Katern Primair Onderwijs De Wichelroede

Katern Primair Onderwijs De Wichelroede Bulletin Cultuur & School #49, november 2007

fotografie: Dieuwertje Komen



Portret

tekst: Maaike Severijnen



Portret

De Wichelroede

Eigen talenten stimuleren en leerlingen enthou­siasmeren. Dat zijn de belangrijkste doelen van basisschool De Wichelroede in Udenhout. Directeur Piet Lagarde: “Want als je zelf­ver­trouwen hebt, stijg je tot ongekende hoogtes.”

Druziekles.

basisschool De Wichelroede De Wichelroede is een basisschool in het Brabantse Udenhout. Het dorp heeft drie scholen voor primair onderwijs: twee roomskatholieke en een Jenaplanschool. De Wichel­ roede bestaat sinds 1901 en valt onder het actieve bestuur van Tangent, waaronder 14 basisscholen vallen. De school heeft 17 groepen en telt per 1 oktober 446 leerlingen die verdeeld zijn over twee gebouwen. Groep 1 tot en met 4 in het ene gebouw, groep 5 tot en met 8 in het andere gebouw. Op de

school zitten overwegend Nederlandse kinderen, de leerlingen worden niet gewogen. Er zijn in totaal ongeveer 23 fte, 15 parttimers en 15 fulltimers. Het is een stabiel team, van 24 dames en 6 heren. De vakdocent muziek is onlangs met pensioen gegaan. Daarvoor is een leerkracht in de plaats gekomen die twee dagen per week drama en muziek (Druziek) geeft. Ook is er een halve week een vakleerkracht gymnastiek.

Dit schooljaar is zijn laatste. Het wordt tijd om wat anders te gaan doen. Maar in de tijd dat Piet Lagarde directeur is geweest op De Wichelroede, is er veel veranderd. Zo is de school twaalf jaar geleden begonnen met techniek. Er is nu een Techniekruimte en diverse werkplaatsen waar leerlingen fietsen kunnen maken, met stroom leren omgaan en er zijn zelfs twee huisjes voor de leerlingen waar ze zelf bijvoorbeeld de waterleiding mogen aanleggen en een parketvloer hebben gelegd. Lagarde: “Toen we met techniek aan de slag gingen, zijn onze ogen echt open gegaan. Leerlingen leren zoveel beter als ze het zelf doen, dan als ze uit een boek moeten leren. Uit onderzoek blijkt dat zeventig tot tachtig procent van de mensen al doende het beste leert. Vervolgens vertelde iemand me over de theorie van de meervoudige intelligen­ tie, het gedachtegoed van Howard Gardner. Dat sprak mij direct aan.” Het model van Gardner gaat ervan uit dat iedereen op een bepaalde manier intelligent is. De een is bijvoorbeeld verbaal-linguïstisch sterker, de ander muzikaal-ritmisch en een derde ecologisch/naturalistisch. In totaal onderscheidt Gardner acht verschillende manieren van intelligentie. Lagarde: “Wat mij er zo in aanspreekt, is dat het een sterk model is om het zelfbeeld van kinderen omhoog te

krijgen. Je stimuleert ze door ze hun talenten te laten ontdekken. Door ze te laten zien dat je oog hebt voor hun sterke kanten. Als je zelfvertrouwen hebt, stijg je tot ongekende hoogtes.” Het motto van de school is daarom: ‘Op zoek naar de bronnen van elk kind’. “We willen ze enthousiasmeren en afwisseling bieden. Ons logo stelt een dansend kind voor, wij hopen dat het elke dag graag naar school gaat. Het golfje bij ons logo wil zeggen dat wij altijd in beweging zijn. Maar het is ook onregelmatig, die beweging zal dus met vallen en opstaan zijn.” Alles in de school is doorspekt met de theorie van de meervoudige intelligentie. Daarvoor is een zogenaamd capaciteitenwiel gemaakt, waarin verschillende onderdelen verwerkt zijn. Dat capaciteitenwiel zie je overal terug, op leskisten, in lesmappen et cetera. Zo kunnen leerkrachten, kinderen en ouders zien welke vormen van intelligentie worden aangespro­ ken door die bepaalde activiteit. Lagarde: “Als je alles in je school doet vanuit zo’n duidelijke visie, is het eigenlijk veel gemak­ kelijker. Zelfs carnaval wordt hier gevierd vanuit de meervoudige intelligentie. Dan spreek je leerlingen immers aan op hun muzikaal/ritmische, lichamelijke en inter­ persoonlijke intelligentie.”



Leerlandschap De laatste drie jaar is De Wichelroede gaan werken met het Leerlandschap. Lagarde: “Dat is de paraplu waaronder al onze activiteiten vallen. Van techniek tot onze culturele reizen, ateliers, de klasse-inrichting en de leskisten.” Een van de zaken die Lagarde erg belangrijk vindt, is dat de school zelf naar buiten gaat, maar dat de buitenwereld ook de school binnen komt. Daarom gaan de leerlingen vaak op stap en worden er regelmatig profes­ sionals uitgenodigd om een les op school te komen geven. Lagarde: “Zo hebben we dit jaar bijvoorbeeld een gevangenis­bewaarder en een veteraan op bezoek gehad. Zelf zijn we onder meer naar een fietsenmaker en een houtbedrijf gegaan. Scholen zijn vaak geneigd om alles binnen de muren van de school te houden, waardoor de lesstof abstract blijft. Door bijvoorbeeld een kijkje te nemen in een bedrijf, gaat de lesstof leven en wordt hij begrijpelijk. Bovendien blijft de lesstof zo beter hangen bij de kinderen.” Een ander onderdeel van het Leerlandschap zijn de leskisten. Deze staan door de hele school verspreid. Dit zijn kisten over een

Portret

bepaald onderwerp met daarin bijbehorende voorwerpen en opdrachten voor de leerlingen. Lagarde: “Zo kregen wij een tijdje geleden een kwartetspel van de provincie als relatie­ geschenk. Dat ging over de schatten van Brabant, cultureel erfgoed in de provincie. Op zich leuk, maar zo’n kwartetspel alleen nodigt niet echt uit om er wat mee te doen. Dus een leerkracht heeft er toen een leskist van ge­maakt Ontdek de schatten van Brabant waarmee leerlingen stap voor stap gaan uitzoeken welk cultureel erfgoed er is, waar deze zich bevinden in de provincie enzovoort.” De leerlingen werken zelfstandig in tweetallen aan deze leskisten. “Dat is overzichtelijk en bovendien zijn ze dan samen verantwoordelijk voor het eindresultaat.” Alle leskisten zijn zelf gemaakt, al dan niet met wat hulp van ouders. “Leerkrachten zijn er trots op als ze zelf de bijbehorende lesmap met opdrachten hebben gemaakt. Als ze echt leuk en inhoudelijk goed zijn, laat ik ze drukken. Ik krijg soms bestelling­ en binnen van andere scholen voor een van onze leskisten. Dat is dan natuurlijk helemaal leuk voor zo’n leerkracht.”



Culturele reizen Zelf zoveel bedenken en uitwerken, dat vraagt nogal wat van de leerkrachten. Maar die zeggen er veel voor terug te krijgen. Zo is een van de activiteiten in de bovenbouw de culturele reis. Lagarde bedacht deze activiteit een aantal jaren geleden toen hij zelf in de trein naar Den Haag zat. Tijdens die rit bedacht Lagarde dat het leuk zou zijn om zo’n reis met een paar leerlingen te maken. Ans de Jong is een leerkracht van groep acht die meegaat met de culturele treinreizen. Oorspronkelijk waren er twee steden waar de school naartoe ging: Utrecht en Den Haag. Vooraf bestudeerden de leerlingen dan een leskist over deze steden. Maar het enthousias­ me voor de reizen was zo groot, dat er al snel leskisten voor reizen naar andere steden zijn gemaakt. De Jong: “Voorafgaand aan de reis laten we leerlingen zelf uitzoeken hoe we er moeten komen, welke bus en trein we moeten hebben en wat de reis kost. Vervolgens gaan ze via internet vragen beantwoorden over de stad. De klassen worden verdeeld in ongeveer vijf groepjes van zes leerlingen. Elke groep gaat naar een andere stad. Wij brengen zelf

Portret

“Uit onderzoek blijkt dat zeventig tot tachtig procent van de mensen al doende het beste leert.” Piet Lagarde, directeur van De Wichelroede vooraf een bezoek aan de stad om goed voorbereid te zijn. We bezoeken met de leerlingen altijd een museum en verder hangt het programma van de stad af. In Nijmegen gaan we bijvoorbeeld naar het blinden­ museum, in Maastricht naar de grotten, in Delft naar verschillende kerken en in Den Haag gaan we naar de Tweede Kamer.” Na het bezoek geven de leerlingen een presentatie over hun bezoek aan de rest van de klas. “Hiervoor hebben ze zelf onderweg foto’s of film gemaakt. Ze maken een eigen taakverdeling voor de presentatie en maken tot slot een collage met foto’s die we in de gang ophangen.” Volgens De Jong koesteren de leerkrachten de reizen. “Logistiek is het even wat geregel,

Attributen op de toneelzolder (foto’s: Maaike Severijnen).



Portret



Portret

Ateliers, ieder met een eigen thema, staan ver­ spreid door de school (foto’s: Maaike Severijnen).

want er moet dan vervanging komen voor de rest van de klas. Dat lossen we op met derde­ jaars leraren in opleiding en duopartners komen er extra voor naar school.” De school heeft er overigens bewust voor gekozen om in kleine groepjes op stap te gaan. De Jong: “We zien zo vaak scholen die in groepen van dertig de Tweede Kamer bezoeken. De helft van de leerlingen hoort niet eens wat er gezegd wordt. Door in kleine groepjes te gaan krijg je een andere band met de kinderen. Het is bijna alsof je met een gezin op stap bent. En bovendien steken ze er zo veel meer van op.” Het programma van de culturele reizen wordt steeds verder flink uitgebreid. Groep zeven maakt nu een culturele busreis en het is de bedoeling dat groep zes een culturele fietsreis gaat maken en groep vijf een culturele voet­ reis. Lagarde: “Wij zijn begonnen bij groep acht, zo werken we langzaam naar beneden. We willen de leskisten ter voorbereiding van deze reizen goed vullen, dus dat kost tijd.” De uitstapjes worden betaald vanuit de Regeling Versterking Cultuureducatie Primair Onderwijs. En er is via Grassroots subsidie aangevraagd voor een digitale camera en een atelier. Ook heeft de school

geld gekregen uit het OCW-project Leren van elkaar om zo’n atelier te maken. Dit zijn hoekjes waar leerlingen weer in tweetallen zelfstandig aan het werk kunnen. De ateliers zijn er op allerlei gebied, van natuur en muziek tot het menselijk lichaam en gipsen maskers maken. Ook hier werken de leer­ lingen met een leskist met een bijbeho­rende map die ze stap voor stap moeten doorlopen. Toneelzolder Maar dat is niet het enige dat er gebeurt op het gebied van cultuureducatie. Voorheen had de school een zeer actieve muziekleerkracht die musicals organiseerde, maar deze is met pensioen. Daar is dit schooljaar het vak Druziek voor in de plaats gekomen. Op twee dagen per week geeft kinderboekenschrijver Peter Vervloed een mix van drama en muziek aan de groepen van de bovenbouw. Op den duur zal hij ook cultuurcoördinator worden. Lagarde: “Verder hebben we als school bovendien het geluk dat we een enorme collectie verkleedkleding tot onze beschikking hebben. Er is een club van vrijwilligers van ouders die onze zolder gebruikt als opslag voor duizenden kostuums. Zij verhuren de

kleding weer aan derden. Het geld dat ze daarmee verdienen mogen wij weer gebrui­ ken voor expressieactiviteiten en we geven een deel aan goede doelen. Bovendien mogen wij en zelfs alle kinderen uit Udenhout daar kostuums komen lenen als het voor culturele activiteiten op school is.” Cultuureducatie is zo simpelweg een geïnte­ greerd onderdeel van het onderwijs in de school. Lagarde: “Het is een vast onderdeel van onze visie. Alleen dan heeft het volgens mij kans van slagen. Wij dragen die visie voortdurend uit, proberen de school ervan te doorspekken. Als je iets aparts aan je programma plakt, staat of valt het vaak met het enthousiasme van een enkeling. Nu hoort cultuureducatie er gewoon bij.” Zelfstandig Lagarde vindt het belangrijk dat de ouders meekrijgen wat de visie van de school is. “Zo laten we ze tijdens ouderavonden ook de spellen doen die de kinderen maken om erachter te komen wat hun talenten zijn. Zo krijgen ze een goed beeld van wat we doen.” Anne Willems is voorzitter van de Mede­ zeggen­schapsraad. Zij had twee zoons op

school, een van hen zit nu op het voortgezet onderwijs, de ander zit in groep 7. Vanuit haar vak als pedagoog kijkt ze behoorlijk kritisch naar de school. Maar ze heeft eigenlijk niets dan lof. “Het grote voordeel van deze school is dat ze een kind echt ondersteunen om zelfstandig te worden. Dat zie ik thuis ook terug. Wij wonen langs een weg, waar hard wordt gereden. De kinderen hebben nu zelf een actie georganiseerd om borden te plaatsen om hier wat aan te doen. Ze komen regelmatig bij elkaar, verdelen de taken, zoeken uit wie ze moeten benaderen, zoals de gemeente en de politie, maken een

“Door in kleine groepjes op stap te gaan, krijg je een andere band met de kinderen. Het is bijna alsof je met een gezin op stap bent.” Ans de Jong, leerkracht groep acht van De Wichelroede



“Scholen zijn vaak geneigd om alles binnen de muren van de school te houden, waardoor de lesstof abstract blijft. Door een kijkje te nemen in een bedrijf, gaat de lesstof leven en wordt hij begrijpelijk.” Piet Lagarde, directeur van De Wichelroede

ontwerp voor de borden die ze zelf beschil­ deren. En ze zijn ook in staat om elkaar erop aan te spreken als iemand zijn werk niet doet.” Dat de school veel aan techniek doet, kan Willems duidelijk merken. “Wij hebben een grote notenboom achterin de tuin. Op een gegeven moment hadden mijn kinderen be­ dacht dat ze die noten wilden gaan verkopen. Ze hebben een plan gemaakt, stukken hout gezaagd en zelf een kraampje in elkaar

Portret

getimmerd. Ze nemen echt zelf het initiatief.” Willems is vooral te spreken over de veel­ zijdigheid van de manier van leren op De Wichelroede en het enthousiasme van de leerkrachten. “Ze gaan er lekker veel op uit. Zo was er onlangs een jongen die een spreekbeurt hield over de groenvoorziening, omdat zijn vader daarin werkt. Toen ging de hele klas naar dat bedrijf voor een rondleiding, waarbij ze ook op de tractor mochten zitten. Ook was er een leerkracht die bedacht had dat het leuk was om na school djembéles te gaan geven. De animo was zo groot, dat wij als MR besloten hebben om de school een aantal extra djembé’s te schenken. Als je dan ziet hoe die kinderen aan het trommelen zijn: alsof hun leven ervan af hangt. Dat is heel leuk om te zien. Onze kinderen hebben echt een leuke en leerzame schooltijd.” Voor Lagarde is daarmee een van zijn belang­ rijkste doelen bereikt. Dit jaar zal hij vooral nog gebruiken om de activiteiten te laten beklijven. “Het wordt vooral een jaar van vastzetten, van borgen”, zegt hij. “Wij hebben de afgelopen jaren veel aangepakt, maar we willen dat het structureel wordt en niet verwatert. Ook daar moet je de tijd voor nemen.”

MEER INFORMATIE: • Basisschool De Wichelroede in Udenhout Piet Lagarde [email protected] www.schoolvoorbeelden.nl



Portret

10

www.cultuurplein.nl

11

Stelling:

Dit traject heeft als doel om scholen voor primair onderwijs een visie op cultuureducatie te laten ontwikkelen. Het is de bedoeling dat ze die realiseren in samenwerking met de culturele omgeving.

Het ontwikkelen van kunstzinnig talent is niet de taak van het primair onderwijs Wilt u reageren? Ga naar: Cultuurplein.nl/po > Tijdschriften > Bulletin C&S > Stelling. Lees daar ook de reacties op de stelling uit het vorige katern.

Werken met lezen in de klas Voorlezen, begrijpend lezen, begrijpend luisteren, kritisch lezen: er zijn veel manieren om met lezen bezig te zijn op school. Informatie hierover is onder meer te vinden op lezen.nl en debibliotheken.nl. Om snel en via één centrale plek inzicht te krijgen in de mogelijkheden die er zijn op het gebied van lees­ bevordering, zette cultuur­plein alle projecten voor het primair onderwijs bij elkaar.

voor de praktijk. Zo zijn er diver­ se voorbeelden van opdrachten en activiteiten. Bij de publicatie is ook een website ontwikkeld: www.pabocultuur.nl. Op de site zijn nog meer voorbeeld­ activiteiten te vinden en allerlei wetens­waardigheden over cultuur en onderwijs. MEER INFORMATIE: Cultuurplein HO > De praktijk > Handreikingen > Cultuur InZicht

Brede school centraal De brede school staat in de MEER INFORMATIE: belangstelling. Onlangs werd Cultuurplein PO > Lesmateriaal > Lesideeën > Werken met lezen in de klas een subsidieregeling geopend voor brede scholen die in hun Site voor pabo en cultuur onderwijsprogramma een De basis voor cultuuronderwijs grotere rol willen geven aan cultuur. Aanmelden kan nog tot wordt gelegd op de pabo’s. Om pabo-studenten te inspireren 17 oktober. Op 15 november tot goed onderwijs over en met wordt tijdens een startbijeen­ cultuur, is de publicatie Cultuur komst bekend gemaakt welke InZicht verschenen. De publica­ tien geselecteerde pilotscholen € 17.000,- ontvangen en hoe hun tie is een handreiking voor studenten om zich te ontwik­ projecten eruit zien. kelen tot cultuurdrager en cultuur­ En: vanaf 2008 komt er extra overdrager. Naast aandacht voor geld om beleid te ontwikkelen waardoor er samenhang onttheorie is er ook veel aandacht

staat tussen brede scholen, sport en cultuur. Dit geld wordt beschikbaar gesteld door twee ministeries: VWS en OCW. MEER INFORMATIE: Cultuurplein PO > Subsidies en beleid > Subsidieregelingen

Dag vol cultuur in januari De brede school staat ook cen­ traal tijdens de expertmeeting Koers Cultuureducatie Primair Onderwijs op 23 januari 2008 in de Rijtuigenloods te Amersfoort (oorspronkelijke datum was 3 oktober 2007). Niet alleen is er op deze dag veel aandacht voor de brede school, ook Interne Cultuur­ coördinatoren (ICC) staan op 23 januari in de belangstelling. Op dezelfde locatie in Amersfoort is speciaal voor hen de Culturele Onderwijs­tentoonstelling (COT) georgani­seerd, de landelijke netwerkdag voor cultuurcoördi­ natoren. Tussen het netwerken door kunnen cultuurcoördinato­ ren zich oriën­teren op een uitgebreide informa­tiemarkt.

Het Traject Versterking Cultuureducatie Primair Onderwijs

De scholen worden gestimuleerd: • een visie op te nemen in het schoolplan; • samen te werken in een netwerk van scholen en culturele instellingen; • om aan deskundigheidsbevordering te doen (indien nodig).

Ook zijn er informatieve presen­ taties, actieve workshops en inspirerende optredens. MEER INFORMATIE: Cultuurplein > PO

Methoden in beeld: dans en drama De serie is bijna compleet. In de afgelopen maanden nam cultuurplein enkele methoden voor muziek en beeldende vorming onder de loep. Momenteel vindt u ook informatie over methoden drama en dans. Door methoden voor diverse discipli­nes te analyseren, wil cultuur­plein leerkrachten onder­steunen bij het kiezen van methoden binnen het leergebied kunst­zinnige oriëntatie. MEER INFORMATIE: Cultuurplein PO > Lesmateriaal > Methoden > Methoden drama Cultuurplein PO > Lesmateriaal > Methoden > Methoden dans

De scholen moeten: • deelnemen aan monitoring en evaluatie; • verantwoording afleggen in een jaarverslag. Inmiddels neemt 80% van de scholen deel aan dit traject. Zij krijgen € 10,90 per leerling. Op dit moment is de Regeling Versterking Cultuureducatie Primair Onderwijs opnieuw opengesteld. Het streven is een deelname van 90%.

Alle informatie over de Regeling Versterking Cultuureducatie Primair Onderwijs vindt u op: www.cultuurplein.nl > po > Subsidies en Beleid > Subsidieregelingen > Regeling Versterking Cultuureducatie PO