Kerkblad. Moeilijke keuzes rond het levenseinde. Veertiendaags informatie- en opinieblad Protestantse Gemeente Assen. Donderdag 20 november 2014

Het volgende nummer verschijnt op donderdag 4 december. Sluitingsdatum inleveren kopij: maandag 24 november

Pagina 3

Pagina 5

Pagina 7

Pagina 14-15

God is ieder ogenblik nieuw

Het kosterspak paste hem wonderwel

Stop kinderarbeid

Uitgelezen

Honderd jaar geleden werd de theoloog Edward Schillebeeckx geboren.

Interview met Henny de Rooij, koster van de Adventskerk, die binnenkort met pensioen gaat.

Interview met Gert J. Kuiper, medewerker van ICCO over de conferentie in Mali.

Bespreking van twee boeken over de dood.

Kerkblad Veertiendaags informatie- en opinieblad Protestantse Gemeente Assen

Donderdag 20 november 2014 23e jaargang nummer 22

Meditatief Voor de toegewijden Voor de toegewijden, stillen in den lande die van binnen brandden met een heilig vuur, danken wij U Heer. Vaders die ons leidden, moeders die ons droegen, niet alleen van vroeger zijn ze, maar van nu, want ze zijn van U! Herders die ons weidden, op de nieuwe aarde zult Gij ze vergaren, schoven in Uw schuur. Eenmaal slaat het uur, dat van alle zijden mensen samenstromen, pelgrims welgekomen roepen: God is hier, zingen voor de Heer. Lied 732 Uit: Liedboek Zingen en bidden in huis en kerk

Moeilijke keuzes rond het levenseinde Petra de Kruijf

Veel mensen realiseren zich niet dat het nemen van beslissingen voor ons een veel zwaardere last is dan voor mensen die pakweg vijftig jaar geleden leefden. Toen hoefde je niet zo na te denken over keuzes. In het geloof volgde je je ouders. Daarnaast was je bijna als vanzelfsprekend lid van de jongelingenvereniging en ging je naar de school met den bijbel. Er bestond zoiets als het ziekenfonds; de kruidenier verkocht maar één merk pindakaas en de televisie had maar één zender: Nederland 1. De keuzes die gemaakt moesten worden waren gewoon wat eenvoudiger. In deze tijd worden we geacht overal keuzes in te maken. Overvolle supermarkten met heel veel merken pindakaas, een zorgstelsel met vele thuiszorgorganisaties, een energiemarkt die ieder jaar weer vraagt of je niet over wilt overstappen, en wel driehonderd televisiezenders. Kortom, we moeten steeds vaker kiezen en dat vraagt vaardigheden die tijd en maatschappij er niet bijgeleverd hebben. Toch zijn we er langzamerhand in meegegroeid en hebben ontdekt dat keuzes hebben en vooral keuzes kunnen maken ook veel voordelen heeft. Er blijven echter onderwerpen waarbij het maken van een goede beslissing je uit de slaap kan houden. Dit heeft vooral te maken met de consequenties die de keuze of beslissing heeft voor de toekomst, voor relaties en voor het leven. In de gezondheidszorg, waar leven en toekomst aan de orde van de dag zijn,

wordt ons ook gevraagd om keuzes te maken. Soms moeilijke keuzes. Was het voorheen de arts die met zijn verworven kennis de meeste beslissingen nam, zo is het nu de patiënt en zijn familie die mee mogen denken en beslissen. Keuzes maken is niet alleen een verworven recht, het wordt ook van mensen verwacht. Op de spoedeisende hulp Mevrouw Jansen ligt met hartklachten op de spoedeisende hulp van het ziekenhuis. Haar echtgenoot zit, bijzonder gespannen, naast haar op de stoel. Er gaat van alles door hem heen terwijl zijn vrouw rustig ligt te slapen. Ze heeft net medicatie gehad. Er komt een arts binnen die naast hen gaat zitten en de vraag stelt of zijn vrouw en hij wel eens met elkaar gesproken hebben over niet-reanimeren. Meneer Jansen trekt wit weg. “Zie je wel”, denkt hij, “ik wist het al, dit overleeft ze nooit. Wat moet ik nu verder met mijn leven?” Gelukkig ziet de arts zijn reactie en neemt de tijd om rustig uit te leggen waarom hij deze vraag stelt. Spreek op tijd over uw levenseinde Het is meestal niet een gemakkelijk onderwerp, praten over je levenseinde. Het nadert een bepaalde intimiteit. Toch is het goed om bijtijds en in alle rust er over na te denken, liefst voordat er serieuze klachten zijn door ouderdom of ziekte. Tijd nemen om over het levenseinde na te denken en af te wegen vermindert vaak angst en onzekerheid. En uiteindelijk komt het de zorg ten goede. In de meeste gevallen is het de huisarts met wie wordt gesproken over het levenseinde. Een dubbel consult aanvra-

gen, vragen noteren, een vertrouwd persoon meenemen of een wilsverklaring invullen en deze bespreekbaar maken. Het zijn allemaal tips om het gesprek met de dokter over dit moeilijke onderwerp goed voor te bereiden. Ook de wensen en grenzen delen met partner, vriend of kinderen geeft duidelijkheid. Een geestelijk verzorger of dominee kan ook een gesprekpartner zijn. Vragen zoals: ‘Mag ik dit wel eigenlijk wel wensen?’ En ‘Hoe kan ik de zin verstaan: de mens wikt en God beschikt!’? zijn niet vreemd, ze horen bij de mogelijkheden van deze tijd. Moeilijke keuzes Om goede keuzes te kunnen maken is allereerst heldere informatie nodig. In het Wilhelmina Ziekenhuis Assen is een brochure ontwikkeld met de titel: ‘moeilijke keuzes rond het levenseinde’. De brochure ligt in het folderrek bij de hoofdingang van het WZA, en is ook te vinden op de website van het ziekenhuis: wza.nl/patienten/ keuzes-rond-het-levenseinde De brochure behandelt de onderwerpen: niet-reanimeren, palliatieve sedatie (het toedienen van slaapmedicatie tijdens de stervensfase van een patiënt), euthanasie, het abstinerend beleid (niet meer behandelen) en de weefsel- en orgaandonatie. Wilt u nog meer weten? Sinds begin januari 2014 heeft het Wilhelmina Ziekenhuis Assen een palliatief team, dat bestaat uit verschillende specialisten en verpleegkundigen, een huisarts, een pijndeskundige, specialistische verpleegkundige van thuiszorg en een geestelijk verzorger. Palliatieve zorg komt in zicht wanneer een patiënt niet meer kan genezen en heeft tot doel om de zorg daarna voor de patiënt en zijn/haar familie in het ziekenhuis zo comfortabel mogelijk te laten verlopen met een goede overdracht naar huis of hospice. De meeste ondersteuning geschiedt daar door de huisarts en deskundige mensen van de thuiszorg. Daarnaast kan een predikant of kerkelijk werker in die fase ook van groot belang zijn. Een goede communicatie tussen al deze hulpverleners is uitermate belangrijk. Ze heeft als gezamenlijk doel dat er op een comfortabele en waardevolle wijze afscheid genomen kan worden van het leven. Mocht u meer informatie willen dan kunt u mij een bericht sturen via de e-mail: [email protected] of bellen, tel. 325349.

Foto: Pieter de Roest

Kerkblad – 3

Donderdag • 20 november 2014

God is ieder ogenblik nieuw

Welkomdienst Jozefkerk

Ds. Bert Altena

Op 12 november was het precies honderd jaar geleden dat de Vlaams-Nederlandse theoloog Edward Schillebeeckx werd geboren. Aan dit feit is de nodige aandacht besteed, met name in Nijmegen waar Schillebeeckx een groot deel van zijn academische carrière hoogleraar was. In de jaren zestig, zeventig en tachtig was Schillebeeckx bekend bij een groot publiek. Dat kwam allereerst door het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965). Het Concilie wilde de kerk bij de tijd brengen. Het stimuleerde vernieuwingen in de rooms-katholiek kerk, op gebied van het ambt, de sacramentsleer en vooral de liturgie. In de jaren zeventig en tachtig werd Schillebeeckx een boegbeeld van deze vernieuwingsbeweging. Hij publiceerde toen enkele boeken die een breed publiek vonden. Met name Jezus, het verhaal van een Levende (1974) werd een bestseller. Maar volgens critici werd het boek meer verkocht dan gelezen. Want velen verdwaalden in de doorwrochte en uitgebreide wetenschappelijke zoektocht die Schillebeeckx op touw zette. Hij was en bleef toch vooral de academische theoloog, geschoold in de Dominicaanse traditie van studie en wetenschap. In 1989 verscheen op 75-jarige leeftijd nog zijn boek Mensen als verhaal van God. Daarna trok hij zich steeds meer terug uit het openbare kerkelijke leven. Hij overleed op 23 december 2009. Theologie van Schillebeeckx De theologie van Schillebeeckx kenmerkt zich door een aantal aspecten. Theologie is voor hem allereerst, wetenschappelijke reflectie op het concreet geleefde geloof. Eerst is er het geloven. Theologie is een reflectie daarop. Daarom is theologie ten op zichte van het geloven zelf slechts van betrekkelijk belang, een zaak van de tweede orde. Zonder betrekking op het geleefde geloof is theologie inhoudsloos. Kenmerkend voor zijn theologie is verder de grote aan-

dacht voor menselijke ervaringen. Theologie begint niet bij de openbaring, of bij het Woord van God, maar bij menselijke ervaringen. Hierin ligt overigens een duidelijk verschil tussen de katholiek Schillebeeckx en veel protestantse theologen. Voor Schillebeeckx is elke openbaring een menselijke ervaring. Slechts langs de weg van de menselijke ervaring kan God tot mensen spreken, kunnen mensen over God en tot God spreken. Daarom moet al het spreken over God en het goddelijke bij de mens beginnen en met de mens eindigen. God licht op in onze werkelijkheid. In de dagelijkse werkelijkheid doen mensen ervaringen op die naar God leiden. In zijn boek Mensen als verhaal van God heeft hij de menselijke ervaring in de moderne cultuur, het diepst geanalyseerd. Met name in de zogenaamde contrastervaringen, wanneer mensen onheil en onrecht ervaren, is er voor gelovigen tegelijk de ervaring van God die ondanks alles heilbrengend nabij is (Gods pure positiviteit, noemt hij dat, of Gods absolute heilspresentie). Uiteindelijk is dat de geloofservaring niet voor een ander dwingend bewijsbaar, maar Schillebeeckx inzet is om zo helder mogelijk uit te leggen waarom een gelovige gelooft en op welke gronden hij of zij dat doet. Verkondiging Theologie is voor Schillebeeckx vooral een zaak van christelijke verkondiging. Het ging hem niet zozeer om de intellectuele uitdaging, als wel om wat de theologie voor het geloof van mensen zou kunnen betekenen, waarbij hij overigens de intellectuele diepgang niet uit de weg ging. Theologie dient tot geloofsverheldering en geloofsverdieping. Zelf preekte hij graag. Er zijn diverse preken-

bundels van hem verschenen. Hij vond het een bijzonder compliment als mensen zeiden dat zijn woorden verhelderend en bevrijdend waren. In zijn carrière kwam Schillebeeckx een aantal keren in moeilijkheden met Rome, maar tot een veroordeling kwam het nooit. Het waren wel teleurstellende ervaringen. Juist Schillebeeckx, die met al zijn intellectuele gaven de traditie wilde dienen door haar te vernieuwen, werd behandeld als iemand die haar aanviel. Blijvende betekenis Is de theologie van Schillebeeckx nog van betekenis voor vandaag? Veel van wat hij heeft geschreven is gedateerd. Dat is eigenlijk een compliment, want goede theologie draagt het stempel van de eigen tijd. Dat is ook precies hoe Schillebeeckx theologiseerde: hij stelde de vraag naar God tegen de achtergrond van zijn eigen tijd en cultuur. De blijvende betekenis van zijn theologie lijkt mij dan ook vooral te liggen in zijn methode. Niet spreken over God in een soort luchtledige, maar theologiseren met de vragen, verlegenheden, uitdagingen en crisis van

den, hem een gevoel van geborgenheid gaven. Iets wat hij nogal gemist had in zijn leven. Spullen als letterlijk houvast.

Opgeruimd Is het waar, dat een opgeruimd huis ook een opgeruimd hoofd geeft? Ik ben al weken van plan mijn studeerkamer op te ruimen. En nu góéd, zodat ik precies weet wat waar ligt en ik niet eerst allerlei stapels moet doorzoeken. Dat geldt ook voor mijn inbox van de laptop. Ik breng wel enige ordening aan bij alle mails die binnenkomen, maar de rubrieken

Het Fries mannenensemble verleent op zondag 23 november vocale medewerking aan de Welkomdienst in de Jozefkerk. Het ensemble is in 2008 opgericht en bestaat uit tien geselecteerde zangers. Dirigent is Jan Brens. De collecteopbrengst is mede bestemd voor de charitatieve doelen, die door het ensemble worden ondersteund. Voorganger in de dienst is ds. A. van Harten-Tip uit Smilde. Het thema van de dienst is zeer actueel: ‘Eind(s)t(r)ijd?’ Organist is Ronald Knol uit Dwingeloo. Iedereen is van harte welkom. Neemt u iemand mee? De dienst begint om 19 uur. Voorafgaand is er samenzang. Die begint om 18.45 uur.

blijven groeien. Weggooien van mails is som net zo lastig als van papier of van spullen. Nee, het is bij ons in de pastorie niet zoals in de huizen van: ‘Mijn leven in puin’ en dat soort tv-programma’s. Ik kijk daar met verbazing naar. Bijzonder hoe een verzamelaar in zo’n programma vertelde dat de spullen, die werkelijk overal ston-

Wij kunnen gewoon op de bank zitten en hoeven voor het koken niet eerst het aanrecht te ontruimen. Maar op zolder is de troep al lang aan het groeien. En mijn kledingkast puilt uit. En wat te doen met dozen die sinds de verhuizing zeven jaar geleden nog nooit zijn open geweest? Gelukkig hebben we een groot huis! Goede ideeën zijn er genoeg. Bij elk kledingstuk of boek dat er binnenkomt er één uit doen, bijvoorbeeld. Ja, ja… Dat doen we dus

de eigen tijd op het netvlies. In zijn tijd ging het vooral om de grote vragen van rechtvaardigheid en vrede, en die zijn in onze tijd nog steeds actueel. Maar wat nu scherper speelt, is de vraag hoe we samen kunnen leven in een wereld van diversiteit. Hoe kunnen de religies bijdragen aan het overbruggen van verschillen, aan compassie en verzoening, aan een leefbare en duurzame toekomst voor onze wereld. En hoe kan God daarin voor mensen telkens nieuw oplichten? Als God op menselijkheid bedacht is, zoals Schillebeeckx zelf graag zei, dan geeft dat moed om deze uitdagingen aan te gaan in het vertrouwen dat we begaanbare wegen zullen vinden. Een serie kernachtige uitspraken van Schillebeeckx wordt uitgegeven als ansichtkaarten, ontworpen door Tijmen Altena. Deze kaarten zijn te bestellen via www.kierkekaart.nl. Een deel van de opbrengst gaat naar de stichting die zich beijvert voor het bewaren en uitdragen van het theologisch erfgoed van Schillebeeckx.

niet. Een opruimcoach inhuren? Al zou het maar zijn om me op weg te helpen… maar nee, dat moet ik toch zelf kunnen? Op internet staan vele sites met gouden tips. Als ik ze lees kan ik bijna niet wachten om te beginnen. Maar waar haal ik een hele dag vandaan om daaraan te besteden? Nu nog niet. Nu leg ik de papieren op de groeiende stapel. Nu hang ik die kleren met enig wringen terug in de kast. Nu zorg ik dat er een looppad blijft op de zolderkamer. En in mijn hoofd? Nu neem ik toch maar even tijd om stil te worden en te bidden. Gelukkig hoeft mijn leven daarvoor niet éérst opgeruimd te zijn.

Zuiderkerk Gezamenlijke middagdienst met City Life Curch Op zondagmiddag 30 november, om 16.30 uur, is in de Zuiderkerk een gezamenlijke dienst met City Life Church. Een aantal musici zullen hun medewerking verlenen, op klarinet, orgel, gitaar en piano. Voorgangers zijn dhr. Arnoud Sturing (City Life Church) en ds. Esther Struikmans.

Oosterhuisproject

Er kunnen zich nog een aantal mensen opgeven voor het Oosterhuisproject van 15 februari 2015 om 16 uur in de Adventskerk. Opgave bij Corry van der Molen, tel. 346549, e-mail: [email protected] en Thijs Bolhuis, tel. 353950, e-mail: [email protected]

Laatste nieuws

Het laatste nieuws van de Protestantse Gemeente Assen vindt u op de website: www.pkn-assen.nl

4 – Kerkblad

Het ‘Ave Maria’ In de Schakel, het kerkgebouw van de protestantse gemeente van Hoogersmilde, zijn op dinsdagavond 9 december diverse uitvoeringen te horen van het ‘Ave Maria’. Vele componisten hebben de begroetingswoorden van de aartsengel Gabriel op muziek gezet. Ds. W.J. Dijk, emeritus predikant uit Harderwijk, laat ons luisteren naar werken van Schubert, Stravinsky, Bach, Fux, Dubois en de Beatles. Tussen de muziek door vertelt hij over Maria’s betekenis voor theologie en kerk. Wat beleven wij, protestanten, aan de figuur van Maria? In de pauze is er gelegenheid om een verzameling boeken, bidprentjes, beelden en iconen te bewonderen van Dijks echtgenote. Deze avond met beeld en geluid, gelardeerd met gesprek, begint om acht uur.

Vergadering AK

De eerstvolgende vergadering van de Algemene Kerkenraad is op maandag 24 november om 19.30 uur in De Bron. U vindt de agenda op de website van de Protestantse Gemeente Assen: www.pkn-assen.nl Namens het moderamen, Bert Smit, scriba

Herinneringen aan de Zuiderkerk Al meer dan 250 boekjes ‘Herinneringen aan de Zuiderkerk’ zijn de afgelopen week afgehaald door Zuiderkerkwijkgemeenteleden, dan wel verkocht aan belangstellende lezers. Dat toont aan hoe groot de belangstelling voor dit prachtige boek is. Met een mooi gekleurd omslag, harde kaft, gevarieerde inhoud met veel herinneringen en foto’s, is het echt een kostbaar bezit geworden. Zoals bekend werd dit boekwerk in de laatste kerkdienst van de Zuiderkerkwijkgemeente aan de gemeenteleden uitgereikt. Samensteller Gerrit Oosterveen en ontwerper en lay-outman Marcel Nijboer hebben er maanden aan gewerkt en kunnen er trots op zijn. Het boek is de komende tijd verkrijgbaar op het Kerkelijk Bureau, Oosterhoutstraat 30, van dinsdag tot en met vrijdag van 9-12.30 uur. Voor een vlotte afhandeling is het noodzakelijk om €10 per kas te betalen aan de balie. Veel genoegen en leesplezier gewenst met dit ‘collectorsitem’!

Donderdag • 20 november 2014

Nieuws uit de diaconie Sam’s Kledingactie 2014

het totaal ingezamelde kleding slechts 4.775 kg, ruim 2.500 kg minder dan in 2013. De werkgroep is heel blij met u kledinggevers. U heeft het goede werk van Cordaid Mensen in Nood gesteund en geeft mensen in Kenia weer hoop en levensmoed. Namens de werkgroep, Henk R. Kuiper

Dank stond er boven de brief die de regiocoördinator Jan Trum op 5 november zond aan de Asser coördinator Frits Pronk. Jan bedankte alle kledinggevers, die op 1 november waren gekomen naar de negen inzamelpunten in de stad Assen. Op die mooie dag met een pittig herfstzonnetje waren de diakenen aan een van hun jaarlijkse acties begonnen. Vanaf de aanvang om 10 uur was er al reuring. Er werd af en aan gereden met vele zakken goede, gebruikte kleding. Elkaar in deze hoedanigheid te ontmoeten geeft altijd weer voldoende gesprekstof. De een sprak over het doel en de opbrengst, over de inzet van de diaconie of over de komende dienst op de volgende dag. Fijn was het ook te vernemen dat de huis aan huis verstrekte flyers zijn doel niet had gemist. Meerder wijkbewoners kwamen hun kleding brengen. Er was door de werkgroep ook dit jaar veel aandacht besteed aan publiciteit. Ruim 5.000 flyers waren er op verschillende plaatsen uitgereikt en raambiljetten hingen her en der. Drie plaatselijke bladen namen de toegezonden kopij op. Wijkgemeenteleden kwamen met verse koffie en Frits had de oliebollenbakker van Peelo weer kunnen bewegen om voor elk inzamelpunt warme oliebollen te bakken. In de tweede helft van de morgen liep de aanvoer behoorlijk terug en uiteindelijk was

Investeren in duurzame ontwikkelingsprojecten Collecte in wijkgemeente Vredenoord bestemd voor onderwijs aan vrouwen in Nangodi (Noord-Ghana) Wat is duurzaam ontwikkelingswerk? Volgens onderzoekster dr. Sara Kinsbergen aan de universiteit Nijmegen zijn twee elementen van belang. Allereerst dat lokale partners eigenaar zijn van het project en ten tweede dat de doelen gericht zijn op structurele verandering. Bij dit laatste gaat het om het beïnvloeden van oorzaken van problemen in plaats van het verzachten van symptomen. Daarbij is onderwijs erg belangrijk.

Normale giften aan goede doelen (met een ANBI-status) zijn alleen aftrekbaar voor zover het totaal van de giften meer bedraagt dan 1% van uw inkomen. Deze drempel van 1% vervalt als u voor minimaal vijf jaar een jaarlijkse vaste bijdrage toezegt. Met ingang van dit jaar eist de belastingdienst hiervoor geen notariële akte meer. U kunt nu volstaan met een invulformulier. Door een hogere belastingterugga-

Op dit moment hebben de vrouwen voldoende kennis op het gebied van varkens houden, maar op het gebied van het leiden van een onderneming hebben ze meer kennis nodig. De opbrengst van de collecte gaat naar de scholing van deze vrouwen. Denk aan cursussen met betrekking tot budgettering, ondernemingsplannen schrijven en gezondheidszorg veeteelt. Een bijdrage voor onderwijs zou de vrouwengroep kansen geven om op realistische en zakelijke wijze te gaan ondernemen. De Ghana Werkgroep geeft niet alleen financiële bijdragen, maar denkt ook mee. We hebben veel contact met de vrouwen in Ghana waardoor we elkaar steeds beter leren

Voor hetzelfde geld geeft u meer! Geeft u jaarlijks een vast bedrag aan kerkbalans? Dan kan het voordelig zijn om bij de belastingdienst uw gift aan te merken als een periodieke gift. Het voordeel wordt groter naarmate uw belastingtarief hoger is.

Op 30 november en 7 december zal in de Opstandingskerk en Adventskerk een collecte zijn voor onderwijs aan een vrouwengroep in Nangodi, dat in het droge noorden van Ghana ligt. De Ghana Werkgroep Roden heeft ervoor gezorgd dat een initiatief van een groep van zeventien vrouwen financieel mogelijk werd gemaakt, zodat ze werk en een inkomen hebben. Op deze manier wordt armoede bestreden. De vrouwen zijn drie jaar geleden gestart met een varkensboerderij en inmiddels hebben zij ook een boomkwekerij. De groep is voortvarend van start gegaan en heeft veel biggen die ze in twee stallen verzorgen totdat ze verkocht kunnen worden. Helaas wordt het project bedreigt door droogte inflatie. Daardoor is voedsel erg duur geworden. De vrouwengroep heeft veel voedsel nodig om het grote aantal biggen te voeden. Anders groeien de varkens niet genoeg om verkocht te kunnen worden. De Ghana Werkgroep levert tijdelijk noodhulp om de periode door te komen tot aan de verkoop van de biggen.

ve aan uzelf kunt u een hoger bedrag aan de kerk schenken zonder dat uw netto lasten toenemen. Net als bij de gewone jaarlijkse kerkbalansbijdrage kunt u ook bij deze periodieke gift aangeven hoe u uw bijdrage wilt verdelen over kerk en diaconie. Ook is het mogelijk uw uitgaven aan collectebonnen hierin te betrekken. Het kerkelijk bureau stuurt u graag een informatiepakket met de benodigde formulieren (telefoon 312056). Een rekenvoorbeeld Stel u overweegt €500 bij te dragen en uw bruto jaarinkomen is €30.000. Bij een leeftijd jonger dan 65 jaar geldt het belastingtarief van 42%.

De drempel voor belastingaftrek is 1% van het inkomen en is in dit geval dus €300. Van uw gift van €500 is dus slechts €200 aftrekbaar. Die aftrek van €200 leidt bij het tarief van 42% tot een belastingbesparing van slechts €84. U draagt dan dus zelf uiteindelijk netto €416 bij. De drempel van 1% van uw inkomen vervalt bij een periodieke gift (dit is een jaarlijkse vaste bijdrage gedurende minimaal vijf jaar). Door deze periodieke gift kunt u jaarlijks de volle €500 van uw inkomen aftrekken. Dat bespaart u €210 belasting (42% van €500 is €210). Uw netto lasten zouden dan per saldo nog slechts €290 in plaats van €416 zijn. Dat betekent voor u een flink voordeel! Wij hopen natuurlijk dat u uw belastingbesparing geheel

kennen. Mocht u niet aanwezig zijn, maar het project via de Ghana Werkgroep Roden graag ondersteunen, dan kunt u geld overmaken naar: NL09 INGB 0000 10371 Namens de Werkgroep Ghana Marjolein Reijners-Lambers Heerspink Vakantiegeld samen delen Onlangs heeft de werkgroep ‘Vakantiegeld samen delen’ de voortgang van de actie in het afgelopen jaar geëvalueerd. In totaal is er een bedrag van ruim €19.000 opgebracht door leden van de r.-k. parochie en de wijken van de Protestantse Gemeente Assen. Het College van Diakenen heeft dit keer €2.000 bijgepast. We hebben hiermee 77 aanvragen kunnen honoreren met een totaalbedrag van €21.450. Wij willen alle gevers hierbij hartelijk bedanken voor hun bijdragen aan deze actie! We hebben ervaringen uitgewisseld hoe het is om dit werk te doen. Het is heel bijzonder om te zien hoe dankbaar mensen met onze bijdragen zijn. Sommigen van hen zijn door eigen (verkeerde) beslissingen in de situatie van financiële nood gekomen. We menen dat het goed is om hen toch ook met onze bijdrage weer enig perspectief te bieden. Verder hebben we stil gestaan bij richtlijnen om te komen tot een goede, verantwoorde keuze voor toewijzing van deelname aan de actie. We willen hiermee willekeur voorkomen maar ook niet op de stoel van het maatschappelijk werk gaan zitten. Niettemin vinden we het goed om wat handvatten te hebben bij het beoordelen van ‘lastige aanvragen’. Als we er met deze handvatten niet zelf uitkomen, bespreken we de kwestie met elkaar in de werkgroep. Graag rekenen we volgend jaar weer op uw ruimhartige bijdragen. Namens de leden van de werkgroep, Klaas Pieter Touw

of gedeeltelijk aan de kerk wilt doorgeven. Bij gelijkblijvende netto lasten voor uzelf kunt u door deze extra aftrek in dit voorbeeld zelfs €717 in plaats van €500 aan de kerk schenken! N.B.: Er is geen extra voordeel indien u aan andere goede doelen al minstens 1% van uw inkomen schenkt. De drempel is dan immers al bereikt en het meerdere is toch al aftrekbaar. In dat geval is het voordelig om ook aan uw andere goede doelen zo’n periodieke gift toe te zeggen. Vrijwel alle goede doelen met een ANBI-status bieden die mogelijkheid, vaak ook voor kleine bedragen. Evert Jan Stokking Penningmeester College van Kerkrentmeesters

Kerkblad – 5

Donderdag • 20 november 2014

Interview met Henny de Rooij

KOOS

‘Het kosterspak paste hem wonderwel’

Heel Holland kerkt!

Helène van Noord

Nee, dit is geen nieuw format van de IKON om het proces van kerkverlating te stoppen. Het zou wel kunnen. Dat het niet goed gaat met de Protestantse Kerk is duidelijk: minder goed bezochte kerkdiensten, kerkgebouwen die verkocht of gesloopt worden en last but not least minder inkomsten.

Meer dan veertien jaar was Henny de Rooij koster in de Adventskerk in Vredeveld. Een duivenmelker die in de til aan de Lindelaan zeker geen vreemde vogel was, ook al was hij van buiten ingevlogen. Op 30 november neemt hij afscheid en gaat genieten van zijn leven als gepensioneerde. Zoals samen met zijn Gea nieuwe ontdekkingsvluchten maken. En natuurlijk met regelmaat neerstrijken bij de Adventsduiven. “In 1992 ben ik in Assen gekomen. Tot dan toe had ik altijd in Wijk bij Duurstede gewoond. Samen met Gea kerkten we in De Open Hof en later gingen we naar de Adventskerk. Op een keer kwam Gea met het bericht dat er in de Adventskerk een koster gevraagd werd. Nel Vos die er al jaren koster was, ging met pensioen. Ik werkte op dat moment nog aan de andere kant van het land en reed een paar keer per week op en neer. Het kwam mij dus heel goed uit om in Assen te werken. Ik had weliswaar geen flauw idee wat een koster allemaal moet doen. Ik had zelfs geen pak! Ja, ik had wel nette kleren aangetrokken om te solliciteren, maar geen pak! Eigenlijk hoort dat toch wel bij een koster. Tenminste, dat beeld ik heb altijd wel zo gehad, een koster hoort op zondag een pak aan te hebben. Kennelijk zag de sollicitatiecommissie me toch wel zitten, want ik werd aangenomen. En zo ben ik op de eerste zondag van juni, in het weekend van Hemelvaart, begonnen. Ik had diezelfde week meteen een hele grote begrafenis. Daar heb ik de hulp bij gevraagd van Nel Vos

en verschillende gemeenteleden. Maar dat was wel meteen mijn vuurdoop. Ach en verder heb ik met hulp van deze of gene mijn draai aardig snel gevonden. Ik raak nooit zo snel van de leg.” En hoe liep het af met dat pak? “Toen het zo’n beetje tegen kerst begon te lopen dacht ik bij mezelf dat het ook wel tijd werd om eens een pak aan te schaffen. Maar nog voordat ik een winkel van binnen kon zien werd ik na kerktijd op een zondag, ergens in december, door iemand aangesproken. “Henny, het wordt nou toch wel eens tijd dat je een pak krijgt.” Ik heb maar niet gezegd dat dat nu net mijn bedoeling was. Met kerst had ik dat ding natuurlijk aan. Maar pak of geen pak, ik ben altijd mezelf gebleven. Recht voor z’n raap. Ja, dat heeft met mijn oorsprong te maken hè. In Wijk bij Duurstede had iedereen altijd het hart op de tong. Soms heb ik wel eens gedacht “Wat heb ik allemaal gezegd? Kon ik dat wel maken?” Meestal is het wel goed gegaan als ik er weer eens wat uitflapte. Dat komt waarschijnlijk ook doordat ik het altijd met een kwinkslag pro-

beer te zeggen. Nooit gemeen. Mijn motto is altijd ‘leven en laten leven’. Zo probeer ik met anderen om te gaan en ik verwacht het van de ander dat hij zo met mij omgaat. Wat vond je het mooiste om te doen als koster? “De zondagen. Absoluut! Al die mensen die voor hetzelfde komen. En de verantwoordelijkheid die je dan hebt dat alle dingen klaar staan, dat het geluid werkt en de koffie klaar is. Daar krijg ik dan ook veel waardering voor terug en dat is toch mooi. Ook de kerkdienst zelf doet me veel. Ik krijg natuurlijk niet altijd alles mee, maar toch voel ik me heel betrokken bij wat er gebeurt. En dat is ook zo bij begrafenissen. Daar gebeuren soms hele heftige dingen en dat raakt me wel hoor! Als koster ga je met heel verschillende mensen om. Soms voel ik me een halve maat-

Zondag 23 november Cantatedienst Adventskerk

Cantate BWV 70 van Johann Sebastian Bach ‘Wachet, betet’ Ad Boes

Op zondag 23 november zal de Asser Bach Cantategroep, ondersteund door vocale solisten en onder leiding van Rein de Vries, cantate 70 van Johann Sebastian Bach (1685-1750) uitvoeren. De dienst in het kader van de serie Musica Pro Deo wordt gehouden in de Adventskerk in Assen en begint om 16 uur. Voorganger is ds. Helène van Noord. Van deze cantate, ‘Wachet! betet! betet! wachet’, zijn er ooit twee versies geweest: 70 en 70a. Van BWV 70a is de muziek zoek geraakt. We beschikken wel over BWV 70 met diezelfde naam. Die was bedoeld voor de 26e zondag na Trinitatis, dat is Drievuldigheidszondag. Daarmee liggen we niet helemaal op schema want BWV 70 is dit jaar op de 23e zondag na Trinitatis. Dat is geen bezwaar want de thematiek van beide zondagen in het kerkelijk jaar is dezelfde: het oordeel, de laatste dingen en de wederkomst van Christus. Cantate 70 is om-

vangrijk, er zijn elf onderdelen. Het was gebruikelijk om lange cantates op te delen, het eerste deel voor en het tweede na de preek. Cantate 70 is een uitbreiding van cantate 70a. De lezingen van de tweede Adventszondag en van de 26e zondag na Trinitatis zijn niet gelijk. Voor de laatste zijn het 2 Petrus 3:3-13. Samengevat: ‘Maar wij verwachten zoals Hij heeft aangekondigd een nieuwe hemel en een nieuwe aarde waarin gerechtigheid woont’ en Matteüs 25:31-46. Samengevat: ‘En wanneer de mensenzoon komt in zijn glorie en alle engelen met hem,

dan zal Hij gaan zitten op de troon van zijn glorie en zullen voor zijn aanschijn worden samengebracht alle volkeren’. Verwachten Uit ‘Aan de hand van Bach’, geschreven door Gert Oost (2006) ontleen ik nog het volgende. ‘Of we nu uitgaan van de cantate voor de tweede Adventszondag (70a) of die van de 26e zondag na Trinitatis (70), in beide gevallen gaat het om verwachten: in het eerste geval verwachten we de komst des Heren, om het maar plechtig te zeggen, in het andere geval verwachten wij zijn Wederkomst. In het eerste geval komt Hij onopval-

schappelijk werker vanwege de dingen die mensen je toevertrouwen. Ik heb er heel wat mensenkennis aan opgedaan!” Ga je het kosterschap missen? Ja voor een deel natuurlijk wel. De samenwerking met mensen. Met de hulpkosters hadden we altijd een fijn team. Met de mensen van GGZ trouwens ook, de facilitaire dienst. En met de uitvaartverzorgers. Maar ik ga ook genieten van de tijd die nu vrij komt. We zijn straks samen met pensioen en dat betekent dat we nu allemaal dingen kunnen gaan doen waar we nooit eerder aan toe kwamen. Dat zie ik ook wel zitten. Maar eh, we blijven natuurlijk ook gewoon naar de kerk gaan hè. Kan ik eindelijk eens naast Gea zitten.

lend: wie verwacht er nu een kind als Redder, als Heiland? In het andere geval komt Hij met donderend geweld, op de wolken des hemels, met bazuingeschal. Let wel: het gaat om de laatste Bazuinstoot, de ‘knal’ waarbij de Schepping uit elkaar springt, de ‘genade’(?). In beide gevallen gaat het erom hoe wij ons daarop voorbereiden. Kon je er maar voor weglopen. Vluchten kan niet meer’. (…) De beeldentaal in cantate BWV 70 liegt er niet om. Het gaat over de strijd tussen goed en kwaad, de dag van het oordeel wordt ons levensecht voorgehouden. Dies irae, de dag van wraak, toorn en verschrikking, het einde van de wereld, of toch de jongste dag: alles wordt nieuw. (…) Ook Bachs muzikale beeldspraak is in dit werk adembenemend. De vroege ontstaansdatum van de oorspronkelijke delen blijft herkenbaar, de werking wordt door de toegevoegde recitatieven huiveringwekkend ingekleurd.’ Er is na afloop een collecte ter bestrijding van de kosten van deze cantatedienst

Kortom algehele malaise. Dit proces moet gestopt worden. Wij moeten de Boodschap beter aan de man/vrouw brengen. Wij moeten missionair worden, we bakken er niet zoveel van op dit moment. Maar hoe word je missionair? Om inspiratie en ideeën op te doen was er 8 november een heus landelijk missionair festival georganiseerd door Kerk2013 en de Protestantse Kerk in Nederland. Een greep uit het programma: hoe maak je van je website een supersonisch vliegtuig?, hoe maak je een kort filmpje met klei?, liedjes van Kerk Binnenstebuiten, filmhuis met nagesprek, in vijf stappen effectief aan de slag met social media. De workshop die mij het meest verbaasde, is Kliederkerk. Nu lijkt kliederen mij niet bepaald iets dat bij de kerk en kerkdienst past. De korte omschrijving op het programma vermeldt dat de kliederkerk een plek [is] voor gezinnen met of zonder kerkelijke achtergrond om met hun kinderen samen te komen en de betekenis van Bijbel en christelijk geloof al kliederend te verkennen’. ‘Leuk, gezellig en vrijblijvend’ volgens een deelnemer op de website www.kliederkerk. nl . Begrippen waar ik niet zo goed mee uit de voeten kan, maar veel anderen gelukkig wel. Soms bekruipt mij het idee dat wij te krampachtig bezig zijn om onze kerk overeind te houden. Vanuit de hemel zijn alle kerken gelijk, om Multatuli te parafraseren. De een loopt leeg, de ander vult zich enthousiast. Als er maar voor iedereen een plek is om zijn geloof te vieren. Bij al onze pogingen om het kerk-zijn aantrekkelijker te maken, klinken die bekende woorden uit het votum in mijn hoofd: die trouw houdt tot in eeuwigheid en niet laat varen de werken van Zijn handen.

Kerkblad – 6

Donderdag • 20 november 2014

Gratis adventsapp van Kerk in Actie

Fairtrade Kerk in Assen

Kerk in Actie brengt deze kerst een gratis advents-app uit. De app is bedoeld voor mensen die op een leuke en zinvolle manier willen toeleven naar kerst. Veel mensen verheugen zich op het kerstfeest. De commercie speelt daar op een handige manier op in, maar wil ons vooral verleiden tot een koopgedrag dat maar weinig met Kerst te maken heeft. Je kunt je ook op een andere manier op Kerst verheugen, door je te realiseren wat je allemaal hebt ontvangen en je af te vragen hoe je dat kunt delen met anderen. De advents-app van Kerk in Actie helpt je daarbij. De app is een mooi vormgegeven en inspirerende digitale adventskalender met een christelijke focus. In de adventsperiode biedt deze iedere dag een nieuw ‘cadeautje’. Kerk in Actie is ervan overtuigd dat de app interessant is voor zowel kerkleden als mensen die geen lid meer van een kerk zijn of die (bijna) nooit een kerk bezoeken. De app is vanaf eind november gratis te downloaden via Google Play en de iTunes App Store. Wilt u een seintje ontvangen als u de app kunt downloaden? Laat dan uw e-mailadres achter op www.kerkinactie. nl/adventsapp.

Landelijke Diaconale Dag 22 november Nog een paar weken. Op 22 november ontmoeten zo’n 1.000 diakenen uit heel Nederland elkaar in de Jaarbeurs in Utrecht. Ieder met z’n eigen ervaringen en verhalen, vragen en wensen. Tijdens deze Landelijke Diaconale Dag, getiteld ‘Waar liefde, hoop en recht samenkomen’, hoort u het laatste nieuws over de nieuwe zorgwetgeving en over de juridische uitspraak over de klacht die is aangespannen tegen de Nederlandse staat voor het op straat zetten van uitgeprocedeerden. U ziet hoeveel diaken-bondgenoten u hebt, voelt hoe het is om deel te zijn van die enerverende diaconale beweging, en doet ideeën op voor uw eigen werk als diaken of ZWO-er.Pak uw kans om er dit jaar bij te zijn en meld u aan via www.aanmelder. nl/ldd2014. Meer informatie op kerkinactie.nl/ldd2014 of via Joke van Heusden, tel. 0308801886 of j.van.heusden@ kerkinactie.nl.

Tijdens een bijzondere dienst in de Opstandingskerk in Assen ontving de wijkgemeente Vredenoord van de Protestantse Gemeente Assen zondagmorgen de titel Fairtrade Kerk. De officiële toekenning werd uitgesproken door dhr. Pieter Arts van het landelijk

toekenningscomité. Hij gaf aan dat het comité onder de indruk was van de al meerdere jaren door de gemeente gevoerde activiteiten rond fairtrade. Daarna overhandigde hij een bord ‘Fairtrade Kerk’ voor op de buitenmuur aan de voorzitter van de kerkenraad,

Oplossing Prijsvraag Kerkblad In Kerkblad 19 heeft de redactie een prijsvraag uitgeschreven. Psalm 23 werd in verschillende vertalingen weergegeven. De redactie bedankt alle inzenders! De Bijbel in Gewone Taal gaat, na loting onder de deelnemers, naar Ria Willering. Van harte gefeliciteerd! De goede antwoorden zijn: A NBV 2004 B NBG-51 C Groot Nieuws Bijbel D Bijbel in Gewone Taal E Statenvertaling Aan de inzenders was gevraagd of zij wilden vertellen welke vertaling het meest aansprak. Hieronder leest u twee verhalen. Redactie Voor elke vertaling is wel wat te zeggen Welke versie mij het meest aanspreekt? Tja, dat is een moeilijke vraag. Voor elke vertaling is wel wat te zeggen.

Weliswaar is de Statenvertaling mij het minst vertrouwd, maar daar leidt mij God in het spoor van gerechtigheid, een stapje verder dus dan het rechte spoor. Mooi! In de NBG vertaling zijn de woorden te vinden zoals de generatie voor ons hier kracht uit heeft geput. Het is voor mij onlosmakelijk verbonden met een lieve en ongetrouwde oudtante met een rotsvast geloof. En ook mijn vader werd op zijn sterfbed rustig van de woorden van psalm 23 die wij hem voorlazen toen elk ander contact niet meer mogelijk was. De groot nieuws bijbel is de bijbel die ik als puber kreeg en die mij voor het eerst heeft laten begrijpen wat er nu eigenlijk stond. Al was het natuurlijk niet de ‘echte’ bijbel volgens mijn ouders… De nieuwe bijbelvertaling was voor mij wel even wennen. De oude woorden klonken zo vertrouwd en doen je besef-

dhr. Henk Schoep. Vervolgens werd het woord gevoerd door mw. Harmke Vlieg-Kempe, wethouder van de gemeente Assen. Zij heeft duurzaamheid in haar portefeuille. Bij het uitspreken van haar felicitaties aan de kerkelijke gemeente benadrukte zij het rentmeesterschap dat mensen op aarde hebben en zij riep de kerkelijke gemeente op het gedachtegoed van fairtrade breed te blijven uitdragen. Na de dienst werd het bord Fairtrade kerk buiten aan de muur bevestigd. De aanwezigen konden vervolgens fairtrade producten uit de Wereldwinkel kopen en werden daarbij door jongeren bediend. Uiteraard waren de koffie, thee en chocolade na de dienst fairtrade.

fen dat je een kraal bent aan een ketting (Emiel Hakkenes). Maar de nieuwe woorden laten je opnieuw lezen en beseffen wat je eigenlijk leest. Heil en goedertierenheid wordt geluk en genade! En ten slotte de nieuwe vertaling oftewel de bijbel in gewone taal. Mij zegt het minder, maar ik vind het mooi dat er nu een bijbel is die iedereen kan begrijpen. Want daar gaat het tenslotte om! Ingrid Meier Speciale herinnering Van jongs af aan ben ik opgegroeid met de bijbel. Ik heb heel wat teksten toen uit het hoofd geleerd, maar misschien meer uit het Nieuwe Testament dan uit de Psalmen. Bij de hoogtijdagen in mijn leven speelden andere bijbelteksten een rol. De woorden van Psalm 23 ken ik dus redelijk goed, maar niet uit het hoofd. Het was daarom een uitdaging om de diverse vertalingen ervan te herkennen. En dat is me, uit het hoofd, goed gelukt. Omdat ik altijd me bij de bijbel betrokken voelde, staat er in

Regionale inspiratiedag ‘Anders vieren’ op 1 november Waar moet je aan denken bij ‘Anders vieren’? Dat was de vraag tijdens de zonovergoten regionale inspiratiedag op 1 november in Assen. Een vraag die leeft in de plaatselijke gemeenten, want er kwamen rond de zeventig deelnemers -zelfs vanuit Brabant- naar Assen om antwoord te krijgen die vraag. Waarom ‘anders’? Uit onderzoek blijkt dat mensen in de eredienst iets willen beleven, iets van God op het spoor willen komen. Hoe doe je dat zo dat verschillende tradities en/of generaties met elkaar worden verbonden? Ds. Jaap Overeem en drs. Kees van Setten (beiden theoloog

en musicus) van de werkgroep Eredienst Creatief hebben de deelnemers in de ochtendviering met veel enthousiasme meegenomen in een eredienst, waarin met eerbied anders en verbindend werd gevierd. Wat gaat er dan ‘anders’? Dezelfde lezingen worden op een andere manier gelezen. De psalm ‘vanuit de diepten van ellende’ wordt vanuit de diepte achterin de kerk door meerdere stemmen/ personen voorgelezen. Het Woord spreekt voor zichzelf; er wordt niets aan toegevoegd of afgedaan. Zo gaat het ook met het zingen van een lied. Bij het zingen van een psalm

wordt gebruik gemaakt van andere en meer muziekinstrumenten als een djembé of tamboerijn. Door afwisseling van mannen en vrouwenstemmen en harder of zachter te zingen worden andere accenten gelegd en hoor je de tekst (op)nieuw. Verrast werden we door het effect van kleine veranderingen op de beleving van de voorgelezen tekst en de psalmen. Er werd geëxperimenteerd en gevraagd: ‘Kan dat?’ Rustige jazzmuziek bij Psalm 134…?? Indruk maakte de spontaan opgestane soliste die zingend naar voren liep, waar man-

Bijschrift foto’s: Wethouder Harmke Vlieg-Kempe voert het woord. Daarnaast staan Henk Schoep, voorzitter van de Kerkenraad, en Pieter Arts van het Toekenningscomité Onder toeziend oog van wethouder Harmke Vlieg-Kempe en Pieter Arts van het Toekenningscomité hangt Henk Schoep, voorzitter van de Kerkenraad, het bord Fairtrade Kerk aan de buitenmuur van de Opstandingskerk.

mijn/onze boekenkast een verzameling van bijbels van allerhande snit en vertaling. Daarin kon ik mijn antwoorden verifiëren. Een speciale herinnering aan Psalm 23 is van twee jaar geleden. Mijn protestantse broer en mijn katholieke schoonzus waren 35 jaar getrouwd. Ze wilden heel graag op die dag alsnog ‘in een kerkdienst hun huwelijk laten bevestigen en inzegenen’. Dat was op hun trouwdag niet gebeurd om allerlei redenen. Bij de voorbereidende gesprekken over de inhoud van de dienst werd aan hen allebei gevraagd welk bijbelgedeelte hun persoonlijk het meest dierbaar was. Mijn schoonzus zei zonder aarzelen: “Psalm 23: Het ging ons in de afgelopen jaren bepaald niet voor de wind, integendeel, maar in de zwaarste perioden gaven de woorden van deze psalm me weer moed en kracht.” In de trouwdienst is Psalm 23 gelezen en besproken. Daarmee gaf mijn schoonzus mij en diverse anderen een voorbeeld van geloofsvertrouwen. Dat vergeet ik niet. Ria Willering-Klein Haneveld nenstemmen haar bijvielen. Muziek raakt de ziel! Dat hebben we intens ervaren. De dag is afgesloten met een ‘staketselviering’ samengesteld uit wat de deelnemers hebben opgedaan in de workshops zin-in-zondag, schriftlezing anders, de krabbeldienst, de inspiratiekoffer en de interactieve viering (e-meeting). Het was bijzonder hoe deze samengestelde dienst tóch een gevoel gaf van ‘samen-zijn’, van samen gemeente van Christus zijn. Zo ervoeren we aan den lijve wat er bedoeld wordt met het landelijke thema ‘Met hart en ziel vieren en verbinden’! De gemeenteadviseurs in Noordoost-Nederland, Els Deenen, Evi de VriesBaarlink, Jenneke Span en Janny Wiltjer-Lusseveld

Kerkblad – 7

Donderdag • 20 november 2014

Mali: Ségou - 12 tot 15 oktober

Welkom www.protestantse kerk.nl

Conferentie met wereldpartners over Stop kinderarbeid Henk R. Kuiper

Gert J. Kuiper, medewerker bij ICCO en gedetacheerd als Regionaal Coördinator bij Kerk in Actie, was één van de vertegenwoordigers van deze Nederlandse organisatie in Mali. Ik stelde hem hierover een paar vragen. Eerst even de vraag wat jij daar hebt aangetroffen. Mali is nu niet het prettigste land om een bezoek aan te brengen. Sinds het uitbreken van een interne oorlog in 2012, gepaard met moordpartijen en ernstige schendingen van de mensenrechten, bovendien gevolgd door een staatsgreep, lijkt het daar volgens de laatste mediaberichten nog steeds onrustig te zijn. Gert: “Momenteel is het relatief rustig in Mali. De problemen doen zich vooral voor in het noordelijke deel van dit grote land. Wij verbleven met name in Ségou, nog heel ver verwijderd van de conflictgebieden. De politieke situatie blijft instabiel in Mali en bovendien zijn de mensen bang voor het uitbreken van ebola. Helaas is dat laatste onlangs waarheid geworden. Deze epidemie houdt de mensen in West Afrika heel erg bezig en terecht.” Is het thema Stop Kinderarbeid een langdurige project voor Kerk in Actie of waren jullie daar in het kader van het eindejaarsproject van Kinderen in de Knel. In Assen gaan wij dit jaar voor de vijfde keer op eerste kerstdag hiervoor collecteren. Gert: “Geweldig dat jullie dat weer gaan doen! Inderdaad is Kerk in Actie heel actief doende met het Kinderen in de Knel-programma. Dat wordt in een tiental landen wereldwijd uitgevoerd. Er aandacht voor seksueel uitgebuite kinderen, kinderen die het slachtoffer van geweld zijn en ook voor werkende kinderen. Over de hele wereld zijn

er bijna 170 miljoen kinderen die moeten werken. Dat gebeurt niet altijd uit armoede, maar ook omdat het traditioneel of cultureel vanzelfsprekend is. Ieder kind dat niet naar school gaat, is in principe een kind dat werkt. Kerk in Actie heeft onlangs besloten om Stop Kinderarbeid in haar Kinderen in de Knel-programma als thema te gaan benadrukken. Samen met haar partnerorganisaties overzee werkt zij aan uitbanning van kinderarbeid. Het is niet normaal dat kinderen werken. Ze moeten zich kunnen ontplooien en daarom moeten alle kinderen naar school. In Nederland maakt Kerk in Actie deel uit van een groep van zes organisaties (o.a. Kinderpostzegels, Hivos), die gezamenlijk de zogenaamde Kinderarbeid Vrije Zones in verschillende landen op de kaart zetten. Dat zijn gebieden of gemeenschappen waar volwassenen werken en (hun) kinderen naar school gaan. Om dat te bereiken moet iedereen in een gemeenschap - lokale overheid, dorpsoudsten, ouders, onderwijzers, kinderen - van het belang van onderwijs overtuigd worden. Dat is immers geen vanzelfsprekende zaak. In India zijn er al heel goede resultaten op dit punt geboekt. Deze zones dienen weer als rolmodel voor soortgelijke initiatieven elders. Mensen uit Afrika zijn naar India geweest om dit proces van nabij te zien. Het doel van de conferentie was om organisaties uit een tiental landen bij elkaar te brengen, van elkaar te leren en nieuwe plannen voor de komende jaren te maken.”

Lezers schrijven... Lezers schrijven

Nog lang geen ‘dag’ tegen ‘dank’ De column ‘Koos’ van Koos Wight is nog jong en ik kan de inhoud ervan prima waarderen. Maar in de column op bladzijde 5 van Kerkblad nr. 21 met de titel ‘Dag Dank’ wordt volgens mij in de eerste alinea’s de plank een beetje misgeslagen. Koos signaleert dat de vie-

ring van Dankdag eigenlijk alleen nog in de Bible belt plaatsvindt, en hij spreekt over een zondagsviering waarbij fruit wordt ingezameld en weggebracht als over iets uit het verleden. Daarbij ziet hij over het hoofd dat ook in Assen wel degelijk Dankdag is gevierd, door de

Deze foto is door Gert in Mali gemaakt, toen de delegatie door honderden enthousiaste kinderen werd ontvangen. Een o.a. door Kerk in Actie gesteunde Malinese organisatie is erin geslaagd om in een groot aantal gemeenschappen de kinderen allemaal naar school te laten gaan en projecten voor volwassenen op te zetten. We zien geregeld individuele acties vanuit organisatie waarbij kleine groepen kinderen uit het arbeidsproces worden gehaald en naar school kunnen gaan. Heb jij de indruk dat de overheden in Afrika aandacht besteden aan de buitenlandse druk van onder andere Kerk in Actie en daardoor tot actie overgaan? Gert: “Ja, de overheden over de hele wereld zijn daar beslist gevoelig voor. Het is een proces van lange adem. Je kunt je voorstellen dat in een megaland als India of Nigeria de centrale overheid ver weg is. Daarom is een insteek op twee fronten noodzakelijk. Door de lokale organisaties van buitenaf moet er actief lobby gevoerd worden met (lokale/regionale/nationale) overheidsautoriteiten om de schoolplicht af te dwingen. Daarnaast moet er veel meer werkgelegenheid voor volwassenen gecreëerd worden. Hebben de ouders werk, dan sturen ze hun kinderen naar school. De tweede insteek is dat er gewerkt moet worden aan de realisering van die Kinderarbeid Vrije Zones, die kunnen voorbeeldfunctie vervullen. Als mensen zien dat door gezamenlijke inspanning iets verandert, dan raken ze overtuigd van de noodzaak om hun kinderen naar school te sturen. Kortom: actieve beleidsbeïnvloeding en concrete activiteiten gaan hand in hand om te werken aan structurele verandering.” Kerk in Actie ondersteunt de

Sionsgemeente op woensdag 5 november. En bovendien wordt in de Jozefkerk, toch één van de drie wijkgemeenten van de PGA, jaarlijks op de zondag voor of de zondag na Dankdag de ‘Dankdienst voor de oogst’ gevierd. Dat is geen viering ‘op beperkte schaal’, want het is een van de best bezochte vieringen van het jaar. De diaconie zorgt elk jaar, samen met de kinderen van de jeugdclub, voor zo’n tachtig fruitbakjes. Die sieren tijdens de dienst de rand het podium, en worden met hulp van heel de gemeente bezorgd bij zieke en aan huis gebonden gemeenteleden. Ook dit jaar was er weer zo’n viering, op zondag 2 november, met ruim 400 kerkgangers. En dat is in de 23 jaar dat ik nu in As-

wijkdiaconieën door middel van de website. Alle activiteiten en projecten worden goed aan de orde gesteld. Maar het blijft moeilijk om de kerkganger voor de problematiek te interesseren. Is een langdurig aan te gaan verbintenis met een project veraf een middel? Vinden jullie bij Kerk in Actie dat er dan meer beleving komt in de wijkgemeente? Gert: “Het is zeker zo dat er meer beleving komt in een gemeenten als er een langduriger contact met een project ontstaat. Zo steunt een PKN gemeente in Zeist een project in Zuid-Afrika, dat zich richt op duurzaamheid en klimaat, een relevant maar niet gemakkelijk onderwerp. De gemeente heeft zich hiervoor enkele jaren verbonden, zowel financieel als inhoudelijk. Het is de bedoeling dat een groep jongeren in de zomer van 2015 een reis naar Zuid-Afrika gaat maken. Niet alleen om de projecten te bezoeken, maar ook om leeftijdgenoten uit kerkelijke gemeentes daar, blank en zwart, middenklasse en minder bemiddeld, te ontmoeten. Vervolgens zal een groep Zuid-Afrikanen Nederland gaan bezoeken. Dit zijn interessante en wederzijds verrijkende initiatieven. Ze vereisen wel veel inzet, zowel vanuit ons land als in het land waar het project wordt uitgevoerd. Ik beveel het zeker aan, maar je moet wel de mensen vinden die zich hiervoor minimaal een jaar of drie willen inzetten.”

sen sta niet anders geweest. De dank in deze dienst geldt niet alleen de letterlijke oogst op het land, maar ‘de oogst van ons leven’. En al onze vragen daarbij, wanneer de opbrengst in het afgelopen jaar meer uit ‘verlies’ bestond, komen in zo’n dienst aan de orde. Heeft Koos dit een beetje over het hoofd gezien? Geen reden tot harde kritiek hoor! Maar misschien wel een opwekking om ons (en dat bedoel ik wederzijds) nog wat meer op de hoogte te stellen van wat zich over onze grens in die andere wijkgemeenten afspeelt. Ron Koopmans, predikant Jozefkerk

Vanaf 31 oktober is de website van de Protestantse Kerk in Nederland te vinden via www.protestantse kerk.nl. Niet omdat www. pkn.nl niet goed werkt, maar omdat het goed is als de Protestantse Kerk in Nederland zich voorstelt met haar volledige naam. Rian Binnendijk, manager communicatie en fondsenwerving, licht de wijziging toe. “Soms krijg je vakantiekaarten met alleen ‘h. gr. M&M’ erop. Verder niets. Geen verhaal. Gewoon een lege kaart. Mij hoef je zo’n kaart niet te sturen. Want het vertelt me niet wie je bent, laat staan wat je op vakantie beleeft. Zo kijk ik ook naar het gebruik van de afkorting ‘PKN’. Hoe moeten mensen weten dat dat staat voor de Protestantse Kerk in Nederland?” ‘PKN’ is een ingeburgerde, maar onduidelijke afkorting. Het kan namelijk net zo goed voor de Pijpelogische Kring Nederland staan. Hij werkt opvallende versprekingen in de hand. Zo noemde een NOS-radiojournalist ds. Karin van den Broeke laatst ‘voorzitter van de KPN uh PKK’. De lange naam heeft volgens Binnendijk nog een voordeel. ”Met de lancering van www.protestantsekerk.nl worden mensen aangemoedigd om volmondig te zeggen dat ze lid van de Protestantse Kerk in Nederland. Laat deze Hervormingsdag daar de start van zijn!”

Kerkfusies vergeleken In het kader van het tienjarig bestaan van de Protestantse Kerk is in september het boek The Protestant Church in the Netherlands: Church Unity in the 21st century - stories and reflections’ verschenen. Daarin wordt de ervaring van de Protestantse Kerk in Nederland Als verenigde kerk gerelateerd aan die van andere verenigde kerken in de wereld. Het boek verscheen onder redactie van dr. Arjan Plaisier en prof. dr. Leo J. Koffeman en werd op 16 september aan het moderamen van de synode gepresenteerd, in aanwezigheid van een aantal gasten uit verenigde en zich verenigende kerken in het buitenland. Het boek is te bestellen in de boekhandel (ISBN 978-3-643-90530-7) en kost €29,50.

Kerkblad – 13

Donderdag • 20 november 2014

Armenië’s angsten Een ouderwets ogend, roestig metalen hek. Half geopend, midden op een modderige, tweebaans weg. Dat is de grensovergang van Georgië naar Armenië, de oudste christelijke staat ter wereld. Lusine Ghazaryan woont in de hoofdstad Yerevan. Zij is de derde gast in de skypereeks ‘Europa’s rafelende randen, een serie vrouwenportretten’. Lusine werkt voor PINK Armenia. (Public Information and Need of Knowledge) Genocide In 2015 is het honderd jaar geleden dat tussen een miljoen en anderhalf miljoen Armeniërs werden vermoord. De angst is een herhaling van die genocide. Maar er zijn meer angsten. Van de bevolking van Armenië is 94% Armeens Apostolisch. De samenleving is traditionalistisch ingesteld. Wie van de norm afwijkt, ondergraaft de stabiliteit van de maatschappij. Dat is niet gewenst. PINK Armeni is normafwijkend en niet gewenst. Een fors deel van de inwoners werkt in Rusland. Dat heeft grote gevolgen, onder meer voor het aantal HIV/Aids patienten. Nogal wat Armeense arbeidsmigranten hebben een dubbel gezinsleven, in Rusland en in Armenië. HIV/Aids is een epidemie in Rusland maar wordt ook geëxporteerd door arbeidsmigranten. Bestrijding van HIV/Aids is één van de werkvelden van PINK. Het voornaamste doel van PINK is de verbetering van de positie van homoseksuelen,

lesbiennes, biseksuelen en transgenders in Armenië. Smeercampagne Tijdens het Eurovisie Songfestival dit voorjaar kreeg Conchita Wurst grote steun van de Armeense bevolking. Ze werd als tweede geplaatst. De vakjury gaf haar echter geen punten. Toen later daar een facebookpagina aan werd gewijd, reageerden nogal wat mensen met steun voor Conchita. Van die mensen werden vervolgens door één van de grootste kranten in Armenië, de facebookprofielen openbaar gemaakt en in de smeercampagne die er op volgde, ook wie familie waren, adressen, telefoonnummers enzovoorts. Dat ging gepaard met de oproep om ze van uit de buurt te verjagen en van het werk te weren. PINK heeft zestien slachtoffers van deze smeercampagne bereid gevonden een civiele klacht in te dienen tegen de krant. Half oktober was de zitting en eind oktober de rechter uitspraak. Het werd een afwijzing. Niet onverwacht. Een paar dagen voor de uitspraak werd de hoofdredacteur van de aangeklaagde krant door de president onderscheiden voor zijn journalistieke diensten. Daarmee werd het voor de rechter vrijwel onmogelijk de eis van PINK toe te kennen, voorzover hij dat al van plan was geweest.. Lusine is de jurist van PINK die de rechtszaak heeft voorbereid. Eerder was ze betrokken bij het van de grond krijgen van antidiscriminatie wetgeving in Armenië.

Rondom gedichten van Ida Gerhardt

Schilderijen en houtsneden van Rudi Seidel in de Adventskerk

Onder de titel ‘Zolang de voorraad strekt’ exposeert beeldend kunstenaar Rudi Seidel uit Loon van vrijdag 21 november tot 9 januari schilderijen en houtsneden van zijn hand. Bij een aantal werken komen gedichten van de dichteres Ida Gerhardt te hangen. Rudi is een groot liefhebber van haar werk; het heeft hem vaak geïnspireerd.

Karakteravonden Drentse Keien

Rudi (1938, Groningen) bezocht korte tijd de kunstacademie maar heeft zich grotendeels zelf als beeldend kunstenaar ontwikkeld. Aanvankelijk tekende hij met de rietpen. Zijn ‘Groep bezoekers op de Groninger markt’ kreeg veel aandacht in noordelijke kranten en leidde tot aankoop door het Drents Museum. Hoewel hij later ook met potlood tekende en begon te schilderen legde hij

Op vrijdag 12 december is er weer een bijeenkomst van de Drentse Keien. inloop avond: vanaf 19.15 uur, start: 19.45 uur, kosten: €7,50 Spreker: Theun van der Velde Thema: Bidden, leren bidden Locatie: Harrie Boerhof Groencentrum, Honingvlaken 10, Dwingeloo

Hoe doe je dat als PINK. Hoe doe je dat als vrouw in een land waar je geacht wordt als maagd het huwelijk in te gaan, waar de positie van vrouwen ondergeschikt is, waar je familie (of de buurt) de wenkbrauwen optrekt als je voor een organisatie als PINK werkt - voor zover je al duidelijk zou kunnen maken dat je dat doet, en wat dat inhoudt. Wat voor gevolgen heeft dat? Lusine Ghazaryan neemt u mee in Armenië’s angsten op 28 november om 19 uur in café Samalas, vijfde verdieping warenhuis Vanderveen. Toegang is gratis. Volgende bijeenkomsten: 19 december Katarzyna Morton (Brussel/Polen) is bestuurslid van de EYP, European Youth Press, die zich inzet voor hogere journalistieke zich meer en meer toe op het maken van houtsneden, zeker toen hij vanaf 1978 affiches ging maken. Het boekje ‘Het zilveren visje’, een Sloveens volkssprookje, dat hij met Toon Wegner maakte, verhaalt over een bijzonder visje: het kan leugens eten, iets dat Rudi maar moeilijk kan. Hij schroomde niet om te protesteren tegen het onrecht van armoede, honger en geweld in de wereld. Zo vervaardigde hij in de zeventiger jaren schermen die bij de Stiltekring op vrijdagavond op het Koopmansplein stonden als een vermaning tegen atoombewapening. Ook ontstond veel werk uit zijn vele studiereizen, bijv. naar Tunesië met de schilder Bernhard von Dulmen Krumpelmann, naar de Sovjet Unie, Polen en China waar hij de onvrijheid van de dictatuur leerde kennen. Rudi vervaardigde ook 33 houtsneden met Bijbelse onderwerpen. Assenaren Een drietal mensen is voor Rudi van belang geweest: kapper Wolthuis, die in zijn salon aan de Markt o.m. schilderijen van Rudi exposeerde, prof. Prakke die hetzelfde deed in de etalage van de uitgeverij Van Gorcum aan De Brink en

standaarden. 9 januari Nara Narima (De Krim-Oekraïne/Rusland) is journaliste, woont in Simferopol, is Krim Tataarse. Zij was spreekbuis voor deze etnische groep totdat De Krim door Rusland werd geannexeerd. 30 januari Neringa Jurciukonyte (Litouwen) is oprichtster van NSII in Litouwen, die vele sociale- en mensenrechten projecten in de Baltische staten begon. 20 februari Tonia Asimakopoulou (Griekenland)leidde de Griekse campagne tegen de neo-Nazi partij Gouden Dageraad tijdens de EU verkiezingen. 6 maart Samia Hathroubi (Frankrijk/Tunesië) is oprichtster van JEMGO, een organisatie die verzoening tussen Joden en Arabieren als missie heeft. Ze is regelmatig op missie in het Midden-Oosten.

Piet Timmerman, directeur van plasticfabriek Bekro die veel van Rudi’s werk kocht. Ook tal van andere Assenaren hebben werk van Rudi in huis hangen. Niet alleen houtsneden, die hij steeds meer in kleur uit afvalhout maakte maar ook schilderijen. De laatste jaren begon Rudi het ambacht van kunstschilder weer op te pakken. Zijn werk hangt ook in veel Nederlandse huizen en musea, is overal in het land geëxposeerd en kreeg in tal van kranten en bladen aandacht. Opening De expositie wordt op vrijdagmiddag 21 november om 16.30 uur geopend met gedichten van Ida Gerhardt die door poëziekenner Peter van de Peppel worden gelezen. De tentoonstelling in de Adventskerk, Lindelaan 49 Assen-oost is te bezichtigen elke vrijdagmorgen tussen 10 en 12 uur en op de zondagmorgen rond de kerkdienst van 10 uur. U en jij bent van harte welkom. Werkgroep Kerk en Kunst Vredenoord/Adventskerk

Eens per vier à vijf weken komen we bij elkaar voor een karakteravond. We ontdekken samen wat jou plek als man is in je gezin, in je omgeving en in het Koninkrijk van God. Tot half tien ‘s avonds wordt de avond ingevuld met o.a. film, een spreker, gesprekken in groepjes, met elkaar zingen, en een activiteit zoals bijv. touwtrekken voor wie dat wil etc. Daarna wordt in een ongedwongen sfeer met elkaar doorgepraat onder het genot van een drankje en een hapje.  Aanmelden voor seizoen: ben je enthousiast en wil je je voor alle avonden opgeven, dat kan via: www. noordermannen.nl (klik aan: Drentse mannen en vul bij ‘aanmelden’ het formulier in. Of vul op 12 december het machtigingsformulier in. Je ontvangt gratis een mok Drentse Keien. Wil je meer informatie: kijk eens op www.noordermannen.nl (vervolgens zoeken op Drentse mannen en locatie Diever). Opgeven: graag vóór 10 december via [email protected]

Zin-Weken op Hezenberg Hattem Pastoraal en therapeutisch centrum Hezenberg in Hattem organiseert weer een nieuwe serie van Zin-Weken, voor mensen met relatieproblemen, problemen op het werk, oververmoeidheid of een burn-out, problemen met langdurige rouw, identiteitsvragen of een negatief zelfbeeld. Bijzonder is de pastorale of psychosociale begeleiding tijdens deze weken. Het programma bestaat o.a. uit groepsgesprekken, maar ook uit sport en spel, mindfulness, muziek en creatieve therapie en bezinningsmomenten, zoals vieringen en bijeenkomsten in de kapel van Hezenberg. Meer informatie over programma, data en kosten: www.hezenberg.nl

14 – Kerkblad

Roden Girl Choristers in Rolde Op zondag 23 november, om 15.30 uur, treden de Roden Girol Choristers onder leiding van Sonja de Vries op in de Jacobuskerk, Kerkbrink 5 in Rolde. Zij wandelen samen met u door de muziekgeschiedenis aan de hand van een gevarieerd programma van werken uit Engeland, Duitsland, Frankrijk en Nederland. Uit de barokperiode hoort U werk van o.a. Purcell en Bach, uit de Romantiek werken van Mendelssohn en Fauré en last but not least, werken van hedendaagse componisten uit Engeland en Nederland. Sietze de Vries neemt in dit concert een prominente plaats in: als componist, als improvisator en als begeleider van het koor. Een bijzonder werk is het Requiem van Gabriel Fauré, waaruit U vanmiddag twee delen kunt beluisteren. Kaarten kunnen in de voorverkoop (€12,50) worden gekocht bij Warenhuis Brands in Rolde, Boekhandel Iwema in Assen of via www.rolderconcerten.nl/ kaartverkoop. Prijs in de kerk €15 Reserveren kan ook bij het secretariaat: [email protected]  Tel. 06-42481730 Meer informatie: www.rolderconcerten.nl

Vijftig jaar Misa Criolla Het professionele kamerkoor ProVoCanto brengt in november en december een zevental uitvoeringen van het programma ‘Música Celestial’ in Nederland. Een koorprogramma rondom de beroemde Misa Criolla. Een mis vol Zuid-Amerikaans temperament en warmbloedigheid waarin klassieke muziek en Argentijnse folklore elkaar ontmoeten. Het is vijftig jaar geleden dat de Misa Criolla door Ariel Ramírez gecomponeerd werd. De bekende zanger Javier Rodríguez zal de solorol vervullen. Hij wordt begeleid door zijn muziekvrienden uit Mendoza Argentinië en ProVoCanto onder leiding van Hans Tijssen. Slagwerker, toetsenist Daniel Morcos, multi-instrumentalist Orlando Mino en gitarist Álvaro Pinto zorgen met Rodríguez voor een daverende uitvoering van deze Argentijnse hitmis. ProVoCanto en de Argentijnen geven zeven concerten. Leeuwarden (28/11), Nijmegen (29/11), Veenhuizen (30/11), Enschede (6/12), Zwolle (10/12), Utrecht (11/12) en Deventer (13/12). Kaarten kosten €25 aan de avondkassa en €22 in de voorverkoop. Studenten betalen €15 en jongeren tot en met 16 jaar slechts €5. Aanvang van de concerten is 20.30 uur.

Donderdag • 20 november 2014

Uitgelezen

Dood, en dan? Stemmen uit de Bijbel, echo’s in onze cultuur Hans Kleve

Het is een waagstuk - zo voel ik dat - om over een boek te schrijven wat over de dood gaat en wat er eventueel na het sterven zal zijn. Na het lezen van deze publicatie is het niet zo dat er een eenduidig en afdoend antwoord op het tweede gedeelte van de titel - wat dan? - gegeven wordt. Dat kan ook niet anders, want niemand heeft kennis van wat er na de dood met de mens gebeurt. Het is een geloofsvraag waarop een geloofsantwoord eventueel kan volgen.

Toch is het lezen van dit werk uitermate boeiend en is vooral het volgen van de speurtocht van de schrijver naar aanwijzingen, zoals die in de Bijbel over dit onderwerp voorkomen, buitengewoon interessant. Een belangrijke factor in de waardering van deze studie is de inbreng en de uitwerking daarvan van de kunst, van de cultuur in de moderne tijd (waarover later meer). Hoewel we allemaal weten dat eens voor ons zelf het moment van sterven zal aanbreken en we wellicht ook in het verleden de dood van dierbaren dichtbij hebben meegemaakt, blijft het onderwerp van deze boekbespreking gevoelig en ook wel - voor sommigen - belastend. Vragen rond de dood Vragen rond de dood vormen het hart van elke cultuur en elke religie. Confrontaties met de dood en reflecties hierop geven een scherper zicht op wat het leven is. In dit boek spreekt theo-

loog Wim Weren over beelden van de dood en wat daarna misschien nog komt. Onze westerse cultuur is van deze beelden doordrenkt. Veel hedendaagse opvattingen zijn geïnspireerd door stof uit de Bijbel, die ook zelf over dood en hiernamaals geen eenduidig geluid laat horen. Echo’s van deze bijbelse stemmen klinken door in allerlei vormen van hedendaagse kunst: in romans, in poëzie. schilderkunst, muziek, toneel en film. Bijbelse visies op leven en dood worden daarin niet domweg herhaald, kunstenaars geven er op een nieuwe wijze vorm en inhoud aan. De interactie tussen moderne cultuur en Bijbel is bijzonder boeiend: kennis van de bijbel helpt ons om onze cultuur beter te verstaan. Maar ook kunnen we door de bril van onze cultuur de bijbel met nieuwe ogen lezen. De speurtocht van de schrijver in de bijbel naar teksten die verwijzen naar ons onderwerp is heel interessant en uiteindelijk geeft de auteur wel zijn eigen visie. Maar er aan vooraf zijn de schrijvers van de diverse bijbelboeken aan het woord die zich er over hebben uitgelaten, de apostel Paulus bijvoorbeeld. Zijn opvattingen hangen nauw samen met wat hij schrijft over Jezus Christus, diens opstanding en de verwachting van Zijn wederkomst op aarde. Een paar voorbeelden Er staat zoveel in dit boek over het onderwerp dood dat het onmogelijk is om in een boekbespreking de vele aspecten weer te geven en

moet er dus volstaan worden met enkele voorbeelden waar teksten uit de bijbel over de dood worden behandeld en waarvan er ook in onze hedendaagse cultuur echo’s doorklinken. Zo behandelt de auteur in het bijzonder psalm 88 (Oude Testament) die hij een ‘somber levenslied’ noemt en dit in combinatie met hoe - en dat is wel heel verrassend - Ramses Shaffy, op zijn beurt en op zijn eigen originele wijze, deze psalm onder woorden heeft gebracht. De schrijver stapt dan van de wereld van het oude Israël over naar de moderne cultuur, op zoek naar echo’s van psalm 88 in het werk van een moderne artiest. Hij analyseert de tekst van het lied, de vertolking van deze psalm door de zanger en acteur Ramses Shaffy, die op 1 december 2009, op 79-jarige leeftijd, na een succesvolle carrière overleed. Een ander voorbeeld: in het hoofdstuk wat gaat over ‘Kruis en verrijzenis door de ogen van kunstschilders’ wordt het werk van een oudere schilder Matthias Grünwald (± 1470-1528), ‘Gekruisigde Christus’ vergeleken met een modern kunstwerk als ‘De kruisweg’ van Aad de Haas (1920-1972) in Wahlwiller. En zo komt er nog het werk van vele kunstenaars ter sprake en door middel van illustraties verduidelijkt. Jezus’ lijden en dood zijn door kunstschilders uit de twintigste eeuw vaak verbonden met het onnoemelijke leed dat twee wereldoorlogen en andere catastrofes de mensheid hebben gebracht. Daardoor valt de nadruk in het werk van deze moderne kunstenaars op de kwetsbaarheid en menselijkheid van Jezus. Door de verschrikkelijke gebeurtenissen uit de recente geschiedenis zijn levensgrote vraagtekens gerezen bij de werken van traditionele schilders die op hun wijze God en Jezus in beeld hebben gebracht en worden religie en christendom soms gepresenteerd als relicten uit het verleden zonder enige actuele relevantie. Aan het einde van het boek geeft de schrijver een overzicht, een resumé, van de door hem beschreven opvattingen over het onderwerp

‘Dood, en dan’, zoals die uit de Bijbel te distilleren zijn. Er worden door hem verschillende concepten onderscheiden, variërend van ‘de dood is het einde’, ’leven in verbondenheid met God heeft een open einde’, ‘wijzen en rechtvaardigen zijn na hun dood in Gods handen’ en ‘de macht van de dood is doorbroken’ en uiteindelijk komt er een nieuwe wereld’. Persoonlijke geloofsopvatting schrijver Het boek besluit met een hoofdstuk wat gaat over zijn persoonlijke geloofsopvatting met betrekking tot het behandelde onderwerp van zijn boek. Hij stelt dat hij tijdens het schrijven steeds meer in de ban van twee stemmen raakte. De eerste stem is dat de dood het einde van het totale bestaan van ieder individu is, er is geen scheiding van de ziel van het lichaam bij de dood, de gehele mens is opgehouden te existeren. Iedereen moet zijn eigen dood sterven. De dood hoort bij het leven en vlakt de persoon die wij waren helemaal uit. Tegelijk raakte hij steeds meer geboeid door een andere stem: leven met God heeft een open einde. Dit is alleen maar waar voor mensen die in God kunnen geloven die de dood de baas is. Wat het open einde inhoudt blijft in de Bijbel vaak onbepaald en diffuus en door mensen niet te doorgronden. Dat het leven een open einde heeft is niet gebaseerd op iets in ons zelf, dat tegen de dood bestand zou zijn, maar steunt volledig op het vertrouwen dat God zijn relatie met zijn getrouwen nooit opgeeft. En zo eindigt zijn verhaal over een moeilijk onderwerp waar wij allen mee te maken hebben. Hij heeft in deze studie veel facetten belicht en zich niet alleen gebaseerd op de Bijbel maar ook de moderne cultuuruitingen bij zijn betoog heeft betrokken. Een bijzonder boek! Dood, en dan? Stemmen uit de Bijbel, echo’s in onze cultuur, Wim Weren, Uitgeverij Meinema, Zoetermeer, 2010, 250 pag. ISBN 978 90 211 42401 Uit: Rond de Rolderkerk Jaargang 42 nr. 2/2014

Dzvinochok in De Bron Vrijdagavond 31 oktober waren ruim 220 mensen getuige van een fantastisch concert van het befaamde jongenskoor Dzvinochok uit Kiev. Voor het vierde jaar in Assen, maar nu met een vrijwel nieuw repertoire, werden de concertgangers getrakteerd op een subliem concert. Stemmen als nachtegalen, zuiver en ontroerend. Ruben Tolmachov dirigeerde zijn koor naar grote hoogte. Zij die geweest zijn kunnen dit beamen en zij die niet geweest zijn hebben wat gemist, dat is zeker. Oekraïense kerkmuziek

en Georgische volksliederen passeerden de revue en indrukwekkend was de wijze waarop door het koor aan het slot van het concert het Oekraïense volkslied werd gezongen. Assen was de startplaats van hun concerttournee in Nederland. De werkgroep Gidofalva die de contacten onderhoudt met onze partnergemeente in Roemenië organiseerde dit jaar het concert en kan met de opbrengst opnieuw ondersteuning verlenen. De werkgroep

Foto: Gerrit Oosterveen

Kerkblad – 15

Donderdag • 20 november 2014

Uitgelezen

‘Sterven is doodeenvoudig, iedereen kan het’* Riet Verhoeven

Arts, filosoof en columnist Bert Keizer schreef eind 2013 ‘Tumult bij de uitgang: een boek over lijden, lachen en denken rond het graf’. Inmiddels zijn er meer drukken verschenen en dit geeft aan dat hij een onderwerp bespreekt dat veel belangstelling geniet.

Zó moeten we volgens Keizer ook naar het thema dood(gaan) kijken. Van de ene kant iets verhevens, waarbij je zelfs het woord ‘kunst’ kunt gebruiken. En van de andere kant iets waarbij je, in zijn woorden, ‘weerloos onder geschoffeld wordt’. Sowieso is zijn toon ontnuchterend. Naar mijn mening soms wel wat te. Zo noemt hij in zijn voorwoord de aanwezigheid op aarde een tijdelijk arrangement. Dat moet ook wel, want anders is er voor iedereen geen plek op onze planeet en duwen we elkaar er af. Nogal rechttoe-rechtaan geredeneerd, maar hij verbindt er wel een diepere gedachte aan. Namelijk dat wij in onze Westerse samenleving onze eindigheid niet meer ontkennen: we zijn ‘verlost’ van het eeuwig leven. Of dat al teveel

Agenda Musica Pro Deo Cantatedienst Zondag 23 november 16 uur, Adventskerk Info: asserbachcantategroep.nl Passage Assen-Noord Dinsdag 25 november 19.45 uur, De Valkenhof, Oranjebond 19 Creatieve avond Info: Mia Reusien-Grit, tel. 355824 Adventstijd vieren Dinsdag 25 november 20 uur, Zuiderkerk Info: Marian Koster, tel. 858353 Levenkring Woensdag 26 november 14.30 uur, De Schulp Info: Foekje Dijk, tel. 0529-435598

opluchting biedt betwijfelt de auteur echter ook. Immers de gedachte dat ons graf het eindstation is, vindt iedereen ook niet zo opwekkend. Iets vreselijks Als verpleeghuisarts maakt Keizer heel wat sterfgevallen mee. Maar ook het traject daarvoor. Hij beschrijft heel beeldend hoe er in tehuizen gekeken wordt naar oude mensen in hun laatste dagen. Je hebt er de vaste medewerkers, die zoveel dingen niet meer zien. En er is een vakantiehulp, die als het ware met nieuwe ogen kijkt en onthutst is over een mevrouw die nog steeds haar overleden zoon zoekt. Maar die ook ontsteld is over de vanzelfsprekende plek die de dood heeft in het dagelijks handelen van het personeel. Voor haar is dat iets van ver weg, iets van later. Ook de jonge huisarts in opleiding wordt ten tonele gevoerd. Hij huilt na afloop van een zorgvuldig uitgevoerde euthanasie. Alhoewel Keizer schrijft, dat hij er steeds meer tegen op ziet om deze levensbeëindiging uit te voeren, heeft hij toch onderschat welke impact dit heeft op zijn collega. Hij zegt dan ook: “Hoe kom ik erop dat dit iets geaccepteerds moet zijn, het is iets vreselijks.” Mooi doodgaan Het sterven op zich is in dit boek ook een belangrijk

onderwerp; of nog beter geformuleerd de kunst ervan. Enerzijds wordt het bijna afgedaan als een soort flauwvallen waaruit je niet meer bijkomt. Anderzijds is het in ideale zin ik citeer: ‘het vermogen om zeer dicht op de eigen neergang en zelfs vernietiging toch helder te blijven en iets anders te uiten dan de voor de hand liggende paniek. Het bestaat uit een verrassend mengsel van elegantie, eerlijkheid en humor. Een laatste gebaar dat de achterblijvers niet alleen maar wanhopig achterlaat.’ Keizer kent, ook als filosoof, maar weinig voorbeelden van een ideale manier van doodgaan. Hij noemt uit de Oudheid de Annalen van Tacitus waarin een Romeinse consul zijn brandstapel laat verplaatsen om zo het loof van de bomen niet te beschadigen. Hij verhaalt over de negentiende-eeuwse Engelse dichter Keats die weet dat hij zijn tuberculose niet zal overleven en op een ontroerende manier in een brief afscheid neemt van een vriend. En hij memoreert de laatste column, getiteld ‘Afscheid’ die Karel van het Reve schreef in 1996. Terugzwaaien Ook het weren van de dood door behandelaars en door familie komt bij Keizer aan bod. Het zijn volgens hem ‘sterfbedden met een uitputtende afwisseling van verzet en aanvaarding waar mensen zwaar gehavend uit tevoorschijn komen.’ Zo verhaalt hij over een zoon woonachtig in Amerika, die eist dat zijn stervende moeder naar de Eerste Hulp gebracht wordt, omdat ze dat in The States ook zo zouden doen. En hij heeft het over ‘uitzwaaiers, die willen dat er teruggezwaaid’ wordt: De stervende is verdoofd, zodat hij of zij niet meer lijdt, en dan willen de omstanders hun geliefde weer, in de

Leerkring Woensdag 26 november 19.30 uur, De Schulp Info: Foekje Dijk, tel. 0529-435598

Jeugdsoos Zaterdag 29 november Open Huis Info: Wim Staal, [email protected]

HVG ‘Dient elkander door de liefde’ Donderdag 27 november 19.30 uur, De Bron Sinterklaasavond Info: mw. J. de Haan, tel. 344670

Economie in relatie tot het draagvermogen van de aarde Zondag 30 november 19.30 uur, Jacobuskerk, Rolde Info: Hermien Buruma, tel. 242297

Youth Alpha Donderdag 27 november 18.30 uur, Jozefkerk Info: Wim Staal, [email protected] en ds. Ron Koopmans, tel. 314877 Geachte heer Bach Zaterdag 29 november 20 uur, Adventskerk Info: muziektheater-assen.nl

Op adem komen in de Adventskerk Dinsdag 2 december 20 uur, Adventskerk Info: ds. Helène van Noord, tel. 300388 Adventstijd vieren Dinsdag 2 december 20 uur, Zuiderkerk Info: Marian Koster, tel. 858353

woorden van Keizer, ‘uit de diepte omhoog sleuren’ omdat ze wachten op een laatst persoonlijk woord. Bert Keizer heeft tevens een interessante verklaring voor het vergaloppeergedrag van artsen inzake het eindeloos doorbehandelen: het is namelijk hun eigen doodsangst. Het zijn veertigers die nog midden in het leven staan, zij willen nog jaren verder. Tachtigers willen ook nog jaren leven, maar niet tot elke prijs. Ook de overdreven aandacht voor diagnostiek en het ontbreken van een hoofdbehandelaar brengen Keizer tot de uitspraak dat je voor goede stervenszorg het ziekenhuis moet zien te ontvluchten. Als verpleeghuisarts is hij dan ook erg terughoudend om patiënten er naar te verwijzen. Tumult bij de uitgang is een verzameling teksten, waarvan een aantal ook gepubliceerd werd in Trouw, Filosofie Magazine en Medisch Contact. Er zijn hoofdstukken met titels als: De elegantie van Emily Dickinson, Kunst en dementie, Oorlogsverhalen, Voortplanting en Ethisch is waar je mee wegkomt. Dit maakt dat lezers op een veelzijdig manier met het onderwerp dood(gaan) geconfronteerd worden. Winst van het boek van Keizer is dat hij op een toegankelijke manier een beladen onderwerp van vele kanten, soms naar mijn mening wat te ironisch, belicht. * René Gude, Denker des Vaderlands, op achterflap: Bert Keizer stelt mij gerust: sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het.’ Tumult bij de uitgang, Bert Keizer, Lemniscaat 2013, €19,95

Kamerkoor Northern Voices Kamerkoor Northern Voices is een relatief jong koor. Het koor bestaat nu (2014) bijna vijf jaar. Op dit moment zijn er 27 enthousiaste leden. Naast het plezier in het zingen speelt kwaliteit een belangrijke rol. De koorleden zijn geoefende zangers en zangeressen. Het koor voelt zich aangetrokken tot de Engelse koormuziek. Daarnaast brengt het een breed repertoire van o.a. Bach, Händel, Britten, Pärt en Lauridsen ten gehore. Het woord ambitie past goed bij zowel het koor als bij de dirigent: Edwin Velvis. Zijn enthousiasme werkt aanstekelijk. Hij zet graag de puntjes op de spreekwoordelijke i. Dit betekent dat er ook aandacht is voor zangtechniek en verbetering van de kwaliteit. Regelmatig wordt er met name in de noordelijke provincies opgetreden. Rond de kerstdagen wordt gezongen in Roden en Buitenpost. De Christmas Carols vormen dan een onderdeel van het programma. In februari (2015) gaat het koor een aantal Evensongs verzorgen in Engeland (Lincoln Cathedral en Beverly Minster) In het kamerkoor is plaats voor een alt en een tenor. Het is mogelijk een aantal weken de repetities bij te wonen en de sfeer binnen het koor te proeven. Als u belangstelling hebt, stuur dan een mail naar info@ northernvoices.nl. Voor verdere informatie kunt u ook de site van Northern Voices bezoeken. Repetitieavond: dinsdag van 19.45-22. uur in de Hervormde kerk in Tolbert. (Hoofdstraat 48, 9356 AX Tolbert)

A Bunch of Twolips viert 20-jarig bestaan

Thomaskring Woensdag 3 december 20 uur, bij een van de deelnemers Info: ds. Ron Koopmans, tel. 314877 Samuëlkring Donderdag 4 december 10 uur, Jozefkerk Info: ds. Ron Koopmans, tel. 314877 Youth Alpha Donderdag 4 december 18.30 uur, Jozefkerk Info: Wim Staal, [email protected] en ds. Ron Koopmans, tel. 314877

A capella koor A Bunch of Twolips geeft op 22 november een jubileumconcert in de Schakel in Assen met als thema ‘de ontmoeting’. In het jubileumconcert zingt het koor over de muzikale reis die haar heeft gebracht tot waar ze nu is. A Bunch of Twolips heeft voor deze avond het expressieve a capella koor As it is in Heaven, het licht klassieke Kamerorkest Amadeus en het virtuose a capella kwintet Full House uitgenodigd om er een muzikaal feestje van te maken. U bent welkom op 22 november om 20 uur in De Schakel aan de Witterhoofdweg 1a in Assen. De entree is €10 inclusief consumptie. Het jubileumboekje is daar ook verkrijgbaar. Voor vragen over de tekst of foto’s kunt u contact opnemen met Tjarda Hoekstra, 06-4444 3047, [email protected] De dirigent Peter Kleefman is bereikbaar op tel. 0653971202, Peterkleefman@ hotmail.com