Juryrapport. Uitreiking Juichwilg Symposium Het Landschap Ben Je Zelf. Thema Landschap als brug tussen burger en Brussel

Juryrapport Uitreiking Juichwilg 2013 Symposium ‘Het Landschap Ben Je Zelf’ Thema ‘Landschap als brug tussen burger en Brussel’

0

Juryrapport Juichwilg 2013 Elk jaar reikt Landschapsbeheer Nederland op haar symposium ‘Het Landschap Ben Je Zelf’ de trofee de Juichwilg uit aan een gemeente in Nederland met bijzonder goede prestaties op het gebied van landschap. Landschapsbeheer Nederland wil daarmee gemeenten die ‘boven de rest uitsteken’ in het zonnetje zetten. Gemeenten hebben namelijk een bijzondere verantwoordelijkheid voor landschap. Zij bepalen, samen met betrokken burgers, vrijwilligers en lokale en regionale organisaties de kwaliteit van het landschap. Een gemeente met of zonder landschapsbeleid is een wereld van verschil! Jury De jury bestaat dit jaar uit: Theo Beckers, voorzitter Landschapsbeheer Nederland Aart de Kruijf, lid commissie Ruimte en Wonen, Vereniging Nederlandse Gemeente en Wethouder in Barneveld Henk Kieft, adviseur plattelandsontwikkeling bij ETC en lid van het Netwerk Platteland Pauwel Bogaert, Coördinator Regionaal Landschap Houtland, België Twaalf nominaties De genomineerde gemeenten zijn voorgedragen door de provinciale organisaties Landschapsbeheer. Dit heeft geresulteerd in twaalf nominaties: één uit elke provincie. De jury heeft vervolgens de twaalf genomineerde gemeenten beoordeeld aan de hand van verschillende criteria, waarbij toekomstbestendigheid, aansluiting bij het thema, concrete resultaten en het voorstel voor de besteding van de geldprijs belangrijke criteria vormden. Europa Europa staat centraal op het symposium van Landschapsbeheer Nederland dit jaar. De Juichwilg sluit daar dit jaar op aan door de winnaar te kiezen uit die gemeente die via projecten of beleid inspeelt op of uitvoering geeft aan Europees beleid ten aanzien van landschap. De Europese dimensie kwam bij alle genomineerde gemeente goed uit de verf. Het inspelen op het nieuwe Europese plattelandsbeleid, het invulling geven aan de Europese Landschapsconventie en meer algemeen de gerichtheid op Europa zijn door de jury in het bijzonder gewaardeerd. Concreet Verder heeft de jury in het bijzonder gekeken naar de mate waarin de nominaties concreet zijn onderbouwd en modellen aandragen die als voorbeeld voor andere gemeenten kunnen gelden. Zij heeft vooral gelet op zichtbare resultaten en minder op intenties. Het is de jury opgevallen dat de kwaliteit van de ingezonden nominaties gemiddeld goed was, met verschillen in de mate waarin de onderbouwing voldeed aan de vooraf opgestelde criteria. Representatief beeld De jury stelt vast dat de twaalf genomineerde gemeenten landelijke bekendheid genieten en de lijst bevat zelfs enkele grotere steden. Al met al geven zij een representatief beeld van de Nederlandse gemeenten. De volgende punten wil de jury graag vermelden. De Limburgse gemeente Weert heeft vorige week de prijs voor Groenste stad van Europa gekregen, nadat het in 2012 tot Groenste stad van Nederland is uitgeroepen. Een gemeente met potentie dus, wat ook bleek uit de inzending voor de Juichwilg. De gemeente ontplooit een breed scala aan activiteiten en realiseert mooie aansprekende projecten. Vooral de inzet om kennis over beheer van landschap door te geven via de scholen sprak de jury erg aan.

1

In Noord-Holland is de gemeente Bergen één van de weinige gemeenten in deze provincie met een Landschapsontwikkelingsplan. Dit is zonder meer positief, te meer omdat in de uitvoering veel met vrijwilligers wordt samengewerkt en er daarmee uitvoering wordt gegeven aan de Europese Landschapsconventie. Middelburg, de hoofdstad van Zeeland, weet op voorbeeldige wijze burgers te betrekken bij uitvoering van beleid. Er is zelfs een coachgroep voor vrijwilligers aangesteld. Er is sprake van een stevige continuïteit van het gemeentelijk beleid, waardoor de leefbaarheid van de in de gemeente gelegen dorpen behouden blijft. De gemeente Winsum in de provincie Groningen zet stevig in op samenwerking met de eigen bevolking en slaagt daar goed in. De in de gemeente zeer actieve gebiedscommissie van het Nationaal Landschap Middag-Humsterland is er in geslaagd via Europa het gebied te kunnen aanmerken als zogenaamd LFA: Less Favoured Area, een gebiedscategorie die past in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Hierdoor krijgen boeren compensatie voor het moeten opereren in een kleinschalig landschap. In de provincie Utrecht is de gemeente Bunschoten-Spakenburg een voorloper geweest met de introductie van het “Landschapstientje”, een instrument waarmee bij de verkoop van grond per vierkante meter een extra bijdrage wordt gerekend. Deze bijdragen worden samen met Europese subsidies ingezet in een fonds. De gemeente weet als partner in het Nationale Landschap Arkemheen-Eemland Europese subsidies goed in te zetten. De gemeente Midden-Drenthe heeft in diverse projecten aangetoond slim gebruik te maken van Europese gelden voor projecten op haar grondgebied. Via grondige processen van burgerparticipatie zijn goede resultaten behaald en dorpsbewoners spelen een grote rol bij de uitvoering. De gemeente Leerdam in Zuid-Holland koestert de vanouds aanwezige hoogstamboomgaarden. Als er stedelijke uitbreidingen plaatsvonden, werden de boomgaarden behouden en opgenomen in de nieuwe wijken. Bij het beheer ervan – en bij andere onderdelen van het groenbeheer – worden burgers actief betrokken en werkt de gemeente goed samen met groene partijen. De onlangs tot Culturele Hoofdstad van Europa 2018 uitgeroepen Friese hoofdstad Leeuwarden heeft in het project “Kening fan’e Griede” op innovatieve wijze een aanpak gerealiseerd, waarmee ze erin geslaagd is om al langer bestaande impasses tussen diverse partijen te doorbreken. Ook de actieve betrokkenheid van de boeren is door de jury als positief bestempeld. Er blijven nu nog vier gemeenten over die niet zijn genoemd. De door deze gemeenten ontplooide activiteiten zijn naar het oordeel van de jury als zodanig goed te benoemen, dat zij de top vormen. Op de gedeelde derde plaats zijn geëindigd de gemeenten Eindhoven en Dronten. In Eindhoven lijkt bij de uitvoering van de “groene corridor” een model gevonden te zijn, dat voor de toekomstige manier van omgang met het landschap waarde heeft. Het model kan met name van waarde zijn indien in een gebied geen of weinig agrarische activiteiten (meer) plaatsvinden. Het stadsrandmodel heeft toekomst, zo denkt de jury. Voorts kan genoemd worden de verankering van landschap in het Ruimtelijk Ordeningsbeleid van de gemeente, wat lang niet overal het geval is en zeker niet bij grote gemeenten. De werkwijze in Eindhoven staat model voor wat in de Europese Landschapsconventie wordt gevraagd van lagere overheden. De jury meent echter wel dat de gemeente in dezen “onbewust bekwaam” handelt. Desalniettemin vindt de jury het een schitterend project. In Flevoland bestaat al lang een traditie in besteding van Europese gelden. Dat is niet anders in de gemeente Dronten. In 2012 is ruim een half miljoen euro aan Europese middelen besteed aan projecten rondom thema’s als herstel en beheer van landschapselementen voor, door en met bewoners. De burgers doen volop mee in deze gemeente, maar zij niet alleen. Ook de agrariërs laten zich niet onbetuigd en dragen actief bij in het beheer van kleine landschapselementen. De gemeente heeft speciaal voor hen een praktisch document voor de beplanting van boerenerven opgesteld. Al met al weet de gemeente door slimme inzet van EU-gelden veel te bereiken op haar grondgebied. De jury spreekt hier haar bijzondere waardering voor uit. De kwaliteit van de nominatie van de gemeente Raalte (Overijssel) was naar het oordeel van de jury uitstekend. In heldere bewoordingen en voorzien van een goed overzicht van de bestedingen wordt duidelijk dat Raalte heel actief en succesvol is op het terrein van plattelandsontwikkeling. De gemeente was trekker van het samen met de buurgemeenten opgestelde Landschapsontwikkelingsplan (LOP). De voortdurende betrokkenheid vanuit het ambtelijk apparaat zorgt voor continuïteit in beleid en in uitvoering. De gekozen aanpak van de projecten, waarin nadrukkelijk gezocht wordt naar actieve betrokkenheid van bewoners en men de samenwerking zoekt en vindt met organisaties als Landschap Overijssel, LTO, de ANV en IVN spreekt de jury aan. Ronduit innovatief is de zogenaamde ‘Salland deal’, een onderzoek naar hoe

2

boeren door samenwerking in collectieven op een goede manier om kunnen gaan met het nieuwe GLB. Tenslotte is de jury gecharmeerd van de voorgestelde besteding van het prijzengeld, te weten de aanschaf van nieuwe gereedschappen voor de ommetjesvrijwilligers. Tenslotte Gelderland, waar de gemeente Winterswijk is genomineerd. Met de instelling van de Stichting Waardevol Cultuurlandschap Winterswijk, waarvan de wethouder voorzitter is, worden projecten uitgevoerd die zowel landbouw als natuur en recreatie ten goede komen. In de stichting werken overheid, burgers, landbouw en ondernemers prima samen. In tal van projecten werken de gebiedspartijen samen en worden goede resultaten geboekt. De gemeente ondersteunt die processen in ruime mate. Met name de prominente rol voor agrariërs bij beheer en uitvoering spreekt de jury enorm aan. Dit betekent overigens niet dat daarmee geen sprake is van actieve burgerbetrokkenheid, integendeel. Er wordt in Winterswijk voortgebouwd op een al langer bestaande traditie van samenwerken tussen alle partijen. De jury verwacht ook dat dit in de toekomst niet anders zal zijn. Het feit dat in Winterswijk en omgeving één van de GLB-pilots in ons land wordt uitgevoerd , waarbij de resultaten in het landschap zichtbaar zijn vindt de jury het vermelden waard. Kortom: in dit gebied en bij deze gemeente is sprake van een toekomstgerichte werkwijze. De winnaar De trofee wordt dit jaar uitgereikt aan de gemeente die er het beste in geslaagd is op het gebied van landschap de brug tussen Brussel en burger vorm te geven. De jury is unaniem enthousiast over de concrete resultaten in een gemeente die aantoont klaar te zijn voor het toekomstige Europees plattelandsbeleid en invulling geeft aan de Europese landschapsconventie. Bovendien heeft ze een interessant voorstel voor de besteding van de prijs in lijn met het innovatieve karakter van de zogenaamde Salland deal. Nu is het wel duidelijk: de winnaar van de Juichwilg 2013 is de gemeente Raalte. Van harte gefeliciteerd!

Juichwilg 2013

3

Genomineerde gemeenten Provincie Groningen Genomineerde gemeente: Winsum Aantal inwoners: 13.868 Oppervlakte: 102,53 km2 Inleiding De gemeente Winsum ligt tussen de stad Groningen en het Lauwersmeergebied. Dit maakt dat het er prettig wonen en leven is; volop rust en ruimte, maar wel met de grote stad binnen handbereik. Het dorp Winsum is, net als veel van de andere dorpen binnen de gemeentegrenzen, een wierdedorp. Dit betekent een ‘dichte’ kern in een open en agrarisch cultuurlandschap, het ommeland. Binnen de grenzen van de gemeente ligt een deel van het Nationale Landschap Middag-Humsterland, het oudste cultuurlandschap van West-Europa en ook het Reitdiepgebied valt grotendeels binnen de gemeente. Tevens vormt de gemeente onderdeel van de regio het Hogeland. Het buitengebied heeft vele kwaliteiten. De agrarische sector drukt een sterke stempel op het gebied, maar doet dit hoofdzakelijk binnen de oorspronkelijke natuurlijke randvoorwaarden, zodat een leesbaar landschap is overgebleven. Dit oude cultuurlandschap heeft op onderdelen hoge ecologische kwaliteiten. Ook is het gebied sterk recreatief, niet alleen vanuit de gemeente zelf, maar ook van stad en ommelanden komen mensen naar het gebied, op zoek naar de prachtige luchten en het weidse landschap. Kortom in algemene zin is het spanningsveld landschap-cultuurhistorielandbouw dagelijkse kost in Winsum. Met het herzien van het bestemmingsplan voor het buitengebied is hierover volop gediscussieerd en van gedachten gewisseld met alle betrokken partijen.

Fig. 1: Afbeelding uit de structuurvisie van de gemeente, waaruit de koppeling van agrarisch gebruik en andere functies blijkt.

Actieve houding van de gemeente Winsum De afstemming tussen de traditionele vorm van landgebruik door agrariër en de behoeften die er zijn vanuit recreatie en het behoud van de kwaliteiten van het landschap, is een belangrijke opgave voor de gemeente, de provincie en Europa. Naast agrarische belangen is er ook een sterk economisch belang, met name vanwege de recreatieve input. Vanwege het kleinschalige ‘liefhebberslandschap’, zoals Middag-Humsterland wordt genoemd, en de toenemende ecologische kwaliteiten van het 4

Reitdiep gebied trekt Winsum steeds meer mensen. Dit gaat vooral in de vorm van fiets- en wandelrecreatie. Landschapsbeheer Groningen is van mening dat juist de gemeente Winsum daarom in aanmerking komt voor de Juichwilg, de gemeente slaagt er namelijk goed in zich hierin te bewegen. Haar betrokkenheid bij het gebied blijkt uit de actieve wijze waarop de gemeente zich inzet in de gebieds/begeleidingscommissie van het Nationaal Landschap (NL) Middag-Humsterland (5000 ha) en het Reitdiepgebied (± 5000 ha) en de projecten en overleggen die daaruit voorkomen. Bijzonder is de aanpak rond de Afbeelding 2, opening ommetje Garnwerd realisatie van ‘ommetjes’, waarvan er in de gemeente Winsum acht zijn of worden gerealiseerd (afb. 2 en 3)! Intensief overleg en de samenwerking tussen vrijwilligers en landeigenaren was hiervoor nodig. Deze waren niet tot stand kunnen komen zonder medefinanciering, maar zeker ook niet zonder het proactief opstellen en meedenken van de gemeente. Met name het NL Middag-Humsterland heeft veel inspanning van de gemeente gevraagd en krijgt nog steeds veel aandacht. Er is een convenant gesloten, waarbij oude oorspronkelijke sloten (vm kreken) herkenbaar blijven in het landschap (afb. 4). Tevens is Museum Wierdenland in een nieuwe vorm en op een nieuwe locatie gerealiseerd. In dit museum, van bovenregionale Afbeelding 3, opening ommetje Den Andel kwaliteit, is veel aandacht voor de geschiedenis van het wierdenlandschap. De gebiedscommissie van het NL heeft via Europa het gebied kunnen aanmerken als Less Favourite Area, waardoor de agrariërs gecompenseerd worden voor het feit dat ze in een kleinschalig gebied moeten opereren ( afb. 5). Ook zijn hier, evenals in het Reitdiep gebied, ervenprojecten gestart, waarbij monumentale erven worden hersteld of versterkt en nieuwe grote schuren worden ingepast in het landschap. Hierdoor wordt een kwaliteitsslag gemaakt en is het gebied aantrekkelijker geworden voor mens en dier. Ook zijn er in het verleden veel kerkterreintjes opgeknapt, samen met vrijwilligers uit de betreffende dorpen, maar de gemeente leverde altijd een bijdrage. Als laatste argument vinden we het opnieuw realiseren van een aantal wierden binnen de gemeentegrenzen, op locaties waar in het verleden ook wierden lagen, erg bijzonder. De wierden 5

Krassum (Garnwerd) en Valcum (Winsum) zullen beide weer in agrarisch gebruik worden genomen. Ook hiervoor is veel overleg tussen alle betrokken partijen noodzakelijk geweest! En om een blik in de toekomt te werpen: Zeer recent is de gemeente akkoord gegaan met het leveren van een financiële bijdrage aan het Wierdenherstelproject in Middag-Humsterland. Bij dit project gaan we, samen met bewoners en andere betrokkenen, een kwaliteitsslag maken in het wierdedorp Ezinge. Op verzoek van de gemeente, willen we hierin een rol wegleggen voor mensen die een afstand hebben tot de arbeidsmarkt, zodat het mes in dit project aan vele kanten zal snijden.

Afb. 4 een ‘kromme’ sloot, een oude kreek (links)

Voorstel voor prijs Mocht de gemeente Winsum de juichwilg en het bijbehorende geldbedrag winnen dan zouden zij deze bijdrage graag beschikbaar stellen voor het realiseren van nog een extra ommetje bij Sauwerd samen met de bewoners uit het dorp, waardoor er binnen de gemeentegrenzen, behalve het bekende Pieterpad, een mooi netwerk van wandelroutes komt. Door de vele ervaring met het realiseren van de ommetjes, zowel bij ons als bij de gemeente, is dit goed haalbaar voor het prijzengeld. Het project is helaas eerder afgeblazen omdat één van de andere cofinanciers niet kon bijdragen. Omdat de gemeente haar deel van het geld nog altijd heeft gereserveerd, zou dit een uitgelezen kans zijn om de wens van het dorp in vervulling te laten gaan!

Afb. 5: kleinschalige landschap van Winsum(onder)

6

Provincie Fryslân Genomineerde gemeente: Leeuwarden Aantal inwoners: 95.789 Oppervlakte: 85,95 km2 Europese Culturele Hoofdstad 2018 Onlangs is Leeuwarden uitgeroepen tot Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Dit geeft aan dat de gemeente Leeuwarden Europees en dus groot denkt. De gemeente neemt bij haar beleid de burger en duurzame ontwikkeling echter altijd als uitgangspunt. Kortom de gemeente Leeuwarden zorgt voor de link tussen Europa en de burger! Met veel enthousiasme worden groene buurtinitiatieven ondersteund. Toen Landschapsbeheer Friesland (vanuit de Provinciale Boomfeestcommissie) de gemeente vorig jaar vroeg om in 2013 de Nationale Viering te organiseren van de Boomfeestdag, hoefde het gemeentebestuur niet lang na te denken. Immers, deze activiteit maakt de jeugd bewust van groen en gezondheid. Doen dus! Nationale Boomfeestdag 2013 Woensdag 20 maart vond de landelijke viering van de Nationale Boomfeestdag plaats in Leeuwarden. Ruim 500 kinderen waren, gadegeslagen door bijna alle landelijke media, aanwezig om zelf een boom te planten. Hoewel het planten centraal stond tijdens de Boomfeestdag, had de gemeente tal van andere activiteiten georganiseerd voor jong en oud. Vanwege de troonswisseling wist de gemeente Leeuwarden landelijk de aandacht op zich te vestigen door als eerste een koningslinde te planten (zie foto). http://www.defotoboer.nl/fotogalerie?wppaalbum=16&wppa-cover=0&wppa-occur=1 Aandacht voor cultuurlandschap: Kening fan’e Greide Eén van de initiatieven die door de Leeuwarder Culturele Hoofdstad-kandidatuur gedragen wordt is ‘Kening fan’e Greide’. Kening fan 'e Greide is een burgerinitiatief dat aandacht vraagt voor de toekomst van het weide- en cultuurlandschap. En al het leven en werken daarin en omheen. De bedreigde grutto, de koning van het weiland, staat symbool. Om alle lagen van de bevolking te bereiken en te mobiliseren, worden er uiteenlopende, aansprekende activiteiten georganiseerd. Zo zijn er streeksessies, een Collegetour, debatavonden en komen er educatieprojecten. Centraal staat steeds de samenhang en wisselwerking tussen economie, ecologie, maatschappij en cultuur. Want wat is het weidevogellandschap ons eigenlijk waard? Meer informatie op www.keningfanegreide.nl Via de geïntegreerde agenda kan men zich (gratis) aanmelden voor de activiteiten en evenementen.

www.keningfanegreide.nl. 7

Modder aan je Broek Toen de gemeente Leeuwarden door Landschapsbeheer Friesland werd benaderd om deel te nemen aan het project “Modder aan je broek” bleek dit goed aan te sluiten bij het gemeentelijk beleid om zogenaamde natuurspeelplekken te creëren in de Leeuwarder wijken. In de wijk De Wielepôle is in dit kader één van de eerste Leeuwarder natuurspeelplekken gerealiseerd. In de uitgave ‘Modder aan je broek’ kijkt gemeenteambtenaarTineke Thijsseling terug op de samenwerking met Landschapsbeheer Friesland: “We hebben een leuke tijd gehad. De samenwerking tussen Landschapsbeheer Friesland en de gemeente was heel goed. We opereerden echt als een team. Daar ben ik heel trots op!” Verder is Tineke erg te spreken over de interne samenwerking in haar gemeente: “Allerlei afdelingen waren betrokken bij het project. Dat was hartstikke goed! We doen dat vaker zo en dat levert heel veel op”. Gemeentelijk Groenbeleid (zie ook http://bit.ly/14QemHK, kandidatuur entente florale 2011)

De gemeente Leeuwarden is al in 1993 gestopt met chemische bestrijdingsmiddelen en was daarmee een van de voorlopers! Voor onkruidbestrijding gebruikt de gemeente veegmachines, heetwatermachines, handunits met heet water, enkele borstelmachines en bosmaaiers. In diverse natuurlijk beheerde gebieden of zones wordt een schaapskudde ingezet als alternatief voor de maaimachine. In grotere groengebieden lopen grote grazers. De soortkeuze, inzet en bezetting worden afgestemd op de beoogde natuurdoelstelling. Een pareltje in het buitengebied is de doarpstún aan de rand van Snakkerburen. Een tuin waar groenten, bloemen en (klein)fruit worden gekweekt door de inwoners van Snakkerburen, Lekkum en Miedum. Vrijwilligers en re-integratiekrachten doen het dagelijkse werk. De tuin is het gehele jaar open. Eén van de pijlers van de dorpstuin is educatie. Kinderen van basisscholen leren hier iets over het kweken van groenten, fruit en bloemen en de oorsprong van gewassen. Een ander buurtinitiatief is uitgemond in een project met Landschapsbeheer Friesland om een zwaluwenwand te realiseren in de nieuwbouwwijk ‘Zuiderburen’. Die wijk heeft ook een buurtboomgaard aangeplant, daartoe gestimuleerd en gefaciliteerd door de gemeente.

8

Provincie Drenthe Genomineerde gemeente: Midden-Drenthe Aantal inwoners: 33.421 Oppervlakte: 345,87 km2 De gemeente Midden-Drenthe is genomineerd voor de Juichwilg omdat zij met inzet van Europese middelen samen met bewoners heeft gewerkt aan de kwaliteitsversterking van het landschap in haar gemeente. In 2007 draaide de gemeente mee in de eerste Pilots van de provinciale landschapsprogramma. Hierop volgde wederom een groot project “Landschapsprogramma Oranjekanaal” welke in 2013 is afgerond. Onderstaand een toelichting op de projecten (teksten van website gemeente Midden-Drenthe). Veur Uutzicht, omgevingsproject Werkzaamheden Veur Uutzicht In 2007 en 2008 heeft de gemeente het omgevingsproject Veur Uutzicht uitgevoerd in de de Broekstreek en Nieuw Balinge. Het idee van een omgevingsproject is dat het project de regionale identiteit versterkt en daarmee de toeristische aantrekkelijkheid van het gebied vergroot. Financiers van het project waren Provincie Drenthe, de Europese Gemeenschap (Leader plus) en gemeente Midden Drenthe. Landschapsbeheer Drenthe heeft het projectmanagement uitgevoerd en geadviseerd over aspecten als cultuurhistorische waarde, herinrichting en onderhoud van natuur, bos en landschap. Basis voor de aanpak was het vinden van draagvlak bij bewoners. Thema's Al eerder werden wensen en behoeftes geïnventariseerd onder de streekbewoners en verwerkt in de plannen. Tijdens voorlichtingsavonden in maart 2007 zijn bewoners vervolgens geïnformeerd over de projecten waaraan men deel kan nemen, onder de thema's 'Versterking van natuur, bos en landschap', 'Cultuurhistorie' en 'Uitbouw van plattelandstoerisme'. Landschapsprogramma Oranjekanaal West Aanleiding In navolging op het succesvolle omgevingsproject Veur Uutzicht, hebben wij eind 2008 aan Landschapsbeheer Drenthe de opdracht gegeven om een projectplan op te stellen voor het landschapsprogramma Oranjekanaal West. Hiermee zijn we de uitdaging van de provincie aangegaan. De provincie (en veel andere partijen) zijn namelijk erg enthousiast over het in 2008 afgeronde project Veur Uutzicht en zien graag dat dit elders navolging krijgt. Doelstelling De doelstelling van het project ‘Landschapsprogramma Oranjekanaal West’ is om samen met de bewoners de regionale identiteit van het landschap te versterken, door het herstel en de ontwikkeling van streekeigen elementen op het gebied van groen, cultuurhistorie en recreatie. Het projectgebied De dorpen Hooghalen, Oranje en Hijken hebben allen heel recent een dorpsvisie ontwikkeld. Dit maakte de keuze voor een landschapsprogramma voor het gebied Oranjekanaal West makkelijk. De afbakening van het gebied is aangegeven op onderstaande kaart. De gemeente was genoodzaakt om zich strikt aan de begrenzing te houden, dit in verband met verleende subsidies voor de uitvoering van het project. Projectplan De dorpen hebben in overleg met de gemeente en een extern bureau een dorpsvisie opgesteld. Dit is 9

een hele brede visie over o.a. wonen, welzijn, recreatie, groen, sociaal enz. De onderdelen met betrekking tot groen, recreatie en cultuurhistorie hebben we uit elke dorpsvisie gehaald en gebundeld tot het landschapsprogramma Oranjekanaal West. Daarnaast is er gemeentelijk beleid (uit het groenbeleidsplan en landschapsbeleidsplan) opgenomen in het projectplan. Waar mogelijk houdt de gemeente bij de uitvoering rekening met geplande / wenselijke ecologische verbindingszones. Projectonderdelen • Beplanten oevers Oranjekanaal i.o.m. waterschap • Wegbeplanting • Verwijderen exoten (met name op erven) • Plaatsen van (veekerende) rasters • Houtsingels en wallen aanplanten • Poelen graven (10) • Bestaande poelen opschonen • 25 landhekken plaatsen • Erfbeplanting (ca. 100 erven) • 5 dorpsommetjes realiseren • ruiterroute • 8 (picknick)bankjes • 2 infopanelen (zwaaikom Hijken, Tankgracht) • 3 aanlegsteigers Oranjekanaal Financiering Voor de financiering van het project is subsidie ontvangen in het kader van POP (Europees geld), van de provincie en heeft de gemeente zelf een bijdrage gedaan. Ook van de projectdeelnemers wordt een bijdrage verwacht, voor de aanschaf van een landhek. Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: 'Europa investeert in zijn platteland’. Voor meer informatie over het ELFPO zie: http://ec.europa.eu/agriculture/index_nl.htm Het ministerie van Economische zaken, Landbouw en Innovatie (EL & I) is eindverantwoordelijk voor POP2 in Nederland. Projectleiding / directievoering De projectleiding / directievoering van het project is eind 2009 aanbesteed. Op basis van deze aanbesteding is Landschapsbeheer Drenthe nu de projectleider / directievoerder. Zij hebben ruime ervaring met soortgelijke projecten elders in de provincie en hebben ook het project Veur Uutzicht destijds goed begeleid. Werkwijze Voor de uitvoering is een stuurgroep opgericht. In deze stuurgroep hebben de volgende partijen zitting: • Gemeente (vz) • Opdrachtnemer (secr) • St. Welzijn Midden-Drenthe / Dorpenoverleg Midden-Drenthe • Elk dorp vertegenwoordigd door 2 personen. • Drents Landschap (als grondeigenaar) De stuurgroep komt vanaf januari 2010 elke 6 – 8 weken bij elkaar en bespreekt de stand van zaken en zet acties uit. Van de dorpsbewoners zelf wordt ook inzet verwacht. De vertegenwoordigers van de dorpen hoeven dit werk niet allemaal zelf te doen. De opzet is dat er per dorp een werkgroep wordt ingesteld. Zo’n werkgroep kan bepaalde onderdelen voor het dorp nader uitwerken, bijvoorbeeld een ommetje, ruiterroute, waar willen we bankjes. Tevens dienen zij als persoon waar men zich kan melden met 10

belangstelling om voor erfbeplanting, het graven van een poel of het plaatsen van een landhek. De werkgroep geeft zijn / haar bevindingen mee aan de vertegenwoordiger in de stuurgroep. Het project had een looptijd van 3 jaar; 2010 t/m 2012 en is inmiddels afgesloten.

11

Provincie Overijssel Genomineerde gemeente: Raalte Aantal inwoners: 36.478 Oppervlakte: 172,29 km2 De gemeente Raalte is een plattelandsgemeente in Salland. De gemeente bestaat uit negen dorpen gelegen te midden van agrarisch platteland, landgoederen en natuurgebieden. Raalte werkt op het gebied van de ontwikkeling van haar platteland nauw samen met de twee andere Sallandse gemeenten Deventer en Olst-Wijhe. Eigenlijk zou dit drietal gezamenlijk de Juichwilg 2013 moeten krijgen maar aangezien er maar één gemeente kan winnen, nomineren we Raalte als trekker en aanjager van de uitvoering van landschapswerk vanuit het gezamenlijke landschapsontwikkelingsplan (LOP) ‘Salland Buiten’. Daarnaast is het bijzonder dat Raalte, als agrarische gemeente, landschap aandacht en waardering geeft. Dit gebeurt door de niet aflatende inzet van ambtenaren en bestuurders van deze prachtige gemeente, waaronder de beleidsmedewerker Hennie Rodijk. Daarnaast moet hier de eigen Sallandse landschapscoördinator Jetty Looijenga genoemd worden die sinds 2010 actief is met de uitvoering van het LOP. Resultaat en Beleefbaarheid In het provinciaal MeerJarenProgramma (pMJP) en met behulp van Leader en POP middelen, is veel bereikt in het landschap in de drie Sallandse gemeenten en in het bijzonder in Raalte. Hieronder een kort overzicht van de projecten van de afgelopen jaren in de gemeente Raalte: Meer dan 400 vrijwilligers/bewoners of ondernemers zijn direct betrokken bij de onderstaande projecten. De beleefbaarheid van vrijwel alle projecten is hoog. Bijvoorbeeld de vier dorpen met ommetjes/wandelpaden (Heeten, Nieuw Heeten, Luttenberg en Mariënheem) hebben gezamenlijk ca. 9.000 inwoners; de potentiële wandelaars van de dorpsommetjes. Daarnaast genieten velen per fiets, te voet of met de auto van al het herstel aan landschap en erven op vele plaatsen in Salland (zie bijgevoegd kaartje). Voor iedere bewoner is binnen drie kilometer (fietsafstand) wel een resultaat van één van bovengenoemde

12

projecten zichtbaar in het landschap.

budget totaal

waarvan Europese middelen

uitvoerende vrijwilligers/bewoners/ ondernemers

LEADER-projecten, o.a.

Resultaat

Beleef het boerenlandschap

ontwikkeling van 6 ommetjes in Raalte + beheer van deze € 160.000 ommetjes door lokale vrijwilligersgroepen in de 4 dorpen

€74.000

30

Biomassalland

regionale keten voor biomassa uit snoeihout van de Agrarische Natuurvereniging Groen Salland

€ 67.000

€ 40.000

15

Historische begraafplaatsen Overijssel

herstel van 1 groene begraafplaats met professionals en vrijwilligers

€ 24.000

€ 15.000

8

Sallands Erf en Goed

ondersteuning stichting Sallands erfgoed bij educatie en informatievoorziening typische Sallandse boerenerven

€ 48.000

€ 24.000

35

Mooi landgoed Raalte

Tien opgeknapte landgoederen in de gemeente Raalte

€ 400.000

30

Groene en Blauwe diensten Salland

aanleg, herstel en beheer (voor 21 jaar) van typerende landschapselementen in Salland.

€ 1.276.000

72

herstel van erven (groen & rood) en cultuurhistorische elementen

€ 650.000

Projecten pMJP, o.a.

Projecten POP 2, o.a. Streekeigen Huis, Erf en Erfgoed Salland

€ 33.000

107

Actieve vrijwilligersgroepen 1 Hoogstambrigade 2 Landschapsbeheergroepen 10 actieve vrijwilligersgroepen

100-150 personen per jaar

2 Weidevogelgroepen 1 Steenuilenwerkgroep 4 ommetjes werkgroepen

13

Samenwerking Er wordt nauw samengewerkt met de twee andere Sallandse gemeenten in de uitvoering van hun LOP. Daarnaast worden diverse kleine en grote maatschappelijke partners sterk betrokken (organisaties van Plaatselijke Belang, landbouworganisaties, zoals de LTO en de Agrarische Natuurvereniging Groen Salland , natuurorganisaties, zoals het IVN Raalte). Landschap Overijssel (LO) heeft de afgelopen jaren voor de gemeente Raalte drie grote projecten mogen uitvoeren en begeleiden: Groene en Blauwe diensten (voor aanleg, herstel en beheer van landschapselementen), Streekeigen Huis, Erf en Erfgoed Salland (voor het opknappen van erven), Beleef het boerenlandschap (voor de aanleg van ommetjes/wandelpaden). Daarnaast waren LO-medewerkers betrokken bij het opknappen van een historische begraafplaats en onderhouden we een warm contact met de lokale landschap/erfgoedverenigingen waaronder het Sallands Erfgoed (project Sallands Erf en Goed) en het lokale landschapsfonds ‘Stichting Kostbaar Salland’. Andere succesvolle projecten zijn het kamsalamanderproject en het project ‘Buurtlandschap Luttenberg’. De gemeente wisselt regelmatig informatie uit over haar groenbeleid in het ‘Groenplatform’ van de gemeente Raalte, waarin alle betrokken organisaties vertegenwoordigd zijn.

Impact De betrokkenheid van bewoners en bestuurders blijkt vooral bij de ontwikkeling van ‘De kracht van Salland’, het vervolgtraject, waar nu volop aan gewerkt wordt. Veel bewoners zijn hierbij betrokken, veelal voortgekomen uit de 400 betrokkenen uit de voorgaande projecten en hun netwerken. Als een olievlek spreidt het gedachtegoed van samenwerken aan de kwaliteiten van Salland zich zo uit over Salland. Bestendigheid Een eigen LOP en een vaste medewerker (H. Rodijk) die de voortgang bewaakt zijn hierbij essentieel. De continuïteit van de inzet van het landschapswerk in bovengenoemde projecten zit in het feit dat beheer in veel gevallen goed geregeld is. Zo zijn bij de ommetjes vrijwilligersgroepen in het leven geroepen die het beheer gaan uitvoeren. Bij de Groene en Blauwe diensten overeenkomsten is 21 jaar beheergeld gereserveerd voor de eigenaren. Wanneer aan erven gewerkt is, hebben eigenaren een tienjarige instandhouding getekend op het moment dat ze de subsidie ontvingen. Daarnaast is men nu al actief bezig met een vervolgprogramma voor ná 2013. Zie hieronder bij “De kracht van Salland”.

Europese (mede)financiering In bovengenoemde projecten is € 186.000,-- aan Europese middelen gestopt. De eigen investering van de gemeente Raalte en de provincie Overijssel is overigens vele malen groter. Een pluim voor de 14

gemeente omdat er eerst gemeentelijk geld ingezet moet worden voordat er cofinanciering europa én de provincie kan worden ingezet. Innovatief de toekomst in Krachtig Landschapsontwikkelingsplan 2008-2018 voor heel Salland. De gemeente Raalte heeft hier een belangrijke voortrekkersrol in vervuld. (http://www.sallandbuiten.nl/plannen/landschapsontwikkelingsplannen) Vanuit de drie Sallandse gemeenten, onder leiding van de Raaltese ambtenaar Brigitte Keijzer, wordt een eigen beleidstraject ‘De Kracht van Salland’ ingezet om o.a. het LOP te kunnen blijven uitvoeren na 2013. De focus in dit eigen nieuwe traject ligt op burgerkracht, economie en landschap. Als start werden 50 Sallanders uitgenodigd om hun ideeën in te brengen. Prima bottom-up start (http://www.youtube.com/watch?v=klOxcRs7Is0). De eerste initiatieven die hier uit voortkomen zijn veelbelovend, o.a.: o Sallandcafé: “Het landschap is een verantwoordelijkheid van alle inwoners en partijen die in een gebied actief zijn. Het Sallandcafé kan hen betrekken bij het landschap.” (http://www.sallandbuiten.nl/de-kracht-van-salland-1/haak-aan-bij-dekracht-van-salland-1/sallandcaf) o Nieuwe organisatievormen voor vrijwilligers: “Mensen willen geen langdurige verplichtingen meer op zich nemen maar zijn meer op zoek naar korte losse klussen. Welke organisatievorm sluit beter aan bij de huidige maatschappij. En hoe houd je vrijwilligers betrokken?” (http://www.sallandbuiten.nl/de-kracht-van-salland1/haak-aan-bij-de-kracht-van-salland-1/nieuwe-organisatievormen-voor-vrijwilligers) Vanuit de drie Sallandse gemeenten is actief ondersteuning gegeven aan ‘de Salland Deal’. Een onderzoek hoe boeren door samenwerking in collectieven op een goede manier met de vergroeningsregels van het nieuwe GLB kunnen omgaan. “Landbouw bedrijven binnen een natuurlijk raamwerk” (http://www.netwerkplatteland.nl/salland-deal-als-alternatief-voorboeren)

Bestemming voor het winnen van de geldprijs Een mogelijke bestemming van de prijs is de aanschaf van gereedschappen voor de ommetjesvrijwilligers in de gemeente. Met deze gereedschappen kunnen de groepen zelfstandig het maaibeheer op de graspaden uitvoeren. Gedacht wordt aan o.a. een maaimachine die de paden regelmatig maait, zodat de paden goed bewandelbaar blijven.

15

Provincie Gelderland Genomineerde gemeente: Winterswijk Aantal inwoners: 28.955 Oppervlakte: 138,81 km2 De gemeente Winterswijk is dé voorloper in Nederland als het gaat om versterken van het landschap door concrete bijdragen uit de landbouw. De gemeente zelf speelt hierbij een essentiële rol en verdient daarom de Juichwilg 2013 met als thema ‘Landschap als brug tussen burger en Brussel’. Ze functioneert als aanjager, facilitator en verbindende (f)actor. Sinds decennia vormen toerisme en agrarische bedrijvigheid samen de voornaamste economische motoren van de gemeente. Winterswijk telt inmiddels 1 miljoen overnachtingen per jaar, alle reden dus om de balans tussen de beide activiteiten zorgvuldig te bewaken. Dat laatste betekent dat het belangrijk is om vroegtijdig in te spelen op nieuwe kansen om ervoor te zorgen dat het buitengebied van Winterswijk met haar coulisselandschap ook in de toekomst waardevol blijft. Voorbeelden van nieuwe ontwikkelingen die kansen bieden zijn de vernieuwing van het Europese landbouwbeleid en het focussen op bewonersinitiatieven waarbij de gemeente de rol van facilitator op zich neemt Winterswijk is klaar voor het Europees landbouwbeleid Tamelijk abstracte materie zoals het in Brussel geformuleerde toekomstige Gemeenschappelijk Landbouwbeleid 2014-2020 (GLB) is in Winterswijk door actieve inbreng van de gemeente aangegrepen voor een praktische en redelijk eenvoudige pilot. In een breed samenwerkingsverband wordt geëxperimenteerd met maatschappelijke dienstverlening door de landbouw als voorwaarde voor inkomenssteun. De daarvoor door Brussel voorgestelde collectieve benadering heeft in Winterswijk vorm gekregen door het instellen van de Stichting Waardevol Cultuur Landschap (WCL). Deze stichting probeert samen met de vertegenwoordigers van landbouw, natuur, landschap, recreatie, ondernemers en bewoners projecten in het Nationaal Landschap Winterswijk uit te voeren, die zowel de landbouw als natuur en recreatie ten goede komen. De aanbieders (landbouw en ondernemers) zitten samen aan tafel met de vragers/ontvangers (recreatie, natuur, landschap en bewoners). De gemeente Winterswijk vervult de voorzittersplaats (wethouder) en biedt ruime ambtelijke ondersteuning. De aanjaagfunctie, verbindende factor en als mede het faciliteren van de uitvoering wordt hiermee gedekt. Door deze werkwijze worden ideeën daadwerkelijk omgezet in plannen en uiteindelijk in uitvoering. In de pilot wordt er naar gestreefd de landbouw te vergroenen; niet alleen aandacht voor de productie van melk-, vlees en akkerbouwproducten, maar ook iets meer doen voor natuur en landschap. De landbouwers die inkomenssteun ontvangen van Brussel worden naar verwachting verplicht een deel van hun grond in te richten voor biodiversiteit in ruil voor toeslagen. Er is met deze GLB-pilot, waaraan zo’n 130 Winterswijkse agrariërs (in totaal 3.000 ha) deelnemen, al enige jaren ervaring opgedaan. Via het verzorgen van diensten dragen de agrariërs concreet bij aan het versterken en vergroten van de kwaliteit van het landschap. Een overzicht van de gekozen diensten door de deelnemende agrariërs staan in bijlage 1.

Naast het bij elkaar brengen van aanbieders en ontvangers stimuleert WCL zelf ook agrariërs om meer te

doen voor biodiversiteit. Dit doet zij door aanleg van een zogenaamde demonstratieveld. Hier zijn bloemrijke akkerranden ingezaaid. Er zijn bijna 100 plantensoorten en zadenmengsels die gebruikt kunnen worden in akkerranden. Door de aanleg van bloemrijke akkerranden kan invulling worden gegeven aan de verplichte vergroening. Naast een verrijking voor natuur en landschap kunnen veel van deze gewassen ook gunstig voor de landbouw zelf zijn. WCL wil via dit demonstratieveld agrariërs laten zien wat de mogelijkheden zijn. Inmiddels zijn er op het demonstratieveld vele soorten insecten en vlinders te vinden, evenals de patrijs en de haas. Voor bezoekers en bewoners is een speciale brochure samengesteld met informatie over de soorten die er te vinden zijn en waarom het demonstratieveld er is. Zie bijlage 2. Er kan dus gesteld worden dat de gemeente er op lokaal niveau voor wat betreft de agrarische gronden in slaagt handen en voeten te geven aan het beheer van natuur en landschap overeenkomstig de recente decentralisatietendensen. In Winterswijk wordt in de praktijk uitgeprobeerd hoe de Europese gelden kunnen worden benut voor en door lokale actoren georganiseerd in de WCL. Winterswijk geldt als de nationale pilot van het collectieve beheer van de maatregelen uit het nieuwe GLB. Voorlopige resultaten geven aan dat de werkwijze effectief en efficiënt is waarmee continuïteit in zicht komt. Dit is ook zeer belangrijk voor agrariërs die frustraties opliepen door regelingen voor beheer en aanleg met een beperkte looptijd. Winterswijk stimuleert bewonersinitiatieven Waar de GLB-pilot met name op landbouwgronden plaatsvindt kijkt de WCL ook naar andere actoren bij het aantrekkelijk maken en houden van het landschap. Dit zijn de eigenaren van de landgoederen, de niet agrarische ondernemers en de bewoners van het buitengebied en de kernen. Bij minder mogelijkheden om landschap buiten de EHS met overheidssubsidie te onderhouden is men op zoek naar het stimuleren van een grotere betrokkenheid van de bewoners bij hun leefomgeving. Om burgerinitiatieven te versnellen is door WCL en Stichting Landschapsbeheer Gelderland een Cursusprogramma Natuur Landschap en Cultuurhistorie aangeboden. De deelnemers hieraan bezochten bijzondere cultuurhistorische en landschappelijke elementen en leerden over de typisch streekeigen aspecten van het Winterswijkse landschap (= beleving en kennisuitwisseling). Na afloop van de cursus werden er onder meer beplantingsprojecten (= bewustwording en betrokkenheid) uitgevoerd en is er een vrijwillige hoogstambrigade (=actieve inzet) opgericht die hulp biedt bij het onderhoud van hoogstamfruitbomen in de gemeente. Met niet agrarische ondernemers waarvan de economische activiteiten verband houden met een herkenbaar, streekeigen landschap wordt momenteel getracht een verdienmodel rondom de beleving van het landschap te ontwikkelen; wandelingen van het type Klompenpad. Een dergelijk wandelproduct heeft bewezen meer recreanten naar een gebied te trekken die vervolgens uitgaven doen bij de lokale ondernemers rondom de route. Voor de kosten van het ontwikkelen en beheren van de wandelroutes wordt bij de lokale ondernemers naar een structurele bijdrage gezocht. Voorstel besteding prijzengeld Juichwilg Mocht de gemeente Winterswijk de Juichwilg en het bijbehorende bedrag winnen dan zal het geld in ieder geval worden ingezet om de GLB-pilot te kunnen blijven voortzetten. 17

In 2014 is er namelijk geen financiering vanuit het ministerie van Economische Zaken voorzien. Het is essentieel om de positieve energie erin te houden tot aan het inwerking treden van het Europese nieuwe GLB. Na een jaar experimenteren ten behoeve van de agrariërs wil de gemeente de ontvangers meer centraal stellen zodat zij meer betrokken worden bij het vergroenen van het landschap door de landbouw. De ontvangers zijn de toeristische sector en het onderwijs (middelbaar en hoger onderwijs). Concrete acties zijn dan ook het aanleggen van meer demonstratieveldjes, het communiceren in regionale dagbladen en toeristische bladen, het verzorgen van excursies, het houden van een fotowedstrijd en het geven van lessen aan scholieren. Via deze activiteiten hoopt de gemeente een grotere beleving en bewustwording te creëren. Een deel van het geld zal worden ingezet om nieuwe akkerranden op agrarische bedrijven te realiseren.

Artikel over het verbouwen van graan in plaats van mais

18

Overzicht gekozen diensten door deelnemende agrariërs

19

Provincie Utrecht Genomineerde gemeente: Bunschoten-Spakenburg Aantal inwoners: 20.326 Oppervlakte: 34,81 km2 De gemeente Bunschoten-Spakenburg is een dynamische gemeente met veel (inter-) nationale bedrijvigheid. De gemeente benut deze dynamiek door veel aandacht te besteden aan de kwaliteit van de leefomgeving. Bunschoten-Spakenburg ligt midden in het nationaal landschap Arkemheen-Eemland. Als partner in dit Nationale Landschap heeft de gemeente optimaal bijgedragen aan de inzet van Europese en nationale subsidies. Door 14 jaar geleden zelf een instrument te bedenken (“het landschapstientje”) waarmee bij de verkoop van grond per vierkante meter een extra bijdrage wordt gerekend. Hiermee is een fonds gecreëerd dat ingezet kan worden voor cofinanciering van onder andere Europese subsidies. Met de middelen uit dit fonds worden veel projecten gefinancierd die de kwaliteit en de toegankelijkheid van het landelijk gebied verhogen. Klompenpaden in Arkemheen-Eemland In de gemeente ligt een aantal klompenpaden die met behulp van (onder andere) gemeentelijke subsidie zijn ontwikkeld en aangelegd. Maar daar houdt het niet op. Het beheer van het pad door vrijwilligers en de ondersteuning van deze vrijwilligers door LEU wordt ook door de gemeente betaald. Daarmee investeert de gemeente actief in het beleefbaar maken van het landschap voor de eigen burgers en voor de vele stedelingen in de omgeving.

20

Landschapshuis Eemlandhoeve Het landschapshuis Eemlandhoeve is een uniek lokaal initiatief aan de rand van de bebouwde kom.. Wat begon als een ecologische zoogkoeienhouderij is uitgegroeid tot een modern communicatiecentrum op het gebied van landbouw, natuur, milieu en ethiek met een groot aantal faciliteiten. Vergaderlocatie, boerenlandwinkel, evenemententerrein, startpunt voor excursies en nog veel meer. Mede dankzij subsidie van de gemeente is dit lokale initiatief uitgegroeid tot een voorbeeld voor heel Nederland.

Streekeigen erven Dankzij gemeentelijke, provinciale en Europese subsidies is de afgelopen 2 jaar door LEU een project uitgevoerd waarin uiteindelijk bijna 30 erven op een streekeigen zijn (her-)ingericht. In dit intensieve traject is zorgvuldig uitgezocht wat “streekeigen” precies inhoudt voor het buitengebied van BunschotenSpakenburg, zijn via publieksbijeenkomsten eigenaren enthousiast geworden en is het inrichtingswerk door eigenaren, samen met vrijwilligers, uitgevoerd.

21

Provincie Flevoland Genomineerde gemeente: Dronten

Aantal inwoners: 40.634 Oppervlakte: 432,89 km2 Dit jaar heeft de Juichwilg het thema ‘Landschap als brug tussen burger en Brussel’. Het beleid van de gemeente Dronten sluit aan bij de maatschappelijke wensen van de burgers en draagt zichtbaar bij aan aanleg, herstel, beleefbaarheid en beheer van natuur- en landschapselementen. De gemeente Dronten heeft in 2012 ruim € 560.000 vanuit Europese middelen beschikbaar gekregen voor verschillende projecten binnen dit thema. Dit geld is naast cofinanciering van de gemeente ingezet voor initiatieven voor en door vrijwilligers. De gemeente Dronten bestaat voor een groot gedeelte uit agrarisch cultuurlandschap en kent aan landschap een grote waarde toe. Landschap heeft voor Dronten een grote identiteitsbepalende waarde. Rondom de Boerenerven is consequent een erfsingelbeplanting aangelegd. Deze beplanting zorgt voor een landschappelijk onderscheid tussen het open agrarisch gebied en de besloten bouwpercelen. Naast beschutting vormen deze erven inmiddels groene eilanden voor de flora en fauna. De gemeente Dronten heeft naast een praktisch document voor de boeren, een actief handhavingsbeleid ook stimuleringsmiddelen (incl. Europese middelen) beschikbaar gesteld zodat in samenwerking met Landschapsbeheer deze erfsingels door de boeren in stand worden gehouden.

Dronten kent naast de gewone landschappen ook enige parels. Bijvoorbeeld het ‘verdichte’ landschap in de fruitteeltgebieden is naast de bos- en natuurgebieden aan de oostrand (EHS) een parel die door middel van Europese financiering in samenwerking met Landschapsbeheer in stand wordt gehouden. Sinds 2010 is Dronten gestart met de ondersteuning van eigenaren bij het onderhoud, herstel en aanplant (6 km) van de zo karakteristieke fruitteelthagen.

Er is een grote betrokkenheid van burgers bij de uitvoering van beleid (burgerparticipatieprojecten in Biddinghuizen en Swifterbant). Sinds 2005 is er in het dorpsbos van Biddinghuizen een burgergroep actief met kleinschalig natuurbeheer. Het beheer is begonnen op het eiland (1 ha) in dit bos, maar heeft zich de laatste jaren uitgebreid naar gebieden aan en rondom de bosvijver (enige hectares). In Swifterbant is sinds 2009 een groep 22

actief. Het beheer van enige bosvakken/bosranden (ca. 2 ha) wordt in samenwerking met het IVN Dronten en onder begeleiding van Landschapsbeheer uitgevoerd. Op beide locaties is door dit beheer een natuurlijke bosrand en een gevarieerdere plantengroei ontstaan. Elk jaar doet de gemeente Dronten vol enthousiasme mee aan de natuurwerkdag. Op 5 locaties wordt in de gemeente gewerkt (2012: 95 deelnemers) . De natuurwerkdag wordt in deze gemeente mede mogelijk gemaakt met middelen van Europa. In Biddinghuizen is een Multifunctioneel Centrum tot stand gekomen (met een Leader bijdrage) waarin bijvoorbeeld de opslag van gereedschappen van Landschapsbeheer een plek heeft gekregen. De burgers (incl. scouting en jeugdgroepen) hebben daarmee een mooie uitvalbasis gekregen voor o.a. de burgerparticipatieprojecten in dit dorp. Naast deze uitvoeringsprojecten heeft de gemeente Dronten veel burgers en organisaties direct betrokken bij de opstelling van bijvoorbeeld de Structuurvisie Dronten 2030 en de Strategische visie Oostkant Dronten. Project

Aantal

Bijdrage

Boerenerven

200 erven

Dronten € 65.000

Europa € 150.000

Div (ook NPL) € 200.000

Fruitteelthagen

6 km

€ 25.000

€ 60.000

€ 35.000

Burgerparticipatie (incl. natuurwerkdag)

2 dorpen + 5 locaties in 2012

€ 50.000

€ 50.000

€ 50.000 vrijwilligers

MFC Biddinghuizen

1

€ 300.000

€ 300.000

vrijwilligers

Voorstel Geldprijs De gemeente Dronten wil in samenwerking met Landschapsbeheer Flevoland en natuurlijk de scholen, locaties voor natuurlijk spelen / groenere schoolpleinen maken. Spelen in het groen is niet alleen leuk, het kan ook gezond en lekker zijn. Bijvoorbeeld door fruitbomen te planten of tuintjes aan te leggen, maar ook door klimbomen of ander natuurlijk speelmateriaal te plaatsen. Per locatie is ca. € 2.500 nodig zodat met deze prijs in ieder geval 2 locaties groener worden. De gemeente Dronten wil in samenwerking met Landschapsbeheer een aanvraag indienen bij het streekfonds Flevoland om het bedrag te verdubbelen zodat ook het meerjarig beheer geregeld is.

23

Provincie Noord-Holland Genomineerde gemeente: Bergen Aantal inwoners: 30.236 Oppervlakte: 119,85 km2 Bergen maakt deel uit van de samenwerkingsregio Kennemerland. Het is een populaire toeristenbestemming, vooral vanwege het prachtige afwisselende landschap, de vele stranden, duinen, duinrellen, strandwallen en natuurgebieden. Het gebied rond Bergen heeft een hoge landschappelijke en cultuurhistorische waarde. A. Beleid van de gemeente Het Landschapsontwikkelingsplan (LOP) van de gemeente Bergen gaat in op het behoud en herstel van bestaande landschappelijke, cultuurhistorische en ecologische waarden, geeft een visie op ruimtelijke kwaliteiten. Het plan stelt daarbij richtlijnen op voor verblijfsrecreatie, agrarische erven, kamperen bij de boer enz.Het LOP is een prima voorbeeld van hoe landschapsbeleid volgens de ELC uitvoering kan worden gegeven. Het LOP hanteert de voor Bergen kenmerkende indeling in drie landschapstypen. De visie op de landschappelijke hoofdstructuur richt zich op het behouden en versterken van het duinlandschap, de binnenduinrand en het open polderlandschap en op het behoud van de onderlinge contrasten. Ten aanzien van het ontwikkelen van ruimtelijke kwaliteit zijn handreikingen opgesteld voor het bereiken er van. Deze handreikingen zijn nader gespecificeerd per landschapstype en per activiteit en ze dienen als randvoorwaarden bij nieuwe (bouw-)aanvragen. Bouwstenen voor ruimtelijke kwaliteit zijn ‘ordening, vormgeving en materiaal- en kleurgebruik, schaal en maat en beplanting’. Deze bouwstenen dragen in verschillende combinaties bij aan ruimtelijke kwaliteit. Vanuit bovengenoemde visie heeft de gemeente Bergen al vele projecten met Landschap Noord-Holland gerealiseerd of zal die nog realiseren. Zie de voorbeelden hieronder. Het zijn stuk voor stuk voorbeelden van hoe gemeenten volgens de ELC zouden moeten werken met haar burgers. Projecten Ervenstudies De ervenstudie ‘Kernwaarden erven in de binnenduinrand van gemeente Bergen en inpassing nieuwe ontwikkelingen op erven’ beschrijft de kernwaarden van de erven in de binnenduinrand van de gemeente Bergen. Op basis van deze kernwaarden zijn aanbevelingen gedaan over hoe ontwikkelingen op erven in de gemeente Bergen verantwoord kunnen worden ingepast. De ervenstudie van Landschap Noord-Holland is als onderlegger voor de visie over het gebied Binnenduinrand in het LOP verwerkt en grotendeels overgenomen. Landschap Noord-Holland heeft daarna opdracht van de gemeente Bergen gekregen om voor de standvlakte een quickscan uit te voeren zodat ook van dat gebied de kernwaarden bekend zijn. 24

Inventarisatie MKLE Veel vrijwilligers voerden deze opdracht in samenwerking met Landschap Noord-Holland uit. En niet zonder resultaat. In de gemeente Bergen zijn de kleine landschapselementen geïnventariseerd, gewaardeerd en in het bestemmingsplan opgenomen. Ze hebben de status "uniek en onvervangbaar" gekregen. Vanaf dat moment waren de unieke en authentieke landschapselementen in en om Bergen beschermd. Dat had direct gevolgen in 2006. Doordat landschapselementen in het bestemmingsplan zijn opgenomen was er de mogelijkheid een illegaal verwijderd element (beschermde wal) te herstellen. Ervenconsulentschap en workshops De gemeente Bergen heeft Landschap Noord-Holland en WZNH (Adviescommissie Ruimtelijke Kwaliteit) de opdracht gegeven om ervenconsulentschap in de gemeente Bergen op te zetten en uit te voeren. In 2013 worden ca 5 erfeigenaren met bouw- of uitbreidingsplannen op hun erf geadviseerd door de ervenconsulent. De ervenconsulent geeft een geschreven advies over verantwoorde inpassing van de bouw- of uitbreidingsplannen in het landschap. De omgevingsvergunning wordt op basis van dit advies verleend. Daarnaast heeft Landschap Noord-Holland de opdracht gekregen om 2 workshops over de karakteristieke inrichting van de erven in de gemeente Bergen te geven. In deze workshops maken de erfeigenaren hun eigen inrichtingsontwerp van hun eigen erf. De eigenaren gaan daarna aan de slag met de uitvoering van de werkzaamheden op hun erf, onder begeleiding van Landschap Noord-Holland. Landschap NoordHolland ontwikkelt daarnaast een brochure over de kenmerken van erven en de ervenconsulent die onder alle bewoners van het buitengebied verspreid wordt. Soortenbescherming Vleermuizen De gemeente Bergen had behoefte aan actuele natuurgegevens voor beheer en onderhoud van het landgoed `t Oude Hof. Dit landgoed is bijzonder vanwege oude bomen die hier voor komen. Die worden op hun beurt weer gebruikt door bijzondere vleermuizen en vogels. Voor de gemeente Bergen zijn door vele vrijwilligers vleermuizen geteld en geïnventariseerd. De soorten zijn vervolgens vermeld op een natuurwaardenkaart. Belangrijke natuurwaarden waarmee de gemeente rekening kan houden bij planvorming, inrichting en dagelijks (groen)beheer.

Landschapsfonds De gemeente Bergen heeft samen met de Rabobank en Landschap Noord-Holland het initiatief genomen om een streekfonds voor Noord-Kennemerland, met daaraan gekoppeld een streekrekening, op te richten. Hiermee is zij een belangrijke voortrekker in de regio om ook private partijen te betrekken bij beheer en onderhoud van natuur en landschap.

25

Het Rekerepad In samenwerking met de gemeente Bergen is het Rekerepad ontwikkeld. Een boerenlandpad In het spoor van het oude veenriviertje de Rekere, van 11 of 17 km. Het wandelpad voert de wandelaar achter de binnenduinrand langs, over het platteland en langs de duinrand. Af en toe een boerenlandhek overstappend. Zowel vogel- als plantenliefhebbers kunnen hier hun hart ophalen aan onder meer graspieper of zwanebloem en genieten van het karakteristieke cultuurhistorische landschap. Voorstel besteding geldpijs: Duinrellenproject Begin dit jaar heeft Landschap Noord-Holland samen met Cor ten Haaf in opdracht van de gemeente Bergen een advies geschreven over herstel van duinrellen in de gemeente. Dit voorstel is goed ontvangen door de gemeente. Uit dit plan zijn 4 partijen gekomen die mee gaan doen aan herstel van duinrellen. Landschap Noord-Holland is door de gemeente Bergen gevraagd een uitvoeringsplan op te stellen. Doel: herstel van 4 duinrelsystemen en aandacht voor behoud van de cultuurhistorische en natuurwaarden van de duinrellen in Bergen. Dit is een eerste startproject. De wens is om een aantal vervolgprojecten op te zetten, want de gemeente Bergen wil veel meer duinrellen herstellen. Vervolgprojecten zijn afhankelijk van financiering en van particuliere eigenaren van duinrellen die mee willen werken/financieren aan herstel. Verdeelsleutel van de financiering is nog niet bekend. Dat zal deels door de gemeente Bergen worden gedaan en deels van particuliere eigenaren worden gevraagd. Planning: Start voorbereidingen 1e project: eind 2013/begin 2014. Vervolgplanning is nog niet bekend. Dat is afhankelijk van een aantal factoren als bovengenoemd. Begroting en uitvoering: voor het totale project is dat € 214.975. Maar het is afhankelijk van welke activiteiten kunnen worden opgepakt door de gemeente, Landschap Noord-Holland en meewerkende particuliere eigenaren van duinrellen.

26

Provincie Zuid-Holland Genomineerde gemeente: Leerdam Aantal inwoners: 20.688 Oppervlakte: 33,79 km2

Beleef de boomgaarden in Leerdam In de gemeente Leerdam, gelegen in de Vijfheerenlanden komen van ouds veel hoogstamfruitboomgaarden voor. Naast veeteelt was fruitteelt een belangrijke bron van inkomsten. Door de veranderingen in de fruitteelt zijn veel hoogstamfruitboomgaarden vervangen door andere vormen of geheel verdwenen. Echter er is nog een groot aantal hoogstamfruitboomgaarden als cultuurhistorisch element in het landschap. Een aantal van deze hoogstamfruitboomgaarden worden onderhouden door vrijwilligersgroepen. Door de stedelijke uitbreidingen zijn een aantal hoogstamfruitboomgaarden in de bebouwing van Leerdam terecht gekomen. De gemeente Leerdam heeft altijd geprobeerd deze boomgarden op te nemen in de nieuwe wijken als onderdeel van het wijkgroen of een perceel met hoogstamfruitbomen niet te beplanten. Beleid en samenwerking gemeente De gemeente Leerdam heeft al een groot aantal jaren het beleid om zoveel mogelijk burgers bij het groen te betrekken en heeft ook een gemeentelijke nota ecologisch groenbeheer. Steeds vaker wordt in het openbaar groen gezocht naar mogelijkheden om de natuur meer ruimte te geven. In Leerdam komen meer bloeiende bermen, bosjes met inheemse bomen en wordt intensief samengewerkt met lokale groene partijen Project Op initiatief van de gemeente Leerdam heeft de vereniging tot instandhouding van de hoogstamcultuur ‘De Bogerd’ een project ontwikkeld om gemeentelijke hoogstamboomgaarden met burgers te gaan herstellen en onderhouden. Ook is in dit project opgenomen dat een aantal particuliere huisboomgaarden opgeknapt zouden worden. Dit project is uitgevoerd met medewerking van de gemeente Leerdam, de Natuur- en Vogelwacht De Vijfheerenlanden’, Landschapsbeheer Zuid-Holland en natuurlijk de vereniging ‘De Bongerd’. Financiële bijdragen zijn geleverd door: - De gemeente Leerdam - Leader Alblasserwaard-Vijfheerenlanden - Nationale Postcode Loterij en de - Particuliere eigenaren Resultaat Landschap en vrijwilligers Het projectresultaat is: 2 informatieavonden voor buurtbewoners en andere burgers 12 burgers langdurig actief met het onderhoud van de hoogstamboomgaarden 1 cursus onderhoud hoogstamboomgaarden 12 beheerplannen voor gemeentelijke, verenigings- en particuliere boomgaarden 240 nieuwe hoogstamfruitbomen aangeplant 9 excursie voor basisschoolleerlingen 2 fietsexcursies (tochten) langs de boomgaarden 3 groepen maatschappelijk stages 27

Meer informatie via onderstaande links: http://www.hoogstam-debongerd.nl/boomgaard-leerdam.html http://www.leerdam.nl/wonen/nieuwsberichten_42779/item/nieuwe-bomen-in-de-boomgaard_91893.html http://www.natuurcentrum.nl/wordpress/?page_id=2293 Betrokken (groen-) beleidsmedewerker gemeente: De heer C. Uittenbogaard

Schermprint van de website hoogstam-de bongerd

28

Provincie Zeeland Genomineerde gemeente: Middelburg Aantal inwoners: 47.677 Oppervlakte: 53,04 km2 Middelburg genomineerd Vanuit de gemeente Middelburg zijn er diverse initiatieven die voor en door vrijwilligers tot stand zijn gebracht: Ommetje Cleene Hooge: beleefbaar buitengebied met boerenlandpaden en een trekvlot over de watergang. Belvedereproject Nieuw en Sint Joosland met bord en tekst samengesteld door bewoners en nieuwe aanplant bomen als groene entree van het dorp en aanleg Ommetjes Nieuw en Sint Joosland. Ommetjes Arnemuiden als vervolg op diverse activiteiten rondom leefbaarheid in het dorp: door de damesdenktank van Arnemuiden, naast Valorisatieproject Arnemuiden, mede gefinancierd met Europees geld. aanvang Ommetje Klarenbeek, medeparticipatie door bewoners bij onderhoud en snoei van knotbomen in eigen wijk (Stromenwijk) en medefinancier bij bewonersinitiatief tot ontwikkeling Natuurspeelplek Speelhof Hoogerzael, zie verder. Park Toorenvliedt met aanleg van het bunkerpad. Hiermee toon de gemeente Middelburg aan klaar te zijn voor het toekomstige Europees landbouwbeleid en geeft zij invulling aan de Europese landschapsconventie.

29

De gemeente voldoet als volgt aan de beschreven criteria o

o

o

o

o

Innovatief: Heeft bewonersgroepen met initiatieven van bewoners (coachgroepen) die in diverse kernen in samenwerking tussen gebiedspartijen van boeren, vrijwilligers e.a. stimuleert. Voor ieder vakgebied is er een coachgroep Omvang samenwerking: in Nieuw en Sintjoosland: Dorp van de toekomst 20 betrokken bewoners, 30 betrokken bewoners en : aantal euro’s…. zie : http://www.dvnieuwland.nl/toekomst/dorp_vd_toekomst.html Resultaat en beleefbaarheid: Middelburg realiseert concrete resultaten in het landschap en sluit aan bij de beleving van bewoners. Er zijn concrete activiteiten geweest en concrete en blijvende resultaten gehaald zoals geopende ommetjes, inclusief informatie- borden en aanplant van bomen en hagen. Impact: Betrokkenheid van burgers is groot, terwijl omgekeerd er een speciale wethouder voor de kernen is aangewezen inclusief duurzame ondersteuning door ambtenaren. Dit toont de voortvarendheid waarmee zij uitvoering gaven aan en sluit goed aan bij de principes van de ELC. Bestendigheid: De gemeente zorgt voor continuïteit in het landschap. Zo is bijvoorbeeld met de ommetjes een natuurvriendelijke oever door het Waterschap aangelegd langs de route, de paden zijn door het platteland over onverhard en toegankelijkheid van het boerenland is vergroot. Het projectbeheer wordt deels door bewoners geborgd (deel zal de gemeente nog besluiten moeten) en kent heldere informatievoorziening.

Motivatie De gemeente Middelburg is gemotiveerd om bewoners te betrekken en de ideeën van bewoners te realiseren via projecten. In de kernen ontstaat een grotere sociale betrokkenheid en er ontstaat draagvlak bij bewoners om een stukje verantwoordelijkheid oor de eigen bewoners. Bewoners die met een sociaal idee ter verhoging van de beleefbaarheid of met een groen idee bij de gemeente aankloppen worden vaak goed ontvangen, vinden een luisterend oor, worden doorverwezen naar een geschikte intermediair of worden direct ondersteund met middelen om de participatie hoog te houden. Bewoners praten mee, denken mee en voeren een groot deel van de initiatieven zelf uit. Bij diverse onderdelen (natuurspeelplek Speelhof Hoogerzael, zie hiernaast), inrichting en beheer en zoals bij afspraken met agrariërs over boerenlandpaden, het sluiten van contracten) is Stichting Landschapsbeheer Zeeland samenwerkingspartner. Zonder de subsidie zou dit niet van de grond zijn gekomen of zijn afgerond.

30

Besteding geldprijs De gemeente zou de geldprijs willen uitgegeven aan de realisatie van het Ommetje Klarenbeek, meer in het bijzonder versterking van het landschap. o Doelstelling: Leefbaarheid rond de kernen groter maken. o Inhoud/activiteiten: Aanhakend bij de aanleg ommetjes waar bewoners en recreanten gebruik van kunnen maken zijn er nog meerdere ideeën en plannen. In Nieuwland Dorp van de Toekomst, Belevedereproject en groene entree om het voorbewoners leefbaarder te maken, bewoners en scholen hielpen mee met planten via SLZ en draagvlek is er daardoor om het zo te houden. Het ommetje Kalrenbeek is nog niet gerealiseerd. o Begroting: is nog niet gereed. o Organisatie (wie doet wat) Gemeente, bewonersgroepen en SLZ voor de uitvoer samen

Ervaring van een betrokken bewoner over project Dorp van de toekomsNieuw en Sint Joosland

“Het begon toch allemaal met een idee. Wat zou je als inwoner van Nieuw- en Sint Joosland willen veranderen of zelfs verbeteren ? Wat zou je best kunnen missen en wat mag absoluut niet verdwijnen, ofwel hoe ziet ons "Dorp van de Toekomst" eruit ? Een heel stel inwoners voelde zich aangesproken toen de vraag naar deelname in een werkgroep ter sprake kwam. Belangrijk dat er aan die werkgroep een structuur wordt gegeven, die resultaten waarschijnlijk maken, vond ook de gemeente Middelburg, die zowel geld voor een cursus als de wijkmanager en deskundigen beschikbaar stelde.. Bovendien waren de plannen van het Dorp van de Toekomst ook best bescheiden en realistisch.

leden van de werkgroep zijn gestaag doorgegaan op het eenmaal ingeslagen pad. Niet alleen is dat op het conto te schrijven van de enthousiaste coaches. Ook is dat toe te rekenen aan de medewerkers van de Gemeente Middelburg, die het er evenmin bij lieten zitten en ons hebben bijgestaan om zelfs met Europese subsidie enkele plannen te realiseren. Een opsomming: De jeugd werd al snel verrast met een crossbaan en een opgeknapte speeltuin, die dankzij veel zelfwerkzaamheid nieuw leven in werd geblazen. Daarna volgde ons dorpshuis, de oude begraafplaats, het pleintje voor het dorpshuis werd opgeknapt evenals de Veerstraat en de kruising met de Oude Rijksweg. Het nieuwbouwproject Quarleshaven met 3 typen woningen voor jong tot oud is van start gegaan. Ook de gevel van het dorpshuis wordt aantrekkelijker en er komen aantrekkelijke wandelpaden in- en om het dorp. Op de herinrichting van de Oude Rijksweg zullen we nog moeten wachten, hoewel al een kleine start is gemaakt door de platanen langs de Oude Rijksweg te kandalaberen ( een snoeitechniek, waarbij de takken van een boom afgezaagd worden waardoor de boom het uiterlijk van een kandelaar, of kandelaber krijgt ). En ook Nieuwland-Noord wordt niet vergeten. Daar wordt nog dit jaar het Belvédère project aangepakt, waarbij de strook tussen de N57 en de woningen aan de Veerdam, Nieuwlandseweg en Zaagmolendijk wordt heringericht. Er is kortom al veel bereikt, maar het werk is nog niet af. Tenslotte heeft het vele nieuw ingeplante groen ook wat tijd nodig om tot ontwikkeling te komen. Dus ook de werkgroep blijft paraat.” André Vluggen

31

Provincie Noord-Brabant Genomineerde gemeente: Eindhoven Aantal inwoners: 219.173 Oppervlakte: 88,87 km2 Landelijk Strijp, een groene verrijking tussen stad en platteland Landelijk Strijp is het gebied ten noordwesten van Eindhoven dat momenteel een enorme transformatie ondergaat. Een transformatie die leidt naar een vernieuwende, toekomstgerichte omgeving waarin synergie ontstaat tussenkenniswerkers, stedelingen, recreanten en de groene ruimte. De transformatie krijgt mede vorm door spannende en vooruitstrevende samenwerkingsvormen en -verbanden. Verbinding Landelijk Strijp vormt letterlijk de verbinding tussen de stad en het land. Deze verbinding wordt nog eens versterkt door de Groene Corridor, een laanstructuur van 13 kilometer lang, die de stad Eindhoven vanaf Strijp S verbindt tot in de kern van Oirschot. Op dit moment wordt de verkeersader Oirschotsedijk afgesloten voor het wegverkeer, waardoor de groene structuur inhet gebied een norme impuls gaat krijgen. Acht tot tien rijen zomereiken met daaronder een tapijt van boskruiden en bloemweiden met onder de eiken een kilometerslange en comfortabele asfaltloper voor alleen langzaam verkeer. De bermen worden ecologisch beheerd. Eén of twee keer per jaar maaien en fvoeren van het maaisel verschraalt de bodem. Aan de laan bevinden zich diverse instellingen en groene objecten zoals het Philips de Jongh wandelpark en de Oirschotse Heide. De Groene Corridor biedt de mogelijkheid om de omgeving te beleven en is via knooppunten verbonden met andere routes buiten de Groene Corridor. De Groene Corridor is onderdeel van een ecologisch waardevol, maar ook economisch vitaal netwerk dat stad en land verbindt. Versterking van het landschap Al eeuwenlang spelen de Oirschotse- en Eindhovensedijk een belangrijke rol in het gebied tussen Oirschot en Eindhoven. In de Middeleeuwen werd de route gebruikt als ‘veilige’ oversteek over de, door rovers en rondtrekkende nomaden geteisterde, Oirschotse Heide. Door de realisatie van de Groene Corridor wordt deze cultuurhistorische lijn zichtbaar en beleefbaar in het landschap.

In 2009 zijn grote aantallen zomereiken aangeplant tijdens ede Boomplantdag

32

Langs de Groene Corridor is een groot aantal cultuurhistorisch waardevolle elementen (bijv. Constant Rebecque Kazerne) aanwezig net als bijzondere landschappelijke waarden (Strijpse akker en De Kemmer) en recreatief aantrekkelijke plekken (Oirschotse Heide). Versterking Brainport De integrale gebiedsopgave Eindhoven Noord-West is belangrijk voor de versterking van het vestigingsklimaat in de Brainportregio. De gebiedsopgave omvat onder meer de groei van Eindhoven Airport, de landzijdige bereikbaarheid ervan en de realisatie van de Brainport Innovatiecampus (BIC). BIC, de nieuwe bedrijvencampus biedt een goed vestigingsklimaat voor hightechbedrijven. En dat in samenhang met de versterking van de aanwezige groenstructuren. Een opgave van nationale betekenis! Bijzondere samenwerking Het vestigingsklimaat voor in het bijzonder recreatieve bedrijven en streekgebonden initiatieven wordt aanzienlijk verbeterd. De samenwerkende partijen Brabantslandschap, Defensie en de gemeenten Oirschot en Eindhoven zijn nadrukkelijk op zoek naar een samenwerking met partijen uithet gebied of partijen die in het gebied willen investeren. Zo zijn er initiatieven van ‘onderop’ die floreren in dit gebied. Er is een actieve community van betrokken ondernemers, natuurliefhebbers en omwonenden die een rol spelen in het gebied. Bij de totstandkoming van de inrichting van één van de onderdelen heeft een klankbordgroep in samen met de ontwerpers zich gebogen over de ontwerpen. Ook worden bijvoorbeeld inspiratiemeetings georganiseerd om met elkaar tot nieuwe ideeën en initiatieven te komen. Europese (mede)financiering De Groene Corridor wordt mede mogelijk gemaakt door een OP-Zuid subsidie. OP-Zuid is het Europees Economisch Stimuleringsprogramma. De kerndoelstelling van het OP-Zuid programma is het versterken van Zuid-Nederland als toptechnologische regio. Facts & figures Doelstelling: De Groene Corridor moet de groene recreatieve verbinding worden tussen de stad Eindhoven en Oirschot midden in het Groene Woud. Inhoud/activiteiten: In het kader van de Groene Corridor worden duizenden bomen geplant, doorgaande wegen omgevormd tot fietsstraat, wandelpaden aangelegd waardoor natuur en landschap beter bereikbaar en beleefbaar worden. Begroting: Voor de realisatie van de gehele Groene Corridor tussen Eindhoven en Oirschot is circa 39 miljoen euro geraamd. Inzet geldprijs: De geldprijs zal worden ingezet voor de samengestelde boom van rode beuken op de rotonde Achtseweg Zuid. De opwaardering van de Achtseweg Zuid was noodzakelijk om de Groene Corridor te realiseren. De uitvoering van de Achtseweg Zuid komt mede tot stand door Europese subsidie. Planning: Plantseizoen 2013/2014

Platanen op Strijp S

33

De Groene Corridor reikt van de stad Eindhoven (rechtsonder) naar het centrum van Oirschot

34

Provincie Limburg Genomineerde gemeente: Weert Aantal inwoners: 48.612 Oppervlakte: 105,52 km2 De Midden-Limburgse gemeente Weert, op de grens met Noord-Brabant en België profileert zich al dertig jaar als ‘Weert, stad in het groen’. Een bezoek per fiets aan stad en ommelanden leert dat dit geen loze kreet is. Landschap verbindt. Dat is ook de rode draad in de groene ambities van de gemeente Weert. Een stad die zich al drie decennia inzet voor de groene duurzame ontwikkeling van het groen in en rond de stad. Dat gebeurt vanuit een sterk gedeeld besef dat de landschappelijke rijkdom aan groen en erfgoederen niet alleen van kapitale waarde is voor de biodiversiteit, leefbaarheid en de economie van de hele regio. Maar evenzeer van belang is voor de trots, identiteit en de gezondheid van bewoners. Op uiterst gedreven wijze doet de gemeente Weert er alles aan om de zorg voor de kwaliteit van dit landschap, maar ook het stedelijk groen, met prachtige lanen en goede groenvoorzieningen op hoog niveau te houden. Bewustwording en betrokkenheid staan daarbij centraal. In een open dialoog met burgers, boeren en buitenlui wijzen gemeente en gesprekspartners elkaar heel nuchter op het belang en de betekenis van het landschap. Dat sorteert effect. Met elan en kennis van zaken betrekt een divers, gezelschap mensen oud en jong bij de staat en het verhaal van het landschap. Landschap, natuur en erfgoederen varen er wel bij. Bij de verdere ontwikkeling van natuur en landschap, maar ook van recreatie en toerisme werkt Weert intelligent samen met diverse interregionale en grensoverschrijdende allianties. Zo is Weert de hoofdtoegangspoort van het grensoverschrijdend landschapspark KempenBroek. Steeds meer fietsers ontdekken bovendien dat ze via een lint van cultuurhistorische objecten snel kunnen aanhaken op de uitgestrekte heidegebieden van Zuidoost-Brabant. Wat mooi is, mag gezien worden In Weert vindt men dat wat mooi is, ook gezien mag worden. Een kleine 100 jaar geleden stond Jac P. Thijsse versteld van de schoonheid, de rust, ruimte en de bijzondere natuurwaarden die hier in het afwisselend landschap nog te vinden waren. Rond Weert ligt een fraaie keten van natuur en cultuurparels, kenmerkend voor de landschappen van de Peel en de Kempen. Van schrale heideterreinen met stuifzandgebieden, maar ook het grootste urnenveld van Noordwest-Europa aan de ene kant. Tot drassige peelgebieden, met moerasbossen en historische vluchtschansen. Opvallend is verder de diversiteit aan ‘landschapskamers’ in het cultuurlandschap, omkaderd door groene, lijnvormige elementen: de krans- en bolle akkers rond de dorpen en de dalen van de sinds kort weer meanderende laaglandbeken. Historische voetnoten Met de ambtelijke en bestuurlijke betrokkenheid en het engagement van belangengroepen kan de stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg, IKL zich richten op een duurzame verbetering van het landschap. Dat gebeurt met de aanleg en herstel van elementen via het ‘Zorgplan voor Natuur en landschap’. 35

Herstelde grafheuvel

Naast gerichte acties voor bedreigde planten en dieren, gaat de aandacht ook uit naar het herstel en de bescherming van cultuurhistorische en archeologische elementen. Misschien wel het meest opzienbarend in dit verband was de opknapbeurt van 120 grafheuvels op de Boshoverheide. Met in totaal 30 ha en ca 900 grafheuvels is dit het grootste urnenveldcomplex van Noordwest-Europa. Het ligt naast een groot vakantiepark en dagelijks bezoeken honderden wandelaars de zichtbare voetnoten uit de IJzertijd. Dit historisch landschap aan de rand van de Weerterbergen is ook voor rolstoelgebruikers toegankelijk. Groene impuls buitengebied Opvallend is de bijna naadloze groene overgang van de stadsrand met het omringend buitengebied met fraaie erfbeplantingen. Weert valt de eer toe waar met steun van bedrijven een sponsorproject opgezet kon worden voor het herstel en de aanleg van het groen rond 50 boerenerven. Ter verhoging van het besef dat goed ingepaste erven niet alleen een visitekaartje zijn voor bewoners en bedrijven maar evenzeer van het geheel van de buitengebieden werd een publiekswedstrijd in het leven geroepen voor de uitverkiezing van het mooiste erf van Weert. Na een aanvankelijke aarzeling vanuit de boerensector kon al snel een groene kwaliteitsslag worden gemaakt met de bijdragen van bedrijven en fondsen. Die eensgezinde aanpak van boeren, burgers en buitenlui voor de vergroening van de erven bleef niet onopgemerkt. Ook in andere regio’s gingen partijen zich inspannen voor het eerherstel van het karakteristieke groen rond boerderijen en woningen. Dat leidde tot de provinciebreed opgezette campagne Het Limburgs Erf waarmee uiteindelijk meer dan 2000 erven groen ingepast konden worden. Op dit ogenblik wordt deze actie voortgezet onder de vlag van de campagne Planten Nu Weert. Daarnaast is het streven van Weert er op gericht dat er bomen komen in elke straat! Toegankelijk landschap Natuur is van iedereen. Onder dat motto spant Weert met de Belgische en Brabantse partners van het euregionaal grenspark Kempen-Broek zich in voor ‘struinnatuur’, afstemming van beheer, belevingsprogramma’s en natuurroutes. Bewoners voelen zich ook genodigd om hun bijdragen te leveren. Als geen ander weten de lokale mensen dat ze in een herkenbaar landschap met kenmerkende erfgoederen hun gemeenschappelijke identiteit kunnen terugzien. Het vertelt hen wie ze zijn. Wat hun voorouders deden en nalieten. Maar ook wat belang kan zijn nieuwe generaties. Die mentale verbinding met het omringend landschap inspireert diverse dorpen tot daadkrachtig uitgevoerde initiatieven. Een in een wedstrijd opgeroepen vraag naar de verdwenen paden en wegen in de buitengebieden maakte hier het nodige los. Diverse dorpsraden onderschreven het gevoel dat ze de draad met de vruchten op het veld, de paadjes en historische elementen niet mochten verbreken. Al snel stroomden de plannen voor de terugkeer van de voetpaadjes en andere leestekens in het landschap binnen. Romeinse brug Het dorp Tungelroy spande daarbij de kroon. Een werkgroep wierp zich op de reconstructie van een Romeinse brug als onderdeel van een nieuw dorpsommetje. Geïnspireerd door de archeologische vondst van resten van een Romeinse brug bij de Tungelroyse beek verdiepten de bewoners zich in de vondst, de plek en het daarbij behorend verhaal en besloten ze tot het eerherstel van deze historische verbinding. Het elan, de 36

creativiteit en daadkracht van een uitgelezen groepje doeners, kenners en liefhebbers werkte buitengewoon aanstekelijk. Met de hulp van velen en Europees geld brachten de vrijwilligers de verdwenen brug terug in het landschap. Dit initiatief, goed voor meerdere prijzen, waaronder de prestigieuze Ym van der Werf archeologieprijs werd ook opgemerkt door buitenlandse hoogleraren archeologie die niet eerder soortgelijke initiatieven van bewoners voorbij hadden zien komen. De geldprijs werd vervolgens geïnvesteerd in het her herstel van een oude brandkuil die wederom feestelijk met het dorp geopend werd. Maar het lot en het herstel van de oude luister van het historisch groen in en rond de dorpen en architectonische juwelen als het openluchttheater Lichtenberg kwam verleden jaar ook stevig uit de verf tijdens het zeer druk bezochte Open Monumentenweekend dat Weert met de inzet van heemkundeverenigingen - en het Weerter mannenkoor wist te organiseren! Veerkrachtige natuur Biodiversiteit staat in Weert hoog op de agenda. Met de scholen, wijk- en dorpsraden en natuurorganisaties werkt men aan initiatieven om de vlinderpopulaties te versterken. Een goed voorbeeld in dit verband is de decennialange inzet en van groene vrijwilligers voor kwetsbare gebieden met bijzondere planten en dieren. Zo boekt het IVN Weert e.o. verbluffende resultaten door stap voor stap, heel consequent verschralingsbeheer toe te passen in de bermen van de Schaapsdijk. Telde het IVN hier in 1999 al 760 gevlekte orchissen. Nu, in 2013 is dit aantal toegenomen tot 4715 stuks! Hoe klein ook, deze bermen kunnen hele robuuste verbindingen zijn voor vlinders, insecten en planten. Het ecologisch beheer van bermen staat nu ook stevig op de agenda van de gemeente. Door het in goed overleg uitvoeren van dit maatwerk worden de bewoners en bezoekers van Weert elk seizoen weer getrakteerd op een speels lint van bloeiende bermen. Doorgeven van kennis en kunde Mensen hebben het landschap gemaakt tot wat is. In de toekomst zal dat niet anders zijn. De kennis en de ervaring van de beheerders van nu, brengen de groene organisaties spelenderwijs over op de jeugd van de basis- en middelbare scholen. Dat gebeurt onder meer op vijf basisscholen die landschapselementen geadopteerd hebben, maar ook via maatschappelijke stages. Verder leveren diverse scoutinggroepen al jaren hun bijdragen aan het zicht en beleefbaar houden van hele karakteristieke gebieden. Gezond en zinvol werk. Bovendien ervaren ze al op jonge leeftijd dat hun inzet er echt toe doet. Concreet werken we daarmee aan de ambitie dat in 2025 de helft van de Limburgers een actieve rol speelt bij het beheer van landschap, natuur en erfgoed. Dat dit kan blijkt uit de grote inzet en betrokkenheid van oud en jong bij het open kappen van de Tungelderwal. Al eeuwenlang speelt de jeugd op de warme hellingen van dit stuifzandgebied. De wallen dreigden echter dicht te groeien, waardoor het leefgebied van de zeldzame veldkrekel, blauwvleugelsprinkhaan en hagedissen in het gedrang dreigde te komen. Via de gezamenlijke inzet van de plaatselijke scouting, leerlingen van middelbare scholen en mensen uit een zorginstelling konden grote delen weer open gekapt worden. In

Scouting

37

het kader van de Nationale Natuurwerkdag stropen steeds meer mensen hun mouwen op voor dit gebied. Zo lieten leden van de gemeenteraad zich zien, maar konden ook gezinnen met kinderen verwelkomd worden die op een hele andere manier kennis maakten met dit geliefd natuur- en uitloop gebied. Wezenlij s dat natuur in de harten van de mensen blijft en in het hart van de samenleving als geheel komt. Warm welkom De investeringen van Weert in het Natuur en Milieu-Centrum De IJzeren Man werpen steeds meer vruchten af. Sinds een tijdje is het de hoofdtoegangspoort van het euregionale Kempen-Broek in België. Op jaarbasis worden hier 30.000 mensen welkom geheten, wat zeer veel is voor een stad van deze grootte. De vrijwilligers geven graag voorlichting over de historische en natuurkundige waarden van Weert en het Kempenbroek, een gebied groter dan de Veluwe. Dat gebeurt jaarlijks via meer dan 100 laagdrempelige activiteiten die door een keur van organisaties opgezet worden. In het centrum, de insectentuin, bijenhal of via de struin- en ontdekkingstochten worden liefhebbers op het spoor gezet van de grenzeloze wereld van de omringende natuur. Naast de vele scholen ontdekken ook steeds meer sportverenigingen het de IJzeren Mangebied als het startpunt voor hun activiteiten. De grensoverschrijdende ontwikkeling van natuur en landschap, maar ook van recreatieve en toeristische verbindingen worden met steun van Brussel op een hoger plan gebracht. Bloesem Boomgaarden met hoogstamfruit waren lange tijd kenmerkend voor Weert en de kerkdorpen. De stad geniet zelfs landelijke bekendheid om haar fruitvlaaien. De cyclus van bloesem, zomers fruit en het jaarlijks terugkerend snoeiwerk in de groene randen van de stad wordt ook overgedragen aan de bewoners. Via aanplantcampagnes als Planten Nu, maar ook via het participatieproject Laar, dorp in het Groen: Bewoners werden door dorpsraad van Laar en de gemeente uitgenodigd om te komen met ideeën en voorstellen ter verfraaiing en ontsluiting van het buitengebied. Dat leidde onder meer tot het herstel van een historische brandkuil die als waterbiotoop in adoptie wordt gegeven aan de basisschool, de aanleg van een prachtige boomgaard, snoeidagen met bewoners, maar ook de aanleg van hagen aan weerszijden van een historische verbindingsweg en historische korte wandelingen. Kortom, Weert bewijst dat lokaal draagvlak, samenwerking en het permanent betrekken en verbinden van bewoners van hier en over de grens bij natuur, landschap en erfgoederen de sleutels zijn voor een vitaal landschap en een gezonde samenleving. Landschap verbindt en is allesbepalend voor het welzijn van de bewoners, maar evenzeer voor de lokale economie, de toeristische sector en de identiteit. Niet alleen nu, maar ook voor komende generaties. Weert ziet de kansen in het landschap en de burger en handelt er naar. Biodiversiteit in de wijk Wanneer Weert het aan de prijsvraag Het Landschap Ben je Zelf verbonden geldbedrag van 5000 euro mocht winnen, dan zal dit bedrag geïnvesteerd worden in het project ‘Biodiversiteit in de Wijk’. Wijken, 38

buurten en scholen worden via dit project in competitieverband gestimuleerd om de biodiversiteit in de directe leefomgeving op een hoger niveau te brengen. Kortom, wederom een nieuwe groene impuls om de burger dichter bij de natuur te brengen.

Geen windeieren De investering in landschap, groen, gezondheid en samenleving leggen de gemeente Weert overigens geen windeieren. Elsevier riep Weert in 2009 uit tot beste woonstad van Limburg. Het ecologisch beheerd bedrijventerrein Kampershoek kwam uit de bus als beste bedrijventerrein. Bovendien zag Weert haar inspanningen verleden jaar bekroond met de titel Groenste Stad van Nederland (Entente Florale) en Sportgemeente van het jaar. Dit najaar wordt bekend of Weert zich ook Groenste Stad van Europa mag noemen. Het aantal boekingen en bezoeken in Weert en omgeving neemt inmiddels al toe. Een belangrijke ontwikkeling op het terrein van werkgelegenheid en economie!

39