Katern Primair Onderwijs De Otterkolken

Katern Primair Onderwijs De Otterkolken

Bulletin Cultuur & School #39, oktober 2005

fotografie: Dieuwertje Komen

2

Portret

tekst: Josefiene Poll

3

Portret

Rooms-katholieke basisschool De Otterkolken Meer autonomie voor scholen en meer ruimte om je als school te kunnen onderscheiden. Dit is hèt credo in het huidige onderwijsbeleid. Maar hoe gebruiken scholen deze groeiende autonomie? Welke keuzes maken zij? Rooms-katholieke basisschool De Otterkolken in Heemskerk noemt zich ‘een school waar taal leeft’. Een mooie leus, maar wat betekent dat in de schoolpraktijk?

DE OTTERKOLKEN In de wijk De Maere in Heemskerk ligt de Rooms-katholieke basisschool De Otterkolken. Deze wijk en de school zijn gebouwd in 1969. In de wijk De Maere ligt nog één andere Rooms-katholieke basisschool en nog twee openbare basisscholen. De school heeft 230 leerlingen en er werken 17 leerkrachten, verdeeld over 11 fte. Daarnaast heeft de school een onderwijsassistente in de onderbouw. De Otterkolken is een school met overwegend autochtonen en valt samen met 28 andere scholen in Noord-Holland onder Stichting Tabijn. Heemskerk is een gemeente met ruim 36.000 inwoners.

Het schoolplein is gevuld met kinderen verkleed als Jip en Janneke. De leerkrachten zijn verkleed als andere figuren uit de boeken van Annie M.G. Schmidt. Samen spelen ze korte toneelstukjes en zingen ze allerlei liedjes van de bekende schrijfster. Zie hier de presentatie van De Otterkolken als ‘een school waar taal leeft’ op 19 mei 2004. John Rusman, al ruim twintig jaar directeur van De Otterkolken: “We willen als school met een duidelijke eigen identiteit naar buiten treden, nu basisscholen een steeds grotere zelfstandigheid krijgen. Daarom hebben we besloten om 30 procent van de onderwijstijd vrij te maken voor activiteiten die aansluiten bij onze identiteit.”

PROFIELSCHETS Voor het ontwikkelen en uitwerken van deze identiteit heeft De Otterkolken de hulp ingeroepen van Ontwerpbureau De Educatieve Stad, gespecialiseerd in het ontwikkelen van profielen voor scholen. Educatief ontwerper Marianne Schuurmans: “Een profielschets geeft richting aan de ontwikkeling van een school. Door het maken van keuzes ben je

doelgericht bezig, iets wat de kwaliteit van het onderwijs ten goede komt. Je kunt beter één ding helemaal goed doen, dan een heleboel dingen minder goed. Daarom ben ik met het team van De Otterkolken om de tafel gaan zitten om te kijken welke kwaliteiten en affiniteiten de leerkrachten hebben.” Rusman: “Veel van onze leerkrachten hebben iets met taal. Ze lezen veel, vertellen graag verhalen, schrijven gedichten of spelen toneel. Daarom hebben we besloten om meer te doen met taal.” Het profiel werd: ‘een school waar taal leeft’. Rusman: “We wilden ons eerst een literaire school gaan noemen, maar literatuur is slechts één aspect van taal. Door het

“Door het maken van keuzes ben je doelgericht bezig, iets wat de kwaliteit van het onderwijs ten goede komt.” Marianne Schuurmans van Ontwerpbureau De Educatieve Stad

4

profiel breder te trekken, kunnen we het in alle vakken terug laten komen. Opstellen schrijven, spreekbeurten houden en debatteren zijn activiteiten die in veel vakken terug komen, van geschiedenis en Nederlands tot de kunstvakken. Zo hebben leerlingen gedichten geschreven en daar een schilderij bij gemaakt. De gedichten zijn op de schilderijen geplakt en opgehangen in de hal van de school.” Erika Bleeker, moeder van Margot uit groep 6 staat helemaal achter de keuze om veel aandacht te besteden aan taal: “Taal speelt zo’n grote rol in de maatschappij. Daarom is het belangrijk dat kinderen leren hun ideeën en standpunten te verwoorden, maar ook dat ze leren luisteren naar wat anderen zeggen.”

EIGEN KEUZES “Nadat we de kwaliteiten van de leerkrachten in beeld hadden gebracht, wilde ik met het team de cultuur van de school in kaart brengen en vaststellen welke kennis en vaardigheden de leerlingen moeten hebben als ze De Otterkolken verlaten”, zegt Schuurmans van Ontwerpbureau De Educatieve stad. Rusman: “Wij willen vanuit onze katholieke achtergrond een sfeer op school creëren waarin iedereen tot zijn recht komt en respectvol met elkaar omgaat. Kinderen willen we leren om elkaar te helpen, om samen te werken, om hun eigen kwaliteiten te ontdekken en te benutten. Wij stimuleren leerlingen om met eigen ideeën te komen en deze vervolgens ook uit te voeren.” Een project waarin die uitgangspunten naar voren komen, is Oud-Heemskerk, door kinderogen gezien. Rusman: “Kinderen, maar ook volwassenen, zijn vaak niet goed op de hoogte van de geschiedenis van hun eigen omgeving. In dit project hebben zes kinderen bijna geheel zelfstandig een boekje gemaakt over historische plekken in Heemskerk. Eén leerkracht is vrijgeroosterd om deze kinderen te begeleiden. Het project begon

Portret

met een wandeling langs historische plekken in Heemskerk. Vervolgens verzamelden de leerlingen informatie over deze plekken, bepaalden ze welke onderwerpen in het boekje kwamen, schreven ze teksten en bespraken die met elkaar.” De leerlingen hadden dus een grote eigen verantwoordelijkheid en konden zelf keuzes maken. Volgens Rusman bleek dat voor docenten niet altijd even gemakkelijk. “Docenten hebben toch gauw de neiging om zich met dingen te bemoeien. De leerlingen wilden in het boekje een verhaal over iemand die van de steiger viel bij werkzaamheden aan een toren. Als een leerkracht alleen had besloten wat er in dat boekje kwam, had dit er niet ingestaan. Het zegt immers niet zoveel over de historie van die toren.” Toen de teksten en afbeeldingen voor het boekje klaar waren, hebben de kinderen contact opgenomen met een drukkerij en subsidie aangevraagd bij het Maarten van Heemskerkfonds van de Rabobank. Deze subsidie is ook toegekend. Rusman: “Maar we hadden toen nog niet genoeg geld om het boekje te realiseren. Daarom heb ik voor de digitale component, zoals de vormgeving en het maken van digitale foto’s, geld aangevraagd bij Grassroots Cultuur. Ook heb ik een subsidie-aanvraag ingediend bij het project Actief Burgerschap van het Ministerie van OCW. Voorwaarde bij de subsidie is dat de leerlingen hun omgeving betrekken bij hun project. De kinderen hebben de bekendheid

“We willen de kinderen een gevoel meegeven van: dat heb ik toch maar weer even mooi gedaan.” John Rusman, directeur van RoomsKatholieke basisschool De Otterkolken

5

Portret

matig tekeningen en gedichten op. Maar dat alleen is niet genoeg. Het mag wat uitbundiger en professioneler. Daarom heb ik ’T Platform, steunfunctie kunsteducatie Midden-Kennemerland, gevraagd ons te helpen.” Nanda Groen, consulent beeldend bij ’T Platform: “Ik ben naar de school gegaan om rond te kijken en samen met het docententeam een ruimte te kiezen die we gaan aankleden. We hebben gekozen voor de hal, omdat die nu een beetje een saaie uitstraling heeft. Bovendien is het een plek waar iedereen die op de school moet zijn, komt. Het team wil de hal meer kleur geven en voor de aankleding teksten en boeken gebruiken. Deze ideeën ben ik nu aan het verwerken in een plan.”

KINDERBOEKENCOÖRDINATOR

Leerkracht en leerling verkleed als sprookjesfiguren bij de presentatie van het project Anders met Andersen. (foto: Ally Jansen)

van de historische plekken onder de bewoners van de wijk onderzocht. Mensen bleken inderdaad niet goed op de hoogte te zijn van de geschiedenis van hun eigen omgeving. Daarom is het boekje niet alleen meegegeven aan alle leerlingen, maar ook verspreid in de wijk.”

UITBUNDIG EN PROFESSIONEEL De Otterkolken laat graag zien waar de school voor staat. Naar buiten toe, maar ook binnen de school. Rusman: “Mensen die de school binnenstappen, moeten gelijk kunnen zien dat deze school zindert van taal. Daarom heeft de conciërge op de ramen ons symbool, een otter met daarbij de tekst ‘een school waar taal leeft’, geschilderd. Ook hangen we regel-

Uiteraard komen veel van de taalactiviteiten van De Otterkolken ook op andere scholen voor, zoals de kinderboekenweek, de dag beginnen met lezen, het vertellen van verhalen en het schoolabonnement op de bibliotheek. Maar De Otterkolken gaat nog een stapje verder. Leerkracht Henriëtte Dekkers is voor 40 uur per jaar aangesteld als kinderboekencoördinator. Dekkers: “Voor de kinderen ben ik ook de verteljuf. Zo heb ik een ‘trommel met verhalen’ die ik meeneem langs alle klassen. Als de deksel opengaat, komen de verhalen eruit en in mijn hoofd terecht. Die verhalen vertel ik dan aan de leerlingen. Ook ga ik één keer in de twee weken langs de klassen om een boek voor te lezen met behulp van een vertelkastje. Hier hang ik platen van A4-formaat in die bij dat verhaal horen. Het vertelkastje zet ik op een tafel, zodat alle kinderen de plaatjes goed kunnen zien.” Maar dat is niet het enige. “Ik verzorg ook de contacten met de bibliotheek en heb een kinderboekenwinkel opgezet in de school. Hiervoor gaan we samenwerken met een boekenwinkel. Deze levert boeken die ik

6

Portret

7

samen met hen uitkies. We nodigen vervolgens de ouders uit om naar de school te komen. De kinderen staan achter de kraampjes en nemen de bestellingen op van de ouders. Dat is niet alleen hartstikke leuk, maar voor ouders ook heel handig. Omdat er veel kinderboeken worden uitgegeven, is het voor hen vaak moeilijk om kwalitatief goede boeken te kiezen. Die selectie hebben wij al voor ze gemaakt. Een percentage van de opbrengst van de verkopen mogen wij houden.” Ook de andere leerkrachten hebben veel ideeën voor activiteiten. Rusman: “Zo kwam een leraar met het idee voor het Groot Otterkolken dictee dat tegelijkertijd plaatsvindt met het Groot dictee der Nederlandse taal. In elke klas wordt dan een dictee afgenomen, afgestemd op het niveau van de leerlingen. Na afloop maken de leerkrachten dan per klas bekend wie de winnaar is.”

HOOGTEPUNTEN

Werkstuk naar aanleiding van een sprookje De kleren van de keizer van Andersen. (foto: Josefiene Poll)

“Je wilt dat kinderen hun talenten benutten, dat ze verantwoordelijkheid leren nemen, dat ze creatief zijn en respectvol omgaan met mensen. Taal, kunst en erfgoed zijn uitermate geschikt om dit te bereiken.” John Rusman, directeur van Rooms-Katholieke basisschool De Otterkolken

Een van de belangrijkste activiteiten van De Otterkolken zijn de zogenaamde ‘hoogtepunten’. Henriëtte: “Het absolute hoogtepunt van afgelopen schooljaar was het project Anders met Andersen, waarin de sprookjes van Hans Christiaan Andersen centraal stonden. Twee weken lang zijn in alle klassen sprookjes verteld. Elke klas heeft eigen activiteiten bedacht gebaseerd op deze sprookjes. Dagelijks werd daar ongeveer een dagdeel aan besteed. De leerlingen tekenden en knutselden, schreven nieuwe sprookjes en maakten kleren. Eén klas heeft zelfs uit een receptenboek, gebaseerd op de sprookjes, hapjes gemaakt. Deze hapjes serveerden zij aan de ouders op een avond waar de resultaten van het project te zien waren: tentoonstellingen, een modeshow en een poppenkastspel.” Rusman: “We willen de kinderen stimuleren initiatief te tonen en met ideeën te komen. Als die vervolgens uitgevoerd worden, kunnen ze na afloop trots zijn op het resultaat. We willen

Portret

ze een gevoel meegeven van: dat heb ik toch maar weer even mooi gedaan. En omdat alle klassen met hetzelfde project bezig zijn, bevordert het ook de saamhorigheid in de school.”

CULTURELE OMGEVING Voor dit schooljaar staat een hoogtepunt op stapel gericht op de directe omgeving van de school. Rusman: “Ik heb een project bedacht rondom kasteel Assumburg in Heemskerk. Ik wil dat de kinderen zich een voorstelling maken van het leven op zo’n kasteel in de 14e en 15e eeuw. De kinderen gaan het kasteel bezoeken en krijgen daar een rondleiding door leden van de Historische Kring Heemskerk. Deze mensen hebben veel kennis in huis en bovendien bieden zij hun activiteiten gratis aan. Daarnaast zijn er taalactiviteiten rondom liedjes, verhalen en schrijvers uit die tijd. Maar ik wil ook met de kinderen gaan dansen zoals ze dat in die tijd deden. Hiervoor wil ik iemand inhuren, bijvoorbeeld een docent van ’T Platform. Om dit te bekostigen, heb ik geld aangevraagd bij de provincie in het kader van het Actieplan Cultuurbereik. Dat hebben we niet gekregen, omdat de commissie niet overtuigd is van de didactische kwaliteiten van het project en een plan wil zien dat tot ver achter de komma uitgewerkt is. Dit vind ik onzin. De aanvraag bestaat al uit 15 kantjes en bovendien groeien dingen naarmate je ermee bezig bent. Ik ga nu op zoek naar andere financieringsbronnen.”

LESKISTEN Rusman zou wel wat meer activiteiten buiten de school willen, maar Heemskerk heeft niet veel musea en er zijn weinig geschikte voorstellingen. “Dan zouden we moeten reizen en dat kost tijd en geld. Maar wij willen dat leerlingen in aanraking komen met alle kunstdisciplines. Dat kan dankzij het kunstmenu van ’T Platform. Zo kreeg de onderbouw dit jaar

8

bezoek van een beeldend kunstenaar, heeft de middenbouw een muziektheatervoorstelling gezien in De Cirkel, een theater/filmzaal waar ook tentoonstellingen zijn. Daarnaast heeft de bovenbouw samen met een rapper rapteksten geschreven en uitgevoerd.” Beeldende kunst en muziek komen al terug in de vakken. Rusman: “Voor tekenen, handvaardigheid en muziek maken wij gebruik van de methode Moet je doen. Maar voor dans en drama, dat ook onderdeel is van het lesprogramma, hebben we geen methode. Gelukkig heeft ’T Platform genoeg leskisten om toch goede dans- en dramalessen te geven. Misschien dat we in de toekomst nog een methode aanschaffen voor dans en drama.” Voor de organisatie die het kunstmenu en het uitkiezen van leskisten met zich meebrengt heeft Rusman als cultuurcoördinator Jacqueline Wurtz aangesteld voor 40 uur per jaar. Wurtz: “Ik organiseer ook nog excursies. Uit alle folders die wij binnen krijgen van culturele activiteiten kies ik met het leerkrachtenteam een aantal activiteiten uit die ik samen met hen ga organiseren.”

BEZINNING Nu de school ruim een jaar bezig is met de taalprofilering groeit de behoefte om pas op de plaats te maken. Dekkers: “Na een schooljaar vol ideeën en activiteiten, is het tijd voor bezinning. Welke activiteiten hebben we gedaan? Was dit wat we voor ogen hadden toen we begonnen? En zo niet, wat moet er dan anders?” Rusman: “Daarnaast wil ik ook gaan kijken naar de overige culturele activiteiten, zoals het kunstmenu, de excursies en de leskisten. Het geld dat wij in het schooljaar 2005-2006 krijgen uit de Regeling Versterking Cultuureducatie Primair Onderwijs wil ik hiervoor gebruiken. Ik ben naast directeur van De Otterkolken ook interim-directeur op een basisschool in Alkmaar. Toen ik daar kwam,

Portret

werkte deze school samen met freelance theatermaker en leerkracht Wim van Bokhorst. Hij heeft geholpen om meer lijn aan te brengen in de culturele activiteiten met behulp van de Snelplanner die hij heeft ontwikkeld. Dit is een soort checklist om in kaart te brengen welke activiteiten, materialen en kennis al aanwezig zijn op de school en welke niet. Vervolgens kun je op basis van deze informatie een keuze maken welke activiteiten je uit gaat diepen. Wordt het taal, erfgoed of toch dans en drama? En vervolgens ga je bekijken hoe je dit vorm kunt geven. Deze keuzes wil ik weloverwogen maken. Ik zal Van Bokhorst vragen ons hierbij te helpen.” Het feit dat De Otterkolken een visie op cultuureducatie wil ontwikkelen, betekent niet dat het motto ‘een school waar taal leeft’ vervangen gaat worden door ‘een school waar cultuur leeft’. Rusman: “Taal blijft voorop staan en overal in terugkomen. Wel willen we enige lijn aanbrengen in onze culturele activiteiten.” Belangrijkste reden voor Rusman om een visie te ontwikkelen op cultuureducatie zijn de kinderen zelf. “Uiteindelijk gaat het om hen. Je wilt dat kinderen hun talenten benutten, dat ze verantwoordelijkheid leren nemen, dat ze creatief zijn en respectvol omgaan met mensen. We willen de kinderen meer meegeven dan alleen de lessen. Taal, kunst en erfgoed zijn uitermate geschikt om dit te bereiken.”•

MEER INFORMATIE

• RKBS De Otterkolken John Rusman Henriëtte Dekkers www.otterkolken-tabijn.nl • Ontwerpbureau De Educatieve Stad Marianne Schuurmans www.educatievestad.nl • ‘T Platform, steunpunt kunsteducatie Midden-Kennemerland Nanda Groen www.tplatform.nl • De KEETmeester Wim van Bokhorst www.keetmeester.info

9

Portret

10

www.cultuurplein.nl

VAN GEDACHTEN WISSELEN MET OCW In het katern van juni 2005 plaatsten we een stelling waarop u via cultuurplein.nl kon reageren. Er zijn veel reacties gekomen. Hartelijk dank daarvoor. Het is fijn te weten wat er op scholen leeft. Op cultuurplein.nl is een samenvatting van de meningen te lezen. Ook vindt u daar een reactie van degene die zich bij OCW bezighoudt met cultuureducatie in het primair onderwijs. Hiermee sluiten we deze discussie. Maar niet zonder een nieuwe discussie te starten en wel met de volgende stelling:

Het ministerie steekt veel geld en tijd in het monitoren van cultuureducatie. Dit geeft scholen het gevoel dat hun autonomie wordt aangetast. Ook staat het uitgebreid volgen van de overheid van cultuureducatie niet in verhouding tot de aandacht voor andere zaken die van belang zijn binnen het primair onderwijs. Dit alles wekt onbegrip en irritatie. Via de voorpagina PO op cultuurplein.nl kunt u op deze stelling reageren. We zijn weer benieuwd naar uw mening. Ook deze keer zal een reactie van OCW volgen.

MAAK VAN UITSTEL GEEN AFSTEL Eerder meldden we dat ruim 4000 scholen zich hadden aangemeld voor de Regeling Versterking Cultuureducatie Primair Onderwijs. Een behoorlijk aantal. Maar niet als je bedenkt dat er ruim 7000 scholen zijn. Hoe komt het dat zo veel scholen nog niet hebben

ingetekend? Uit onderzoek blijkt dat scholen de regeling wel kennen, maar denken dat hieraan deelnemen veel extra werk met zich meebrengt. Verhalen van scholen die wel meedoen geven aan dat dit in de praktijk wel meevalt. Ook zijn er scholen die deelname uitstellen, omdat ze bijvoorbeeld al aan gemeentelijke

regelingen of aan programma’s van kunstencentra of erfgoedhuizen meedoen. Maar juist het geld van het rijk voor cultuureducatie is uitermate geschikt om verbindingen te leggen met deze andere activiteiten. Het advies aan scholen die nog geen aanvraag hebben ingediend, is dan ook dat alsnog te doen. Overigens maken scholen die eerder zijn afgewezen een even grote kans om in aanmerking te komen als scholen die voor het eerst een aanvraag indienen. U vindt het aanvraagformulier en het onderzoeksrapport Onderzoek naar witte vlekken via Cultuurplein > PO > Beleid en Regelingen > Versterking CE po

PRIJS VOOR GOEDE PROJECTEN Veel scholen hebben, soms samen met culturele instellingen, met succes culturele activiteiten of projecten opgezet. Andere scholen zijn nog niet zo ver. In welke fase scholen ook zijn, allemaal doen zij graag op cultuurplein.nl inspiratie op bij voorbeelden uit de praktijk. Daarom heeft OCW voor het schooljaar 2005-2006 een prijsvraag uitgeschreven om goedlopende activiteiten en projecten die ook elders uitgevoerd kunnen worden, te belonen. Deze projecten komen op cultuurplein.nl. Vanaf 1 november 2005 kunnen scholen via cultuurplein.nl activiteiten en projecten voordragen. Een jury beoordeelt de inzendingen en kent de prijzen toe. In totaal is er € 50.000,- aan

11

Regeling Versterking Cultuureducatie Primair Onderwijs

prijzengeld beschikbaar. In het voorjaar van 2006 vindt de prijsuitreiking plaats.

Deze regeling heeft als doel het ontwikkelen van een visie op cultuureducatie en die te realiseren in samenwerking met de culturele omgeving.

Wilt u meedingen naar een prijs? Ga naar Cultuurplein > PO > De praktijk > Praktijkbeschrijvingen

De scholen worden gestimuleerd: • een visie op te nemen in het schoolplan; • samen te werken met netwerkscholen en culturele instellingen; • om aan deskundigheidsbevordering te doen (indien nodig).

CULTUURKOMPAS Voor scholen die in 2004-2005 meededen aan de Regeling Versterking Cultuureducatie Primair Onderwijs werd het Kunst en CultuurKompas ontwikkeld. Een instrument om hen te ondersteunen bij het uitwerken van een visie op cultuureducatie. Op basis van de ervaringen van het afgelopen jaar is het kompas aangepast. In de praktijk bleek het instrument voor sommige scholen wat te gedetailleerd te zijn. Verder is er meer aandacht voor erfgoededucatie. De nieuwe inhoud vroeg ook om een nieuwe naam: CultuurKompas. Er zijn nu twee versies van het CultuurKompas: • een nieuwe beknopte versie, gratis aan te vragen. Vooral geschikt voor het snel in kaart brengen van de stand van zaken; • een (aangepaste) uitgebreide versie, voor € 75,- te bestellen. Deze versie is vooral geschikt voor het inhoudelijk in kaart brengen van de stand van zaken. Er wordt ingegaan op de nieuwe kerndoelen en aangegeven hoe cultuureducatie vorm kan krijgen in groep 1 tot en met 8. Aanvragen, bestellen, informatie: Cultuurplein > PO > Beleid en Regelingen > Versterking CE po

De scholen moeten: • deelnemen aan monitoring en evaluatie; • verantwoording afleggen in een jaarverslag. Scholen wiens aanvraag gehonoreerd is, krijgen € 10,90 per leerling.

Alle informatie over de Regeling Versterking Cultuureducatie Primair Onderwijs vindt u op: www.cultuurplein.nl > po > Beleid en regelingen > Versterking CE po