Kerken in het noorden

15

-1

6

ap

ril

20 16

-D

ra c

ht

M

A

G

A

Z

I

N

E

Onafhankelijk facilitair vakblad voor kerken

Kerken in het noorden Restauraties: De Mariakerk in Oosterwijtwerd & de Piterkerk in Lippenhuizen KerkStroom: groen en goedkoper • Verantwoord uw kerk verwarmen • De Zalige Zalm: uw kerkblad voor iedereen • Kerktelevisie en privacy • Grote reformatorische kerken en hun architectuur Nieuwbouw en restauratie van Amsterdam tot Wijk aan Zee. Jaargang 7 - nummer 1 - maart 2016

en

DRAAGKRACHT VOOR SAMENZANG De vijfkoppige Johannus Ecclesia-familie brengt koorzang en kerkelijke samenzang op een hoger plan. Elk op hun eigen manier nemen de vijf verschillende kerkorgels van Johannus de leiding in de veelstemmige zang. Bescheiden en resoluut, haast onhoorbaar en majestueus, romantisch ruisend en barok-uitbundig. De Ecclesia: een instrument dat tot in elke vezel een kerkorgel ademt.

Inhoud

4

pagina 3

Kerken in het Noorden Een bezoek aan de prachtige, eeuwenoude Mariakerk op een wierde in Oosterwijtwerd, zojuist gerestaureerd. Het mooiste compliment dat bezoekers kunnen maken: “Je ziet er niets van!”

Sterk voor de Piterkerk

10

Tussen rillen en puffen

15

Groene, gelovige jongens

De eerste dienst

Warm genoeg, maar

Energie is een van de

is al geweest in

niet te vochtig of

grootste kostenposten

de gerestaureerde

te droog. Isoleren,

op de begroting

Piterkerk van het

maar niet zo streng

van een plaatselijke

Friese Lippenhuizen.

dat vocht en warmte

gemeente of parochie.

De deuren gingen

ongedierte aantrekken.

Daarop besparen is

wijd open voor alle

Binnen het budget.

goed voor kerk én

dorpsbewoners. Randolph Algera maakte het

Verantwoord een kerk verwarmen is

milieu. KerkStroom kan helpen.

kleurontwerp.

een vak.

Een breder kerkblad

24

34

Refodomes

Kerknieuws

21

40

Parochies en

Met name binnen

Korstiaan van Vliet

gemeenten helpen

de reformatorische

zet ze voor u op een

om te communiceren

gezindte van de

rijtje: nieuwe kerken,

met 100% van hun

kerk verrijzen

gerestaureerde kerken,

achterban. Zowel

nieuwbouwkerken

gesloten kerken,

praktisch (opmaken,

en worden kerken

jubilea en bijzondere

drukken, bezorgen)

uitgebreid.

zaken in en rond het

als inhoudelijk. Dat doet De Zalige Zalm,

Kerkmagazine duikt in de kerkarchitectuur

gebouw. Van Amsterdam tot Wijk aan Zee.

bureau voor geloofscommunicatie.

van de reformatorische gezindte.

Jaargang 7 – nr. 1 maart 2016 Kerkmagazine verschijnt viermaal per jaar en wordt verspreid onder kerkrentmeesters, kosters, beheerders etc. in alle kerken in Nederland. Eindredactie Kees Posthumus Medewerker in dit nummer Korstiaan van Vliet, Marco van de Wetering en Brigitte Linskens.

Vormgeving Origin Media Venture Klaas van de Ketterij T 0118 - 606942 I www.originmedia.nl

Advertentie exploitatie Adtel Willem Swart T 0592 273 451 E [email protected]

Foto voorzijde Marco van de Wetering

Uitgever Helderblauw Postbus 209 3770 AE Barneveld T 0342 42 11 55 E [email protected] I www.kerkmagazine.nl KvK 08178996

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, digitaal of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. © 2016 – Helderblauw, Barneveld

uitgeverij & beursorganisatie

pagina 5

“

Als een bezoeker vraagt of de kerk

Müller-orgel na. De planken van de houten

nog gerestaureerd moeten worden?’,

vloer waren verwijderd en systematisch

dan is onze opzet geslaagd.”

opgeborgen. Na behandeling konden

Aan het woord is Christiaan Velvis,

ze precies op dezelfde plaats worden

bouwkundige in dienst van de Stichting

teruggelegd, op de vervangen vloerbalken.

Oude Groninger Kerken (SOGK). “Een

Daardoor blijft de vloer zijn uitgesleten

groot gevaar bij restauraties is dat je te veel

uiterlijk houden.”

doet. Wij waren hier heel terughoudend en wilden de sfeer behouden alsof ‘de tijd

Schilderwerk

heeft stilgestaan’. Als we het hele interieur

Een goed voorbeeld van de

ineens onder handen hadden genomen

terughoudendheid bij de restauratie is

en alles komt er spic en span uit te zien,

het schilderwerk. Het was geen kwestie

dan zou het gebouw behoorlijk aan sfeer

van ‘schuren en

verliezen.”

opnieuw lakken’.

Het werd behoedzaam maatwerk. Al het

Het houtwerk

houtwerk is plankje voor plankje bekeken,

werd nauwkeurig

gerepareerd en zo nodig vervangen. Het

onderzocht en

beeld van de kerk zoals deze was moest

alleen waar nodig

bewaard blijven. Inclusief de scheve bank

bijgewerkt. Nu

voor het koor en het scheefhangende

ontbreekt in de

klankbord boven de preekstoel uit 1666.

kerk het glanzend

Winter

Plank voor plank Een aannemer, een stukadoor/schilder, installateurs en meubelrestaurateurs werkten een jaar lang aan de restauratie van de Mariakerk in het Groningse Oosterwijtwerd. Kun je dat ook zien? Tekst: Beeld:

Kees Posthumus Kerkmagazine

Marika Meijer en Christiaan Velvis

perfecte houtwerk dat restauraties

Door de winterse kou reis ik op een

soms kenmerkt.

donderdagochtend in januari naar

De authentieke

Noord-Oost Groningen. Ik rijd het kleine

sfeer zou erdoor

dorpje Oosterwijtwerd binnen. Dat ligt

verloren gaan. Meer

in de gemeente Loppersum en telt circa

hierover in het

tweehonderd inwoners.

kader ‘Herenbank,

Het 13e eeuwse Mariakerkje staat er

kerkbank’.

prachtig bij, midden in de sneeuw. Tegen

De planken van

het hek leunt een uitnodigend bord:

het houten plafond

‘Open’. Veel fietsers en toeristen zullen er

zijn gebroken wit

vanochtend niet langskomen, bij min 5

van kleur. Het ziet

graden.

er zo ‘origineel’

Binnen tref ik Christiaan Velvis en Marika

uit dat je denkt het

Meijer, een van de vier leden van de

nog niet klaar is. “Wij hadden liever een

plaatselijke commissie. De Stichting

blauw plafond gehad”, zegt Meijer. Velvis

Oude Groninger Kerken werkt met deze

besloot anders: “Dit past hier beter. Er zijn

commissies bij alle kerken die in haar

al zoveel kerken met een blauw plafond.”

beheer zijn. De leden daarvan zijn ogen en oren voor de Stichting en zorgen

Kachel

voor dagelijks beheer, openstelling en

In de kerk hingen van oudsher zeven

activiteiten. Er zijn concerten en exposities

olielampen, die ooit waren vervangen

en recent vonden hier in Oosterwijtwerd

door witte bollen met elektrisch licht. Zij

een uitvaart en een huwelijksviering plaats.

verdwenen naar onbekende verten.

De Mariakerk is in dit verlaten Groninger

Meijer: “Jaren geleden ging een lid van

land een complete verrassing. Meijer:

de toenmalige plaatselijke commissie op

“Vorig jaar om deze tijd stond je in deze

speurtocht naar de verdwenen olielampen

kerk met je voeten in het zand, tussen de

en vond er twee in een boerderij in de

stenen. De kerk was helemaal leeggehaald,

buurt. Die hebben ze teruggekocht. Bij de

op het koorhek, de preekstoel en het

laatste restauratie zijn ze voorzien

“

Het was geen kwestie van ‘schuren en opnieuw lakken’.

Herenbank, kerkbank

Inrichten van Kerken

pagina 7

Meubelrestaurateur Jan Hendrik Polhijs en zijn collega Richard

Bij restauratie, renovatie en nieuwbouw

Meulenbeek schreven zich in voor de restauratie van de meubels in de kerk van Oosterwijtwerd. Zij wonnen de aanbesteding. Dat was bijzonder voor Polhuijs: zijn vader was predikant in het nabijgelegen Zeerijp en preekte ook in de Mariakerk. Al eerder werkte Polhuijs in deze kerk. Hij maakte het hek van de dooptuin verplaatsbaar, zodat er gemakkelijker ruimte kan worden gemaakt voor concerten en voorstellingen. “Alles wat er aan hout uit kon, hebben wij uit de kerk gehaald en gedemonteerd. Aan de circa twintig kerkbanken hoefde niet zoveel te gebeuren. Die werden bij ons opgeslagen. Van de meubels hebben wij alle verrotte delen afgezaagd en vervangen door nieuwe stukken eikenhout, die er op werden gelijmd. De

Kerk & Gemeente Noord 15 & 16 april Drachten

ene keer maak je het nieuwe onderdeel klaar voordat je het op het oude gedeelte lijmt. De andere keer breng je het nieuwe hout pas in vorm, nadat je het gelijmd hebt. Een bank kreeg een nieuwe zitting, een andere bank een nieuwe zijkant. Polhijs draaide nieuwe bollen voor onder en aan de preekstoel. De schilder bracht er weer kleur op. Je moet nu heel goed kijken wil je het verschil zien tussen oud en nieuw hout. “Wat oorspronkelijk scheef of uit het midden stond hebben we daar gelaten, bijvoorbeeld het wapenschild op de herenbank. Alleen de preekstoel hebben wij, in anderhalve dag, weer iets

St.-Piterskerk Ureterp

w w w. p i m v a n d i j k d e s i g n s . n l

tel: 0575-528803

Hagemeier adv bewonder de monumenten V8v.pdf

N R DA

50 MEE

r Jaa

ERV

G ARIN

meer in het lood proberen te krijgen.

1

18-02-16

Hoe ver ga je bij een restauratie? Ik onderscheid tussen een 16:10

constructieve en een esthetische restauratie. Neem een antiek kabinet, waarvan de laden niet meer lopen en de deuren niet meer dicht kunnen. Bij een constructieve restauratie doe je

Van Lierop

wat nodig is om ervoor te zorgen dat alles weer loopt en dicht kan. Maar de scheuren en butsen blijven zichtbaar. Bij een

Conserveert & Herstelt Hout | Verdrijft Vocht

esthetische restauratie pak je ook dat laatste aan en ziet het

Van Lierop

meubel er weer keurig uit. In Oosterwijtwerd is gekozen voor de constructieve benadering. Het verval van de kerk is nog steeds zichtbaar, je blijft goed zien dat de kerk gebruikt is. Dat is een benadering waarin ik mij goed

Van Lierop

kan vinden.” C

www.polhuijsvandenouweland.nl

M

Y

CM

MY

CY

Een gezonde kijk op onroerend goed Onderzoek op (hout)aantasting | Houtinsectenbestrijding Zwamsanering | Isochips®-kruipruimteisolatie | Vochtwering Kruipruimterenovatie | Houtrestauratie met epoxytechniek Heteluchtmethode | Zuurstofarmeluchtmethode Kelderafdichting | Inspectieabonnementen Vestigingen Noord: Alphen a.d. Rijn | Heerhugowaard | Assen | Vestigingen Zuid: Boxtel | Echt | Mechelen (B) |

www.vanlierop.nl Van Lierop

Van Lierop

0172 43 35 14

0411 63 26 47

CMY

Basiliek Sint Bavo Haarlem Pieterskerk Leiden Kasteel De Haar Nieuwekerk Amsterdam Villa Jongerius Utrecht Hervormde Kerk Groede

R.K. Lourdeskerk Bergen op Zoom Hervormde Kerk St. Maartensdijk Gereformeerde kerk Andijk Cunerakerk Rhenen Hervormde Kerk Biervliet en vele anderen

K

Glasatelier Hagemeier bv

van energiezuinige LED-verlichting. Er kwamen zes eenvoudige hanglampen

buisverwarming voor de voeten.

een kaarsje bij kunnen aansteken. Aan de achterkant van het koorhek, aan

bij.” Halverwege in het midden hangt

Koor

een statige 19e eeuwse kroonluchter

Het koorgedeelte of apsis kan

met informatiemateriaal. Daarnaast

met echte kaarsen.

afzonderlijk worden verwarmd. De

staat een kaartenstandaard met dubbele

Halverwege het middenpad staat een

plaatselijke commissie hoopt dat het

ansichtkaarten in enveloppen. Marika

grote gasgestookte kachel. Een lange

regelmatig gebruikt gaat worden,

Meijer maakte er de foto’s voor, van

pijp verdwijnt door het plafond naar

bijvoorbeeld door een koor of een

de kerk en van de omgeving. Ook de

boven. De kachel bleef staan, vanwege

meditatiegroep. Dat zou goed kunnen:

lokale VVV verkoopt de kaarten.

het beeld, maar doet geen dienst

de akoestiek is er perfect, de sfeer

Dat bezoekers welkom zijn, hadden

meer. De kerk wordt nu verwarmd

is ingetogen. Er hangt een recent

ze al eerder gemerkt. Direct na

met een nieuwe Cv-ketel op zolder en

gemaakte Maria-icoon, waar bezoekers

binnenkomst zagen zij rechts

de koorzijde, staat een lage boekenkast

Pagina 9 pagina 9

Collectebonnen

In verbinding met jouw gemeente

een beproefd systeem tablet

smartphone

TV

luisterkastje

computer

SLECHT TER BEEN?

MET KERKDIENSTGEMIST.NL STA JE STERK...

Graag informeren wij u vrijblijvend over mogelijkheden en fiscale voordelen van het gebruik van collectebonnen ten gunste van uw kerk. Tevens ontvangt u modellen en een bestelformulier. De waarde van de bonnen bepaalt u zelf. Informeer en bestel bij:

Thema Media collectebonnen

KERK TV NU OOK IN

Ruim 1.200 kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: 0570-572211 of [email protected].

Postbus 2096, 2002 CB Haarlem tel (023) 517 83 28 fax (023) 55 333 50 [email protected] - www.collectebonnen.nl (onderdeel van StyleMathôt, grafimedia-specialist)

Kerk, vergaderzaal of kantoor inrichten? SPECIALIST IN: 

Geluidsinstallaties voor spraak en muziek



Beeldinstallaties projectie/LED schermen, camera’s en regie



Ringleidingsystemen



Kerkradio en KerkTV via internet



Lichtinstallaties



Podia en lessenaars

 

Complete en gebruiksvriendelijke bediening van o.a. licht, beeld en geluid

Bel voor een afspraak! HOEKMAN Kantoor & Project

Uw partner in complete kantoor- en (kerk) zaalinrichting

Als u kiest voor Hoekman dan kiest u voor kwaliteit en design. Bent u toe aan een nieuwe inrichting, uitbreiding of vervanging van uw kerk-/vergaderzaal, consistorie of kantoor maak dan kennis met het ruime aanbod. Ook voor uw studeerkamer. Het ruime assortiment, de verschillende stijlen, kleuren en materialen in combinatie met een deskundig advies maken een afspraak de moeite waard. Vindt u ‘t tijd voor een persoonlijk adviesgesprek? En bij u op locatie? Geen enkel probleem, bel of mail voor een afspraak met Piet Hoekman.

Verhuur van o.a. beeld- en geluidsinstallaties, licht en podia

Mariakerk De kerk in Oosterwijtwerd is een van de

een tafeltje met thee, koffie, soep en

Cv-ketel en liggen er pasgetrokken

oudste bakstenen kerken in Groningen en

heet water. De passanten worden

leidingen.

gewijd aan Maria. Zij werd er vereerd en

uitgenodigd iets te gebruiken. De kerk

dat leidde tot bedevaarten naar het dorpje.

wil een plek van gastvrijheid zijn.

De kerk staat op het hoogste punt van een

Eredienst Voordat de SOGK de kerk kocht,

wierde. Dat is een kunstmatig opgeworpen

Keuken

heuvel om bij hoog water een droge plek

Voordat je de kerkruimte betreedt,

Gemeente Maarland. De kerkelijke

te houden. De bouw vond plaats van de

zijn er links een kleine keuken en een

belangstelling was teruggelopen tot

tweede helft van de 12e eeuw tot begin 13e

smal toilet, alleen geschikt voor slanke

een minimum en in 1997 werd de kerk

eeuw.

mensen. Rechts leidt een trap naar

buiten gebruik gesteld.

Het is een één-beukige bakstenen kerk met

het orgelbalkon, met een eenvoudig

Later werd de kerk overgedaan aan

een halfrond inspringend koor. In 1665

huisorgel van Christian Müller. Aan

de SOGK. Tegenwoordig wordt er

viel de vrijstaande toren bij de kerk om,

weerszijden van het orgel, op de

een enkele keer door de protestantse

toen er dagenlang werd geluid bij de dood

reling staat een eenvoudige metalen

gemeente Maarland een morgengebed

van stadhouder Ernst Casimir. Hij werd

constructie met een gordijntje. Het is

of vesper gehouden. Veel inwoners

niet herbouwd, maar vervangen door een

onduidelijk waar deze voor dienen,

van Oosterwijtwerd beschouwen het

dakruiter, waarop een windwijzer met het

misschien weet een van de lezers van

gebouw niet meer als kerk, aldus

Ripperda-wapen.

Kerkmagazine dat?

Meijer.

De Ripperda’s vormden een invloedrijke

Even hoger staat een uurwerk, dat

Mede door de terughoudende

familie. In het koor van de kerk bevinden

de torenklok en een kleurige klok

restauratie vertelt het interieur een

zich drie rouwborden voor de familie een

op de orgelgalerij laat lopen. Twee

ander verhaal, van acht eeuwen

zandstenen epitaaf voor Gijsbert Herman

docenten van de ambachtsschool

geleefd geloof. Meijer heeft haar

Ripperda. Onder het koor is de grafkelder

in Appingedam werkten van 1984

hart verknocht aan de kerk. Als zij

voor de familie.

tot 1994 met wisselende groepen

er ’s ochtends de deur open doet

In 1741 bouwde Christian Müller een

leerlingen aan een replica van het

voor bezoekers, begint zij in de apsis

huisorgel dat in 1845 in de kerk werd

oude uurwerk. Twintig jaar lang werd

met het zingen van het Magnificat.

geplaatst. Het werd in 1895 door Jan

het dagelijks opgewonden. Nu is het

“Magnificat anima mea Dominum”,

Doornbos gewijzigd en van een nieuwe kas

geëlektrificeerd. Het uurwerk uit 1681

vertaald: “Mijn ziel prijst hoog de

voorzien.

is nog te zien in de apsis.

Heer”.

was deze in bezit van de Hervormde

Op een bescheiden ladder gaat het nog

Bron: website plaatselijke commissie

T 0511 460 200 | W www.pthgroep.nl | E [email protected]

Noordzandstraat 34 - 4401 CG Yerseke - T: 0113 572907 M: 06 53154711 - E: [email protected] - www.piethoekman.nl

www.groningerkerken.nl

hoger, tot op zolder. Zelfs daar is het

Wat heeft een kerk meer nodig om

sfeervol, alsof de echo van de tijd er

een kerk te blijven, dan een dagelijks

nog klinkt. Onder de balken uit de 12e

gezongen loflied?

eeuw staat intussen wel een nieuwe

Pagina 11 pagina 11

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

Sterk voor de Piterkerk

Jan Quarré en Trea Abma

De eerste dienst is al geweest in de gerestaureerde Piterkerk van het Friese Lippenhuizen. Een paar weken later vierde heel het dorp de feestelijke heropening van haar kerk. Tekst: Kees Posthumus

D

e Piterkerk, gebouwd in 1743 en in

werden afgeschermd, om beschadiging te

bezit van de Protestantse Gemeente

voorkomen.

Lippenhuizen-Hemrik, was nodig toe

Quarré: “Om keuken en toiletten te kunnen

aan een grondige opknapbeurt. Er moesten in

realiseren moest ook de trap naar het orgel

delegatie ging een keertje kijken hoe hun orgel ervoor

De installatie moet nog goed ingeregeld worden. Wie nu

ieder geval een keuken en een toilet komen.

worden verplaatst naar de kerkzaal. Dat was

stond, op ‘restauratiebezoek’.

zijn hand boven de ingebouwde radiatoren houdt, voelt

Die had de kerk nooit gehad, bij gebrek aan

een behoorlijk ingreep, maar het is goed gelukt.

stromend water en afvoer. Als er water nodig

Langs de muur kon niet, dan zou de trap voor

Steigers

was, moest dat met een emmertje gehaald

een raam gaan en ruimte voor zitplaatsen

Op 25 april werd begonnen de kerk leeg te halen, een

hangt nieuwe LED-verlichting, in verschillende armaturen

worden uit het verenigingsgebouw aan de

innemen. Nu loopt de trap parallel aan de

drastische ontmanteling. Alles ging er uit, zelfs de vloer.

met drie spotjes.

overkant van de straat.

scheidingwand tussen het ‘facilitair gedeelte’ en

Abma: “Op een bepaald moment stond je hier met je

de kerkzaal.”

schoenen in het zand. Er waren wel dagen waarop ik

Kleuren

dacht: ‘komt dit allemaal wel weer goed?’. Er stond een

Als u ook het artikel over de Mariakerk in Oosterwijtwerd

Trap

een aarzelend stroompje lauwe lucht. Er werden nieuwe kabels getrokken. Aan het plafond

“Keuken en toilet zijn in ieder geval gelukt”,

Buitenkant

enorme steiger in de kerk, waardoor er aan het plafond

leest, is het contrast tussen de twee restauraties duidelijk.

zegt Trea Abma opgelucht. Samen met Jan

Van de drie aannemers die op het project

gewerkt kon worden. Het gewelf werd doorgeschroefd en

Quarré: “De meeste kerken die opgeknapt worden, gaan

Quarré is zij lid van de vierkoppige commissie

inschreven, kwam aannemersbedrijf De Jong

voorzien van een nieuwe stuclaag.”

terug naar originele elementen en kleuren. Wij hebben

die de restauratie begeleidde. “Als je de kerk

uit Workum met de laagste prijs. Toen hij begin

Ook de vloerdelen, aangetast door houtworm en deels

voor eigentijds en multifunctioneel gekozen. Je ziet hoe

binnenkomt, is links een nieuwe keuken

januari 2015 zijn bouwcontainers neerzette bij de

verrot, werden verwijderd, opgeknapt of vernieuwd. Er

fris en eigentijds het geworden is.”

geïnstalleerd, op de plaats van een kleine,

ingang van het kerkhof, was voor heel het dorp

kwamen nieuwe, verstevigde vloerbalken. Onder de vloer

Dat komt onder andere door de gebruikte kleuren. Alleen

geïmproviseerde consistoriekamer. Daar zit

duidelijk dat de restauratie begonnen was.

werd isolatie aangebracht.

de preekstoel en de tegenoverliggende herenbank zijn nog

aan de zijde van de kerkzaal een uitgifteloket

Buiten werden loszittende stenen weer vast

in, afgesloten door twee openslaande deurtjes.

gemetseld en voegen zo nodig hersteld. De

Verwarming

Volgende week gaan we er op uit voor kopjes en

afvoergaten van de vier oude en verwijderde

Voor deze restauratie werd de kerk verwarmd door vier

veel nieuwe kleuren, op voorstel van kunstschilder en

een koffiezetapparaat.

gaskachels werden weer dichtgemetseld en

grote gaskachels, waarvan er twee al stuk waren en de

restaurateur Randolph Algera uit Heerenveen. Het gewelf

in oorspronkelijke staat en niet opnieuw geschilderd. Verder kreeg de voorheen vooral bruingetinte kerk

netjes afgewerkt. Waar nodig werd de onderste

andere hard aan vervanging toe. In het bestek van de

is weliswaar wit, maar er zit een tintje blauw in. Dat zorgt

Rechts, op de plaats van een rommelhok,

muurband hersteld en geschilderd.

restauratie was gekozen voor verwarming door middel van

ervoor dat de witte ribben duidelijk uitkomen. De wanden

zijn nu twee toiletten, waarvan een als

Op 19 januari werd het Van Damorgel uit 1859

ventilatoren. Daar is uiteindelijk niet voor gekozen.

zijn ook wit, maar dan met een tintje groen.

gehandicaptentoilet kan dienen.”

gedemonteerd door de Gebroeders Van Vulpen.

“De oude lambrisering werd vervangen en achter

Over wat Algera leidde bij het kiezen van nieuwe kleuren,

Sanitair en keuken vroegen om de aanvoer van

De pijpen verdwenen in keurig gemerkte kisten

de nieuwe zijn nu de convectoren geplaatst. Aan de

leest u in de kadertekst ‘Kleuren voor de kerk’.

water en de afvoer van vuil water. Dat bracht

en werden vervoerd naar hun werkplaats in

muurkant zit daar isolatie achter. Op het orgelbalkon staat

het nodige graafwerk met zich mee, over de

Utrecht. De onderdelen werden nagekeken,

de nieuwe Cv-ketel.”

Kosten

begraafplaats rond de kerk. Sommige grafstenen

onderhouden en waar nodig vervangen. Een

Buiten vriest het nog net en de kerk voelt koud aan.

De restauratie kostte ruim 400.000 euro. De kerkelijke

Pagina 13 pagina 13

Bij kerkelijkdrukwerk.nl kunt u o.a. een kerkblad, liturgie, flyer of poster laten drukken.

In verbinding met jouw gemeente

tablet

smartphone

TV

luisterkastje

computer

Vaste lage prijzen en geen verzendkosten. Productie in eigen huis en binnen 24 uur gereed.

OP VAKANTIE?

VER WEG EN TOCH DICHTBIJ...

Kleuren voor de kerk Restaurator Randolph Algera uit Heerenveen ontwierp het kleurenplan voor de kerk in Lippenhuizen. Zijn uitgangspunten daarbij waren: de architectuur van

Vraag de speciale kortingscode aan. Ga naar kerkelijkdrukwerk.nl/actie

UW

het gebouw benadrukken en historische elementen

KERKB LAD

GRATI S GEDR U

behouden. Algera: “Het gewelf mocht niet van kleur veranderen,

KT

dat was duidelijk gesteld door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Men wilde alle ornamenten overschilderen. Dat heb ik afgeraden. Mijn advies: niets aan doen, want al die verflagen veroorzaken verlies van detail. De ornamenten aan het gewelf komen nu wel beter uit, omdat ik aan het wit van het

Achterwetering 31, Schoonhoven | 0182 - 305200

plafond een puntje blauw heb toegevoegd. Zonder dat

KERK TV

zou je wit op wit krijgen en zou het gaan opvallen dat

NU OOK IN

verruimt, het is de lucht.

Ruim 1.200 kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: 0570-572211 of [email protected].

Smitsair adv. 190 x 130

05-01-2016

09:59

de ornamenten niet geschilderd zijn. De kleur blauw

SNEL

BINNEN 24 UUR GEREED

EENVOUDIG

OVERZICHTELIJK BESTELSYSTEEM

VOORDELIG VASTE LAGE PRIJZEN

Pagina 1

-JETsystemen

Toepassingsgebieden JETsystemen; • • • • • • • • • • • •

fabriekshallen en lashallen, magazijnen en distributiecentra, voedselverwerkende industrie, sporthallen en zwembaden, concertzalen, theaters en discotheken, multifunctionele evenementenhallen, winkels, bouwmarkten, atria en binnentuinen, kantoorruimten, scholen, klaslokalen, horeca, kerken.

gemeente droeg zelf € 75.000,-- bij, opgebracht door

Aan de dagkant (de rondboog rond het raam – red.)

allerlei acties onder de slogan ‘Sterk voor de Piterkerk’.

voegde ik ook een puntje blauw toe. Dat versterkt

Gemeenteleden en andere dorpsbewoners konden onder

daar onopvallend de binnenkomst van het licht. De

andere een renteloze lening verstrekken. Dat bracht tot nu

achterwand en de lambrisering kregen een warme,

toe vijfduizend euro op.

zware kleur grijs. Dat zorgt als het ware voor een

De rest van het geld kwam uit subsidies, waaronder een

warme deken om je heen, ook als de kerk niet zo vol

grote bijdrage van ruim € 175.000,-- van de provincie

zit.

Fryslân in het kader van de stimuleringsregeling

Het verhoogde gedeelte van de vloer is lichter dan het

monumenten. Daar zat wel een tijdslimiet aan en de kerk

lage deel. Ook dat accentueert de architectuur.”

startte juist op tijd om die deadline te halen.

De kansel en de tegenoverliggende herenbank zijn niet

Om de begroting dekkend te krijgen werden verschillende

geschilderd. Het zijn de meest authentieke onderdelen

andere fondsen aangeschreven. Zo deed de kerkelijke

van het kerkinterieur, die moesten blijven zoals ze

gemeente een beroep op het plaatselijke Rabobank

waren.

Coöperatiefonds, dat een bedrag van € 12.500,--

“De andere banken kregen een oker kleur, die

beschikbaar stelde voor nieuwe stapelbare stoelen en een

samenhangt met de natuurlijk houtkleur van het eiken

verrijdbare kapstok.

van de niet geschilderde elementen. Het metaal van

Met bouwbedrijf De Jong werd afgesproken dat sommige

de versieringen zijn blauwgroen geschilderd, een kleur

werkzaamheden door vrijwilligers zouden worden

die uit het gewelf voortkomt. Hiermee benadruk ik dat

uitgevoerd. Die sjouwden de kerk leeg, groeven sleuven,

het metalen toevoegingen zijn uit een ander tijdvak.

haalden het interieur uit elkaar, herstelden het toegangspad,

Het orgel is geschilderd in drie tonen, die net iets

grondden vloerplanken en maakten de kerk schoon toen de

afwijken van de okerkleur van de meubels. Zo laat ik

bouwvakkers vertrokken waren.

zien dat het orgel een op zichzelf staand element is.”

Erop, eronder

LUCHTDISTRIBUTIE OP MAAT

Smitsair JETsystemen B.V. Tel. 0297-564455

Algera om in blauwgroen de omtrek van panelen te

Quarré: “Het is voor een kleine kerkelijke

schilderen. Het is een herinnering aan panelen die

gemeente als de onze een enorme opgave om zoiets te

daar ooit waren aangebracht. Zo wordt ook de historie

realiseren.

van de kerk zichtbaar gemaakt.

Met 55 leden zijn onze financiële draagkracht

• PROJECTMATIGE AANPAK • LUCHTVERDELING OP MAAT • SNELLE INSTALLATIE • LAAG ENERGIEVERBRUIK

Fax 0297-569296

• WEINIG TRANSPORTKANALEN NODIG • TOCHTVRIJ EN HOMOGEEN KLIMAAT • HOOGINDUCEREND SYSTEEM •

e-mail: [email protected]

en de groep vrijwilligers beperkt. Met 30 tot 40 mensen in

internet: www.smitsair.nl

de zondagse diensten, tweemaal in de maand, zijn wij al

INCLUSIEF INBEDRIJFSTELLING • ONDERHOUDSVRIJ • GESCHIKT VOOR KOELING, VERWARMING EN VENTILATIE

Voor de grijze achterkant, de peiwand, adviseerde

www.art-decor.nl

pagina pagina 15 15

Verleng de levensduur van uw kerkmeubilair

Veelzijdig en al meer dan 38 jaar ervaring in het bestrijden van vochtproblemen: adviezen en onderzoek m.b.t. vochtbestrijding

herstoffering

injecteren (zowel constructief als waterdichtend) waterdicht maken van kelders en souterrains injecteren tegen optrekkend vocht bestrijden van vochtoverlast in kruipruimten hydrofoberen van metselwerk, beton en natuursteen betonreparatiesystemen renovatie- en restauratiepleisters houtworm-, schimmel- en zwambestrijding Postbus 409, 4600 AK Bergen op Zoom Telefoon: 0165 - 38 62 00 E-mail: [email protected] Internet: www.alphavochttechniek.com

Voor: Zorg Kantoor Overheid Horeca Onderwijs www.joustraherstoffering.nl Duurzaam - Sociaal - Besparen

blij. Gelukkig dragen ook dorpsbewoners die geen

naar Sinterklaas al jaren de slaapplaats van de Pieten.”

lid van onze gemeente zijn bij aan de kerk.

Bij de opknapbeurt is rekening gehouden met

Wij hebben er wel serieus over nagedacht om de

multifunctioneel gebruik. De stoelen zijn gemakkelijk

restauratie niet door te laten gaan. Dat zou ertoe geleid

verplaatsbaar en stapelbaar. Er is een nieuw podium

hebben dat de kerk op den duur niet meer gebruikt zou

aangebracht.

kunnen worden en verloren zou gaan voor het dorp.

Quarré: “Wij hopen op den duur ook onze liturgische

Daar hebben wij uiteindelijk niet voor gekozen. De kerk

meubels te vervangen. De huidige avondmaalstafel

hoort bij het dorp, vanouds, en er zijn genoeg mensen

is veel te groot en een obstakel als je het podium

van buiten de kerk met liefde voor het gebouw.”

wilt gebruiken voor een concert.” Er moet eerst weer

Abma: “Wij wensen en hopen dat de band tussen

gespaard worden. Dan kunnen ook de monumentale

dorp en kerk vanaf nu nog hechter wordt en daar gaan

predikantenborden een opknapbeurt krijgen.

we ons best voor doen. Er is een speciale commissie voor, met mensen uit de kerk en van buiten de kerk.

Intussen is de kerk ook geopend voor het dorp. Een

Ons ideaal is om onze Piterkerk te maken tot een

heuse Piterbattle bracht dorpsbewoners met een act op

ontmoetingsplaats voor heel Lippenhuizen.

het toneel. Opnieuw een volle kerk, zoals in de laatste

Er gebeurde al van alles, zoals een Moederdagfair, begin

jaren vaker het geval was geweest. Een goed begin van

mei, of de kerstmusical van de scholen hier op het dorp.

een hernieuwde band tussen dorp en kerk.

Ook niet onbelangrijk: de Piterkerk is in de aanloop

ALLEN KERKORGELS

Beursnieuws

pagina 17

in klank en kwaliteit niet te evenaren * * * * * * * *

film - vormgeving - websites

2016

15 jaar gratis garantie geen jaarlijks onderhoud indrukwekkende draagkracht standaard houten klavieren meer dan 300 plaatsingen gratis proefplaatsing duidelijke info- en offerte. referentie-adressen in uw buurt

NOORD

Kerk & Gemeente Noord 15-16 april - Fries Congrescentrum Drachten

ALLEN kerkorgel met 4 x 27 stemmen, speelklaar, inclusief BTW

€ 14.750,=

UNIEK: 4 digitale stemmen op uw pijporgel pedaal, speelklaar, slechts

€ 1.950,=

Kerkenbeurs Drachten: opgefrist en uitgebreid!

Allen Organ Benelux / Loonstra Orgels, Westergeest - Staphorst Tel. +31(0)511 - 44 44 13 / 06 - 53 43 63 93

www.originmedia.nl

www.allenorganbenelux.com

Veilig Uniek

uw vermogen verdient

• veiligheid • exibiliteit • vast rendement van 5%

V

ermogensbeheer vraagt om een weloverwogen balans tussen veiligheid, exibiliteit en rendement. Zeker als het een kapitaal van minstens € 100.000 betreft. Van Dam, Van Dam & Verkade biedt haar klanten een vast en gegarandeerd rendement van 5%. Dit aantrekkelijke rendement kan zij bieden door te beleggen in goed, gunstig gelegen en optimaal verhuurd commercieel vastgoed op goede, gewilde locaties in Duitsland, Nederland en de V.S.

Contact

Bent u op zoek naar een ideale combinatie van veiligheid, exibiliteit en rendement voor uw vermogen? Vraag dan nadere informatie of maak een voor u vrijblijvende afspraak voor een persoonlijke toelichting op de mogelijkheden.

Van Dam, Van Dam & Verkade B.V.

Herengracht 74 | 1051 BR Amsterdam | 020 - 48 96 500 [email protected] www.vandamvandamverkade.com

Flexibel Persoonlijk Gegarandeerd Ruime ervaring Unieke zekerheid Sterke portefeuille

Persoonlijk betrokken Maximaal klantgericht

“Toen wij de Kerkenbeurs Noord Nederland in 2015 overnamen,

Geen fratsen

wisten wij waaraan we begonnen!” Aan het woord is Marco van

Een vakbeurs voor kerkelijk beheerders moet ook over

de Wetering, directeur van de beurs Kerk & Gemeente. In 2008

beheerzaken gaan. Daarom zijn nagenoeg alle stands verhuurd

was hij degene die de eerste kerkenbeurs in Nederland bedacht

aan leveranciers van kerken. Een enkele andere stand met reizen

en organiseerde.

en boeken maakt het geheel compleet.

Hij vervolgt: “Kerkenbeurzen zitten ons in het bloed, het is het

Naast een interessante beursvloer is een actueel en informatief

mooiste werk dat er is. De kerkenbeurs in Drachten kennen

programma zéér belangrijk. Geen commerciële praatjes, maar

wij. Daar was ruimte voor verbetering. Omdat het een kleine

vakmensen die begrijpen waarom het gaat in kerken. Die weten

markt is, moet je wel precies weten waarmee je bezig bent. Door

wat belangrijk is voor een kerkrentmeester, beheerder, koster,

ons vakblad Kerkmagazine staan wij in zeer nauw contact met

bestuur enz.

leveranciers en vele kerken.”

Bij het ter perse gaan van dit blad waren onderstaande exposanten al bekend. Rients Faber Art Decor KKG / KKA Goede Orde Smitsair Jetsystemen Kerkenplatform Stoov Evang. Boektiek Levend Water Platform Kunst in de Kerk Vermeulen Lichtarchitectuur Boekbinderij Kok Pagedal Inferno Audio Visueel Kerkomroep / sIKN

Archiefbureau Ruerd de Vries Donatus PTH Groep Bouwbedrijf S.D. van der Vegt Piet Hoekman Flynth Israël Idoed Reizen Tau Audio Solutions Muziekmakerij Harry van Wijk Kerk Stijladvies Vellema Torenuurwerken KAAder Kerkadvies Pim van Dijk Designs

Donatus Verzekeringen Dominass Hagemeier Van Dam, Van Dam & Verkade Kerken verantwoord verwarmen KerkStroom Orgelmakerij Steendam Kerkdienstgemist.nl Triple-E Dekker Uitgeverij & Drukkerij Kerkmagazine Vriesia Glas Jurriëns Bouwbedrijf

Audio Specialist Vereniging Restauratie Noord Dinant Vochtbestrijding Hoekstra Bedrijfshygiëne Restauratoren Vereniging Noord Smash Sound Het Geluidburo Schaapsound Casala Offex Kerkinrichting DWA Advies Van Hoogevest Architecten

Bekijk de website voor actuele informatie over onderwerpen en tijden van de workshops.

Gratis entree als u via de website registreert met code KGN2016KM!

www.kerkengemeente.nl

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

Tussen rillen en puffen Warm genoeg, maar niet te vochtig of te droog. Isoleren, maar niet zo streng dat vocht en warmte ongedierte aantrekken. En dat allemaal binnen het budget. Verantwoord een kerk verwarmen is een vak. Tekst: Kees Posthumus

pagina 19

Zachte prijs Limpens-Neilen brengt in kaart welke eisen en wensen mens, gebouw en interieur stellen aan het binnenklimaat, en dus aan de verwarming. Van Middelkoop werkt uit hoe je aan die eisen en wensen kunt voldoen. Voor alle duidelijkheid: zij geven advies en ondersteunen de opdrachtgever in zowel het voortraject, als bij de uitvoering en tijdens het gebruik. Van Middelkoop: “Vaak vragen kerkrentmeesters als eerste en enige hun vaste installateur om een nieuwe installatie aan te leggen. Die heeft vaak geen idee van de specifieke problemen en mogelijkheden. Soms is het iemand uit de gemeente zelf. Hoe verstandig is dat? Kun je in dat geval zakelijk en desnoods

O

kritisch reageren wanneer er iets mis is? Ik krijg helemaal argwaan als het

moment de handen ineen.

Onlangs werkte Kerken Verantwoord Verwarmen aan een advies voor een

Het zijn bouwfysisch-akoestisch adviseur Dionne Limpens-Neilen en Arie

monumentale kerk. Drie opties werden uitgewerkt: vloerverwarming in

van Middelkoop, installatie-adviseur. In hun werk voor kerken zagen zij

combinatie met luchtverwarming, diffuse luchtverwarming en vloerverwarming

problemen ontstaan, omdat dikwijls een van de twee deskundigheden

gecombineerd met zetelverwarming.

ontbrak bij de aanleg van een nieuwe installatie. Dat kon beter, dachten

Daarbij kwamen steeds drie vragen aan de orde. Hoe hoog is de investering?

zij.

Wat gaat het onderhoud kosten? Hoeveel energiekosten zullen we moeten

p de beurs voor Kerk en Gemeente in maart 2015 zag een nieuw bedrijf het licht: (Kerken) Verantwoord Verwarmen (KVV). Twee adviseurs die voorheen afzonderlijk werkten, sloegen op dat

Wat gaat er mis zonder bouwfysisch advies?

‘voor een zacht prijsje’ kan. Bij zachte prijsjes hoort zacht werk.”

Zetelverwarming

opbrengen? Limpens-Neilen: “Het kan zijn dat je binnen zo hard moet stoken om het warm

Limpens-Neilen: “Dan ontbreekt kennis van het behoud van materialen.

te krijgen, dat het onverantwoord wordt voor het materiaal en het interieur

Dat is bij het verwarmen van monumentale kerkgebouwen van essentieel

van de kerk. Dan komt bijvoorbeeld een optie als zetelverwarming in beeld,

belang. Het gevolg? Corrosie van metalen, schimmelvorming, condens op

als aanvulling. Comfort is in ieder geval niet een warm hoofd en koude voeten.

glas-in-lood, uitdroging van hout. Denk aan het orgel, dat onherstelbaar

Een koud hoofd vinden mensen meestal geen probleem, zolang het aan de

beschadigd kan worden als de luchtvochtigheid niet goed is. Dat zorgt

onderkant maar warm is. Daar zorgt zetelverwarming voor.”

voor hoge restauratiekosten. Ik heb het zien gebeuren. Vaak focust men op de luchttemperatuur: hoe warm kunnen we het

Stap voor stap

krijgen? Buiten beeld blijft dan bijvoorbeeld de omgevingstemperatuur

Van Middelkoop: “Vaak begint zo’n proces direct met de keuze voor een

en de luchtvochtigheid. Of de koudestraling, die ervoor zorgt dat je het

installatie. Dat moet andersom. De eerste stap is: bedenk wat je wilt. Hoe

op een, twee meter van een koude muur koud hebt, al is het in de kerk

vaak wil je welke ruimte in je kerk verwarmen, voor hoeveel mensen? Alleen

nog zo warm. Aan de ene kant, waar je naast mensen zit, heb je het

op zondag, een keer, twee keer? Alle avonden? Of ook overdag, als je zalen

warm. Aan de andere kant, de muurkant, heb je het koud. Dat zit niet

verhuurt? Breng dat in beeld. Tweede stap: hoe komen we daar? Laatste stap:

comfortabel.”

keuze voor een installatie.

Wat gaat er mis zonder installatie-technisch advies?

Isolatie

Van Middelkoop: “Dan wordt soms de verkeerde installatie aangelegd.

Over isolatie van monumentale kerkgebouwen zijn de twee adviseurs

Bijvoorbeeld: radiatoren zijn in principe ongeschikt voor een gebouw

terughoudend.

met hoge ruimtes. Dat vraagt om een andere oplossing. Ook kan de

Limpens-Neilen: “Vaak richt je meer schade aan dan dat je er problemen mee

verwarmingscapaciteit te klein zijn, dan krijg je de kerk nooit goed warm.

oplost. Een gebouw moet kunnen ademen. Als je onverantwoord isoleert,

Het kan te lang duren voordat het warm is. Of de vloerverwarming moet

kun je last van condensatie in de isolatielagen krijgen. Beestjes vinden de

continu loeien, zonder dat het echt warm wordt. Of zoals vroeger: de

combinatie vocht en warmte aantrekkelijk. Daar komt nog bij dat de akoestiek

koster moet vrijdagnacht zijn bed uit om de verwarming aan te zetten

verandert bij het isoleren van de ruimte. Dit alles nog afgezien van de

voor de zondagochtend.

vergunningen die je nodig hebt voor de technische ingrepen bij het isoleren

Ik adviseer ook over de organisatie rond de aanleg van nieuwe

van een monumentaal gebouw.”

verwarming. Vaak laat de kerk een aannemer zelf een installateur kiezen die het werk kan uitvoeren. Hoe handig is dat? Welke invloed heb je zelf

Kerken Verantwoord Verwarmen

dan nog op het proces? En hoe zit het met meerwerk? Een goed advies op dit punt kan je verlossen van veel zorgen.”

www.kerkenverantwoordverwarmen.nl

Pagina pagina 21

Schaapsound; Thuis in Noord Nederland! Aduard Balk

Aldeboarn

Bedum

Cornjum

Blije

Ameland

Anjum

Boornbergum

Damwoude

Delfzijl

Appingedam Britsum

Baflo

Buitenpost

Donkerbroek

Drachten

Driezum Emmen Feanwâlden Groningen Haren Harlingen Heerenveen IJlst

Holwerd

Jelsum

Joure

Holwierde Koudum

Hommerts

Langweer

Hoogeveen Leek

Leens

Loppersum Makkum Marum Meppel

Noordburgum

Noordhorn

Noordwolde

Oppenhuizen Roden Roodesc hool Siegerswoude

Steenwijk

Steenwijker wold

Steggerda

Te r s c h e l l i n g T j a m s we e r T z u m Uithuizen

War ns

Wijnjewoude

Wol ve ga

Wor k um

Zuidlaren

Schaapsound is de leverancier voor spraak- en muziekinstallaties, liturgieprojectie en HD KerkTV

Groene, gelovige jongens

Robert den Ouden en Reinier van den Berg

Energie is een van de grootste kostenposten op de begroting van een plaatselijke gemeente of parochie. Daarop besparen is goed voor kerk én milieu. KerkStroom kan helpen. Foto’s: KerkStroom

D

uurzaam ondernemer Robert

SportStroom. Daar werk ik ook met

Reinier gaat al voor een fles wijn en een

den Ouden en weerman

vrijwilligers. De stap naar kerken is dan

bos bloemen naar Noord-Groningen om

Reinier van den Berg namen

gemakkelijk gezet, zeker ook omdat wij

zes vrouwen te vertellen over kerk en

het initiatief voor de onderneming

allebei afkomstig zijn uit het kerkelijke

klimaatverandering.”

KerkStroom. Hun insteek is even zakelijk

gemeenteleven. Bij kerken komt er een

als geïnspireerd door geloof. Het gaat net

geestelijk aspect bij. Reinier en ik geven

Collectief

zo goed om een lagere energierekening

lezingen, catechese of Bijbelstudie over

KerkStroom biedt kerken de mogelijkheid

als om verantwoord rentmeesterschap en geloofwaardig christen-zijn.

SportStroom Robert den Ouden: “Reinier en ik zijn al jaren vrienden en beiden actief christen. Vaak spraken wij over wat wij zelf konden bijdragen aan een duurzame

www.schaapsound.nl  Zwolle Ridderkerk Roermond                                                       038-­‐7851977                              0180-­‐414600                                                                0475-­‐336969                                                                              [email protected]                                                  

samenleving. Ik heb een energiebedrijf, waarin ik onder ander collectief energie inkoop voor sportverenigingen,

“

goed rentmeesterschap.

Goedkoper groene stroom: laaghangend fruit

om collectief goedkoper groene stroom in te kopen. Moeilijk is het niet, vindt Den Ouden. “Op onze website vul je een Jip- en Jannekeformulier in en voeg je het contract met je huidige energieleverancier bij. Daaruit kunnen wij opmaken hoe gemakkelijk of moeilijk het is om het contract op te zeggen en over te stappen. Mijn bedrijf koopt eens in de maand tegen een gunstig tarief energie in en

Pagina 23 pagina 23

In verbinding met jouw gemeente

tablet

smartphone

TV

luisterkastje

computer

BIJ ZIEKTE...

MET KERKDIENSTGEMIST.NL BEN JE NIET ALLEEN...

KERK TV

GoedeOrde helpt kerken en gemeenten om goede digitale rentmeesters te zijn, door ze te ondersteunen met Kerkgeheugen: een digitale en online oplossing speciaal voor kerken en gemeenten om slimmer, veiliger en duurzamer met documenten, informatie en archief om te gaan.

NU OOK IN

Ontdek het! Start een proefperiode op goedeorde.nl Ruim 1.200 kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: 0570-572211 of [email protected].

biedt dat de ingeschreven kerken aan. Ja

heeft gezien. Je moet dat van te voren

de verwarmingsketel. Soms staat zo’n

natuurlijk, dat is groene stroom. Eerlijk,

beter in beeld brengen: wat is het effect

installatie afgesteld op warmte tijdens

ik heb nog nooit een kilowatt/uur grijs

ervan op je terugverdientijd?

twee erediensten op zondag, met een lage

geleverd.”

Kerken vragen ons om een offerte van

temperatuur voor doordeweeks. Vergadert

Den Ouden noemt dit ‘laaghangend fruit’,

een lokale installateur te beoordelen. Dat

er op woensdag een groepje in een te

een betrekkelijk gemakkelijke manier om

doen we graag.”

koud zaaltje en hup, de thermostaat

energiekosten te besparen.

VAN HOOGEVEST ARCHITECTEN BUREAU VOOR NIEUWBOUW EN RESTAUARATIE BUREAU VOOR CONSULTANCY BUREAU VOOR ARCHITECTUURHISTORIE KARIATIDEN meer informatie via onze website www.vanhoogevest.nl

nieuw kerkcentrum in de Zuiderkerk Enkhuizen

Bezoek ons op de kerkenbeurs in Drachten standnummer A110 meer informatie via www.kerkengemeente.nl

“

Het belangrijkste blijft: energie besparen.

Besparen

omhoog. Dat is verspilling, vanuit energie-oogpunt bekeken, dat kun je beter

Zonnepanelen

Een kerk kan goedkoper stroom inkopen.

anders regelen.”

Fruit dat hoger hangt en een zeer actueel

Een kerk kan zelf stroom opwekken door

KerkStroom heeft goed zicht op allerlei

onderwerp in kerken: de aanschaf van

zonnepanelen. Maar het belangrijkste

subsidieregelingen inzake duurzaamheid,

zonnepanelen. KerkStroom adviseert

blijft: energie besparen.

waar ook kerken een beroep op kunnen

kerken die plannen hebben om

Den Ouden: “Wij helpen kerken om hun

doen.

zonnepanelen op het dak te leggen.

energieverbruik in kaart te brengen en

Den Ouden benadrukt dat het een

te onderzoeken waar besparing mogelijk

Tot nu toe gaat het vooral om het

onderwerp is waar veel bij komt kijken:

is. Soms hebben ze geen idee waar de

kerkgebouw. KerkStroom geeft ook

“Er moet nog flink wat water door Rijn

schoen wringt. Dat is per kerk anders.

inzicht in de manier waarop individuele

stromen, voordat kerken massaal aan de

Wij voeren een bouwkundig onderzoek

gemeenteleden kunnen bijdragen aan

zonnepanelen gaan.”

uit, waaruit blijkt waar de energielekken

duurzaamheid. Kom eens met de fiets

Soms mag het gewoon niet. Geen

zitten en wat er beter, zuiniger kan.

naar de kerk. Trek eens een jas aan,

overheid zal toestemming geven om

Dat kan isolatie zijn, van spouwmuren,

dan kan de verwarming in de kerk

zonnepanelen te plaatsen op een

of door dubbele beglazing. Dat kan gaan

lager. Douche eens wat korter. Doe je

monumentale kerk. Of het moet uit het

om energiezuiniger verlichting. Waarbij

boodschappen duurzamer.

zicht zijn, waarbij uit het zicht vaak ook

LED wat mij betreft voor kerken nog niet

Alle kleine beetjes helpen en bijdragen

uit de zon is.

zaligmakend is. Zo is het van grote hoogte

aan een duurzame samenleving is een

Soms is de terugverdientijd te lang. Den

te zwak om bij te kunnen lezen. Het kan

zaak van geloof, aldus Van Ouden en

Ouden: “Een kerk is een ANBI-instelling

ook gaan om een betere afregeling van

Van den Berg: “Een gemeente is immers

en kan 50% energiebelasting terugvragen.

pas echt geloofwaardig als ze met zorg

Dat maakte de prijs per kilowatt/uur

omgaan met de schepping en goede en

betrekkelijk goedkoop, waardoor de

oprechte rentmeesters zijn.”

terugverdientijd van zonnepanelen oploopt. Dan is iedereen blij met de zonnepanelen op het kerkdak, maar blijkt achteraf dat de installateur dit aspect over het hoofd

www.kerkstroom.nl

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

pagina 25

Een kerkblad voor heel de achterban Parochies en gemeenten helpen om te communiceren met 100% van hun achterban. Zowel praktisch als inhoudelijk. Dat doet De Zalige Zalm. Tekst: Kees Posthumus

D

e communicatie van een

medewerkers bieden is een mix van vorm

ook samen een parochieblad gaan maken.

parochie of gemeente beperkt

en inhoud. Om te beginnen: de vorm.

De werkwijze van Van der Lans en Holl

zich in de praktijk vaak tot de

Het bureau biedt via een portal op

blijkt hiervoor uitstekend geschikt. De

actieve kern. De volle breedte van de

internet een digitale omgeving waarin

samenwerking tussen redacties heeft een

geloofsgemeenschap blijft buiten beeld.

redacties hun eigen blad maken.

gunstige invloed op de gemeenteopbouw.

Een redactie is zich dat dikwijls niet eens

ParochiemagaZIN heet de versie

Mensen leren elkaar beter kennen.

bewust.

voor rooms-katholieke parochies,

Laetitia van der Lans van De Zalige

kerkmagaZIN heet de versie voor

Drukken

Zalm, bureau voor geloofscommunicatie,

protestantse gemeenten. Beide zijn er in

Het is de hoofd- of eindredacteur die de

maakt het mee. Regelmatig trekt zij het

twee formaten: A4 en B5. De redacties

afzonderlijke pagina’s en uiteindelijk

land in om redacties van kerkbladen te

kiezen zelf het formaat van hun blad,

het gehele blad vrijgeeft om gedrukt te

adviseren.

lettertypes, de omvang, de plaats en

worden. Dat drukken gebeurt centraal in

lengte van rubrieken, het gebruik van

België.

titels, tussenkoppen en streamers, et

Van der Lans: “Op drieëntwintig

Van der Lans: “Mijn startvraag is: wat

cetera.

maandagen in een jaar voor 12:00 uur

is jullie missie, wat willen jullie met

De Zalige Zalm adviseert en ondersteunt

kunnen redacties hun blad afronden. Wij

het kerkblad? Vaak is het antwoord: wij

waar nodig. Redactieleden krijgen om te

kozen voor een maandag, zodat er in het

willen iedereen bereiken. Mijn volgende

beginnen een ‘knoppentraining’ van 2,5

weekend nog aan het blad gewerkt kan

vraag is dan: lukt dat met het blad dat je

uur. Die wordt verzorgd door Marcel Holl,

worden.

nu maakt of is daar een ander blad voor

de echtgenoot van Van der Lans met wie

Hier op kantoor downloaden wij het

nodig?

zij dit bedrijf startte (zie kader).

eindresultaat, doen een laatste check en

Jargon

In de praktijk blijkt dat het bestaande

sturen alles naar de drukker. Die drukt in

kerkblad veel kennis veronderstelt,

Kerkfusies

die mensen aan de rand van de kerk

Van der Lans: “Een onbeperkt aantal

jaren zijn tientallen katholieke en

niet hebben. Weet iedereen wat eerste

redactieleden kan tegelijkertijd aan een

protestantse kerken gebruik gaan maken

communie of belijdenis is? Wat de

nummer werken, ieder aan zijn of haar

van onze service. Op dit moment zien

ziekenzalving is, of de classis? Er wordt

eigen pagina. De hoofdredacteur verdeelt

wij de grootste groei bij de protestantse

jargon gebruikt, het is te veel gericht

de rechten. Hij of zij bepaalt wat de

gemeenten.”

op interne informatie en te weinig op

afzonderlijke redacteuren mogen doen

mensen en hun geloof. Wij kunnen

binnen het blad.

Bezorgen

redacties helpen hun blad af te stemmen

Zo kan iemand verantwoordelijk worden

Al die bladen worden met een busje

op hun missie: de vaste kring van

voor een van de rubrieken, bijvoorbeeld

vanuit Gent naar Roosendaal gebracht en

de actieve kern blijven bedienen en

een column of een commentaar bij de

van daaruit verder verspreid. De bladen

tegelijkertijd de breedte zoeken. Dat wil

Bijbel. In de portal staat de deadline,

kunnen per parochie of gemeente centraal

iedereen, maar vaak komt het er niet

zodat iedereen weet wanneer het af moet

op een adres worden bezorgd, door

van.”

zijn.”

DHL, waarna een parochie of gemeente

In de rooms-katholieke kerk in Nederland

het blad bij de abonnees brengt. Een

fuseren momenteel veel parochies tot

kerk kan ook kiezen voor rechtstreekse

grotere parochies. Dat zorgt ervoor dat zij

verzending per post aan de individuele

Opmaaksysteem De hulp die Van der Lans en haar

een keer al onze bladen. In de afgelopen

pagina 27 RELISOUND www.relisound.nl [email protected] 0113-229519 Smithweg 1.28 4462 HC Goes

De Jong uw specialist in kerkinrichting

abonnees. Bezorging vindt plaats op de

met een bekende Nederlander, een

jongerenrubriek? Laat vooral jongeren

dinsdag in de daaropvolgende week.

Bijbelrubriek. Binnen het abonnement

zelf aan het woord.

De tarieven bestaan uit een

kun je zoveel keuzepagina’s gebruiken

Als wij redacties op dat spoor zetten,

basisabonnement en een prijs per

als je wilt of nodig hebt.

blijken zij buitengewoon creatief om

exemplaar. De Zalige Zalm zorgt voor een

Van der Lans: “Een nieuwe ontwikkeling

andere wegen te bewandelen. Zonder

offerte op maat, als u meer wilt weten.

betreft advertenties. Er bestaat landelijke

overigens hun eigen identiteit geweld

Om een idee te krijgen: in een oplage van

belangstelling om in de lokale kerkbladen

aan te doen. Een goed voorbeeld is de

1.000 exemplaren kost een A4-formaat

te adverteren. Denk daarbij onder andere

Hervormde Gemeente van Oudewater-

65 cent per nummer en een B5 46 cent,

aan goede doelen en Oikocredit, de

Hekendorp. Zij maken een prima,

inclusief BTW.

organisatie voor microfinanciering. Deze

toegankelijk kerkblad, dat 100 % past bij

Van der Lans: “Voor € 5,-- kan elk kerklid

advertenties zijn nu digitaal beschikbaar

de manier waarop zij kerk willen zijn.”

een jaar lang elke maand een blad op de

voor de redacties. Wanneer zij een

mat hebben. Dat is ongeveer de prijs van

advertentie plaatsen, krijgen zij korting

Missionair

twee pilsjes!”

op hun drukwerkfactuur.”

Voor de Protestantse Kerk in Nederland

Helpdesk

Toegankelijk

Dankzij de knoppentraining en

Zodra de redacties klaar zijn met hun

Gemeenten werden getraind om een

de gebruikersvriendelijkheid van

bladen, zorgt De Zalige Zalm ervoor dat

missionair kerkblad met een vorm en een

het programma kunnen de meeste

technisch en logistiek alles goed komt

inhoud, die ook aantrekkelijk zijn voor

redacties probleemloos werken met

rond het kerk- of parochieblad: drukken

mensen van buiten de kerk.

ParochiemagaZIN of kerkmagaZIN.

en bezorgen. Daarnaast helpt zij het blad

Van der Lans: “Het was een prachtig

Zo kun je op het scherm snel zien

inhoudelijk toegankelijk te maken voor

project. Wij werden er erg blij van, omdat

of een foto geschikt is om in druk te

een groot publiek, alle leden van de kerk.

het naadloos aansloot bij de missie

verschijnen. Mocht je desondanks in

“Samen met de redactie kijken wij

van ons bedrijf. De resultaten waren

de problemen komen, dan voorziet De

naar het blad met de ogen van iemand

positief en mensen waren erg tevreden

Zalige Zalm in een helpdesk.

die aan de rand van de kerk staat.

over onze aanpak. Dat heeft ertoe geleid

Wie voor het kerkblad een abonnement

Leg uit wat je doet, wat er gaande is

dat de Protestantse Kerk in Nederland

afsluit, kan gebruikmaken van kant-en

in een kerk. Vermijd jargon, schrap

samen met ons honderden protestantse

klare-keuzepagina’s. Maandelijks is er

afkortingen. Veronderstel niet te veel

gemeenten uitnodigen om in 2017 hun

Bedankt voor uw deelname!

een verse set aan pagina’s, tekst plus

kennis. Plaats liever een mooi interview

kerkblad missionair te maken met het

Ruim 3.500 kerken en kloosters hebben zich inmiddels aangesloten bij het inkoopcollectief Energie Voor Kerken.

foto’s, zoals een Bijbels recept, een

van een betrokken parochiaan dan een

project ‘kerkmagaZIN’.”

rubriek voor kinderen, een interview

verslag van het kerkbestuur. Wil je een

Sint Jacobskerk in Vlissingen

KerkTV, beamer en scherm en een nieuwe geluidinstallatie geïnstalleerd In samenwerking met Kerkomroep zenden zij in Full HD uit.

RELISOUND www.relisound.nl [email protected] audio & video

0113-229519 Smithweg 1.28 4462 HC Goes

DE BETROUWBARE PARTNER

Energie voor kerken

Dankzij uw deelname kopen we gezamenlijk voordelig groene energie in bij Greenchoice, de energieleverancier van het collectief.

Uw voordelen

• Scherpe groe ne energietarie ven • Uitstekende contractvoorw aarden • Transparante dienstverlening • Optimale pers oonlijke servic e

Ook interesse? U kunt maandelijks instappen in het collectief. Kijk voor meer informatie op www.energievoorkerken.nl of neem contact op met Sonja Boer van Hellemans Consultancy: 030 767 01 21 / [email protected] Het collectief Energie Voor Kerken is een initiatief van CIO-K in samenwerking met energie adviesbureau Hellemans Consultancy.

Fonteinkerk Dokkum Bocksmeulen 35, Dokkum T 0519 - 57 19 67 www.dejongkantoormeubilair.nl

werkte De Zalige Zalm in 2015 aan een pilot rond ‘het missionaire kerkblad’.

Theologen in zaken

De bijzondere combinatie van theologiestudie, werken in

Van der Lans en Holl studeerden beiden aan de Katholieke

met twee benen in de kerk, brachten hen ertoe te starten

Theologische Universiteit Amsterdam. Daar specialiseerden

met ‘De Zalige Zalm’. De naam ‘zalm’ werd gekozen, omdat

zij zich in Theologie en Media. Beiden werkten daarna voor

deze vis tegen de stroom inzwemt. “Dat moeten mensen

radio en televisie.

die binnen de kerk aan communicatie werken ook dikwijls

Van der Lans (1965) was verslaggever, presentatrice en

doen.”

eindredacteur betrokken bij televisieprogramma’s als

De toevoeging ‘zalig’ duidt op het roomse sausje, beiden

Soeterbeeck en Studio RKK. Van 2009 tot 2013 was zij

zijn van huis uit katholiek. Het bureau, gevestigd in

woordvoerder van bisschop De Korte.

Deventer, richt zich op de volle breedte van de kerk.

de mediapraktijk en actief zijn als kerkelijke vrijwilligers,

Holl (1966) werkte op de afdeling Godsdienst van de KRO en was onder andere eindredacteur van KRO De Wandeling. Daarnaast regisseerde hij jarenlang de KRORKK-eucharistievieringen op televisie.

www.dezaligezalm.nl www.protestantsekerk.nl/kerkmagazin

Pagina 29 pagina 29

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

Kerkganger in beeld Overschakelen van kerkradio naar kerktelevisie geeft technische uitdagingen. En dwingt een kerk na te denken over de privacy van kerkgangers.

V

Foto’s: Relisound

orig jaar zond een kerk in

In huizen en kantoren mag je ervan uitgaan

Nederland een uitvaartdienst

dat je niet gefilmd wordt, die ruimtes gelden

uit via kerktelevisie. Een van de

als privé. De kerk is een openbare ruimte,

nabestaanden was daar niet blij mee: mag

maar de wet stelt dat je er daar, vanwege

dat zomaar?

het bijzondere karakter van een kerk, van

De man stapte naar de media, die er een

uit mag gaan dat er niet gefilmd wordt. Bij

nieuwsitem van maakte. Hij vertelde dat hij

kerkradio is dit veel minder een probleem.

niet op de hoogte was dat de uitvaartdienst

Geluid alleen leidt niet tot herkenning van

Gemeenteleden krijgen dan een

Beamer

de uitvaartleider, laat dit niet over aan

via het internet uitgezonden werd en dat

individuele personen.”

wachtwoord, waarmee zij toegang krijgen

Vaak is er een verband tussen de beelden

de voorganger. De begrafenisondernemer

tot beeld.”

voor kerktelevisie en de beelden die op het

heeft een meer zakelijke verhouding met

beamerscherm verschijnen.

de familie en kan dit punt op een goed

hij, overmand door emoties, niet goed had kunnen reageren toen uitzending per

Beleving

televisie terloops ter sprake kwam.

Bij kerktelevisie ligt dat anders. Sommige

Stoelenplan

“Maak afspraken met het beamerteam.

moment ter sprake brengen. Zendt de

De plaatselijke voorganger kwam aan het

kerkgangers vinden het, om welke reden

Wie met kerktelevisie een breder publiek

Wat brengen we in beeld? Als de gemeente

dienst alleen uit als de familie deze wens

woord. En Daan van Heteren, directeur

dan ook, niet wenselijk dat anderen op

wil laten zien wat er in de kerk omgaat,

zingt, wat laat je dan zien? De zingende

expliciet heeft bevestigd.

van Datacast Network, de operationele

televisie kunnen zien dat zij daar zijn.

kan niet volstaan met een wachtwoord

voorganger, de zingende gemeente, de

Het zou jammer zijn als een uitvaartdienst

partner van sIKN (Stichting Intermediair

Daarom moeten gemeenten en parochies die

voor beeld en een enkel shot van de

organist, de tekst van het lied? Als de

niet meer uitgezonden kon worden. Zeker

Kerkomroep Nederland).

hun kerkdiensten uitzenden nadenken over

voorganger.

voorganger bidt, breng je hem of haar

als het om oudere mensen gaat. Immers,

de consequenties hiervan.

Van Heteren: “Je kunt ervoor kiezen om

dan in beeld, ook als hij even naar zijn

oude mensen die overlijden hebben vaak

Wetgeving

“

Waarom begonnen kerken ook alweer met kerktelevisie?

Sint Jacobskerk in Vlissingen.

Van Heteren adviseert: denk erover na,

de dienst vrij toegankelijk uit te zenden.

tekst kijkt? Of film je een still van het

ook oude vrienden, die misschien niet

Voor Van Heteren was onder andere deze

praat er met elkaar over, maak afspraken,

In dat geval moet je afspraken maken

avondmaalstel, een gebrandschilderd

meer naar de kerk kunnen en het fijn

kwestie de aanleiding om zich verder te

communiceer erover. “Waarom begonnen

over de privacy, ook met de predikant en

raam, de bloemen?

vinden als ze er door kerktelevisie toch bij

verdiepen in wetgeving inzake kerktelevisie

kerken ook alweer met kerktelevisie?

gastpredikanten. Er was een gemeente

Zet de afspraken zwart op wit, maak

kunnen zijn.”

en privacy. Hij hoopt daarmee de vele

Om gemeenteleden die niet naar de kerk

waar de gastvoorganger de kansel

ze bekend bij de voorganger en bij

kerken die reeds beeld uitzenden of beeld

kunnen komen de dienst toch mee te laten

betrad en, volkomen onverwacht en

je gemeenteleden. Zorg dat je een

Van Heteren werkt vanuit sIKN aan een

uit willen gaan zenden een dienst te

maken. Je kunt ervoor kiezen om alleen de

onvoorbereid, recht in de camera keek.

bezwaarprocedure heb. Kijk eens per

document dat kerken helpt hun beleid

bewijzen.

predikant, priester en organist in beeld te

Hang een bordje op: wij maken opnames

jaar of je het nog steeds wilt zoals je ooit

inzake kerktelevisie en privacy op orde

Van Heteren: “De wetgeving rond

brengen. Dat is voor sommigen te weinig,

voor uitzending. Laat dat eventueel ook

afgesproken hebt.”

te krijgen. Hij verwacht dat binnenkort te

cameratoezicht is eenvoudig. In de openbare

als je mensen het gevoel wilt geven dat ze

zien via de beamer. Hang het stoelenplan

ruimte kun je gefilmd worden, wanneer

er nog steeds bijhoren. Zij willen ook andere

van de kerk ernaast en omcirkel het

Hoe moet het met de uitvaartdiensten,

daar een noodzaak voor is. Denk aan

gemeenteleden zien.

gedeelte dat niet in beeld komt. Daar kun

waarmee het denken over privacy mee

beveiligingscamera’s. Er moet dan een

Een van de opties is om het geluid

je gaan zitten als je niet op televisie wilt

begon?

bordje hangen: u wordt gefilmd.

openbaar te maken en het beeld besloten.

komen.”

Van Heteren: “Mijn advies is: overleg met

publiceren op de site van sIKN.

www.sikn.nl

Beleef de verbinding Kerkomroep.nl: meekijken en -luisteren via computer, tablet of smartphone! Kerkomroep.nl is dé site voor online kerkdiensten

uit

heel

Nederland.

Tweeduizend kerken zenden diensten

en vieringen uit via kerkomroep.nl. Onze

ambitie?

Alle

Nederlandse

kerken via de site én via de handige

app presenteren. In geluid en steeds vaker ook met beeld. Zo brengen we de kerk nog dichterbij!

Jouw kerk ook op kerkomroep.nl? Ga naar www.kerkomroep.nl en meld je vandaag nog aan!

www.kerkomroep.nl • [email protected]

al

oep r m o k r e K App ! s d a o l n w 65.000 do

Kerkomroep.nl

KIJK- EN LUISTERVERBINDINGEN VIA • INTERNET • KABEL • TELEFONIE

Bedrijfsnieuws

pagina 31

Restauratie Cunerakerk Rhenen Wie vanuit de Betuwe richting Rhenen kijkt, ziet de trotse toren van de Cunerakerk in de steigers. Een grootscheepse restauratie is gaande. Het project voorziet ook in een verbreding van het gebruik van de kerk, door herinrichting en uitbreiding. Straks moeten daardoor grotere ontvangsten mogelijk worden, zoals concerten. Van Hoogevest Architecten ontwierp voor de Cunerakerk een nieuwe aanbouw tegen de noordgevel. Dat geeft ruimte aan een ruime garderobe en toiletvoorzieningen. De uitbreiding is ontworpen als een gemetselde sculptuur waarin de naam Cunera in reliëf is toegevoegd. De verbinding met de historische kerkgevel is gerealiseerd via een glasstrook. Voor in de zuidbeuk van de kerk werd een nieuw keukenmeubel ontworpen met een uitgiftebalie. Momenteel wordt nog gewerkt aan de aanpassing van het bankenplan en het inpassen van nieuwe stoelen.

www.vanhoogevest.nl

Muziek in de Kerk Zoals je je kunt laten adviseren over verwarming of luchtbehandeling van de kerkzaal, zo kun je je ook laten adviseren over kerkmuziek. Bijvoorbeeld door Kerkmuziek voor Nu. Dat kan door middel van een praktijkcursus Muziek in de Kerk,

eld, e b n é d i u Gel kerk n e g i e w u in huis!

speciaal voor organisten en pianisten. Alle onderwerpen waar een organist of pianist op zondag tegenaan loopt, komen aan de orde. Pianozettingen, registreren op orgel, voor- en en naspel, repertoire van psalmen tot Opwekking.

sIKN

De cursussen vinden plaats op mooie locaties in diverse plaatsen in Nederland. De cursussen worden gegeven op zaterdagen en bestaan uit zeven lessen van anderhalf uur in kleine groepen en drie lessen van vijf uur in een grotere groep.

sIKN verbindt

Kerkmuziek voor Nu is opgericht door Harry van Wijk. Harry is professioneel musicus en speelt in de kerk De Kandelaar in Amersfoort. Hij werkt samen samen met professionele kerkmusici in het hele land. Kerkmuziek voor Nu is niet verbonden aan een kerkelijke richting. Kerkmuziek voor Nu wil kerken stimuleren en vooruithelpen om muziek te maken. U kunt er terecht voor: advies aan kerkenraden over muzikale zaken, de Praktijkcursus Muziek in de Kerk, workshops

Gemeenteleden die niet naar de kerk kunnen komen, kunnen de dienst of viering dankzij

kerkomroep

van sIKN toch meebeleven. Omdat de wensen en mogelijkheden met

betrekking tot techniek en budget voor iedere kerk uniek zijn, levert sIKN altijd maatwerk.

Meer weten over de kijk- en luisterverbindingen van sIKN?

sIKN

Bezoek onze website www.sikn.nl of bel 0182 - 750 520.

Wel zo vertrouwd! sIKN blijft verbinden

muziek voor Pasen en Kerst voor muziekgroepen en coaching organisten, pianisten, bands en koren.

www.kerkmuziekvoornu.nl

Kerkenbeheer actueel

pagina 33

Pilot veiligheid

Kerken vol betekenis

PKN ledenverlies

Groene Kerk

Handschrift Reformatie

Steenhouwers in nood

De pilot waarbij kerken gratis kunnen

Geen enkel monument in de West-

De Protestantse Kerk in Nederland verloor

Steeds meer Nederlandse kerken

In de Duitse deelstaat Thüringen is een

Langdurig uitstel van de restauratie van

worden gecontroleerd op veiligheid is

Europese cultuur is zo bestendig en zo vol

in 8 jaar bijna 300.000 leden. Tussen 1

kiezen voor duurzaamheid. De Groene

handschrift ontdekt dat de oudste bekende

de Eusebiuskerk in Arnhem kan ertoe

succesvol verlopen. Vijf deelnemende

betekenis als het kerkgebouw, vindt prof.

januari 2007 en 1 januari 2015 liep het

Kerkenactie brengt al deze kerken en hun

beschrijving van de geschiedenis van de

leiden dat gespecialiseerde steenhouwers

kerken krijgen binnenkort een scan van

S. de Blaauw, die op woensdag 17 februari

aantal lidmaten terug van 2.267.220 naar

inspanningen in kaart. Om van elkaar te

Reformatie bevat.

hun baan verliezen en vakkennis verloren

hun veiligheidssituatie.

2016 de tweede Kees Fenslezing hield in

1.969.755.

leren en anderen enthousiast te maken.

gaat.

de Rode Hoed te Amsterdam. De Vereniging voor Kerkrentmeesterlijk

De lezing, een hommage aan de rooms-

Dat is circa 13%, meer dan één-achtste

Op www.groenekerken.nl kunt u allerlei

In het manuscript uit 1535 beschrijft

Het gaat om kennis die noodzakelijk is

Beheer werkt hierin samen met

katholieke essayist Kees Fens (1929-2008),

deel. Het maandblad “Kerkbeheer” schreef

materiaal bekijken en bestellen om in uw

een onbekende rooms-katholieke auteur

om de restauratie tot een goed einde te

het Groningse bedrijf Deficare, dat

had dit jaar als titel ”De versteende

erover. Het blad schenkt uitvoerig aandacht

gemeente of kerk het thema duurzaamheid

de godsdiensttwisten die sinds 1517

brengen. Met deze boodschap confronteerde

landelijk actief is op het gebied van

droom: over de blijvende noodzaak

aan cijfers van de ontwikkeling van het

te agenderen. Sinds vorig jaar is er een

Duitsland verdeelden. Het 271 bladzijden

bestuurslid Petra van Stijn van de Stichting

veiligheidsmiddelen, trainingen en

van het kerkgebouw”. Kerkgebouwen

ledental, de kerkelijke betrokkenheid per

filmpje beschikbaar, te gebruiken tijdens

tellende handschrift is aangetroffen in het

Eusebius Arnhem de gemeenteraad begin

keuringen.

zijn ‘de eeuwenlange expressie van het

provincie, de leeftijdsopbouw, het aantal

bijeenkomsten in uw gemeente of parochie.

Thüringse Staatsarchief in Gotha, aldus een

dit jaar.

Na een oproep meldden voldoende kerken

geloof”, aldus De Blaauw, hoogleraar

gemeenten en het aantal predikanten in de

Groene Kerk organiseert workshops met de

mededeling van de Onderzoeksbiliotheek

Ze smeekte de stadsbestuurders om haar

zich aan voor een pilot. Deficare zal bij vijf

vroegchristelijke kunst en architectuur aan

Protestantse Kerk in Nederland. De cijfers

uitdagende titel ‘God in de supermarkt’. Die

Gotha van de universiteit van Erfurt.

op alle fronten te helpen om genoeg geld

kerken op bezoek gaan en in kaart brengen

de Radboud Universiteit Nijmegen.

zijn afkomstig uit de Statistische Jaarbrief

slaan goed aan. Een groeiend aantal kerken

Sinds het jaar 1517 zijn er ‘grote en

binnen te slepen om voortzetting van de

waar de veiligheidsrisico’s liggen. Dat

Het kerkgebouw weerspiegelt de

die eerder dit jaar door de landelijke kerk

willen hun leden helpen bij het maken van

wonderbaarlijke dingen’ gebeurd in het

restauratie te garanderen. Die restauratie

mondt uit in een rapport. Die aanpak wordt

verhoudingen tussen kerk en samenleving.

werd gepubliceerd.

verantwoorde, praktische keuzen. Deze

openbare leven, zo schrijft de auteur aan het

ligt nu stil als gevolg van geldgebrek. Er is

geëvalueerd. Als de deelnemende kerken,

Ook is het ‘de ontmoetingsplek van

Het aantal leden van de PKN bedraagt bijna

workshop kan daar goed bij helpen. Praten

begin van het handschrift. De belangrijkste:

zo’n 24 miljoen euro nodig. De Stichting

de VKB en Deficare tevreden zijn over de

levenden en doden, een exercitieterrein

12% van de totale Nederlandse bevolking.

over duurzaamheid en rentmeesterschap

er wordt steeds vaker in het Duits gepreekt.

Eusebius komt vooralsnog niet verder dan 2

aanpak, komt er een vervolg. Dan gaat de

voor menselijke creativiteit en ambitie, en

Friesland is de meest protestantse provincie

wordt in de workshop vertaald in dagelijkse

Daniel Gehrt, wetenschappelijk medewerker

miljoen aan geld van fondsen en bedrijven.

VKB deze vorm van dienstverlening voor al

daarom –vanwege de lange levensduur– een

met bijna 26% leden op het totaal van

termen en gezien de reacties uit het land

van de onderzoeksbibliotheek en ontdekker

‘De subsidiestromen vanuit de overheid zijn

haar leden inzetten.

reservoir van herinnering’.

de Friese bevolking. Tweede in deze

ook nog eens ‘zonder opgeheven vingertje’.

van het handschrift, noemt het document

nagenoeg tot stilstand gekomen’, verzuchtte

Het gaat erom dat kerken hun veiligheid op

De Blaauw schetste verschillende etappes.

rangschikking is de provincie Zeeland met

De website laat zien welke gemeenten en

‘van grote historische waarde.’ Het is enige

Van Stijn.

orde hebben en voortdurend alert zijn op

Van de eerste Romeinse kerkbasilieken,

ruim 19%. Noord-Brabant/Limburg en

parochies al het keurmerk ‘Groene Kerk’

jaren ouder dan de oudste beschrijvingen

‘We hadden er flink de vaart in met ons

mogelijke verbeteringen. Kerkrentmeesters

na de bekering van de Romeinse keizer

Noord-Holland scoren het laagst met resp.

kregen. Lokale initiatieven worden belicht.

van de geschiedenis van de Reformatie die

werk maar nu ligt alles grotendeels stil’,

zijn bij uitstek leidend in het nemen van

Constantijn, naar de middeleeuwse

3,1% en 5,3%.

Zo meldt Groene Kerk dat de hervormde

tot nu toe bekend waren.

constateert directeur Jan Slotboom van

initiatieven op het gebied van veiligheid. De

kathedralen. Met de Reformatie krijgen

Van het totaal aantal leden van de PKN ligt

gemeente (PKN) in Gouda Goverwelle, de

In vergelijking met de polemische

Slotboom Steenhouwers uit Winterswijk.

VKB ondersteunt kerkrentmeesters hierin en

duizenden kerken in Europa een andere

het accent qua leeftijd op de groep tussen

Oostpoortkerk, heeft besloten nog voor de

vlugschriften uit de Reformatietijd is de

Het ambachtelijk bedrijf heeft de taak om

denkt dat de pilot veiligheidszorg tegemoet

religieuze identiteit. Na de gelijkberechtiging

40 en 64 jaar: 35,8%. De lidmaten boven 65

zomer honderd zonnepanelen te plaatsen.

auteur opvallend zakelijk van toon. Daaruit

de kerk weer in vol ornaat te herrijzen. ‘Het

komt aan de wensen van colleges van

van de rooms-katholieken halverwege

jaar maken voor 30,5% deel uit van de PKN.

Zij verwachten hierdoor 50% van haar

blijkt dat hij waarschijnlijk geen geestelijke

grote werk aan de toren ligt nu stil. Dat leidt

kerkrentmeesters.

de negentiende eeuw herleeft het rooms-

De overige leeftijdsgroepen (t/m 19 jaar en

electriciteitsgebruik zelf op te wekken.

was, maar eerder een jurist.

bij ons tot gigantisch omzetverlies.’ Volgens

Over veiligheid schreef Kerkmagazine in het

katholicisme in de bouwkunst, met

van 20 tot 39 jaar) maken voor resp. 14,4%

De financiering van de panelen gebeurt

De ontdekking vond plaats bij de

Slotboom zijn de eersten die daaronder

vorige nummer. Klaas Hakvoort en Feike

rooms-katholieke architecten zoals Pierre

en 19,3% deel uit van het totaal. Het aantal

grotendeels via crowdfunding, waarbij

ontsluiting van de nalatenschap van de

leiden de mensen in opleiding. ‘Jongeren

Huijgen van Kerkhulpverlening helpen

Cuypers en Alfred Tepe. De Blaauw pleitte

gemeenten is tussen 2006 (1.816) en 2014

gemeenteleden voor 150 euro een paneel

lutherse theoloog en kerkhistoricus Ernst

kun je dan niet meer aan aan het werk

kerken bij het maken van een RI&E, een

voor herwaardering van kerken: „Laat het

(1.597) met ruim 200 sterk teruggelopen.

kunnen adopteren.

Salomon. Het handschrift is tot en met 5

houden. Dat zijn nieuwe mensen die juist

‘Risico Inventarisatie & Evaluatie’.

kerkgebouw ook in zijn religieuze identiteit

Het aantal dienstdoende predikanten nam af

juni te bezichtigen op Slot Friedenstein, als

heel belangrijk zijn voor ons beroep, want

voortbestaan als onvervangbaar bestanddeel

van 3.347 naar 2.707. Het aantal 50-plussers

onderdeel van een tentoonstelling over de

we zijn een uitstervend ras.’

in onze cultuur.”

onder hen neemt toe van 56 naar 69

Reformatie in Thüringen.

procent.

www.kerkrentmeester.nl www.kerkhulpverlening.nl

Bron: RD

Bron: VKB

Bron: www.groenekerken.nl

Bron: RD

Bron: Arnhemse Courant

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

pagina 35

Bescheiden aanwezig Binnen met name de reformatorische gezindte, verrijzen nieuwbouwkerken en worden kerken uitgebreid. Onlangs verscheen over die kerkgebouwen een boek. Kerkmagazine duikt in de kerkarchitectuur van de reformatorische gezindte. Door:

Korstiaan van Vliet

O

Grote foto toont De Hoeksteen van de Gereformeerde Gemeente in Nederland te Barneveld, inzet toont de Adullamkerk van de Gereformeerde Gemeente Barneveld-Zuid, in aanbouw (2008). Beide zijn ontworpen door Van Beijnum Architecten te Amerongen.

nlangs verscheen over deze kerkgebouwen

Grenzen

het boek ‘Vensters op refodomes’. Eén van

“Als architect denk je samen met de gemeente na over

uitgezonden. Dat leidt tot termen als megakerk of refodome.

de mede-auteurs van het boek is Mart Ros,

hun kerkgebouw. Is nieuwbouw echt nodig? Hoe groot

Terwijl het niet nodig is dat kerken door de omgeving als

oprichter en architect bij architectenbureau RoosRos in

moet de kerk eigenlijk worden? Een grote gemeente heeft

dominant worden ervaren.

Tips van Ros

Oud-Beijerland.

per definitie behoefte aan een grote kerk, maar er zijn

Kerkgebouwen hebben hoe dan ook zeggingskracht, positief

•

grenzen.

of negatief. De vraag is hoe kerken zich in de 21e eeuw willen

Bezin je op de vraag hoe je in de

Groei

Wil je een kerk bouwen of verbouwen?

Naar mijn overtuiging is een kerk met bijvoorbeeld 2.000

presenteren, naar hun eigen leden en naar de wereld buiten

eenentwintigste eeuw kerk wilt zijn en je

Ros schetst in de studiebundel de ontstaansgeschiedenis

zitplaatsen te groot. Werkelijk gemeente-zijn houdt in

de kerk. Als een visie op de betekenis van het kerkgebouw

wilt presenteren aan de samenleving.

van de reformatorische kerkbouw vanaf de reformatie.

dat de leden elkaar kennen. Dat er sprake is van een

ontbreekt, is de kans groot dat een gemeente met haar

Ros: “Kerken in de reformatorische traditie zijn de

op elkaar betrokken gemeenschap. Kijkend naar de

kerkbouw onbewust (hoge) drempels opwerpt of zich laat

afgelopen decennia regelmatig in het nieuws vanwege

toekomst zou een gemeentesplitsing in zo’n situatie

leiden door hypes of de waan van de dag.”

uitbreiding of nieuwbouw van hun kerkgebouwen.

zeker overwogen moeten worden. Persoonlijk geef ik de

Door natuurlijke aanwas groeien gemeentes uit hun jas.

voorkeur aan kleinere kerkgebouwen.

Uitnodigend

In andere gevallen is er sprake van splitsing van grote

Als je de praktijk van de reformatorische kerkbouw in de

Kerken moeten hun nieuw te bouwen kerken een

gemeenten, waardoor meerdere gebouwen nodig zijn.

afgelopen jaren overziet, kun je tot de conclusie komen

architectonische expressie geven, die uitdrukking is van de

In ons boek lees je over het multidisciplinair onderzoek

dat het vaak niet is gelukt om de eigen identiteit en

identiteit die ze vertegenwoordigen.

vorm van zelfgenoegzaamheid en

wat gedaan is in Barneveld, waar de afgelopen tien jaar

plaats in de samenleving architectonisch tot uitdrukking

Ros: “Massaliteit en dominantie moeten worden vermeden.

zelfvoldaanheid. Hoogmoed of grootsheid

te brengen. Ik veronderstel dat men zich vaak te weinig

Een open en uitnodigend karakter kan duidelijk maken dat de

staan op gespannen voet met aard en

heeft gerealiseerd dat het kerkgebouw niet uitsluitend

boodschap die in de kerken wordt gebracht, niet alleen voor

wezen van reformatorische kerkbouw.

de vergaderplaats van de geloofsgemeenschap is. Het

‘eigen’ mensen is.

is daarvan ook de visuele representatie in de openbare

Naast de primaire functie van de kerk, de woordverkondiging,

architect dat hij of zij de kerkgebouwvisie

ruimte.

moet ook invulling worden gegeven aan de betekenis voor de

zorgvuldig en vakkundig vertaalt in

Als kerkgangers en kerkenraden naar ‘hun’ kerk kijken,

wijk en buurt. Zo biedt de gewijzigde Wet op Maatschappelijke

ruimte, vorm en materiaal.

zien zij iets anders dan passanten en mensen die nog

Ondersteuning kerken nieuwe kansen, voor dagopvang

nooit over een kerkdrempel zijn gegaan.”

asielzoekers, een voedselbank, een kinderopvang.”

van de prediking’ essentieel is voor

In ‘Vensters op refodomes’ haalt Ros de visie van historicus

de reformatorische liturgie, kan het

James Kennedy aan: De christenheid “mag geen gemeenschap

begrip ‘eenvoud’ een wezenlijke en

“

Begrippen als megakerk en refodome klinken zo stigmatiserend.

Drempels

•

Vermijd pracht en praal, maak de (psychologische) drempel zo laag mogelijk.

•

Kies die architect die vooral in staat is deze visie van de gemeente te concretiseren.

•

•

•

Wees bescheiden. Vermijd iedere

Wees zorgvuldig. Verlang van uw

Streef naar eenvoud. Zoals de ‘eenvoud

drie grote reformatorisch kerken zijn gebouwd. Grote

Ros ziet de rol van het kerkgebouw als

zijn die ‘deuren en ramen stevig sluit’ maar dient op

beeldbepalende rol gaan spelen bij het

kerkgebouwen, die de vele kerkgangers van de grote

communicatiemiddel de laatste jaren genegeerd worden.

verschillende manieren, ook in de concrete zichtbaarheid van

nadenken over een kerkgebouwvisie.

gemeenten kunnen herbergen. Ik vermijd begrippen als

“Vooral door de hele grote kerken worden daardoor

het kerkgebouw, een duidelijk getuigenis af te leggen in het

Trefwoorden: ‘edele eenvoud’ en ‘stijlvolle

megakerk en refodome, dat klinkt zo stigmatiserend.”

onduidelijke, onbetekenende of zelfs verkeerde signalen

publieke domein’.”

soberheid’.

Pagina pagina37 37

Kerkmagazine jaargang 6, nummer 4

Kerken op het platteland

“

“We gaan vanmiddag niet somberen, negatief doen of zwartkijken.” Zo verwelkomde dagvoorzitter Peter Breukink de aanwezigen tijdens de studiemiddag Kerken op het platteland. Tekst:

Een Elfstedentocht schaatsen is heel wat makkelijker!

Marco van de Wetering

De bijeenkomst werd georganiseerd

Amsterdam

Appingedam

door de Rijksdienst voor het Cultureel

De eerste spreker was Duco Stadig,

“In het noorden van Groningen hebben

Erfgoed (RCE) in haar hoofdkantoor in

kerkrentmeester in de Protestantse

kerk en staat elkaar weer gevonden.”

Amersfoort. Het onderwerp is actueel:

Gemeente in Amsterdam. Deze grote

Deze uitspraak van Dr. Georg Harinck

naast 150 aanwezigen stonden er nog

plaats met veel kerken kent deels

(hoogleraar aan de Vrije Universiteit van

voormalige synagoge. Die begon echter te

It giet oan!

plannen zijn om een naastgelegen

50 mensen op een wachtlijst. Voor

dezelfde problemen als de kerken op het

Amsterdam) vormde de opmerkelijke

klein te worden.

Henk Kroes, oud-voorzitter van de

boerderij te kopen en te betrekken bij het

Kerkmagazine was Marco van de

platteland.

openingszin van burgemeester Rika

Besloten werd de Gereformeerde Kerk

Vereniging de Friese Elf Steden, is

klooster. Omwonenden wilden wel weten

Wetering erbij.

In de afgelopen jaren was Stadig

Pot van Appingedam. Zij vertelde over

te kopen van de PKN. Alvorens die kon

tegenwoordig voorzitter van de Stichting

hoeveel drukker het dan wordt en of dat

Henk Kroes, voorzitter Nijkleaster

betrokken bij de sluiting en het afstoten

de Damster Kerkencarrousel in haar

worden betrokken moest deze eerst

Nijkleaster in Jorwert. De Elfstedentocht

geen parkeerproblemen gaat geven.

Deelnemers aan de studiemiddag waren

van vier kerken. Eén kerk werd

gemeente.

worden gerestaureerd. Als tussenoplossing

mag dan dit jaar wederom niet doorgaan,

Dagvoorzitter Breukink merkte op dat

kerkelijk beheerders, ondernemers en

succesvol verkocht. Een tweede aan een

Appingedam telt 100 monumenten.

togen de vrijgemaakten daarom tijdelijk

kerkelijk werk in Jorwert doet dat wel.

het lijkt op een Elfstedentocht rijden; dan

mensen die onderdeel zijn van een

projectontwikkelaar met het voorbehoud

Burgemeester Pot stelde dat het van

naar de voormalige Rooms Katholieke

Geert Mak mag een nieuw boek gaan

moet je ook samenwerken. Waarop Kroes

stichting of burgerinitiatief tot behoud

dat er een sloop- en bouwvergunning

essentieel belang is geweest dat

Nicolaaskerk. De synagoge waar zij eerst

schrijven.

monter reageerde “Een Elfstedentocht

en herbestemming van een kerk in hun

kwam. Tijdens dat proces verklaarde

de gemeente ‘cultuurhistorie heeft

kerkten was inmiddels verkocht aan de

Nijkleaster is ontstaan in 2009 als droom

schaatsen is heel wat makkelijker!”

dorp.

de gemeente de kerk tot gemeentelijk

bestempeld als aanjager van de

Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK).

van Sietske Visser en Hinne Wagenaar.

In tien korte spreekbeurten werden

monument. Dat betekende het einde

stadseconomie’. Deze overtuiging

Het Multi Functioneel Centrum dat

Samen met de Protestantse Gemeente

verschillende kanten en mogelijkheden

van het verkooptraject.

creëerde een gunstig gesternte voor

behoort tot de Gereformeerde Kerk, is

Westerwert en de afdeling missionair werk

Nieuwe brochures RCE

onder meer kerken om samen met de

gekocht door de gemeente Appingedam

van de PKN werken de drie partijen sinds

Aan het eind van de studiemiddag

van het herbestemmen van kerken belicht door ervaringsdeskundigen. De

Compromis

gemeente op te trekken bij het zoeken

als ontmoetingsplek voor alle inwoners

2012 samen in de nieuwe pioniersplek.

presenteerde de Rijksdienst voor

onderwerpen werden onderverdeeld

Een ander gebouw trof hetzelfde

naar mogelijkheden voor restauratie,

van Appingedam. Dat verklaart de

Ook de onlangs gepresenteerde

het Cultureel Erfgoed twee nieuwe

in drie thema’s: De kerk tussen ziel en

lot: ook dit werd een gemeentelijk

ontwikkeling en herbestemming van

betrokkenheid van de lokale overheid bij

toekomstvisie voor de PKN ‘Kerk 2025’

brochures. De eerste brochure, getiteld

zakelijkheid, De ondernemer aan zet en

monument. Als compromis stond de

religieus erfgoed.

deze Damster Kerkencarrousel.

creëert een gunstig klimaat voor de

‘Parade van Plattelandskerken’, geeft

De burger aan zet.

gemeente Amsterdam toe, dat een

De betrokkenheid van de SOGK was van

plannen van Nijkleaster.

25 inspirerende voorbeelden voor het

Alle drie thema’s zijn bijzonder actueel

smalle strook aan de zijkant werd

Bij de kerkencarrousel in Appingedam

groot belang. Deze stichting bouwde in

Henk Kroes vertelt dat voor de stichting

in stand houden van kerkgebouwen.

en interessant. Hier focussen wij op het

gesloopt. Dankzij de 12 appartementen

zijn vier gebouwen betrokken:

haar 40-jarig bestaan een grote expertise

drie begrippen centraal staan: kerk, kroeg

De tweede brochure, ‘Help, onze kerk

eerste thema.

die toen konden worden gebouwd,

de middeleeuwse Nicolaikerk, de

op, waar het gaat om restauratie,

en klooster. Doel is een bezinningsoord

loopt leeg!’ is een handleiding voor

De voorwaarden voor succesvolle

kan de PG Amsterdam het kerkgebouw

voormalige Nicolaaskerk, de voormalige

herbestemming en exploitatie van

met maximaal 25 slaapplaatsen en

kerkbesturen die moeten anticiperen

herbestemming werden samengevat in

blijven exploiteren.

synagoge en de Gereformeerde Kerk.

kerkgebouwen.

daggasten.

op de leegloop van hun kerk. De

het adagium ‘Dromen, durven, doen’.

Conclusie: nauw contact met de

De kleine gemeenschap die Jorwert is (300

brochures zijn uitsluitend online

Alle sprekers onderschreven dit. Het

verkrijgbaar.

is ook minder een open deur dan het

burgerlijke gemeente vóór en tijdens een

Multifunctioneel

Burgemeester Pot gaf aan dat drie zaken

inw.), maakte zich daardoor zorgen over

verkoop- of herbestemmingsproces is

De Protestantse Gemeente bezat in 2009

belangrijk waren bij het denkproces om tot

mogelijke overlast. Kroes beaamt wat alle

lijkt. Talrijke initiatieven verzanden

van het grootste belang. Alleen al om te

nog twee kerken. Men koos ervoor om

de bijzondere ruil te komen. De kwaliteit

sprekers zeggen: “Betrek de omgeving en

en stranden in eindeloze discussies, in

onderzoeken of gebruik van het gebouw

uitsluitend de Nicolaikerk te blijven

van het gebouw, de functionaliteit ervan

oud-gebruikers zoveel mogelijk bij het

de kiem gesmoord door de angst voor

gezamenlijk met een andere groep in de

gebruiken. De Gereformeerde Kerk

en welke bijdrage het kan leveren aan de

proces van herbestemming.”

mogelijke leeuwen en beren.

gemeente mogelijk is.

vrijgemaakt gebruikte al sinds 1946 de

stad.

Bij Nijkleaster speelt mee dat er ook

www.toekomstreligieuserfgoed.nl.

pagina 39

tablet

smartphone

TV

luisterkastje

Tussentijds en daarna

vertrouwen is samen bouwen

In verbinding met jouw gemeente

Bureau voor Architectuur en Restauratie Bureau voor Consultancy Bureau voor Architectuurhistorie Kariatiden

computer

NIEUWSGIERIG?

De werkgroep ‘Tussentijd’ richt zich op de periode tussen de sluiting van een kerk en het vinden van een nieuwe, tijdelijke bestemming.

KIJK GERUST MEE...

Door: Brigitte Linskens Foto: VBMK

O

p 26 juni 2014 werd in Amersfoort de Agenda Toekomst Religieus Erfgoed gelanceerd. Deze Agenda is een initiatief

restauratie

van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). De

partijen die de verklaring ondertekenden, geven hiermee aan zich

nieuwbouw herbestemming herinrichting onderhoud historisch onderzoek KERK TV

NU OOK IN bouwadvies

Ruim 1.200 kerken vertrouwen op kerkdienstgemist.nl voor kerkradio en kerk TV. Neem contact op wat de mogelijkheden zijn voor uw kerk: 0570-572211 of [email protected].

de komende jaren te willen inzetten voor een goede toekomst van

Uw doelstellingen en ambities realiseert u met Flynth De adviseurs en accountants van Flynth ondersteunen verenigingen, stichtingen en kerkgenootschappen met onafhankelijke dienstverlening, duidelijke prijsafspraken en gefundeerd advies. Zo kan het bestuur zich focussen op het realiseren van haar doelstelling, terwijl Flynth ontzorgt. Flynth is gespecialiseerd in ANBI-instellingen, in het begeleiden van subsidietrajecten, het afgeven van controle-verklaringen en de inrichting van de administratieve organisatie. Flynth adviseurs en accountants te Urk, Vlaak 4 (0527) 68 16 41, [email protected] of neem voor meer informatie contact op met onze specialisten non-profit, 3811 BA Amersfoort Jan Baarssen 06-12 68 24 02 of Pieter Romkes 06-11 31 96 95.

Westsingel 9, 033 4631705 [email protected] www.vanhoogevest.nl | Ondernemen inspireer t | www.bouwenophistorie.nl

het religieuze erfgoed.

Tussentijd Zeven agendapunten, met aandacht zowel voor het gebouw als het interieur, worden in werkgroepen verder uitgewerkt. Aan de Vereniging van Beheerders voor Monumentale Kerkgebouwen in Nederland (VBMK) is gevraagd de werkgroep ‘Tussentijd’ voor te zitten. Bij deze werkgroep staat de periode tussen sluiting en het vinden van een nieuwe bestemming centraal. Wat doe je met een leegstaande kerk? Met deze vraag worden veel kerkbeheerders,

Voormalige gereformeerde kerk Nieuwveen.

omwonenden en andere actoren geconfronteerd.

Uw partner voor kerkmeubilair en inrichting op maat

Fiscaal advies voor predikanten & administratieve ondersteuning voor kerkenraden Drs. Arjan Pul RB Belastingadviseur • Gespecialiseerd in het verzorgen van aangiften en aanverwante fiscale zaken • Administratieve ondersteuning kerkenraden (salarisverwerking koster e.d.) • Netwerk voor kerkrechtelijke- en diaconale vraagstukken

Projectinrichting

Bekijk onze nieuwe Bekijk onze catalogus online online catalogus op of bestel hem via www.kerkmeubilair.com [email protected]

UBILAIR KERKME meubilair.com www.kerk

Kantoor-Showroom: Admiraal Helfrichweg 4 2901 AB Capelle a/d IJssel Telefoon 010-2844018 E-mail [email protected]

KERKMEUBILAIR

www.kerkmeubilair.com

Barneveld 0342 - 400 625

Rhenen 0317 - 615 686

vlkadviseurs.nl/predikanten

KEES POSTHUMUS V E R T E LT oude verhalen vroom en vrolijk opnieuw verteld in kroegen en kerken

Kwetsbaar

De kerkgebouwen kunnen onmogelijk allemaal multifunctioneel

Deze voorbeelden maken overigens duidelijk dat behalve de

worden gebruikt, dadelijk een fraaie herbestemming krijgen of

tussentijd ook de nieuwe bestemming van zeer tijdelijke aard kan

worden gered door particulieren of monumentenorganisaties. Een

zijn. Daarnaast laten zij zien dat kerkmeubilair en inventaris altijd

groot aantal kerkgebouwen is wel degelijk het behouden waard.

het meest kwetsbaar zijn. In de genoemde kerken rest er vrijwel

Hoe helpen we die de ‘tussentijd’ door? Al ontbreekt een

niets meer van.

perspectief op dit moment, op langere termijn kan zich een goede

Bij leegstand, maar ook bij een tijdelijke bestemming is het in

nieuwe bestemming aandienen.

goede conditie houden van het gebouw en van de nog aanwezige

Veere

interieuronderdelen van groot belang. Deze tussentijd geeft ruimte om onderzoek te doen naar een passende nieuwe bestemming. Het

Ook vroeger heeft een tussentijd meer dan eens de redding

vinden van nieuwe gebruikers, huurders, eigenaren, ontwikkelaars

van een kerkgebouw betekend. Voorbeelden daarvan zijn vele

en het matchen van alle betrokkenen is hierbij cruciaal.

klooster- en gasthuiskapellen die na de Reformatie overtollig werden en bestemmingen kregen als saaihal (gebouw voor het

Jaarboek

keuren van saai, gekeperde wollen stof – red.), oorlogsmagazijn,

Het nieuwe Jaarboek van de VBMK sluit aan bij de werkgroep

krankzinnigengesticht of schermschool, voordat zij later

‘Tussentijd’. Het bevat bijdragen van personen en organisaties

heringericht werden als kerk.

die zich bezig houden met het behoud van kerkgebouwen.

De Grote Kerk van Veere kwam in 1800 leeg te staan, werd in

Casusbeschrijvingen uit het veld illustreren de grote mogelijkheden

1811 militair hospitaal, stond later weer leeg en werd in 2004 tot

van ‘Tussentijds en daarna’.

cultureel centrum bestemd. De Dominicanenkerk in Maastricht had

U kunt het Jaarboek (€ 8,00 incl. verzendkosten) bestellen door

vanaf 1805 allerlei functies, van stadsmagazijn tot fietsenstalling.

een e-mail te sturen aan [email protected]. Voor € 125,00 per jaar

In 2008 werd zij ‘de mooiste boekwinkel ter wereld’ werd.

bent ook u lid van de VBMK.

De Zuiderkerk in Amsterdam, gesloten in 1929, diende als

in kerkdiensten en vieringen op vrijwilligersavonden conferenties en symposia www.keesposthumus.nl

Behouden

opslagruimte, mortuarium, na 1950 voor tentoonstellingen en – na

Brigitte Linskens is secretaris van de VBMK.

restauratie en inbouw van galerijen – tot 2010 als gemeentelijk

(055) 522 12 26

informatiecentrum. Nu biedt de kerk ruimte aan congressen, recepties en culturele evenementen.

www.vbmk.nl

Kerkennieuws

Kerkennieuws

pagina 41

Sint Josephkerk A’dam

waar archeologen oude graven hebben

opnieuw afgehaald, 180 graden gedraaid en

GG Moerkapelle 175 jaar

laatste diensten in de Goede Herderkerk

De bouwwerkzaamheden zijn in december

De Sint Jospehkerk in Amsterdam wordt

gevonden, veroorzaken de vertraging.

teruggeplaatst.

De Gereformeerde Gemeente in

worden in het najaar van 2017 gehouden,

vorig jaar van start gegaan. Er kwam

een speelparadijs voor kinderen.

De gemeente Delft gaf toestemming

als de verbouwing van de Kruiskerk gereed

een woonhuis aan de achterzijde vrij,

Het is de nieuwe bestemming van wat

voor de bouw van ondergrondse

Herbouw kerk Hoek

Moerkapelle bestaat 175 jaar. Op 15 december 1840 deelde de hervormde

is. De kosten van de verbouwing worden

wat de kerkelijke gemeente kocht van de

ooit de eerste betonnen Rooms-Katholieke

faciliteiten, waarvoor volgens Delftse

De protestantse gemeente Hoek heeft de

predikant ds. L. Doedes tijdens de

begroot op maximaal 1,8 miljoen euro.

burgerlijke gemeente. Dat pand is gesloopt,

Kerk in Nederland was. De herbestemming

archeologieliefhebbers ruim 2000 graven

financiën voor de herbouw van haar kerk

kerkenraadsvergadering mee dat twee

van het bedehuis, gelegen in het stadsdeel

moeten worden geruimd. De Vereniging

met kerkverzekeraar Donatus rond.

leden zich wilden afscheiden. Er volgden

Noord-Hollandse subsidies

Bos en Lommer, wordt uitgevoerd in het

van Vrijwilligers in de Archeologie en de

er spoedig meer. Vervolgens ontstond er

De provincie Noord-Holland verleent in

300 vierkante meter. Om in vakantietijd

kader van een pilot van de Rijksdienst

Oudheidkundige Werkgemeenschap Delft

een gemeente waar –zeer waarschijnlijk– in

totaal ruim 4,9 miljoen euro subsidie voor

gasten een plaats te kunnen bieden,

van Cultureel Erfgoed voor Duurzame

heeft bezwaar gemaakt. De rechtszaak

1841 de eerste ambtsdragers zijn bevestigd.

de restauratie van 38 rijksmonumenten.

wordt het aantal zitplaatsen meer dan

Herbestemming.

diende in januari. Ondertussen is de kerk

De gemeente van Moerkapelle telt op dit

In 16 gevallen betreft het een kerk, of

verdubbeld van 150 naar bijna 400. Ook

nog druk bezig om geld voor de restauratie

moment 788 leden en 537 doopleden.

kerkorgel. Vorig jaar maakte de provincie

komt er een vergaderruimte op de begane

binnen te halen.

Foto: Jaap Sinke

Noord-Holland bekend dat ze ruim zes ton

grond, ter vervanging van de consistorie

uittrekt voor het opknappen van kerken

op de eerste verdieping. Verder krijgt het

Hinszorgel Appingedam De langverwachte restauratie van het

waarna de uitbreiding wordt gerealiseerd. De totale oppervlakte van de kerk wordt

Hinszorgel uit 1744 in het Groningse

Bergkerk in steigers

GG Nieuw-Beijerland

of voormalige kerken. Hier komen de

pand een invalidentoilet. De kosten van

Appingedam ging onlangs van start.

De Deventer Bergkerk wordt voor een

De nieuwbouw van de Gereformeerde

kerken: de voormalige hervormde kerk

de verbouwing bedragen zo’n 3,5 ton.

Het instrument wordt onder andere

kleine twee miljoen euro opgeknapt.

Gemeente in Nieuw-Beijerland legt

De Terp te Oudorp (100.249 euro), de

De gemeente heeft 68 (doop) leden en is

uitgebreid met een zelfstandig pedaal. De

De provincie Overijssel betaalt daar 1,1

gewicht in de schaal.

kathedrale basiliek Sint Bavo te Haarlem

vacant. Voor de zomer van 2016 moet de

werkzaamheden worden uitgevoerd door

miljoen euro aan mee.

(750.000 euro), de protestantse gemeente

uitbreiding klaar zijn.

de firma Reil uit Heerde, onder leiding

De gemeente Deventer doet 6,5 ton in het

Weesp en Driemond ( restauratie van het

Foto: Jac. Stark

van orgeladviseur is Stef Tuinstra. Met de

zakje. Onder meer de dakspanten van de

Daarnaast kreeg de gemeente toestemming

Bätzorgel 29.000 euro), de dorpskerk van

restauratie is een bedrag van bijna 5 ton

kerk moeten worden aangepakt. Daarnaast

voor de herbouw van de bevoegde organen

de protestantse gemeente te Blaricum

PG Schoonebeek

gemoeid.

krijgt de kerk klimaatvoorzieningen die

van de Protestantse Kerk in Nederland.

(26.143 euro), de rooms-katholieke kerk

De protestantse gemeente in het Drentse

meer tentoonstellingen mogelijk maken. De

Verder deelde de gemeente Terneuzen,

St. Joseph te Alkmaar (60.111 euro),

Schoonebeek gaat een van de twee in het

renovatie moet volgend jaar april klaar zijn.

waar Hoek onder valt, mee dat de

de protestantse Keizersgrachtkerk in

bezit zijnde kerkgebouwen verkopen.

bouwvergunning zal worden verleend.

Amsterdam (onderhoud; 31.165 euro),

Een grote brand op nieuwjaarsdag legde

de rooms-katholieke kerk De Weere te

RK-kerk Brummen Ondanks de vele bezwaren van

De

parochianen sluit de rooms-katholieke

Hervormd Grafhorst

Andreaskerk in Brummen haar deuren.

Pijn, verdriet en teleurstelling bij

het kerkgebouw in de as en verwoestte

Opmeer (156.461 euro), de hervormde kerk

kerkgangers en kerkenraad van de

een groot deel van de toren. De totale

te Dirkshorn (56.537 euro, zie foto), de

hervormde kerk te Grafhorst.

nieuwbouwkosten zijn geraamd op circa 2,3

rooms-katholieke kerk Oudorp te Alkmaar

Wegens de kosten die het gebouw met

miljoen euro.

(119.528 euro), de rooms-katholieke kerk

zich meebrengt is besloten om de deuren

St. Joseph te Velsen-Noord (70.665 euro),

in Grafhorst te sluiten. De gemeente komt

Leeuwarder brunchdiensten

momenteel op drie locaties samen, twee

De Evangelische Gemeente De Salvator

in IJsselmuiden, één in Grafhorst. De

in Leeuwarden biedt sinds kort wekelijks

kerktoren wordt niet minder dan 30 meter

Amsterdam (39.503 euro), de H. Josephkerk

hervormde gemeente is verdeeld in twee

brunchdiensten aan.

hoog en bestaat uit twee elementen van 47

te Amsterdam (221.783 euro), de zogeheten

wijkgemeenten en telt circa 2100 leden. Het

Deze vinden plaats na de reguliere

ton. Deze zijn onlangs geplaatst. Bij de kerk,

Ruïnekerk te Bergen (49.300 euro), de

Het besluit om per 1 februari de kerk

is nog onbekend wat er gaat gebeuren met

ochtenddienst. Met de dienst, die om

die 900 zitplaatsen telt, komt een pastorie

hervormde kerk te Bennebroek (70.806

aan de eredienst te onttrekken werd al in

het kerkgebouw in Grafhorst, dat dateert uit

12.00 uur begint, wil de gemeente

te staan. Het gebouw is een ontwerp van

euro) en het protestantse Witte Kerkje te

2011 genomen. Door sterk teruglopend

1962.

proberen mensen voor het geloof te

RoosRos Architecten.

Heiloo (25.000 euro).

euro. Na een halfuur brunchen begint de

Gereformeerd Nijkerk

GG Oosterend

kerkbezoek kon de parochie de

winnen. Toegangsprijs brunch is twee

de rooms-katholieke Bedevaartkerk te Heilo (28.063 euro), de protestantse Sloterkerk te

onderhoudskosten van de kerken niet langer

Torenspits Hilvarenbeek

betalen. Het plan is om de kerk om te

De spits van de eeuwenoude kerktoren

aanbiddingsdienst en daarna komt de preek.

In Nijkerk wordt een kerk verkocht en

De Gereformeerde Gemeente in Oosterend

Het gaat om de gereformeerde De

bouwen naar een gezondheidscentrum.

van de Sint Petruskerk in Hilvarenbeek is

Na de preek zingen de aanwezigen nog een

een kerk uitgebreid.

op Texel breidt haar kerkgebouw uit.

Mentekerk. Vanwege de ontkerkelijking is de

Foto: Michael van ’t Einde

door een restauratie nog schever komen

lied, waarna een ieder die weg wil, kan

De kerkenraad van de gereformeerde

gemeente niet in staat om beide gebouwen

te staan.

gaan. Napraten in groepjes kan ook.

kerk in Nijkerk heeft na overleg met de

aan te houden. De voormalige hervormde

Nieuwe Kerk Delft

De spits heeft volgens kerkbeheerder

gemeenteleden onlangs definitief besloten

kerk aan de Europaweg blijft in bezit van

De restauratie van de Nieuwe Kerk in

altijd al scheef gestaan. Maar zo scheef

om een van de twee kerkgebouwen, de

de protestantse gemeente vanwege de

Delft loopt waarschijnlijk één tot twee

als nu? Nee. Na de restauratie van het

Goede Herderkerk, te sluiten en te verkopen.

beeldbepalende locatie in het centrum van

jaar vertraging op.

kruis, de haan en de bol is vermoedelijk

De andere kerk, de Kruiskerk, wordt

het dorp.

Ingediende bezwaren tegen de bouw van

de bovenkant verkeerd teruggeplaatst.

uitgebreid om alle kerkelijke activiteiten

ondergrondse ontvangstruimten op de plaats

De bovenkant wordt er vermoedelijk

onder één dak te kunnen brengen. De

Kerkennieuws Fundering Sluipwijk

Kerk stond sinds 2012 te koop. Het

De fundering van het kerkgebouw

pand bracht met het aangrenzende

van de hervormde gemeente in het

gemeentecentrum 545.000 euro op.

Zuid-Hollandse Sluipwijk moet een opknapbeurt krijgen.

De Hoeksteen Veenendaal De hervormde wijkgemeente in Veenendaal hield op 31 december 2015 voor het laatst dienst in De Hoeksteen.

De kosten hiervoor bedragen 550.000 euro. De hervormde gemeente heeft inmiddels zo´n 300.000 euro bij elkaar gebracht. De speciaal voor deze opknapbeurt in het leven geroepen Stichting Behoud Kerkgebouw Sluipwijk spant zich met diverse acties

In 2013 maakte de algemene kerkenraad

in om de resterende 255.000 euro bijeen

bekend dat de gemeente van negen naar

te krijgen. Als de financiering rondkomt,

zes wijkgemeenten zou gaan. Vanaf 1

vervangen. Alle kleinere klussen die de

start de hervormde gemeente in het najaar

januari dit jaar vinden de diensten van de

Monumentenwacht had geïnventariseerd

van 2016 met het renovatieproject van de

wijkgemeente plaats in de Vredeskerk.

zijn uitgevoerd.

fundering. De Sluipwijkse kerk dateert van

De totale kosten bedroegen € 148.000. In

1863. Sinds 1993 heeft het kerkgebouw een

Kapel Weddesteyn Woerden

gemeentelijke monumentenstatus.

Kapel Weddesteyn in Woerden is sinds

hiervan door de Rijksdienst betaald, de rest

kort weer open, na een uitgebreide

is ingezameld onder de gemeenteleden en

Kerk Steenwijk verkocht

het kader van de BRIM-subsidie wordt 60%

restauratie.

aangevuld met een dotatie uit het bestaande

De monumentale Gereformeerde Kerk in

De restauratie werd uitgevoerd aan met

onderhoudsfonds.

Steenwijk is verkocht.

name de buitenkant van het bedehuis. Er

De PKN-gemeente heeft een 60-tal leden

kwam een nieuwe entree, nieuw voegwerk,

waarvan er om de week zo’n 40 kerken in

de kapel is geïsoleerd, het dak gerepareerd

het monumentale kerkgebouw

en het pand kreeg een schilderbeurt. In het

D o n a t u s v e r z e k e r t v e r t ro u w d o o k a l s e e n ke rk g e e n ke rk m e e r i s

bedehuis worden iedere zondag een rooms-

Correctie

katholieke en een protestantse eredienst

In het vorige nummer stond op pagina 35

belegd. De kapel is in 1959 gebouwd ter

een foto bij een bericht over de uitbreiding

vervanging van de oude kapel van het Sint-

van het kerkgebouw van de Gereformeerde

bouw een medisch centrum, een pastorie wordt ingericht

Franciscusziekenhuis, het eerste ziekenhuis

Gemeente Kamperland. Dat was niet de

in Woerden. Hij bleef sindsdien onderdeel

juiste foto.

als museum. Zo lang deze gebouwen geen commerciële

van verschillende zorginstellingen in Woerden. De Kapel is nu in bezit van een stichting.

Dorpskerk Wijk aan Zee In december is de 2e fase van de restauratie van de 15e eeuwse Dorpskerk

(Bouw)nieuws over uw kerk?

Veel kerkelijke gebouwen krijgen een nieuwe functie: een klooster wordt een conferentieoord, een kerkge-

functie krijgen, kan Donatus ze (blijven) verzekeren. Dat is goed nieuws, want Donatus verzekert al sinds 1852 kerken en kerkelijke gebouwen. Wij zijn een onderlinge

Meldt het ons:

verzekeringsmaatschappij en werken dus zonder winst-

[email protected]

oogmerk. Onze leden ontvingen de afgelopen tien jaar

In de gebouwen van de Overijsselse kerk

van Wijk aan Zee afgerond.

een premierestitutie van 40%. Interesse? Kijk op onze

komen zorgappartementen. De Protestantse

In twee jaar tijd is het achterstallig

website of vraag vrijblijvend de informatiefolder aan.

Gemeente Steenwijk moet op jaarbasis

onderhoud aan binnen- en buitenkant

100.000 tot 150.000 euro bezuinigen,

weggewerkt. Hierbij is het stucwerk van de

bleek eerder dit jaar uit een rapport dat de

westmuur achter het Maarschalkerweerd

commissie toekomst kerk maakte voor de

orgel vervangen, extern het muur- en

gemeente te Steenwijk. De Gereformeerde

voegwerk hersteld en al het daklood

w w w . donatus . nl

tel . 073 - 5221700

2016

NOORD

Kerk & Gemeente Noord 15-16 april - Fries Congrescentrum Drachten

Kerk & Gemeente Noord 2016 Vakbeurs voor kerkrentmeesters, beheerders, dominees, voorgangers, besturen, kosters etc.

Sinds 2009 is Kerk & Gemeente een begrip voor iedereen die betrokken is bij het beheer van kerken. Kerk & Gemeente is er nu ook in NoordNederland. Geheel vernieuwd en opgefrist! Met alle exposanten en onderwerpen die u van een kerkenbeurs mag verwachten.

Exposanten

Ca. 60 leveranciers voor kerken. Meer dan ooit tevoren!

Presentaties en workshops Ca. 40 workshops over actuele onderwerpen voor kerkelijk beheer.

Speciale aandacht Energiebeheer, (her)inrichting, restauratie, financieel beheer.

GRATIS ENTREE? Registreer via onze website en gebruik code KGN2016KM en u ontvangt uw entreebewijs gratis!

www.kerkengemeente.nl Energiebeheer – duurzaamheid – geluid – beeld – kerktelevisie – meubilair – inrichting – restauratie verbouwen – architecten – klimaatregeling – accountancy – kerkelijk textiel – liturgisch design kunst in de kerk – ledenadministratie – digitale archivering – advisering – verzekeringen – financiën – enz.