s w i l l e n s , tot p r i j s Z i j n e r g e n a d e , v o o r e e u w i g v e r l o s t te h e b b e n h e t g e e n v e r l o r e n w a s . En d e g e d a c h t e n Z i j n s h a r t e n , — w a r e n h e t niet g e d a c h t e n d e s v r e d e s v o o r Zijn v o l k ? En Z i j n e t o e z e g g i n g , b e s t o n d d i e niet d a a r i n : „ M i j n e g o e d e r t i e r e n h e i d zal v a n u niet w i j k e n , en het v e r b o n d M i j n s v r e d e s zal niet w a n k e l e n ? " O mijne Geliefden! hoe goed moet het aan de verslagene en v e r o o t m o e d i g d e h a r t e n d o e n , h e t E v a n g e l i e , d a t wij v ó ó r o n s h e b b e n , v a n uit dit s t a n d p u n t te b e s c h o u w e n . Als wij a a n d a c h t i g n a g a a n , w a t in d e drie

I

I

eerste Verzen

6 v a n het E v a n g e l i e v a n d e z e n d a g v e r v a t is, d a n v r a a g ik u : Is er n o g een a n d e r g e b o d , d a n d a t v a n R o m e ' s k e i z e r A u g u s t u s ? Kent gij h e t g e b o d , o m h e t w e l k te l a t e n k o m e n , G o d Z i c h v a n het g e b o d d e s k e i z e r s A u g u s t u s b e d i e n d e ? G o d heeft een gebod des levens gegeven, het g e b o d van e e n vrij g e n a d e - g e s c h e n k ; e e n g e b o d , v o l g e n s h e t w e l k o n z e e l l e n d e v a n o n s a f g e n o m e n is, en wij d e r G o d d e l i j k e n a t u u r w e d e r d e e l a c h t i g zijn g e w o r d e n ; een g e b o d , d a t wij z o u d e n zijn o p g e s c h r e v e n m e t n a a m en t o e n a a m , m e t a l l e s w a t wij zijn en h e b b e n , in h e t B o e k d e s e e u w i g e n l e v e n s . Dit g e b o d is de r a a d v a n G o d s wil a a n g a a n d e o n s in C h r i s t u s J e s u s , w e l k e n Hij h e e f t o n t w o r p e n in C h r i s t u s J e s u s v ó ó r d e g r o n d l e g g i n g d e r w e r e l d . Dit g e b o d is de v e r b o r g e n h e i d v a n Z i j n e n wil, w e l k e v e r b o r g e n h e i d Hij a a n d e n d a g h e e f t g e b r a c h t d o o r * C h r i s t u s . Het is d e v e r b o r g e n h e i d , dat e n h o e Hij a l l e s o n d e r é é n H o o f d w i l d e b r e n g e n in C h r i s t u s , n a d a t a l l e s d o o r A d a m , het e e r s t e s t a m h o o f d , w a s v e r l o r e n g e w o r d e n . D e z e v e r b o r g e n h e i d w i l d e Hij a a n d e n d a g g e b r a c h t h e b b e n . D e n v e r b o r g e n r a a d v a n Zijn w e l b e h a g e n o v e r het v e r l o r e n e , — dien w i l d e Hij nu u i t v o e r e n . G o d z o u g e o p e n b a a r d w o r d e n in het v l e e s c h , en alle vleesch zou zijnen G o d zien, Die van den hemel n e d e r k w a m , o m v l o e k en v e r d o e m e n i s w e g te n e m e n , d e n d o o d en d e m a c h t d e r hel te v e r n i e t i g e n , en l e v e n en v r e d e , v e r l o s s i n g v a n alle z o n d e n t e w e e g te b r e n g e n in o n z e n v e r l o r e n t o e s t a n d . Uit d o o d zou leven k o m e n , v o o r v e r d o e m e n i s g e n a d e , v o o r v e r v l o e k i n g v e r g e v i n g v a n alle z o n d e n en z e g e n , v o o r v e r l o r e n h e i d e e u w i g e v e r l o s s i n g , v o o r d e b e r o o v i n g v a n al het g o e d e e e n e e e u w i g e e r f e n i s v a n e e u w i g e h e e r l i j k h e i d . Z o o w a s het v o o r n e m e n G o d s , en dit v o o r n e m e n h e e f t Hij h e e r l i j k u i t g e v o e r d . Hij h e e f t a l s d e a l l e e n w i j z e G o d , n a a r Z i j n e w i j s h e i d , d e n tijd z e e r j u i s t b e p a a l d , w a n n e e r Hij Z i j n e n Z o o n h e e f t w i l l e n z e n d e n tot v e r z o e n i n g v a n d e z o n d e n d e r w e r e l d , tot v e r l i c h t i n g d e r

7 H e i d e n e n , tot t r o o s t v a n Zijn Z i o n ; z o o d a t e e n A p o s t e l , g e h e e l n a a r w a a r h e i d , h e e f t g e s c h r e v e n : „In d e v o l h e i d d e s t i j d s h e e f t G o d Z i j n e n Z o o n g e z o n d e n " . Alle g e b e u r t e n i s s e n v a n d i e n tijd h e e f t G o d v o o r Zich d i e n s t b a a r g e m a a k t , o m Z i j n e n r a a d u i t t e v o e r e n ; Hij h e e f t het b e w e z e n , d a t Hij tijd en u r e k e n t . H o e w a a r is het, w a t in de P s a l m e n b e t u i g d w o r d t : „Hij v e r g a d e r t d e w a t e r e n d e r z e e a l s o p é é n e n h o o p , Hij s t e l t d e n a f g r o n d e n s c h a t k a m e r e n ; Hij s p r e e k t , en het is e r ; Hij g e b i e d t , en het s t a a t e r " . ( P s . 3 3 : 7, 9.) J u i s t d a n is het G o d s tijd, a l s het er h e t e l l e n d i g s t u i t z i e t ! Al is h e t o o k , d a t g e e n m e n s c h er a c h t o p p l e e g t te s l a a n , d a t d e b a r m h a r t i g h e i d G o d s d a n h e t m e e s t n a b i j is, a l s w i j ze het v e r s t v e r w i j d e r d w a n e n , z o o is het n o c h t a n s w a a r . G o d v e r n i e t i g t d e n r a a d d e r H e i d e n e n , o p d a t Zijn r a a d a l l e e n b e s t a . Als Hij Z i j n e n r a a d wil u i t v o e r e n , d a n ziet h e t er a l l e r v e r s c h r i k k e l i j k s t uit in d e w e r e l d , d a n g a a t a l l e s o v e r h o o p , dan heeft het een einde met den glans der machtigen, dan m o e t e n alle a f g o d e n zich v o o r H e m b u i g e n , d a n w o r d t het o p e n b a a r , d a t d e m e n s c h z o n d e en i j d e l h e i d is, hij m o g e zijn w i e hij wil. Het g e h e e l e O o s t e n , S p a n j e , G r i e k e n l a n d , F g y p t e en Africa, G a l l i ë en Italië, R o m e en J e r u s a l e m , en de meest beruchte namen van den toenmaligen tijd: Crassus, P o m p e j u s en C a e s a r , A n t o n i u s , C l e o p a t r a en A u g u s t u s , in d e H e i d e n w e r e l d , — H e r o d e s m e t zijne H e r o d i a n e n , d e S c h r i f t g e l e e r d e n , d e F a r i z e ë n en S a d d u c e ë n , in de J o o d s c h e w e r e l d , — zij h e b b e n allen t e z a m e n , m é t d e o n d e r d r u k t e en n a a r vrijh e i d s m a c h t e n d e v o l k e n en g e w e t e n s , d a a r t o e m o e t e n d i e n e n , oin o p G o d s tijd allen o p e n b a a r te w o r d e n in h u n n e m a c h t e l o o s h e i d en o n g e r e c h t i g h e i d , t o e n n a m e l i j k G o d h e e f t w i l l e n o p e n b a r e n d e g e r e c h t i g h e i d , die v o o r H e m g e l d t . T o t g e n o e g z a a m b e w i j s , in w e l k e n s t a a t zich te d i e n tijd al d e H e i d e n e n b e v o n d e n , d i e n e o n s het e e r s t e H o o f d s t u k , — en tot b e w i j s , h o e het in dien tijd o n d e r d e J o d e n in het a l g e m e e n uitzag, het t w e e d e H o o f d s t u k v a n P a u l u s ' Brief a a n d e R o m e i n e n .

I

I

8 T e n tijde v a n k e i z e r A u g u s t u s w a s het j u i s t G o d s tijd, dat d e g r o o t e w a a r h e i d a a n d e n d a g k w a m ! B e i d e n , J o d e n en G r i e k e n , zijn allen o n d e r d e z o n d e ; hier is g e e n o n d e r s c h e i d ; zij zijn a l t e m a a l z o n d a r e n en d e r v e n d e h e e r l i j k h e i d G o d s ; en w a a r d e z o n d e m e e r d e r g e w o r d e n is, d a a r is d e g e n a d e veel m e e r o v e r v l o e d i g g e w e e s t . — D e p e r s o n e n en w e r k t u i g e n , w a a r v a n G o d Z i c h tot u i t voering van Zijnen raad bedient, h e b b e n wel geheel and e r e d i n g e n o p het o o g ; zij z o e k e n h u n n e e i g e n e e e r en h e e r l i j k h e i d , en b e d i e n e n zich v a n het f r a a i e v o o r w e n d s e l , d e v o l k e r e n te w i l l e n v r i j m a k e n en tot m o n d i g h e i d te b r e n g e n ; en d e v o l k e r e n zelf g e l o o v e n o o k z o o d a n i g v o o r g e v e n ; a l l e s m o e t tot e e n h e i d , tot v r i j h e i d en g e l i j k h e i d , tot d e u g d en tot g e l u k z a l i g h e i d r i j p e n , — en z o o h e l p t d e e e n zich m é t d e n a n d e r in h e t v e r d e r f ! D e g r o o t e G o d b e s l u i t i n t u s s c h e n a l l e s o n d e r het o n g e l o o f , o p d a t Hij Z i c h o v e r a l l e s o n t f e r m e , en laat bij d e m e n s c h e n k i n d e r e n a l l e s in i j d e l h e i d o p g a a n , o p d a t aller m o n d g e s t o p t w o r d e , en d e g e h e e l e w e r e l d v o o r G o d v e r d o e m e l i j k zij. E v e n w e l ziet Hij v a n Z i j n e n v a s t e n t r o o n o p a l l e n , d i e o p d e a a r d e w o n e n , en w a a r het nu m e t d e m e n s c h e n k i n d e r e n e e n e v e r l o r e n e z a a k is, d a a r g e e f t Hij a a n h e t a a r d rijk en a a n alle t o e s t a n d e n z o o d a n i g e g e d a a n t e , d a t het een e i n d e h e e f t m e t alle l o o z e leer v a n m e n s c h e l i j k e d e u g d en e i g e n g e r e c h t i g h e i d , d a t alle b e w e r i n g e n en b e l o f t e n , d i e v l e e s c h g e e f t v a n a a r d s c h e g e l u k z a l i g h e i d en v a n v r e d e , d o c r v l e e s c h e l i j k s t r e v e n te v e r k r i j g e n , d e n m e n s c h e n z e i v e n tot b e s p o t t i n g w o r d e n , en d e r z e l v e r g a n s c h e z o o g e n a a m d e v a s t i g heid als o n h o u d b a a r aan den d a g moet komen. Onderwijl heeft G o d Zich d a n vele e l l e n d i g e n o n d e r d e m e n s c h e n k i n d e r e n t o e b e r e i d , d i e h o n g e r e n en d o r s t e n n a a r b l i j v e n d e en e e u w i g e w a a r h e i d en g e r e c h t i g h e i d . Hij h e e f t d e z u l k e n Zich t o e b e r e i d a a n alle h o e k e n en e i n d e n d e r w e r e l d , d i e v e r z a m e l d m o e t e n w o r d e n tot het v o l k v a n J a c o b .

9 Z o o is G o d s tijd g e k o m e n , d e tijd d e r v e r v u l l i n g v a n al d e g o e d e w o o r d e n G o d s ; d e tijd, d a t Hij Z i j n e n Z o o n z e n d t ; d e tijd, d a t het g e b o d d e s l e v e n s u i t g a a t v a n Z i j n e n t r o o n , uit Zijn h e m e l s c h P a l e i s ; d e tijd, d a t zij b a a r t , d i e b a r e n zou n a a r d e b e l o f t e : „ d e H e e r e zal w a t n i e u w s o p a a r d e s c h e p p e n : d e v r o u w zal d e n M a n o m v a n g e n " . ( J e r . 31 : 2 2 . ) H a d A d a m in zijne k r a c h t , h o e w e l t o e g e r u s t m e t d e g e lijkheid G o d s , a l l e s v e r d o r v e n en z i c h z e l v e n m e t al zijne n a k o m e l i n g e n , d o o r m o e d w i l l i g e o n g e h o o r z a a m h e i d en v e r l e i d i n g d e s s a t a n s in het verderf g e s t o r t , en w a r e n d e g e v o l g e n d e z e r o n g e h o o r z a a m h e i d in allerlei n o o d en d o o d o p e n b a a r , t h a n s b e h a a g d e het G o d e , g e h e e l uit d e z w a k h e i d , uit e e n e z w a k k e v r o u w , z o n d e r t o e d o e n d e s m a n s , H e m v o o r t te brengen, Die alles w e d e r herstellen zou, wat Adam had b e d o r v e n . M o e t het v a n o n s h e e t e n : „Zie, ik b e n in o n g e r e c h t i g h e i d g e b o r e n , en in z o n d e h e e f t mij m i j n e m o e d e r o n t v a n g e n " , uit d e M a a g d m o e s t het H e i l i g e g e b o r e n w o r d e n , W i e n s N a a m is „ Z o o n G o d s " . D a a r i n h e b b e n w i j d e n b o r g t o c h t , dat, o f s c h o o n Hij z o n d e w e r d v o o r o n s , o f s c h o o n Hij in o n z e n e l l e n d i g e n t o e s t a n d g e k o m e n is, Hij d e s n i e t t e g e n s t a a n d e heilig, o n s c h u l d i g en o n b e v l e k t is g e w e e s t , en niet g e d r a g e n h e e f t e i g e n e z o n d e n , m a a r d a t Hij o n z e z o n d e n , o n z e e l l e n d e , o n z e n n o o d en d o o d o p Z i c h n a m , o m o n s te b e k l e e d e n m e t Z i j n e g e n a d e en e e u w i g e h e e r l i j k h e i d , m e t Z i j n e o n s c h u l d en ' h e i l i g h e i d . — H e e f t G o d Z i j n e w o n d e r b a r e w i j s h e i d g e o p e n b a a r d in d e k e u z e v a n d e n tijd, w a a r i n o n z e Z a l i g m a k e r g e b o r e n w e r d , — h e e f t Hij o n s Z i j n e w o n d e r e , g r o n d e l o o z e b a r m h a r t i g h e i d k o n d g e d a a n in d e wijze, w a a r o p Hij Z i j n e n r a a d v e r v u l d heeft, n i e t m i n d e r b l i n k t Z i j n e g e r e c h t i g h e i d uit in d e w i j z e , w a a r o p Hij Z i j n e n Z o o n in d e w e r e l d liet k o m e n . H e t zal wel v o o r v e l e n e e n r a a d s e l b l i j v e n , h o e o n z e H e e r e „ z o n d e " v o o r o n s h e e f t k u n n e n w o r d e n , en h o e Hij n o c h t a n s z o n d e niet h e e f t g e k e n d , h o e Hij d e n b r o e d e r e n in alle d i n g e n is

10 gelijk g e w o r d e n , en h o e Hij n o c h t a n s g e b o r e n en b l e v e n is „ d e Heilige G o d s " . —

ook

ge-

M a a r a l l e n a a n g e v o c h t e n e n m o e t het d i e n e n tot v e r t r o o s ting, o p d a t zij het geloof niet p r i j s g e v e n , en h e t l e e r e n v e r s t a a n , d a t het geloof alle d i n g e n rein m a a k t en rein h o u d t . W a n t w i e in het geloof w a n d e l t , d i e is rein en blijft rein, al k a n hij o o k v a n w e g e zijne z o n d e n n i e t z i e n ; z u l k e g e r e c h t i g h e i d en r e i n h e i d , d i e G o d a a n h e t geloof t o e r e k e n t , h e e f t d e g e l o o v i g e te d a n k e n a a n d e n A a n v a n g e r en V o l e i n d e r d e s g e l o o f s , d e n O v e r s t e n L e i d s m a n zijner z a l i g h e i d . D e z e n h e e f t het b e h a a g d , d o o r H e i l i g e n G e e s t , en a l z o o a a n g e l o o v e uit Z i j n e m o e d e r ( L u c . 1 : 4 5 ) g e b o r e n te w o r d e n ; z o o k o n Hij, d e H e e r e uit d e n h e m e l , d e a l l e e n e e u w i g R e i n e en H e i l i g e , a l s e e n H e i l i g e G o d s g e b o r e n w o r d e n , en w i l d e n o c h t a n s uit het s t e r f e l i j k e v l e e s c h en b l o e d Z i j n e r m o e d e r a l s een w a a r a c h t i g m e n s c h , m e t l i c h a a m en ziel, v o o r t k o m e n , o m v o o r o n s te lijden en te s t e r v e n , o m v o o r o n s d e n d o o d te k u n n e n s m a k e n , en w i l d e o n s in a l l e s gelijk zijn, m e t al o n z e z w a k h e i d o m h a n g e n en b e v a n g e n zijn, o m a l l e s a l l e e n lijk d o o r d e n Heiligen G e e s t , a l l e e n l i j k a a n d e h a n d d e s G e e s t e s , a l l e e n l i j k d o o r het geloof a a n het W o o r d Z i j n s V a d e r s , w e d e r te h e r s t e l l e n w a t wij b e d o r v e n h a d d e n , en o n s w e d e r o m tot G o d te b r e n g e n , na o n s Z i j n s G e e s t e s en d e r G o d d e l i j k e n a t u u r in Z i c h z e l v e n d e e l a c h t i g te h e b b e n g e m a a k t . O m d a t Hij e c h t e r al o n z e z w a k h e i d o p Zich wilde n e m e n , — o m d a t het a l l e s a l l e r e e r s t bij H e m , a l s d e n A a n v a n g e r en V o l e i n d e r d e s g e l o o f s , g e h e e l en al g e l o o f s z a a k zijn z o u d e , d a a r o m w i l d e Hij o o k o n d e r z u l k e a r m e en b e hoeftige omstandigheden geboren w o r d e n ; daarom moesten o o k alle h o o g e h e i l i g e n , alle w i j z e n en v e r s t a n d i g e n in J e r u s a l e m er n i e t s v a n g e w a a r w o r d e n , o o k niet e e n s allen in B e t h l e h e m ; d a a r o m m o e s t het o o k niet u i t g e b a z u i n d w o r d e n in d e w e r e l d , m a a r a a n d e k i n d e r k e n s w o r d e n g e o p e n b a a r d , a a n de a r m e , e e n v o u d i g e h e r d e r s ; d a a r o m w i l d e Hij

11 niet m e t uiterlijke a a r d s c h e p r a c h t en p r a a l a l s e e n a a r d s c h e k o n i n g v e r s c h i j n e n , w a n t Hij k w a m het K o n i n k r i j k d e r h e m e l e n o p a a r d e b r e n g e n , h e t Rijk v a n d e v e r g e v i n g v a n zonden, van eeuwigen troost voor de naar G o d bedroefden; en z o o s t r a a l t d e g o e d e r t i e r e n h e i d G o d s h e e r l i j k uit in d e z e a r m e en b e h o e f t i g e o m s t a n d i g h e d e n , w a a r o n d e r o n z e H e e r e g e b o r e n w e r d , z o o d a t er niet e e n s p l a a t s v o o r H e m g e v o n d e n w e r d in e e n e h e r b e r g . Dat w a s G o d s g o e d e r t i e r e n h e i d o v e r o n s ; a r m w e r d o n z e H e i l a n d g e b o r e n , o m o n s rijk te m a k e n a a n h e m e l s c h e , o n v e r g a n k e l i j k e s c h a t t e n , w e l k e d e r o e s t niet v e r t e e r t en d e dieven o n s niet kunnen o n t n e m e n . — C h r i s t u s w i l d e in alles, n a a r d e n r a a d G o d s tot o n z e z a l i g h e i d , d e n p e r s o o n d e s a r m e n z o n d a a r s d r a g e n , — en een a r m e z o n d a a r , w a t h e e f t die, z o o l a n g hij z i j n e n H e e r e en G o d niet w e d e r h e e f t ! m a a r o o k , w a t k a n d i e n v a n d e g e h e e l e w e r e l d n o g l u s t e n , a l s hij in z i j n e n H e e r e al z i j n e n r i j k d o m g e v o n d e n h e e f t ! K u n n e n h e m e l en a a r d e a a n i e m a n d d a t g e v e n , w a t hij g e v o n d e n h e e f t , w i e n de l e e g t e z i j n s h a r t e n v e r v u l d is m e t e e n e n a l g e n o e g z a m e n Z a l i g m a k e r ? C h r i s t u s is g e k o m e n v o o r d e a r m e n en e l l e n d i g e n , — d i e m o e t e n iets h e b b e n , w a t o p d e g a n s c h e a a r d e niet te v i n d e n i s ; d i e m o e t e n w e t e n , of G o d g e d a c h t e n d e s v r e d e s o v e r h e n heeft, — en d a t k u n n e n zij a l l e e n a a n C h r i s t u s zien, a a n h u n n e n H e e r e in d e n stal, a a n h u n n e n H e e r e en K o n i n g in d e k r i b b e , w a n t d a a r zien zij a a n al d e o m s t a n d i g h e d e n , w a a r o n d e r Hij g e b o r e n w e r d , h u n n e n P l a a t s b e k l e e d e r bij G o d , d e n B o r g van een beter v e r b o n d ; want dat ware onmogelijk geweest, dat G o d Zijnen Zoon onder zulke armoedige o m s t a n d i g h e d e n z o u d e h e b b e n laten g e b o r e n w o r d e n , w a r e het niet, dat Hij, J e s u s , d e H e e r e , in h u n n e p l a a t s , d e n p e r s o o n d e s z o n d a a r s o p Z i c h h a d g e n o m e n , w a n t z o o h e e f t Hij Z i c h in alle o p z i c h t e n o n t l e d i g d ( v e r n i e t i g d : Fil. 2 : 7 ) o m d o o r Z i j n e g e h o o r z a a m h e i d vele r e c h t v a a r d i g e n te m a k e n .

12 W i l l e n wij w e t e n , of G o d g e d a c h t e n d e s v r e d e s o v e r o n s heeft, dan h e b b e n wij o n s met onze harten op deze d a a d z a a k te v e r l a t e n , d a t G o d Z i j n e n Z o o n w a a r a c h t i g g e z o n d e n h e e f t , t o e n d e tijd v e r v u l d w a s . D a a r i n h e b b e n wij het b e w i j s er v o o r te z o e k e n , en niet in o n s z e l v e n , niet in o n z e g e r e c h t i g h e d e n . Als G o d g e e n e g e d a c h t e n d e s v r e d e s o v e r o n s g e h a d h a d , d a n z o u Hij Z i j n e n Z o o n niet g e z o n d e n h e b b e n . Maar nu verheerlijkt G o d Zijne liefde jegens ons, d a t Hij Z i j n e n Z o o n g e z o n d e n h e e f t in d e w e r e l d , o p d a t e e n iegelijk, d i e in H e m g e l o o f t , niet v e r d e r f t , m a a r het eeuwige leven heeft. W i l l e n w i j w e t e n , of G o d Z i j n e b e l o f t e , a a n o n s g e g e v e n , o o k z e k e r l i j k zal h o u d e n , d a n h e b b e n wij o n s o p n i e u w m e t o n z e h a r t e n o p d e z e d a a d z a a k te v e r l a t e n , d a t Hij Z i j n e n Z o o n g e z o n d e n h e e f t . W a n t Hij h e e f t Z i j n e n Z o o n n i e t in d e w e r e l d g e z o n d e n , o p d a t Hij d e w e r e l d v e r o o r d e e l e n z o u d e , m a a r o p d a t zij d o o r H e m z o u b e h o u d e n w o r d e n . W a n n e e r nu G o d g e z e g d h e e f t : „ M i j n e g o e d e r t i e r e n h e i d zal v a n u niet w i j k e n , en het v e r b o n d M i j n s v r e d e s zal niet w a n k e l e n " , d a n m a g al het v o l k d e s H e e r e n zich in d e z e n v a n G o d g e z o n d e n ' H e i l a n d „ w e l g e l u k z a l i g " n o e m e n , en j u i c h e n d u i t r o e p e n : „ W e l g e l u k z a l i g is h e t volk, w i e n s G o d d e H e e r e is". Het m o g e lang duren, dat G o d Zijne goedertierenheid bij e e n e n a a r H e m v e r l a n g e n d u i t z i e n d e ziel, o p n i e u w o p e n b a r e , — er m o g e veel v r e e s en a n g s t en twijfel in h e t h a r t h u i z e n , — d e s t e m d e s d u i v e l s m o g e i e m a n d al i n b l a z e n : „ G i j zult n o g é é n d e r d a g e n d o o r d e h a n d v a n S a u l o m k o m e n " , — er m o g e bij d e ziel veel o p z i e n zijn t e g e n het l a a t s t e u u r t j e , t e g e n d e n tijd d a t d e d o o d w e r k e l i j k zal k o m e n , — er m o g e g e n o e g k r u i s , t e g e n s p o e d , n o o d , a a n v e c h t i n g a a n w e z i g zijn, g e n o e g v a n die g e d u r i g e i n n e r l i j k e p l a g e n , z o o d a t m e n z u c h t : „ W a n n e e r , o G o d , z u l t Gij mij verkwikken met U w e vertroostingen, met de h u l p U w s Aang e z i c h t s ? " — het w a c h t e n o p G o d , o p d e n l e v e n d e n G o d ,

13 zal n o o i t te v e r g e e f s , n o o i t z o n d e r v r u c h t z i j n ! H e e f t G o d , d e g e t r o u w e G o d , het g r o o t e g e g e v e n , h e e f t Hij Z i j n e n liev e n Z o o n laten k o m e n , d a n zal Hij o o k d e v o l k o m e n e b e v e s t i g i n g v a n al Z i j n e t o e z e g g i n g e n a a n e e n e i e g e l i j k e ziel z o o z e k e r g e v e n , a l s Hij Zijn a r m en e l l e n d i g v o l k m e t e e n e e e u w i g e l i e f d e h e e f t l i e f g e h a d , en tot b e w i j s v a n d e z e l i e f d e het B e s t e , d a t Hij h a d , v o o r h e m g e g e v e n h e e f t . G o d w e e t e c h t e r Z i j n e n tijd, Z i j n e u r e , w a n n e e r Hij Zijn g e b o d o o k zal laten k o m e n : H a a l t Mij n u d e z e n m o e d e n p e l g r i m ' t h u i s , hij h e e f t zich g e n o e g g e k w e l d en is g e n o e g g e k w e l d g e w o r d e n ; a l s n u zal hij M i j n e v o l l e h e e r l i j k h e i d a a n s c h o u w e n , d e h e e r l i j k h e i d , d i e Ik v o o r h e m e e n m a a l v e r b o r g e n h e b in d e d o e k e n en in d e k r i b b e v a n M i j n e n Z o o n , o p d a t hij zalig m o c h t w o r d e n o v e r e e n k o m s t i g d e n r a a d en wil M i j n e r g e n a d e . „ W a s o n s d a t K i n d e k e n niet g e b o r e n , Wij waren altegaar verloren!" Z o o z i n g e n wij, G e l i e f d e n ! M a a r . . . zijn w i j d a a r o m a l l e n zalig g e m a a k t ? Z o o a l s het w o o r d l u i d t , is n i e m a n d buitengesloten, dan die zichzelven buitensluit. Desniettemin zal h e t er t o c h o m g a a n , of w i j in w a a r h e i d tot G o d b e k e e r d zijn, of wij in w a a r h e i d g e l o o v e n , d a t wij m e t al o n z e g e r e c h t i g h e i d , m e t al o n s d o e n v e r l o r e n z i j n ; of wij in w a a r h e i d g e e n e a n d e r e v e r l o s s i n g b e g e e r e n , d a n in en d o o r o n z e n g e b o r e n Z a l i g m a k e r ; of w i j in w a a r h e i d D e z e n a l s o n z e n Heer'e en K o n i n g b e g e e r e n te a a n b i d d e n ; of w i j a l l e e n l i j k v e r z o e n i n g bij G o d , a l l e e n l i j k v e r l o s s i n g , g e r e c h t i g h e i d en h e i l i g h e i d bij H e m en d o o r H e m z o e k e n , en d a a r v o o r d e w e r e l d en o n s z e l v e n v e r l o o c h e n e n . G o d , D i e Z i j n e n tijd en Z i j n e u r e kent, d e n v o o r d e z e n en g e n e n o n b e k e e r d e e e n zijn, — d a t het h e m a l s e e n b l i k s e m s t r a a l ik b e n v e r l o r e n ; o, m o c h t o o k ik d e z e n Wien gepredikt wordt, gevonden h e b b e n ! Tot

ulieden

echter

een w o o r d , die

late o o k dit h e gezegend heden d o o r d e ziel g a : Zaligmaker, van

nu z o o veel v a n d e

14 g e n a d e v a n C h r i s t u s , v a n de l i e f d e G o d s g e h o o r d h e b t , — d i e o o k in d e a r m o e d i g e g e b o o r t e o n z e s H e e r e n Z i j n e g r o o t e l i e f d e tot z o n d a r e n a a n s c h o u w t , en bij d a t a l l e s t o c h n o g niet g e l o o f t , — g u n t u w e n z i e l e n t o c h g e e n e r u s t , v o o r en a l e e r gij tot h e t geloof zijt g e k o m e n in H e m , D i e v o o r a r m e z o n d a a r s in d e w e r e l d k w a m , en v o o r het d i e p s t g e z o n k e n e , het m e e s t v e r l o r e n e v e r l o s s i n g h e e f t t e w e e g g e b r a c h t . Z i e t niet o p u w e n e i g e n ' a r m o e d i g e n z i e l e t o e s t a n d , laat die u niet a f h o u d e n v a n het g e l o o f , u niet v e r w i j d e r e n v a n d e n H e e r e , ziet v e e l m e e r o p Z i j n e d o e k e n , o p Z i j n e k r i b b e ; z o u Hij e e n k l e i n K i n d e k e n g e w o r d e n zijn, z o u Hij z o o a r m in d e w e r e l d zijn g e k o m e n , i n d i e n Hij niet g r o o t e z o n d a r e n h a d l i e f g e h a d en tot d e r u s t h a d w i l l e n b r e n g e n ? i n d i e n Hij niet z u l k e m e n s c h e n , die n i e t s h e b b e n en n i e t s zijn, h a d w i l l e n rijk m a k e n d o o r Z i j n e a r m o e d e , en h a d w i l l e n h e i l i g e n d o o r Z i j n e o n s c h u l d en h e i l i g h e i d ? O gij allen, d i e mij h e d e n h o o r t , g e e f t u z e l v e n er a a n , én d e w e r e l d én al u w e g e s c h i e d e n i s s e n , — en v e r k i e s t het k l e i n e , het v e r b o r g e n e , het z w a k k e , het o n a a n z i e n l i j k e d e s W o o r d s , d a n h e b t gij m e e r h e e r s c h a p p i j en m e e r rijkd o m , d a n k e i z e r A u g u s t u s h a d ; w a n t dit K i n d e k e n J e s u s m a a k t a l l e n , d i e n i e t s zien en in H e m g e l o o v e n , tot h e e r e n d e s h e m e l s , d a t zij m e t H e m zitten in Z i j n e n t r o o n , en m e t H e m o v e r w i n n e n en h e e r s c h e n in e e u w i g h e i d . A a n dit K i n d e k e n zij d e e e r e en d e a a n b i d d i n g , — a a n H e m alle g o u d , n i y r r h e en w i e r o o k ! Amen.

15 TWEEDE

KERSTPREEK.

In d e g r o o t e w e r e l d s t a d w o r d t g e s p e e l d , g e d a n s t , g e b r a s t , — de e e n e v e r k w i s t i n g v o l g t d e a n d e r e o p , en bij d a t a l les w o r d t g e k l a a g d , g e z u c h t , — en A u g u s t u s , d e m a c h t i g e w e r e l d b e h e e r s c h e r , z u c h t zelf in zijn b i n n e n s t e , in zijn p a leis, — en R o m e m o e t g e l d h e b b e n ; d e k e i z e r l i j k e s t a d h o u d e r C y r e n i u s is in zijne b u i t e n g e w o n e z e n d i n g in J u d e a a a n g e k o m e n , — en in het J o o d s c h e l a n d w o o n t b i j n a in 't g e h e e l g e e n lof G o d s m e e r ; m e n g a a t t e n h u w e l i j k en w o r d t ten h u w e l i j k u i t g e g e v e n , m e n k o o p t en v e r k o o p t ; a l l e s w o r d t i n t u s s c h e n i n g e s p a n n e n , o m tot d e o u d e v r i j h e i d te g e r a k e n , en a l l e s k l a a g t , a l l e s z u c h t , — z o o z u c h t h e t g a n s c h e s c h e p s e l en ligt o n d e r d e i j d e l h e i d b e s l o t e n , z o n d e r d a a r v a n te k u n n e n l o s k o m e n of z o n d e r d a a r v a n l o s te willen worden. T e d i e r z e l v e r tijd g a a t e e n e p r i n s e s uit het v o o r h e e n zoo schatrijke s t a m h u i s van David, — w o r d e n d e begeleid d o o r e e n ' p r i n s uit h e t z e l f d e g e s l a c h t , — niet g e a c h t en niet g e k e n d , ja m i s k e n d , — z o n d e r d a t een m e n s c h e n k i n d er n o t a v a n n e e m t , — o n b e m i d d e l d , ja a r m , d e n m o e i l i j k e n gang van Nazareth naar Bethlehem, — over hooge bergen en d o o r d i e p e d a l e n . D e z e n m o e i l i j k e n t o c h t o n d e r n e e m t d i e v r o u w , h o o g z w a n g e r z i j n d e , — en of zij e e n e e z e l i n h e e f t g e h a d , o m zich d a a r v a n te l a t e n d r a g e n en p l a g e n , of d a t zij h a r e v o e t e n h e e f t m o e t e n d o o r l o o p e n , dat w e e t G o d . E n w a t zij o n d e r h a a r h a r t e d r a a g t , — het is e e n a n d e r e m a n d a n k e i z e r A u g u s t u s , het is d e H e e r e d e s h e m e l s en d e r a a r d e , het is D e g e n e , d o o r W i e n k e i z e r A u g u s t u s r e g e e r d e , — en k e i z e r A u g u s t u s w i s t het niet, d a t hij d o o r H e m r e g e e r d e , en d e w e r e l d k e n d e H e m niet, — n o c h t a n s w a s Hij a l l e e n d e r w e r e l d Heil en Licht. M o e t e n w i j o o k iets h i e r u i t l e e r e n ? Er zijn n ó g n a a r g e e s t p r i n s e n en p r i n s e s s e n uit het g e s l a c h t v a n D a v i d , l o u t e r v o r s t e n

16 en k o n i n g s k i n d e r e n , — d a t zij h e t zijn, h e b b e n zij a a n het K i n d e k e n J e s u s te d a n k e n , en zij z u l l e n H e m e e u w i g d a a r v o o r dank betuigen. Ook dezen h e b b e n de meest moeilijke w e g e n d o o r te m a k e n , d i e te b e d e n k e n zijn, t e r w i j l o o k v a n h e n k a n g e z e g d w o r d e n , d a t zij „ b e v r u c h t " zijn. I m m e r s Hij, D i e in h e n is, is h e t z e l f d e K i n d , D a t o n d e r h e t h a r t v a n M a r i a l a g ; Hij is d e K o n i n g d e s h e m e l s en d e r a a r d e ; n o c h t a n s zijn zij n i e t g e a c h t , niet g e k e n d , ja m i s k e n d , en m e e s t al a r m en o n b e m i d d e l d , en z o o m a k e n zij d e n m o e i l i j ken g a n g over menigen berg, door menig diep dal, om daarh e e n te k o m e n , w a a r zij m e t d e n H e e r e h e e n m o e t e n . — Of zij in d e n tijd v a n n o o d e e n e ezelin v i n d e n , d a n of zij zich d e v o e t e n m o e t e n d o o r l o o p e n , d a t w e e t G o d . H e t m o e t u niet b e v r e e m d e n , gij k o n i n g s - k i n d e r e n , d a t het u n i e t a n d e r s g a a t , d a n h e t Jozef en M a r i a g i n g . U i t w e n d i g moet o n s de zon verbranden, zoo w o r d e n wij naar het i n w e n d i g e d e n H e e r e w e l g e v a l l i g . H e t w a s v a n o u d s af G o d s w e g , d a t Hij de Z i j n e n d o o r allerlei k r u i s en lijden en t e g e n s p o e d g e o e f e n d h e e f t . Al is z o o d a n i g i n - en u i t w e n d i g l i j d e n , z u l k e e n t e g e n s p o e d v a n allerlei a a r d , w a n n e e r dit t e g e n w o o r d i g is, g e e n e z a a k v a n v r e u g d e , — w a t s c h a a d t het e e n ' m e n s c h , z o o hij m a a r in d i e n w e g het B e e l d d e s Z o o n s G o d s gelijkvormig wordt. Maria, de moeder des Heeren, h a d er zich w e l a a n m o g e n e r g e r e n , d a t G o d h a a r zelfs niet d e m i n s t e g e r i e f e l i j k h e d e n d e z e s l e v e n s liet t e n d e e l v a l l e n , d a a r zij t o c h , n a a r het w o o r d v a n d e n e n g e l G a b r i ë l , D i e n o n d e r h a a r h a r t d r o e g , D i e e e n K o n i n g z o u zijn o v e r h e t h u i s v a n J a c o b , en a a n W i e n s K o n i n k r i j k g e e n e i n d e z o u z i j n ; w i j l e z e n e c h t e r niet, d a t zij zich d a a r a a n g e ë r g e r d h e e f t . H o e h e t h a a r en Jozef te m o e d e m a g g e w e e s t zijn o p d i e n m o e i l i j k e n t o c h t , d a t is o n s niet o p g e t e e k e n d . W i j w e t e n en e r v a r e n , d a t G o d in het v e r b o r g e n o n s o n d e r s t e u n t , en door de invloeden van Zijnen Heiligen Geest staande houdt, en o f s c h o o n wij het d a n m e n i g m a a l zelf n i e t w e t e n , w a t

17 wij in o n s d r a g e n en w i e o n s d r a a g t , z o o b e k o m e n w i j toch w e l e e n s e e n m o e d - g e v e n d r e i s l i e d o p o n z e n p e l g r i m s w e g , z o o d a t o n s d e o o g e n v a n b l i j d s c h a p in G o d o v e r l o o p e n , — en wij v o e l e n o n s d a n h e t m a c h t i g s t o p g e b e u r d , a l s wij niet m e e r v o o r w a a r t s k u n n e n , — en j u i s t in d e n d o n k e r e n n a c h t b l i n k t o n s w e l e e n e s t e r G o d s in d e o o g e n , d i e o n s t o e r o e p t : „ W e l d r a z i j t gij e r ! " E i n d e l i j k toch l o o p t a l l e s uit o p h e m e l s c h e , e e u w i g e v r e u g d e en h e e r l i j k h e i d , en w a a r het m e t het k l e i n e b e g i n t , d a a r k o m t het g r o o t e G o d s en wil m e t het k l e i n e g r o o t w o r d e n . Niet z o o s p o e d i g w o r d t e c h t e r dit d o e l b e r e i k t d o o r d e k o n i n g s - z o n e n en d o c h t e r e n G o d s . Als m e n i g z w a r e g a n g g e m a a k t is, en wij d e n k e n d a n r u s t te h e b b e n g e v o n d e n , d a n h o o p e n d e b e z w a r e n zich e e r s t o p . W a a r d e b e lofte v a n C h r i s t u s k o m t , d a a r b e g i n t een m o e i l i j k e w e g , en w a a r Hij m o e t g e b o r e n w o r d e n , d a a r w o r d e n wij n a u w i n g e s l o t e n ; in s t e ê v a n p l a a t s te v i n d e n , w o r d t het g e d u r i g e n g e r en e n g e r . Het g a a t o n s , z o o a l s h e t M a r i a g i n g , n a d a t zij d e n m o e i lijken t o c h t v a n N a z a r e t h n a a r J e r u s a l e m g e m a a k t h a d en n u e i n d e l i j k in B e t h l e h e m w a s a a n g e k o m e n , — d a a r w a s a a n g e k o m e n , w a a r zij o v e r e e n k o m s t i g d e n i n h o u d v a n het g e h e e l e W o o r d G o d s h e e n m o e s t ; n u s c h e e n het w e l , a l s w a r e G o d v o o r d e p o o r t e n blijven s t a a n , a l s h a d Hij h a a r v e r l a t e n . M e n w i l d e M a r i a en Jozef n e r g e n s i n n e m e n ; v o o r a l l e s w a s er p l a a t s in d e h e r b e r g , a l l e e n niet v o o r h e n ; en d e p r i n s e s , d e e r f g e n a m e d e r k r o o n , m o e s t zich m e t e e n e n stal v e r g e n o e g e n ; er s c h e e l d e w e i n i g a a n , of zij w a s b u i t e n o p s t r a a t b e v a l l e n . Ziet, d a t is d e w e g : g e e n e p l a a t s in d e w e reld, g e e n e p l a a t s o p de a a r d e , g e e n e p l a a t s v o o r D i e n , D i e d e a a r d e in Z i j n e h a n d h o u d t , o p d a t zij n i e t w a n k e l e , o p d a t zij niet in d e hel v e r z i n k e en in d u i s t e r n i s o p g e l o s t w o r d e . G e e n e p l a a t s , g e e n e r u i m t e , d a n n a a r B o v e n , n a a r G o d toe, v o o r alle d e g e n e n , uit w i e het W o o r d u i t g a a t in g e t u i g e n i s o p

18 g e t u i g e n i s , — h e t W o o r d , dat l e v e n a a n b r e n g t , d a t g e n a d e s c h e n k t en a l l e s o n d e r h o u d t . D e z e w o r d e n d o o r G o d Zelf n a u w i n g e s l o t e n , o p d a t Z i j n e w a a r h e i d b e s t a en Z i j n e g e r e c h t i g h e i d a l l é é n a l s g e r e c h t i g h e i d z e g e p r a l e , als Hij alle v l e e s c h m e t d e s z e l f s ijdelen r o e m ten o o r d e e l d a a g t . D a a r o m m o e t het u l i e d e n , gij k o n i n g s k i n d e r e n G o d s , niet v r e e m d v o o r k o m e n , a l s gij, na allerlei m o e i l i j k e w e g e n , n o g als met een' n a u w e n band omsloten w o r d t ; w a n n e e r u j u i s t d a a r , w a a r gij m e e n t rust te zullen v i n d e n , n o g a l l e r lei a n g s t e n en b a r e n s w e ë n o v e r v a l l e n ; a l s gij g e e n e p l a a t s k u n t v i n d e n v o o r het W o o r d d e s l e v e n s , ja, als h e t z o o t o e g a a t , d a t er v a n al w a t gij ziet, niets in o v e r e e n s t e m m i n g s c h i j n t te zijn m e t d e h e e r l i j k e , k o n i n k l i j k e b e l o f t e n en g o e d e w o o r d e n G o d s , die gij van H e m o n t v a n g e n h e b t . M e t C h r i s t u s een g e m e e n lot, — een g e m e e n !ot m e t M a r i a en Jozef, — in o n z e e i g e n e s t a d , z o o wij a a n C h r i s t u s g e l i j k v o r m i g g e m a a k t zijn! Het is g o e d , d a t wij g e e n e p l a a t s in d e h e r b e r g d e r w e r e l d v i n d e n ; het is g o e d , d a t wij H e m o o k bij o n s z e l v e n d a a r niet k u n n e n n e e r l e g g e n , w a a r wij wel z o u d e n w i l l e n . — V e r w a c h t i n g e n , eer, g e r e c h t i g h e i d , b e h a a g l i j k h e i d d e s v l e e s c h e s , — dit a l l e s m o e t te g r o n d e g a a n en v e r d w i j n e n , w a a r d e H e e r e g e b o r e n w o r d t , en wij allen zullen in het g e h e e l g e e n e n r o e m h e b b e n , d a t w i j iets v o o r H e m h e b b e n g e d a a n ; o o k zal de w e r e l d g e e n e n r o e m h e b b e n , dat zij iets v o o r o n s en v o o r o n z e n H e e r e g e d a a n h e e f t . Hij a l l e e n zal o n s rijk g e m a a k t , Hij a l l e e n o n s geholpen hebben! Rijk g e m a a k t , ja, v o o r d e e e u w i g h e i d ; g e h o l p e n h e b b e n , ja, t e g e n d u i v e l en d o o d ; o o k zal Hij o n s g e h o l p e n h e b b e n v a n d e n t o e k o m e n d e n t o o r n . En dit z e g g e n d e m a a k ik e e n e t e g e n s t e l l i n g : t u s s c h e n de k r i b b e d e s H e e r e n en o n z e d o o d kist. Het l a a t s t e h u i s , dat wij b e t r e k k e n , is e e n e kist v a n z e s of n e g e n p l a n k e n , — d a a r h e e f t d e h e e r l i j k e m e n s c h g e e n e p l a a t s m e e r oin zich te v e r r o e r e n of te b e w e g e n , —

19 hij h e e f t het o o k niet n o o d i g , het leven is u i t g e b l a z e n ; e e n e i n d e h e e f t het m e t alle h o o g h e i d , m e t alle a a n m a t i g i n g , m e t al h e t j a g e n n a a r d e d i n g e n d e z e s l e v e n s , alles, alles, w a t d e m e n s c h h i e r h a d , m o e t a c h t e r g e l a t e n w o r d e n . V r o e g of laat m o e t e n w i j allen in z u l k e e n h u i s , o n z e r aller l i c h a m e n m o e t e n v e r r o t t e n , w i j m o e t e n tot stof w e d e r k e e r e n . Het k e r k h o f en d e l i j k k o e t s r o e p e n e e n e n iegelijk o n z e r t o e : „ Q i j m o e t s t e r v e n ; stof zijt gij en tot stof zult gij w e d e r k e e r e n " . D a a r m e e is h e t e c h t e r n i e t g e d a a n , a l s d e m e n s c h n a a r zijn e e u w i g h u i s t o e g a a t ; a l h o e w e l wij in d e d o o d k i s t l i g g e n en n a a r h e t k e r k h o f g e b r a c h t w o r d e n , o f s c h o o n wij in d e g r o e v e d e r v e r t e r i n g b e s l o t e n l i g g e n , z o o zijn wij t o c h v o o r G o d , a l s l e e f d e n wij, — en h e t K i n d , d a t z o o e n g b e s l o t e n in d e k r i b b e lag, zal o n s stof w e l b i j e e n w e t e n te b r e n g e n , en h e t l i c h a a m w e d e r m e t o n z e ziel w e t e n te v e r e e n i g e n , en Zijn w o o r d : „ G i j d o o d e n , s t a a t o p en k o m t tot het g e r i c h t " , zal m e t d e z e l f d e m a c h t g e h o o r d w o r d e n , a l s toen Hij s p r a k : „ D a a r zij licht, en d a a r w e r d l i c h t " . W a n n e e r wij d a n in d e d o o d k i s t liggen, d a n h e e f t het n o g g e e n e i n d e m e t o n s v o o r G o d . Er l i g g e n t w e e B o e k e n v o o r Z i j n e g e d a c h t e n i s : het B o e k v a n h e t w e r k v e r b o n d en het B o e k d e s l e v e n s v a n h e t K i n d e k e n , D a t in d e k r i b b e lag. S t a a t m e n niet m e t n a m e g e s c h r e v e n in h e t l a a t s t e B o e k , — al zijne w e r k e n z u l l e n o n d e r z o c h t w o r d e n , en h e t s c h u l d r e g i s t e r ligt r e e d s o p e n v o o r G o d ! S t a a t m e n m e t n a m e o p g e s c h r e v e n in het l a a t s t e B o e k , h e t B o e k d e s l e v e n s d e s L a m s , d e s l e v e n s van het h e i l i g e Kind G o d s , J e s u s , d a n is het z o n d e n - en s c h u l d r e g i s t e r d o o r g e h a a l d d o o r d e h a n d des almachtigen G o d s ; het bloed van Christus heeft de schuld uitgedelgd, de zonden w e g g e n o m e n . L e g g e n wij o n s allen d e v r a a g v o o r : W a a r zult gij g e k o m e n zijn, m i j n e ziel, a l s m e n mij in d e kist legt, a l s m e n mij n a a r het k e r k h o f b r e n g t ? L e g g e n wij o n s allen d e v r a a g v o o r : B e n ik w a a r a c h t i g tot d e n H e e r e b e k e e r d ? d e v r a a g : B e n ik

20 in w a a r h e i d m e t G o d v e r z o e n d ? h e b ik in w a a r h e i d b a r m h a r t i g h e i d g e v o n d e n ? b e n ik in w a a r h e i d a f g e w a s s c h e n , g e r e i n i g d , gerechtvaardigd door den Naam des Heeren Jesus Christus en d o o r d e n G e e s t G o d s ? W a t leven h e e f t , vleit z i c h z e l v e niet, en wil zich w e l b e p r o e v e n en laten b e p r o e v e n , — en het goud mag wel op den toetssteen gelegd worden. Hoe s t a a t h e t m e t u w e w e r k e n ? b r e n g t gij a l l e n v r u c h t e n v o o r t , d e r b e k e e r i n g w a a r d i g ? W i e zich g e s l a g e n voelt, die sta o p uit dit v e r g a n k e l i j k e , r i t dit ijdele v a n het z i c h t b a r e , w a n t dit g a a t o p het laatst a l t e g a a r in v u u r en v l a m m e n o p , e n het k a n a l l e s d e n m e n s c h niet h e l p e n , w a n n e e r de d o o d bij h e m d o o r het v e n s t e r k o m t . W a t n u t d o e t o n s e e n e k e r s t n a c h t - b e s p i e g e l i n g ? of w a t nut d o e t d e n m e n s c h e e n e g e h o o r d e p r e d i k a t i e , a l s hij er niet n a a r d o e t ? Het leven is kort, en de e e u w i g h e i d l a n g , en o, e e n e o n z a l i g e e e u w i g h e i d , v e r r e v a n het e e u w i g e licht, v e r r e v a n d e n H e e r e J e s u s , v e r r e v a n de e e u w i g e v r e u g d e , v e r r e v a n het liefelijk A a n g e z i c h t G o d s , v e r r e v a n d e n g l o e d Z i j n e r liefde, in d e i j s k o u d e , d o n k e r e hel, in het g e z e l s c h a p v a n alle d u i v e l e n , v a n alle v e r d o e m d e n , en v o o r e e u w i g a r m , o m d a t m e n g e e n e n G o d h e e f t v o o r zijn h a r t ! O, h o e o n t z e t t e n d , h o e s c h r i k k e l i j k is d a t ! — O G e l i e f d e n , ik m o e t e r n s t i g zijn, — ik m o e t m e n i g e e n , d i e zich w e l l i c h t vleit in d e n h e m e l te zullen zitten, b i d d e n , ter h a r t e te w i l l e n n e m e n w a t ik zeg, — e n : t e r u g v a n u w e d o o d k i s t , o o k gij, b e k o m m e r d e n , t e r u g v a n u w e z o n d e n , v a n het l i c h a a m u w s d o o d s , — t e r u g , en n a a r d e z e k r i b b e t o e ! W i e ligt d a a r in d e k r i b b e ? W i e ligt d a a r in a r m o e d i g e d o e k e n ? Hij ligt d a a r i n , D i e het e e n e n m e n s c h b l i j m o e d i g leert u i t s p r e k e n : „Ik h e b b e g e e r t e o m o n t b o n d e n te w o r d e n en m e t C h r i s t u s te z i j n ! " H e b b e n wij in o n z e eerste o u d e r s den d o o d over ons gebracht, den eeuwigen d o o d , h e b b e n wij in d e z e n d o o d allen g e z o n d i g d , zijn wij allen v a n n a t u r e k i n d e r e n d e s t o o r n s , s l a v e n d e r z o n d e ,

21 s t e e d s g e p r i k k e l d , om d e n wil d e s d u i v e l s te d o e n , zijn wij allen d e r v e n d e d e h e e r l i j k h e i d , z o n d e r g e r e c h t i g h e i d v o o r G o d , — h i e r in d e k r i b b e ligt de H e e r e d e r h e e r l i j k h e i d , Hij wil o n s p l a a t s m a k e n , Hij wil Z i j n e h e e r l i j k h e i d o p o n s l e g g e n ; Hij is g e k o m e n , o m o n z e n d o o d w e g te n e m e n d o o r Z i j n e n d o o d , Hij wil o n z e L e v e n s v o r s t z i j n ; Hij wil z o n d e zijn v o o r o n s , om o n s r e c h t v a a r d i g g e m a a k t te h e b b e n v o o r G o d in Z i c h z e l v e n ; Hij zal d e h e e r s c h a p p i j d e r z o n d e te niet d o e n , en o n s b e d e k k e n m e t Z i j n e g e n a d e ; Hij zal d e w e r k e n d e s d u i v e l s v e r s t o r e n en o n s l e i d e n en r e g e e r e n d o o r Z i j n e n G e e s t ; Hij zal d e n p r i k k e l d e s d o o d s te n i e t e d o e n ; Hij zal d e n d o o d e e n gift, d e r hel e e n e p e s t i l e n t i e zijn. D a a r ligt Hij in d e k r i b b e in a r m o e d i g e d o e k e n , n a u w i n g e s l o t e n , — Hij wil o n s r u i m t e m a k e n , en alle s c h a t t e n d e r a a r d e v e r d o n k e r e n en w o r d e n tot n i e t s bij d i e n s c h a t , d i e v o o r h e i l - en h u l p b e h o e f t i g e z o n d a r e n in d e k r i b b e ligt. W i e n w o r d t het b e n a u w d o m het hart, w a a r hij a a n de e e u w i g h e i d , w a a r hij a a n h e t u u r zijns d o o d s d e n k t , en wel w e e t , d a t hij tot nu toe niet m e t G o d v e r z o e n d i s ? W i e v r a a g t n a a r g e n a d e , n a a r leven, n a a r v e r l o s s i n g ? W i e w e e t niet, w a a r h e e n hij v l i e d e n zal v a n w e g e d e n a n g s t zijner z i e l ? Hier in d e k r i b b e is r a a d v o o r h e m ! E e n K i n d is o n s g e b o r e n , e e n Z o o n is o n s g e g e v e n ! W i e heeft Hem g e g e v e n ? G o d heeft Hem gegeven, God, voor W i e n s g e r i c h t gij b e e f t ; G o d h e e f t H e m g e g e v e n , — e e n e verzoening, niet alleen voor onze zonden, maar ook voor d e z o n d e n d e r g e h e e l e w e r e l d . En Hij, Die H e m g e g e v e n heeft, — D e z e h e e f t g e z w o r e n : „ Z o o w a a r a c h t i g , a l s Ik leef, s p r e e k t d e H e e r e H e e r e , z o o Ik lust h e b in d e n d o o d d e s g o d d e l o o z e n ! M a a r d a a r i n h e b Ik lust, d a t d e g o d d e l o o z e zich b e k e e r e v a n z i j n e n w e g en l e v e " . E e n w o o r d tot u is d a t z e l f d e w o o r d : „ B e k e e r t u, b e k e e r t u v a n u w e b o o z e w e g e n , w a n t w a a r o m z o u d t gij s t e r v e n , o, h u i s l s r a ë l s ? " W a a r o m w i l t gij s t e r v e n , gij, d i e w a a n t

22 v a n het h u i s I s r a ë l s te zijn, m a a r u w e w e r k e n d e u g e n niet, zij zijn n i e t in G o d g e d a a n . W i l t gij w e r k e n d o e n , die blijven, — w e r k e n , d i e gelijk zijn a a n d e w e r k e n , w a a r v a n g e s c h r e v e n is, dat zij d e n d o o d e n , die in d e n H e e r e s t e r v e n , n a v o l g e n , — v e r l o o c h e n t d a n u z e l v e n en laat v a r e n u w e a a r d s c h e b e g e e r t e n , en leert het w o o r d v e r s t a a n : „Zijt heilig, w a n t Ik b e n h e i l i g " . O, h o e g e l u k k i g is hij er a a n toe, d i e het w e t e n wil, d a t hij e e n m e n s c h is, dat hij v l e e s c h en b l o e d m e t zich o m d r a a g t , wien de zonde als zonde, als overtreding tegen de heiligh e i d G o d s , e e n last is, w a a r o n d e r hij z u c h t , e e n z w a r e last, w a a r v a n hij z o u w e n s c h e n b e v r i j d te zijn. Hij is g e k o m e n in v l e e s c h e , J e s u s d e C h r i s t u s , — in H e m g e l o o f d , gij a l l e n , d i e u a l s in e e n graf b e s l o t e n , in d e v e r l o r e n h e i d a l s i n g e m e t s e l d v o e l t ! — d e v r i j m o e d i g h e i d d e s g e l o o f s niet p r i j s g e g e v e n , d e n m o e d d e s g e l o o f s , d e n m o e d om a a n te h o u den om genade, om ontferming, om uitredding van den H e e r e ! D a t Hij z o o n a u w b e s l o t e n lag in e e n e k r i b b e , d a t Hij z o o m a c h t e l o o s , z o o a r m , z o o h u l p e l o o s n e d e r l a g , g e s c h i e d d e het niet d a a r o m , o p d a t wij e e n e n b a r m h a r t i g e n H o o g e p r i e s t e r en H e i l a n d a a n H e m z o u d e n h e b b e n ? — O , Hij h e e f t niet te R o m e , niet te J e r u s a l e m , niet uit e e n e k e i z e r lijke, niet uit e e n e , n a a r d e w e r e l d rijke en m a c h t i g e k o n i n gin w i l l e n g e b o r e n w o r d e n , m a a r uit e e n e a r m e m o e d e r , o p d a t Hij in a l l e s d e A a n v a n g e r en V o l e i n d e r o n z e s g e l o o f s w a r e . V e r l o s s i n g v a n z o n d e n , g o e d e w e r k e n , alle v r u c h t d e s g e e s t e s , g e l o o f , liefde, h o o p , z a c h t m o e d i g h e i d , l i j d z a a m h e i d j k u i s c h h e i d , g r o n d i n g er. v o l h a r d i n g , e e n e v o l k o m e n e h e i l i ging, - Hij is d a t a l l e s v o o r o n s , en wij zijn d a t a l l e s in H e m , z o o wij v a n h a r t e b e l i j d e n en o n s d a a r a a n h o u d e n : Gij, H e e r e J e s u s , zijt mijn g e b o r e n K o n i n g , en ik v e r l a n g U w o n d e r d a a n te zijn, en v o o r e e u w i g te b l i j v e n ; n i e t s a n d e r s zal o v e r mij h e e r s c h e n , — h o e z e e r h e t mij o o k p i j n i g t , Gij zult het a l l e e n z i j n ; Gij h e b t m a c h t en g e n a d e g e n o e g , o n t f e r m U m i j n e r , m a a k Gij mij z a l i g ?

23 M i j n e G e l i e f d e n ! Hij, D i e in d e k r i b b e lag, g e e f t w a a r a c h t i g e n l e v e n s m o e d en o o k s t e r v e n s - t r o o s t en s t e r v e n s - m o e d . In d e k r i b b e h e e f t Hij het w e r k o n z e r z a l i g h e i d b e g o n n e n , — g e d u r e n d e Zijn g e h e e l e v o o r t g e z e t , — a a n het k r u i s t h a n s is Hij g e z e t e n o p houden, welken moeilijken

zijn in het v l e e s c h h e e f t Hij het h e e f t Hij het v o l k o m e n v o l e i n d i g d ; d e n t r o o n ! Laat o n s het geloof w e g wij ook zullen moeten gaan,

— en of wij hier o o k g e e n e p l a a t s zet Z i j n e k r i b b e in u w e d o o d k i s t , d i g er i n ! D e z a a k d e s g e l o o f s g e l o g e n e ! W a n n e e r wij o n t w a k e n , zien, gelijk Hij is.

vinden voor onzen Heere, en d a n g e t r o o s t en m o e is g e e n e v e r d i c h t e , g e e n e zullen onze oogen Hem

L o o f t d e n H e e r e , w a n t Hij is g o e d , en Zijne g o e d e r t i e r e n h e i d is tot in e e u w i g h e i d . Amen.

24 DERDE

KERSTPREEK.

„ V r e d e o p a a r d e ! " z o o l u i d d e het t w e e d e lid v a n het g e z a n g d e r e n g e l e n in B e t h l e h e m s v e l d e n . D e m e n i g t e d e s hemelschen heirlegers moet van de zaligheid van verlorene z o n d a r e n , t o c h iets in d e n h e m e l h e b b e n g e z i e n , w a t wij z o o niet g e z i e n h e b b e n . I n t u s s c h e n , w i e tot G o d b e k e e r d w o r d t , d i e ziet toch iets v a n Z i j n e h e e r l i j k h e i d , d i e o n d e r v i n d t t o c h iets, w a n n e e r h e m d e last d e r z o n d e n a f g e n o m e n w o r d t , w a n n e e r het j u k h e m v a n de s c h o u d e r s v e r b r o k e n w o r d t , — iets, dat hij n o o i t w e d e r k a n v e r g e t e n ; en d a n b r e e k t hij o o k uit in een g e j u i c h , d a t e v e n z o o d a a r h e e n r o l t , a l s het g e z a n g d e r e n g e l e n . M a a r d a t d e h e i l i g e G o d er w a a r a c h t i g zulk e e n w e l b e h a g e n in heeft, o m het v e r l o r e n e te r e d d e n en in Zijne z a l i g h e i d o p te n e m e n , ik z e g „ h e t v e r l o r e n e " , d a t k a n e e n e m e n s c h e l i j k e ziel z ó ó niet g e l o o v e n , a l s de e n g e l e n d a t k u n n e n zien, t e r w i j l zij het A a n g e z i c h t d e s V a d e r s , D i e verlorene kinderen vrijwillig liefheeft, gedurig a a n s c h o u w e n , en o o k g e d u r i g de l o f l i e d e r e n , de d a n k z e g g i n g , d e v e r h e e r lijking v e r n e m e n , w e l k e d e vele zielen, die, v e r l o s t d o o r h e t b l o e d d e s L a m s , v o o r d e n t r o o n G o d s zijn, H e m t o e b r e n g e n . D a t d e e n g e l e n e c h t e r z o o vol g e j u i c h zijn k a n o n s m o e d g e v e n , d a t o o k wij d e n j u i c h t o o n a a n h e f f e n , wij, d i e v r e d e bij G o d g e v o n d e n h e b b e n d o o r j e s u s C h r i s t u s . Het „ v r e d e o p a a r d e " h e e f t v o o r het h a r t t o c h iets, d a t g e l u k k i g , d a t zalig s t e m t ; h e t d o e t het h a r t v a n e e n e n a r m e en e l l e n d i g e z o o w e l d a d i g a a n , dit te v e r n e m e n , hetzij d a n , d a t hij w e e t v r e d e bij G o d g e v o n d e n te h e b b e n , hetzij d a t hij het v o o r z i c h z e l v e n n o g niet z o o r e c h t w e e t . D a a r o m w i l l e n wij iets tot u s p r e k e n v a n d e z e n v r e d e o p a a r d e . G e e n s t a a t k u n d i g e v r e d e is het g e w e e s t , w e l k e n de engelen hebben bezongen. W a n t ofschoon het evenzeer eene v r u c h t v a n d e g e b o o r t e en v a n het lijden o n z e s Hee-

25 r e n is, d a t er s o m w i j l e n u i t e r l i j k e v r e d e h e e r s c h t , — en o f s c h o o n allen, d i e v r e d e bij G o d g e v o n d e n h e b b e n , o o k v r e e d z a a m d. i. v r e d e m a k e r s zijn, — z o o is er t o c h n a a r het u i t w e n d i g e g e e n v r e d e o p a a r d e te v e r w a c h t e n , en a l l e r m i n s t v o o r de w a r e g e l o o v i g e n . L i c h t en d u i s t e r n i s , l e v e n en d o o d , C h r i s t u s en d e d u i v e l z u l l e n w e l s t e e d s t e g e n e l k a n d e r in o o r l o g l i g g e n , en d e g e l o o v i g e k i n d e r e n G o d s z u l l e n , z o o l a n g d e w e r e l d b e s t a a t , het m o e t e n o n d e r v i n d e n , d a t d e w e r e l d e e n ' g l o e i e n d e n h a a t h u n t o e d r a a g t ; en al w i e g o d z a l i g l i j k w i l l e n l e v e n in C h r i s t u s J e s u s , d i e z u l l e n er o p g e w a p e n d m o e t e n zijn, d a t zij d a g e l i j k s d e n s m a a d en het k r u i s v a n C h r i s t u s z u l l e n te d r a g e n h e b b e n , — en a l s er ooit e e n d u i z e n d j a r i g v r e d e r i j k , n a a r d e n l e t t e r l i j k e n zin, z o u k o m e n , d a n zou dit het W o o r d d e s g e l o o f s o v e r t o l l i g m a k e n , en d e Bijbel zou o p h o u d e n het B o e k d e r v e r t r o o s t i n g aller r e c h t v a a r d i g e n te zijn. — D a a r o m is h i e r e e n g e e s t e l i j k e v r e d e b e d o e l d , d i e u i t g a a t v a n het K i n d in de k r i b b e ; e e n v r e d e t u s s c h e n G o d en d e conciëntie, g e p a a r d met eenen vrede onder elkander, van alle d e g e n e n , d i e v r e d e bij G o d h e b b e n g e v o n d e n , w a a r v a n d e P r o f e e t J e s a i a h e e f t g e p r o f e t e e r d in het 11de H o o f d s t u k . W a n t h e t ' W o o r d d e s g e l o o f s h e e f t d e z e u i t w e r k i n g , d a t het e e n e n m e n s c h leert, h o e hij zijn h a r t stillen k a n , of, h o e G o d Zelf het stilt v o o r Z i j n e n R e c h t e r s t o e l , en d a t Hij het is, D i e d e m e e s t v e r s c h i l l e n d e g e z i n d h e d e n tot d i e é é n e g e z i n d h e i d b r e n g t , w e l k e in C h r i s t u s is. — D e z e g e e s t e l i j k e v r e d e is e c h t e r niet in d e n h e m e l a l l e e n , al is h e t o o k , d a t d e S c h e p p e r en O n d e r h o u d e r v a n d i e n v r e d e in d e n h e m e l i s ; d e z e g e e s t e l i j k e v r e d e is o p a a r d e , d e w i j l d i e in h a r t e n v a n m e n s c h e n w o o n t , die zich h i e r o p a a r d e b e v i n d e n , en d i e a a n het W o o r d v a n g e n a d e g e l o o v e n . D e e n g e l e n h e b b e n het e c h t e r a a n s c h o u w d , dat het Kind in d e k r i b b e d e g e r e c h t i g h e i d is v a n v e r d o e m e n s w a a r d i g e z o n d a r e n ; d a t dit K i n d e e n e e e u w i g g e l d e n d e

26 g e r e c h t i g h e i d v o o r h e n zal a a n b r e n g e n ; d a t dit Kind in Zijn b l o e d d e v e r g e v i n g v a n z o n d e n en het r e c h t o p het e e u w i g e l e v e n zal v e r w e r v e n v o o r h e n , die m i d d e n in d e n d o o d ligg e n , d i e d o o d liggen in z o n d e en o n g e r e c h t i g h e i d ; d e e n g e l e n h e b b e n het a a n s c h o u w d , d a t dit K i n d d e z e g e r e c h t i g h e i d o o k d a a d w e r k e l i j k a a n d e Z i j n e n zal t o e ë i g e n e n in d e n tijd v a n h u n a a n w e z e n o p a a r d e , d o o r d i e n Het d e n G e e s t d e s l e v e n s h u n g e v e n zal, d e n G e e s t d e r g e n a d e en d e r b e k e e r i n g , d e n G e e s t d e s g e l o o f s , d o o r W e l k e n zij d e z e g e r e c h t i g h e i d z u l l e n d e e l a c h t i g w o r d e n ; zij h e b b e n het a a n s c h o u w d , d a t dit K i n d in d e k r i b b e , d o o r Z i j n e g e r e c h t i g h e i d , d e n h e i l i g e n en r e c h t v a a r d i g e n G o d v o o r d e v e r l o r e n e n zal m a k e n tot h u n n e n v e r z o e n d e n G o d ; d a t G o d , om d e z e s K i n d s wil, Zijn v r i e n d e l i j k A a n g e z i c h t w e d e r o v e r h e n zal v e r h e f f e n , en d a t Hij v a n w e g e h u n n e z o n d e n v o l s t r e k t n i e t m e e r o p h e n zal t o o r n e n ; zij h e b b e n het a a n s c h o u w d , dat de verlorenen deze verheffing van het vriendelijk A a n g e z i c h t o v e r h e n z u l l e n b e v i n d e n d o o r dit K i n d , — en d a t zij d u s d o o r H e t z e l v e v r e d e bij G o d z u l l e n h e b b e n . E n d e z e n v r e d e b o o d s c h a p p e n zij, t e r w i j l zij v a n b l i j d s c h a p jubelen: Vrede op aarde! — E n g e w i s s e l i j k , d a t is o o k e e n e g r o o t e z a a k v o o r e e n e n a r m e n en v e r l o r e n ' z o n d a a r , d i e het g e v o e l t , w e l k e e n g r u wel d e z o n d e in G o d s o o g e n is, h o e Zijn r e c h t v a a r d i g e t o o r n d a a r o v e r m o e s t o p g e w e k t w o r d e n ; die het w e e t , w e l k e s c h e i d i n g d e z o n d e t u s s c h e n G o d en h e m h e e f t v e r o o r z a a k t . I m m e r s h e t A a n g e z i c h t G o d s m o e t t e g e n d e n z o n d a a r zijn, — d a t e i s c h t Zijn heilig W e z e n . E n w a t d e n m e n s c h zelf a a n g a a t , o o k hij v e r k e e r t in v i j a n d s c h a p j e g e n s G o d ; hij k a n G o d niet l i e f h e b b e n , D i e h e m s t r a f t ; hij h a a t H e m , en wil zich D i e n niet o v e r g e v e n , D i e e e n a f s c h u w h e e f t v a n de z o n d e . W a n t d e m e n s c h h e e f t d e z o n d e lief, en het b e d e n k e n d e s v l e e s c h e s is v i j a n d s c h a p t e g e n G o d en Z i j n e g e r e c h t i g h e i d . H o e w o r d e n d e z e t w e e het e e n s ? D e e n g e l e n

27 b e z i n g e n het hier, d a t zij het e e n s g e w o r d e n zijn, h o e w e l d e m e n s c h e n d a t o o k n o g niet w e t e n ; zij zien in het K i n d in d e k r i b b e d e o o r z a a k v a n dit e e n s - g e w o r d e n - z i j n . In H e m zien zij d e n V r e d e v o r s t , d e n w a a r a c h t i g e n K o n i n g d e r g e r e c h t i g h e i d en K o n i n g d e s v r e d e s ; v a n H e m z o u d e n d e verlosten betuigen: „ H i j i s o n z e V r e d e , door Hem heeft G o d v r e d e g e m a a k t , — w a n t Hij h e e f t o n s v e r z o e n d , o n s , d i e v a n G o d v e r v r e e m d w a r e n , en v i j a n d e n in het v e r s t a n d , in o n z e b o o z e w e r k e n . D a a r o v e r n u h e b b e n zij G o d e l o f g e z o n g e n : d o o r dit Kind in d e k r i b b e , zal w e d e r w o r d e n g e s c h a p e n e e n e e n s g e z i n d e , g e m e e n z a m e , v r i e n d e l i j k e , liefelijke o m g a n g v a n d e n v e r l o ren m e n s c h m e t G o d , v a n d e n tot het geloof g e b r a c h t e n , v a n d e n in C h r i s t u s ' b l o e d g e r e c h t v a a r d i g d e n z o n d a a r m e t den Vader, met den beleedigden Schepper. — Dit is o o k wel o m lof te z i n g e n , w a n t h e t is e e n w o n d e r der b a r m h a r t i g h e i d , d a t in alle e e u w i g h e i d d o o r al d e g e z a l i g d e n zal g e p r e z e n w o r d e n , d a t d e g r o o t e en h e i l i g e G o d , n a d a t Hij d o o r o n s z o o z w a a r w a s b e l e e d i g d g e w o r d e n , en het v a n o n z e z i j d e o n m o g e l i j k w a s , o m ooit w e d e r in Z i j n e v r i e n d s c h a p te k o m e n , en wij H e m d e n r u g h a d d e n t o e g e k e e r d , en in o n z e v i j a n d s c h a p j e g e n s H e m n i e t s v a n H e m w i l d e n w e t e n , — d e n M i d d e l a a r v e r o r d i n e e r d heeft, Z i j n e n e i g e n e n en g e l i e f d e n Z o o n , o p d a t wij d o o r H e m v e r z o e n d , w e d e r in d e liefelijke v r i e n d s c h a p , in d e n z a l i g e n o m g a n g , in d e e e n i g h e i d en e e u w i g e h e r e e n i g i n g m e t G o d o p g e n o m e n w e r d e n , z o n d e r dat G o d e v a n alle Z i j n e d e u g d e n en v o l m a a k t h e d e n in h e t m i n s t e iets a f g i n g , m a a r v e e l m e e r d e z e h e r s t e l l i n g , d e z e w e d e r o p n a m e in Z i j n e v r i e n d s c h a p , g e h e e l en v o l k o m e n alle Z i j n e d e u g d e n b e v r e d i g d e , z o o d a t de h o o g e en v o l z a l i g e G o d d a a r v a n a l l e e n al d e n r o e m , d e eer en v e r h e e r l i j k i n g v a n Z i j n e n g a n s c h e n en h e e r l i j k e n N a a m w e d e r t e r u g h a d , w a a r Hij o n s in Z i j n e v r i e n d s c h a p w e d e r o p n a m . Dit is d e s te m e e r e e n w o n d e r , d a t in e e u w i g h e i d

moet

28 w o r d e n v e r h e e r l i j k t , wijl d e h o o g e G o d a l g e n o e g z a a m en v o l z a l i g is in Z i c h z e l v e n , en o n z e w e d e r o p n e m i n g tot H e m n i e t s k o n b i j d r a g e n tot v o l m a k i n g Z i j n e r z a l i g h e i d . En h e t w o n d e r w o r d t d e s te w o n d e r b a a r d e r , a l s w i j b e d e n k e n , d a t o n z e g e h e e l e h e r s t e l l i n g in Z i j n e v r i e n d s c h a p h e e f t p l a a t s g e v o n d e n , toen w i j er n o g n i e t s van w i s t e n , toen wij n o g v i j a n d e n v a n H e m w a r e n , ja, z e l f s n o g niet g e b o r e n w a r e n . O w e l k e e n w o n d e r ! W e d e r z i j d s c h e v i j a n d s c h a p , — vija n d s c h a p B o v e n , uit h e i l i g h e i d en g e r e c h t i g h e i d ; v i j a n d s c h a p b e n e d e n , uit h a a t t e g e n h e i l i g h e i d en g e r e c h t i g h e i d , — zij is w e g g e n o m e n ; en o p a a r d e , in d e g e w e t e n s , in d e h a r t e n d e r g e l o o v i g e n is v a n B o v e n , v a n G o d Zelf af, e e n e liefde u i t g e s t o r t , w e l k e tot zulk e e n e w e d e r l i e f d e o n t v l a m d e , d a t e e n e ziel niet e e r d e r t e v r e d e n is, d a n w a n n e e r zij h e t j a w o o r d v a n d e n H e e r e h e e f t , — en m e t n i e t s m e e r g e l u k k i g k a n g e m a a k t w o r d e n , d a n m e t d e n H e e r e Zelf en m e t d a t g e n e , w a t v a n d e n H e e r e is. D e m e n i g t e d e r h e m e l s c h e h e i r s c h a r e n w i s t het v a n G o d ; zij h a d d e n v o o r d e n t r o o n het o n b e g r i j p e l i j k e d e r l i e f d e G o d s m e t v e r b a z i n g a a n s c h o u w d , h o e a l l e s uit H e m is uitg e g a a n , o m e e n e v e r l o r e n e m e n s c h h e i d w e d e r o m tot Z i c h o p te n e m e n in e e n e n w e g en d o o r een m i d d e l , w a a r b i j Zijne d e u g d e n , Z i j n e g e r e c h t i g h e i d en h e i l i g h e i d , w a a r h e i d en g o e d e r t i e r e n h e i d , g e n a d e en w i j s h e i d , in v o l l e n g l a n s h u n t e g e m o e t s t r a a l d e n . Zij w i s t e n het, d a t G o d Z i j n e n e e u w i g e n , e e n i g e n Z o o n tot B o r g h a d v e r o r d i n e e r d , d o o r W i e n d e v r e d e , w e l k e n G o d d e n m e n s c h e n w i l d e g e v e n , u i t g e w e r k t en o o k v o o r e e u w i g g e s l o t e n z o u d e zijn. Zij w a r e n er g e t u i g e n v a n g e w e e s t , h o e het e e u w i g e W o o r d m e t d e n H e i l i g e n G e e s t Zich o p d e z e n w e r e l d b o l b e g a f , n a a r N a z a r e t h n e d e r k w a m , en Zich w i e r p in d e n s c h o o t d e r m a a g d . A l s n u z a g e n zij dit W o o r d in d e w e r e l d g e k o m e n , — d a a r l a g de g r o o t e G o d , h u n Heer, a l s e e n e e r s t g e b o r e n , z w a k , h u l p e l o o s K i n d , in e e n ' stal, in d e k r i b b e , — en zij

29 w i s t e n h e t : Dit K i n d is aller u i t v e r k o r e n e n v r e d e , d o o r dit Kind zal h e t g e s c h i e d e n , d o o r dit Kind k o m t d e v r e d e o p a a r d e ! Zij w i s t e n h e t : dit v a n d e n Heiligen Q e e s t o n t v a n g e n , uit d e m a a g d g e b o r e n K i n d zal d o o r lijden en d o o d alle v i j a n d s c h a p w e g n e m e n , en zal d a n , d o o r Z i j n e n G e e s t , Zijn e n v r e d e in d e h a r t e n b r e n g e n v a n allen, d i e in H e m g e l o o v e n , v a n a l l e n , die zich m e t h u n n e n n o o d tot H e m w e n d e n . Zij z a g e n r e e d s d e v e l e b o o d s c h a p p e r s d e s v r e d e s , die dit K i n d z o u v e r o r d e n e n , en d o o r w i e r p r e d i k i n g de H e e r e het h a r t z o u o p e n e n van v e l e n , d i e tot d u s v e r v i j a n d e n G o d s w a r e n , z o o d a t zij g e l o o f d e n , — a l l e r e e r s t g e l o o f d e n , d a t zij v e r l o r e n w a r e n , en d a t a l l e e n l i j k d e H e e r e h e n k o n r e d d e n . E n n u al het o v e r i g e a a n d e w e r k i n g d e s a l m a c h t i g e n Gods, aan de onwederstaanlijke w e r k i n g der liefde des G e e s t e s a a n b e v o l e n , — d e V r e d e v o r s t lag in de k r i b b e ! Alsnu z o u G o d d e V a d e r Zijne u i t v e r k o r e n e n d e n v r e d e d a a r d o o r d e e l a c h t i g m a k e n , dat Hij h e n b r e n g e n z o u d e in h e t v e r b o n d , h e t w e l k Hij m e t C h r i s t u s g e m a a k t h a d , en in w e l k v e r b o n d Hij h e n z o u o p n e m e n , n a a r Zijne b e l o f t e : „ H e t v e r b o n d M i j n s v r e d e s zal niet w a n k e l e n in e e u w i g h e i d " , — n a a r het g e b e d v a n d e n H e e r e J e s u s : „ O p d a t zij allen é é n zijn, g e l i j k e r w i j s Gij, V a d e r , in Mij, in Ik in U, d a t o o k zij in O n s é é n z i j n " . Is u w h a r t niet b r a n d e n d e in u, gij, die d e z e n v r e d e m e t G o d d e e l a c h t i g z i j t ? is het u niet e e n liefelijk E v a n g e l i e , e e n e k o s t e l i j k e d a a d z a a k , w a t d e e n g e l e n in B e t h l e h e m s v e l d e n b e z i n g e n ? S t e m t gij niet d a n k b a a r in m e t h u n loflied, m e t volle b o r s t m e d e z i n g e n d e d i t : V r e d e o p a a r d e ! ? O, w e l k een v e r b o r g e n s c h a t is d e z e v r e d e m e t G o d ! D a t w e t e n zij, die het e r v a r e n h e b b e n , h o e v e r s c h r i k k e l i j k het is, a l s m e n o n t w a a r t , d a t m e n z o n d e r e e n e n v e r z o e n d e n G o d i s ; w a t d e z o n d e is t e g e n Z i j n e h e i l i g e M a j e s t e i t , en h o e v r e e s l i j k het is v o o r d e n v e r l o r e n e , te w e t e n , d a t n i e t s d a n o o r d e e l en t o o r n h e m te w a c h t e n s t a a t , — a c h , d a n s p r i n g e n o n s a l s het w a r e d e s t r a a t s t e e n e n t e g e n het h o o f d ,

30 d a n w o r d t d e n m e n s c h h e t l e v e n z o o z w a a r , d a t hij w a l g t v a n d e s p i j z e , d a n v e r g a a t h e m het v l e e s c h v a n h e t l i c h a a m , het licht uit d e o o g e n , — d a n is het g e b e e n t e v e r b r i j z e l d , m e n g a a t g e b u k t en g e b o g e n z i j n e n w e g , de ziel n a d e r t tot het v e r d e r f , h e t leven tot d e d o o d e n , en m e n b e v i n d t zich b o v e n e e n ' g a p e n d e n h e l s c h e n a f g r o n d . Al h e t g o e d d e r w e r e l d k a n z o o i e m a n d niet h e l p e n , de z o n d e m o e t uit het m i d d e n zijn w e g g e d a a n , — n a a r v e r g e v i n g d e r z o n d e n , n a a r v e r l o s s i n g zou d e ziel, a c h , h o e z e e r v e r l a n g e n , w a r e er m a a r v e r l o s s i n g v o o r z u l k e e n e , a l s zij is! M a a r h e t K i n d in d e k r i b b e h e e f t v e r l o s s i n g a a n g e b r a c h t , — heeft aangebracht eene eeuwige gerechtigheid, heeft vrede g e b r a c h t , — en o n v e r w a c h t , o n g e d a c h t , terwijl m e n in zijne s m a r t v e r z o n k e n ligt, o m d a t m e n zich z o n d e r Q o d voelt, — d a a r w e r p t het licht v a n B o v e n zijne s t r a l e n n e d e r , d e gouden Zon der gerechtigheid, de Heere heeft met Zijnen v r e d e het h a r t v e r v u l d , — w e g zijn d e z o n d e n , en m e n h e e f t v r e d e bij G o d , v r e d e o p a a r d e , v r e d e m e t al d e b o o m e n , v r e d e m e t d e s t e e n e n d e s v e l d s , v r e d e m e t alle m e n s c h e n , — a l l e e n niet m e e r m e t d e z o n d e n , niet m e e r m e t de duivelen. Het w o o r d van genade, het w o o r d d e s vredes heeft d e l e e g t e d e s h a r t e n v e r v u l d , — en nu is het a l l e s g o e d . — D e z e v r e d e w o r d t w e l niet altijd b e s p e u r d , — d i k w i j l s o p e n b a a r t d i e zich in d e g e d a a n t e v a n d e h o o p , v a n e e n e h o o p o p d e n H e e r e , w e l k e Hij o n d e r h o u d t , t o t d a t het k o m t tot d o o r b r e k i n g . Bij a n d e r e n o p e n b a a r t zich d i e v r e d e in een stille-zijn d e r ziel tot G o d ; k a n m e n o o k d e v o l k o i n e n e z e k e r h e i d d e r z a l i g h e i d n o g niet a a n g r i j p e n , z o o is er t o c h , m e n w e e t zelf niet h o e , e e n liefelijk stille-zijn tot G o d in d e ziel g e k o m e n ; s c h r i k en v r e e s zijn er niet m e e r , en de ziel s p r e e k t zich uit in het v a s t e g e l o o f , z o n d e r te w e t e n , d a t zij g e l o o f t . D e z e v r e d e d o e t zich m e n i g m a a l k e n n e n in e e n e t e v r e d e n h e i d m e t al d e w e g e n G o d s ; er is e e n stil, g e h e i m v e r t r o u w e n o p d e s H e e r e n m a c h t en g o e d h e i d , w a a r h e i d

31 en

t r o u w ; d a a r o p d u r f t d e ziel het te laten a a n k o m e n . M e n i g m a a l o p e n b a a r t zich d i e v r e d e in e e n e v e r z e k e r d h e i d v a n v e r g e v i n g d e r z o n d e n , z o n d e r b i j z o n d e r e b l i j d s c h a p , en m e n i g m a a l w e d e r o m in zulk e e n e b l i j d s c h a p en v r e u g d e der ziel, wijl d e H e e r e h a a r d e e l en erve is, d a t zij o v e r luid j u i c h t en r o e m t in h a r e n G o d . M e n i g m a a l t o o n t d e z e v r e d e zich in e e n v r i j m o e d i g t o e g a a n tot d e n t r o o n d e r g e n a d e ; d e r ziel w o r d t r u i m t e g e m a a k t , zij v i n d t d e n t r o o n g e o p e n d , en g a a t r e c h t u i t tot het h a r t e G o d s d o o r C h r i s t u s , en o, h o e d i e r b a a r , h o e g o e d , h o e v o l k o m e n is h a a r d e g a n s c h e w e g d e s h e i l s en d e r z a l i g h e i d ! V o o r t s g e b e u r t h e t o o k w e l e e n s , d a t m e n zich z o o d a n i g b e w e l d a d i g d en o v e r l a d e n ziet, z o o d a n i g v a n alle z i j d e n b e s t r a a l d m e t d e n v r e d e G o d s , d a t m e n v a n h i e r zou w e n s c h e n te s c h e i d e n , w a n t d a a r b o v e n is het t o c h b e t e r d a n hier. Deze vrede wordt ook wel eens gestoord; immers zonde, d u i v e l en w e r e l d , al het z i c h t b a r e zijn er r u s t e l o o s o p uit o n s d e z e n v r e d e te o n t n e m e n . — Er k o m e n w e l z o n d e n d a a r t u s s c h e n , d i e b e g a a n zijn t e g e n d e i n s p r a a k v a n het g e w e t e n , t e g e n al d e w a a r s c h u w i n g d e s H e i l i g e n G e e s t e s ; en G o d h e e f t m e n i g m a a l allerlei o o r z a a k , o m Zijn A a n g e zicht te v e r b e r g e n , ja, al w a r e het m a a r d e s w e g e , wijl wij het g o e d e niet g o e d v e r d r a g e n k u n n e n en d r a m e e n e n , d a t wij iets zijn in o n s z e l v e n . Wie echter eenmaal den vrede G o d s gesmaakt heeft, d i e n s g e w e t e n is t e e d e r , d i e k a n niet l a n g in o n v r e d e m e t G o d b l i j v e n ; hij k o m t bij G o d in m e t zijne s c h u l d , hij b e g i n t w e l d r a te k l a g e n en te j a m m e r e n : „ w e e s mij g e n a d i g , w e e s mij g e n a d i g " , — z o o a l s wij dat in d e P s a l m e n l e z e n . D e g r o n d van d e n v r e d e , — d e g r o n d , w a a r o m m e n tot G o d k o m e n zal m e t zijne b l o e d s c h u l d e n , blijft n o c h t a n s v a s t l i g g e n , w a n t d i t : „ V e r l o s m i j ! " , d i t : „ G i j zijt mijn G o d en H e i l a n d " blijft wel l i g g e n o p d e n b o d e m d e r ziel. I m m e r s d e v r e d e bij G o d h e e f t tot g r o n d en v a s t e n b o d e m

32 de eeuwige genoegdoening, welke Christus heeft aangebracht, — het e e u w i g g e l d e n d r a n t s o e n , d a t Hij b e t a a l d h e e f t , — en w a a r dit o p d e n b o d e m d e r z i e l e n ligt, d a a r blijven G o d en C h r i s t u s h e t h o u v a s t d e r z i e l e n , d a t zij niet o m k o m e n in al d e t w i j f e l m o e d i g h e i d en v r e e s , in d e d u i s t e r n i s en in d e n n o o d , o n d e r allerlei k r u i s , v e r d r u k k i n g en lijden. G i j l i e d e n nu, d i e z o o d a n i g e n v r e d e niet k e n t , d i e v r e d e h e b t , z o n d e r d a t u w e o o g e n o p d e n H e e r e zijn, d i e v r e d e h e b t z o n d e r W o o r d G o d s ; gij, die u w e n v r e d e niet d a a r i n z o e k t , d a t gij d e n H e e r e J e s u s h e b t a a n g e d a a n m e t Z i j n e g e r e c h t i g h e i d en h e i l i g h e i d , o m d o o r H e m tot G o d te g a a n ; gij, die h e t w o r s t e l e n d e s g e l o o f s niet k e n t , d i e er n o g niet in w a a r h e i d o p uit w a a r t , o m u w e g e w e t e n s v a n d e d o o d e w e r k e n g e r e i n i g d te h e b b e n , — o n t w a a k t t o c h e e n s uit u w e n s l a a p , of gij tot d e g e r e c h t i g h e i d , w e l k e v o o r G o d g e r e c h t i g h e i d is, m o c h t t o e g e l a t e n w o r d e n . „ Z i e , Ik sta a a n d e d e u r " , r o e p t d e H e e r e , „ e n Ik k l o p " . E n gij, d i e d e n v r e d e d e s H e e r e n a a n u w e z i e l e n g e s m a a k t h e b t , m a a r h e t is n u a l l e s bij u d u i s t e r en d o r , het l a n d ligt w o e s t en b r a a k , — gij, d i e w o r s t e l t o n d e r z o n d e n , in a n g s t e n n o o d , die u w b e d in d e n n a c h t d o e t z w e m m e n v a n t r a n e n , — w a a r o m h o u d t gij n o g l a n g e r v a s t a a n u z e l ven, aan de zonden, aan u w vorig bestaan, aan u w e ger e c h t i g h e i d : gij h e b t v r i j h e i d om te g e l o o v e n , — v e r o o r z a a k t u z e l v e n niet l a n g e r s m a r t e n , — h i e r in d e k r i b b e ligt u w V r e d e v o r s t , o p H e m g e z i e n , a a n H e m u g e h o u d e n , z o o is het d e n V a d e r w e l a a n g e n a a m , — en Hij wil u a a n n e m e n tot z o n e n en d o c h t e r e n . Of o o k al d e e l e m e n t e n in o p r o e r g e r a k e n , — in d e k r i b b e te B e t h l e h e m ligt v o o r G o d s v o l k z u l k e e n v r e d e , d a t het o n d e r d e r e g e e r i n g v a n d e n H e e r e J e s u s w e l r u s t i g zal b l i j v e n zitten o n d e r z i j n e n w i j n s t o k en v i j g e b o o m . AMEN.

T y p . Erven E. v. d. Geer, Egelantierstraat 17, Telefoon 9083, A'dara.