Kennisfestival Menukaart FoodValley Regio d.d. 16 februari 2015
Workshop Menukaart voor gemeenten - 2
Workshop Menukaart voor gemeenten Wat betekent de menukaart voor de werkwijze van gemeenten? Wat komt daar allemaal bij kijken? Hoe organiseer je de dialoog met de omgeving? Hoe om te gaan met de kosten? De workshop wordt geleid door René Hilhorst (Hilhorst Management Advies). (René vervangt Barend van der Veen (Bugel Hajema), die zich wegens ziekte heeft afgemeld).
Sessie 2: van 11.00 tot 12.00 uur Aan de hand van een presentatie wordt door René Hilhorst het thema “Gevolgen voor de gemeenten” toegelicht. Van de kant van de deelnemers zijn er de volgende reacties. Algemeen De menukaart is een werkmethode waarbij één ambtenaar een kort vooronderzoek doet n.a.v. een vergunningaanvraag en daarna vindt een gesprek aan de keukentafel plaats met gemeente, ondernemer en omwonenden. De gedachte is dat de ondernemer een onafhankelijke derde kan inhuren die dat gesprek begeleidt. De kosten die hij hiervoor maakt, kunnen onderdeel zijn van de tegenprestatie met een maximumbedrag. Reacties o
Hanteer de Menukaart ook voor niet-agrarische ondernemers, bijvoorbeeld omdat het ook een manier kan zijn om bovenwettelijke functiewijziging tot stand te brengen.
o
De recreatiesector, met name de grote campings, moeten altijd al veel tegenprestaties leveren in verband met planschade e.d. en zijn dus niet enthousiast om aan de Menukaart mee te doen. Maar het aspect van de gesprekken met de omgeving zou ook voor die sector een goede aanvulling zijn. Opgemerkt wordt dat de Menukaart dermate aantrekkelijk moet worden geformuleerd, dat de ondernemers in de recreatiesector straks vanzelf aan tafel komen.
o
Aangezien er een grote leegstand van agrarische bedrijven komt, wordt geopperd om asbestsanering als maatschappelijke tegenprestatie op te nemen. René Hilhorst zet uiteen dat de Menukaart een aanvullend instrument is op de ruimtelijke ordening, en dat de ondernemer en zijn bedrijf centraal staan. Hoe verder de tegenprestatie van het erf komt te liggen, hoe minder de ondernemer tot die tegenprestatie bereid is.
Workshop Menukaart voor Gemeenten
pag. 1 van 6
Kennisfestival Menukaart FoodValley Regio d.d. 16 februari 2015
Workshop Menukaart voor gemeenten - 2 De rol van de raadsleden Gedetailleerde bestemmingsplannen worden vervangen door ruimere kaders, en bij vergunningaanvragen wordt dan een lokale discussie met de omwonenden gevoerd. Hoe gaan raadsleden daarmee om? Reacties o
Inhoudelijke betrokkenheid van raadsleden bij initiatieven is niet gewenst. Gewaakt moet worden voor verstrengeling van rollen. Raadsleden moeten meer op procesmatige kaders gaan sturen, en bewaken dat men zich aan de kaders houdt. De raad moet heel actief meedenken in het proces aan de voorkant
o
Dit vraagt om duidelijke én ruime kaders, in die combinatie! Ruime kaders houdt in dat die meer op het niveau van een gebiedsvisie zijn dan van een bestemmingsplan, en dat een aantal procesmatige zaken en gewenste richtingen daarin worden meegenomen. Wethouders kunnen dan meer ruimte krijgen als het proces goed loopt en als een ontwikkeling in het grote plan past, moet de gemeenteraad dat niet kunnen tegenhouden.
o
Er moet voldoende tijd worden genomen om tot goede kaders te komen, en gemeenten zullen hun kaders moeten afstemmen.
o
De gemeente zou via de kaders moeten aangeven in welk deel van het buitengebied nog ruimte is voor initiatieven en in welk deel er strak wordt vastgehouden aan bepaalde ruimtelijke randvoorwaarden. Dat sluit ook aan bij de provinciale omgevin gsvisie en verordeningen, want de discussie gaat vooral over het gebied waar volgens regels van Rijk en Provincie nog ruimte is voor ontwikkelingen.
o
De suggestie wordt geopperd om de thema’s die kunnen gelden voor de maatschappelijke tegenprestatie, al in het kader vast te leggen. Immers, in een bepaald gebied zijn niet alle mogelijke tegenprestaties altijd wenselijk.
o
Een mogelijkheid is om voor te schrijven uit welke thema’s de ondernemer kan kiezen, maar bepaalde keuzes zouden ook aantrekkelijk gemaakt kunnen worden.
De rol van de wethouders Bij ruimere kaders zullen de vergunningaanvragen zich gaan kenmerken door onderhandelingen. Dat is een proces waarin “appels en peren” met elkaar vergeleken moeten worden en waarin belangen moeten worden uitgeruild, terwijl ondertussen het bestemmingsplan nog maar heel weinig voorschrijft. Transparante en navolgbare besluitvorming is op die manier heel moeilijk. Bovendien, enerzijds is er de wens om bedrijven meer innovatieruimte te geven m aar anderzijds staan bestuurders huiverig tegenover precedentwerking. In de projectgroep is daarom het idee ontstaan dat er een backoffice komt, een regionale organisatie die onafhankelijk werkt, geen onderdeel is van het apparaat van de wethouder en veel kennis in huis heeft, die adviezen kan geven over initiatieven in het buitengebied. Dat is dus zoals ook de rijksbouwmeester werkt. De adviezen van zo’n backoffice zijn transparant, en voor de wethouder is het dan makkelijker om Workshop Menukaart voor Gemeenten
pag. 2 van 6
Kennisfestival Menukaart FoodValley Regio d.d. 16 februari 2015
Workshop Menukaart voor gemeenten - 2 binnen de ruimere kaders beslissingen te nemen. Niet alleen de ondernemer krijgt dan dus een eigen adviseur, maar ook de gemeente. Reacties o
Geconstateerd wordt dat de Menukaart een regionaal instrument is met een lokale invulling. Immers, de gebieden verschillen van elkaar dus gemeenten zullen daar ook verschillende accenten willen leggen.
o
Om maatwerk te kunnen leveren, zullen wethouders het uitgangspunt “gelijke monniken, gelijke kappen” moeten leren loslaten.
o
Geconstateerd wordt dat een regionale backoffice de lokale situatie heel goed zal moeten kennen. De vraag is dan of zo’n backoffice meerwaarde biedt ten opzichte van de huidige werkwijze met gemeenteambtenaren die zich over gemeenten heen bezighouden met de vrij komende agrarische bebouwing. René Hilhorst wijst erop dat een regionale organisatie ook een functie heeft in de zin van politieke rugdekking.
o
In reactie op de vraag of het dan ook een lokale backoffice zou kunnen zijn, wordt opgemerkt dat kleine gemeenten vaak niet alle nodige specialismen in huis hebben. Het zou dus goed zijn als zij op regionaal niveau de nodige kennis kunnen ophalen om het gesprek met de ondernemer aan te kunnen gaan.
o
Het verdient aandacht hoe de backoffice dan moet gaan functioneren. Experimenten met een dergelijke werkwijze leren dat er min of meer integrale werkgroepen ontstaan waarin de leden ieder voor hun eigen discipline staan i.p.v. dat zij een integrale afweging maken. De vraag is daarom of een backoffice wel ambtelijk belegd moet worden.
o
Een van de deelnemers vindt dat de backoffice uit onafhankelijk specialisten moet bestaan. Iemand anders merkt op dat de stedenbouwkundige al een rol heeft gehad in het voor traject van opstellen van kaders en kwaliteitsplan en dus niet ook aan de keukentafel nog een rol zou moeten hebben. In reactie op de vraag waarom ambtenaren niet vakdeskundig zouden zijn, wordt naar voren gebracht dat het erom gaat dat het backoffice onafhankelijk moet zijn.
o
Met het oog op de beeldvorming: een regionale backoffice zal voor partijen buiten de gemeente gevoelsmatig toch als een orgaan van de gemeente worden ervaren.
o
Er moet voor gewaakt worden dat de ondersteuning niet de ene keer naast de gemeente zit en de andere keer tegenover de gemeente.
o
Aan de gemeenten wordt de oproep gedaan om initiatieven uit het buitengebied in een experimentele omgeving op te pakken, en deze te coachen en faciliteren. Veel ondernemers weten bijvoorbeeld niet eens tot welk loket zij zich moeten wenden met een idee en aan welke eisen ze moeten voldoen. Het zou goed zijn om met de partijen in het
Workshop Menukaart voor Gemeenten
pag. 3 van 6
Kennisfestival Menukaart FoodValley Regio d.d. 16 februari 2015
Workshop Menukaart voor gemeenten - 2 buitengebied gewoon aan de slag te gaan, zodat de bedrijven kunnen groeien. Hier profiteert uiteindelijk het hele gebied van. o
Een van de deelnemers meent dat op het moment dat een ondernemer zijn tegenprestatie moet realiseren binnen door de gemeente vastgestelde thema’s, de kaders in feite voldoende duidelijk zijn. Het is dan voor de wethouder dus mogelijk om op een trans parante manier aan te geven waarom hij met het ene initiatief wel akkoord kan gaan en met het andere initiatief niet. In die zin ziet spreker niet op voorhand een groot probleem.
o
De vraag wordt neergelegd of de keuze voor thema’s niet bottom-up zou moeten worden gemaakt. De gemeente moet wel een visie hebben, maar zou er vervolgens ook vertrouwen in kunnen hebben dat mensen in hun eigen woonomgeving de thema’s kiezen en daarin de visie een rol laten spelen. Opgemerkt wordt dat er dan waarschijnlijk heel lokale thema’s worden gekozen. Op die manier mis je de doelen die het lokale niveau over stijgen, zoals bijvoorbeeld waterberging. Hier wordt tegenin gebracht dat het voor het draagvlak en de bereidheid om mee te werken niet bevorderlijk is als omwonenden niet kunnen kiezen voor thema’s waar zij voor hun omgeving belang aan hechten. René Hilhorst geeft aan dit dilemma mee te nemen. Opgemerkt wordt dat de landelijke en provinciale doelen en de lokale belevingsaspecten ergens samengebracht moeten worden.
De rol van de ambtenaren Met de Menukaart-aanpak verandert het aanvraagproces. Van de ambtenaar zal worden gevraagd dat hij al in het keukentafgesprek aangeeft of de aanvraag wel of niet kansrijk is. Dat wil zeggen dat hij al vrij snel een uitspraak moet doen waarop hij niet meer terug kan komen. Zijn daarvoor een andere werkhouding en meer tijd nodig, of een andere manier van organisatie, of is het gewoon een kwestie van doen? Reacties o
De cultuur en mentaliteit zullen moeten veranderen. Er moet een omslag plaatsvinden naar meer coachende en meedenkende ambtenaren. Dat heeft ook met competenties te maken.
o
Voor de ondernemer is het goed als hij in een vroeg stadium met de ambtenaar kan sparren over zijn initiatief.
o
Een dergelijke omslag bij de gemeenteambtenaren in het sociale domein is ook gelukt, dus waarom zou dat hier niet lukken? In het sociale domein is het zo dat er één iemand is die de informatie uit de ambtelijke organisatie haalt, en hij is degene die aan de keukentafel zit en regelt de zaken.
o
Aan de keukentafel moet de ambtenaar wel iets weg mogen geven. Het is van belang dat hij daarvoor in eigen huis rugdekking heeft.
Workshop Menukaart voor Gemeenten
pag. 4 van 6
Kennisfestival Menukaart FoodValley Regio d.d. 16 februari 2015
Workshop Menukaart voor gemeenten - 2 o
De ambtenaar aan de keukentafel mag niet iemand zijn die zich alleen procesverantwoordelijk voelt. Hij moet inhoudelijk begrip hebben en meerwaarde bieden in het bij elkaar brengen van alle expertises.
Verdienmodel Het is onduidelijk hoeveel ambtelijke uren er in het nieuwe overlegmodel gaan zitten en hoe dit zich verhoudt met de legesinkomsten. In hoeverre kan dit een probleem vormen? Reacties o
Doordat met de Menukaart-aanpak in een vroeg stadium al richting kan worden gevonden, wordt er wellicht juist bespaard op ambtelijke uren. De ondernemer zou eigenlijk meer moeten betalen als de gemeente minder werk heeft, want de ondernemer kan dan sneller van start met zijn initiatief. Tegenargument is dat de rekening bezwaarlijk kan worden gerelateerd aan de snelheid van ambtenaren. Een deelnemer legt de vraag neer in hoeverre het huidige systeem van in rekening brengen van kosten wel klopt. In de basis kunnen daar vraagtekens bij worden gezet, dus er zou ook voor een andere systematiek kunnen worden gekozen. De suggestie is dan om een percentage van de tegenprestatie als leges voor de gemeente in te voeren.
o
De leges zouden niet belemmerend mogen zijn voor de start van deze pilot. Laat het vooral een pilot zijn, laat die pilot goed gemonitord worden en neem daarin het vraagstuk van de leges mee.
Timing van de Menukaart pilot De Menukaart-aanpak brengt met zich mee dat voor de tegenprestatie verschillende thema’s met elkaar moeten worden vergeleken. Geprobeerd wordt om dat via een vertaling in geld te doen, maar het blijft lastig om appels en peren te vergelijken. Vervolgens worden echter in de komende Omgevingswet complete beleidsvelden samengevoegd en gaat het dus niet meer over thema’s. Is dit wel het juiste moment voor de Menukaart pilot, gezien die ontwikkeling? Reacties o
De ervaringen met de Menukaart-aanpak kunnen worden meegenomen naar de situatie met de nieuwe Omgevingswet. Er moet dus zeker niet gewacht worden met de pilot.
o
De Menukaart pilot biedt in de jaren richting nieuwe Omgevingswet de mogelijkheid om te laten zien dat loslaten van denken in vaste regels en zekerheden een meerwaarde biedt.
Rechtszekerheid Met ruimere kaders wordt de rechtszekerheid van omwonenden minder groot. Reacties o
Er zal altijd rechtszekerheid blijven voor de burger, hoewel deze in de ogen van de bezwaarmaker steeds minder wordt, bijvoorbeeld omdat de Raad van State alleen nog
Workshop Menukaart voor Gemeenten
pag. 5 van 6
Kennisfestival Menukaart FoodValley Regio d.d. 16 februari 2015
Workshop Menukaart voor gemeenten - 2 zal (kunnen) toetsen of de procedure goed is gevolgd, of vanwege de relativiteitsvereiste die nu geldt en die voorschrijft dat de eiser moet aantonen dat hij rechtstreeks getroffen wordt door de maatregel waartegen hij bezwaar maakt. o
Naarmate er meer geregeld wordt, kan de Raad van State ook aan meer regels toetsen. Hou dus de kaders zo ruim mogelijk en ga het gesprek met partijen aan op basis van vertrouwen!
Centrale vraag aan de deelnemers is welke vraag/stelling/opmerking volgens hun het meest belangrijk is en centraal aan de gedeputeerde kan worden gesteld. Vraag die wordt meegegeven vanuit de Workshop voor gemeenten: o
Wat gaat de provincie loslaten als de Menukaart wordt ingevoerd? Komt het straks minder vaak voor dat de gemeente door de provincie wordt teruggefloten?
Workshop Menukaart voor Gemeenten
pag. 6 van 6
