Juryrapport Uitreiking Juichwilg 2014 Symposium ‘Het Landschap Ben Je Zelf’ Thema ‘Burgerkracht in het landschap’
2
Juryrapport uitreiking Juichwilg 2014
De jury bestaat uit:
Agnes van Ardenne, juryvoorzitter voorzitter Landschapsbeheer Nederland,
Aart de Kruijf, Vereniging Nederlandse Gemeenten, wethouder gemeente Barneveld
Frank van Bussel, Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij.
Willen-Jan de Gast, Movisie
Henny Rodijk, gemeente Raalte (Juichwilg 2013)
Provinciale nominaties De 11 genomineerde gemeenten zijn voorgedragen door de provinciale organisaties landschapsbeheer. Dit heeft geresulteerd in zeer uiteenlopende nominaties. De jury heeft de genomineerde gemeenten beoordeeld aan de hand van verschillende criteria, waarbij het gemeentelijk beleid (inclusief beschikbaar budget), concrete resultaten en het voorstel voor de besteding van de geldprijs belangrijke pijlers vormen. De jury heeft er in het bijzonder op gelet welke nominaties verrassingen in zich hadden. Natuur en landschap hebben immers alles te maken met verwondering. Hoe gemeenten met bewoners en andersom samen optrekken. Overheden die burgers in hun kracht zetten en burgers die overheden in hun kracht zetten. Door welke nominaties wordt de jury geraakt en welke nominaties tonen vertrouwen in die samenwerking? De jury stelt vast dat de genomineerde gemeenten bestaan uit zowel plattelandsgemeenten als grote steden. Al met al geven zij een representatief beeld van de Nederlandse gemeenten. De volgende punten wil de jury graag vermelden, waarbij we kriskras door het land gaan:
Bij de nominatie van de gemeente Leeuwarden is de jury onder de indruk van de aanwijzing tot Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Verder is zij gecharmeerd van de aandacht voor het cultuurlandschap in de vorm van het provinciale initiatief ‘Kening fan ’e Greide’ dat is uitgegroeid tot het internationale programma ‘King of the Meadows’.
De jury voelt zich verrast door de nominatie van de regio Zuid-West Drenthe, waarin vijf gemeenten uit Drenthe (Midden-Drenthe, De Wolden, Westerveld, Meppel en Hoogeveen) intensief samenwerken bij de ondersteuning van burgerinitiatieven. Deze samenwerking is bijzonder.
De gemeente Heerde laat zien dat weerstand tegen een nationaal plan, in dit geval voor extra waterberging, kan worden omgezet in daadkracht en positieve energie van bewoners. 3
De gemeente Schouwen-Duiveland springt er voor de jury uit vanwege haar bijzondere aandacht voor biodiversiteit. Een mooi voorbeeld daarvan tonen de dorpsbewoners van Oosterland die een transformatortoren ombouwden tot een faunatoren.
De gemeente Utrecht valt op door haar informatieve websites en de ondersteuning met een leefbaarheidsbudget, wat mede heeft geleid tot meer dan 400!! initiatieven van zelfbeheer.
In de gemeente Dinkelland zijn burgerintiatieven vervlochten in allerlei processen, zoals GroenBlauwe Diensten en een Landschapsontwikkelingsplan. Verder stelt de jury vast dat de Noaberkracht hier in de genen zit.
Een sterk punt van de gemeente Lelystad is de aandacht voor beheer en de afspraken daarover in beheerplannen. De gemeente neemt daarbij verantwoordelijkheden op zich om bewoners te vrijwaren van eventuele vervolgschade en verhoogde afbreukrisico’s.
De gemeente De Marne in de provincie Groningen maakt op effectieve wijze gebruik van eigentijdse communicatiemiddelen, zoals de website. De nominatie geeft een brede inzet weer met hechtheid tussen de dorpen. Een inspirerend voorbeeld van het faciliteren van bewonersinitiatieven vindt de jury het Pokon project. Met voldoening constateert de jury dat burgers in deze gemeente zich steeds meer met beleid gaan bemoeien.
Er blijven nu nog drie gemeenten over die niet zijn genoemd. De door deze gemeenten ontplooide activiteiten zijn naar het oordeel van de jury als zodanig goed te benoemen, dat zij de top drie vormen. De gemeente Stein geeft als geen ander ruimte aan burgers. Dit wordt het best geïllustreerd bij de herinrichting van ’t Brook, waar alleen de kaders waren aangegeven en de rest van het papier blanco was; geheel in te vullen door inwoners en belangengroepen. Verder spreekt de brede deelname de jury zeer aan. Niet alleen bewoners, maar ook lokale ondernemers zijn bij de plannen en het beheer betrokken. Mede hierdoor slaagt de gemeente er in haar wapenfeiten duurzaam te verankeren. Tot slot doet het de jury veel genoegen dat zij kan constateren dat er in de gemeente meer vertrouwen is gekomen in de participerende aanpak. Met grote instemming heeft de jury geconstateerd dat de gemeente Oirschot haar rol met betrekking tot het wegnemen van bureaucratie voortvarend oppakt. De gemeente ontzorgt lokale burgerinitiatieven. Tevens geeft zij bewoners daadwerkelijk inzicht in de eigen begroting, een eigentijds benadering. Daarnaast is het de jury opgevallen dat de gemeente er in slaagt veel bewoners te betrekken bij het thema biodiversiteit en is zij zeer ingenomen met de meegezonden aansprekende illustraties en visitekaartjes. De jury is bijzonder onder de indruk van de nominatie van de gemeente Den Haag. De aandacht voor landschap in een dergelijke grote stad verdient sowieso een plus. De meegezonden voorbeelden van initiatieven, zoals dat in de Heesterbuurt, zijn sterk en spreken tot de verbeelding. 4
Dit alles overziende heeft de jury uit deze top 3 één winnaar gekozen. Doorslaggevende punten hierbij waren: 1) het ruimte durven geven aan bewoners, 2) een brede betrokkenheid en 3) een duurzame verankering. Om die redenen is de winnaar van Juichwilg 2014…….de gemeente Stein in Limburg! Van harte gefeliciteerd!
De juichwilg 2014
5
Genomineerde gemeenten Provincie Groningen Genomineerde gemeente: De Marne
Aantal inwoners:10.208 Oppervlakte: 240 km²
Inleiding Als Landschapsbeheer Groningen dragen we met veel genoegen gemeente De Marne voor als kandidaat voor de Juichwilg. De gemeente belijdt burgerparticipatie niet alleen met de mond, maar geeft hier in veel van haar dorpen met Groningse nuchterheid praktisch invulling aan. Bijzonder is dat de betrokken ambtenaren hierbij groot enthousiasme aan de dag leggen. Die combinatie van praktijk, passie en plezier heeft de afgelopen jaren veel mooie resultaten opgeleverd. De korte opsomming hieronder laat zien waarom De Marne de Juichwilg 2014 verdient. Gemeente De Marne De Marne bestaat uit 21 dorpen en ligt in het noordwesten van de provincie Groningen. Om burgers en anderen te betrekken bij haar beleid, heeft de gemeente een website ontwikkeld, die zij samen met de dorpen vult. Begonnen is met Warhuizen, Mensingeweer en Vierhuizen. Deze dorpen namen deel aan het project Dorpsfoto’s en leverden teksten en filmpjes. Zo biedt de website behalve informatie, ook beleving. Zie http://dorpen.demarne.nl voor meer informatie en de eerste resultaten. Visie Samen met de samenleving, het bedrijfsleven en de maatschappelijke partners investeert De Marne nadrukkelijk in de vitaliteit van de lokale gemeenschap. Om daarmee ontwikkelingen mogelijk te maken en te versterken. Volgens de gemeente floreert de (netwerk)samenleving het beste als kwaliteiten optimaal worden benut en de kansen van samenwerking optimaal worden ingezet. De gemeente wil daarin “verbinden en doorgeven”. Het gaat erom dat de juiste uitwisseling tot stand komt. Soms vraagt dat een actieve rol van de gemeente, soms loopt het ‘vanzelf’. Iedere medewerker van de gemeente, van burgemeester tot receptioniste en van beleidsmedewerker groen tot coördinator vitaliteit, moet ‘aanwezig’ zijn om waar en wanneer nodig een rol op te pakken in de netwerksamenleving om ervoor te zorgen dat die goed functioneert. 6
Burgerinitiatieven in de gemeente De Marne In veel dorpen in De Marne nemen burgers zelf initiatieven op het gebied van landschap/ woonomgeving, zoals:
Ulrum: Deel&Ulrum: bewonersinitiatief om Ulrum toekomstbestendig te maken/houden. In Ulrum zijn de demografische veranderingen duidelijk voelbaar en zichtbaar. Bewoners gaan, ondersteund door een bont gezelschap van professionals en (ervarings)deskundigen aan de slag met concrete panden en locaties. De gezamenlijk geformuleerde doelen zijn: functieverandering, opplussen en ruilverkaveling. Hiermee wordt bijvoorbeeld de buurtsuper voor het dorp behouden. Meer informatie? www.deelnulrum.nl.
Molenrij: Kinderen uit het dorp namen het initiatief om een ‘overtollig’ bosje te veranderen in een speelbos. Ouders en kinderen onderhouden het nu. Gerealiseerd dankzij bijdragen van het Oranjefonds, Rabobank, een lokale ondernemers. De gemeente gaf dorpen de uitdaging om zelf met een voorstel voor leefbaarheid te komen (project Vitale dorpen). Dat bleek een succesvolle methode, met een ruime spin-off.
Westernieland: Dit dorp pakte de uitdaging van Vitale dorpen groots aan: - omvormen van crossveld naar een ecologisch veldje - oude speeltuin naar natuurlijke speeltuin - braakliggend terrein (voormalige woningen) veranderd in park met vruchtbomen en bessenstruiken en bloeiende grasweiden; meegedaan met project Landschapsbeheer Groene Knopen Rode Draden (versterken biodiversiteit in het agrarisch cultuurlandschap, met, voor en door burgers).
Warfhuizen: - initiatief van de bewoners voor herstel van de Luchtwachttoren - een ommetje aangelegd met een pondje in de route, gemaakt door de Sloepenloods, in Zoutkamp, waar mensen re-integreren/werkervaring opdoen - LIJN 30: groep bewoners die via ludieke acties de aandacht vragen voor het (zware) verkeer dat met hoge snelheid door het dorp rijdt (www.lijn30.nl). Momenteel worden mogelijkheden onderzocht om gemeentebreed een dergelijke campagne op te zetten.
Kloosterburen: - initiatief met veel vrijwilligers voor herstel van de voormalige Kloostertuin, met steun van het Waddenfonds en project Groene Knopen Rode Draden. Is onderdeel van project Sint Jan (www.sintjankloosterburen.nl) - project ‘De Hut’: met kinderen wordt een film gemaakt die zich afspeelt rondom een boomhut. De film is een middel om noaberschap, co-creatie e.d. te stimuleren.
7
Leens: Meegedaan met project Groene Knopen Rode Draden op een zorglocatie.
Zuurdijk: - realisatie Molenbiotoop - herstel kerterreintje - bloeiende bosranden project.
Zoutkamp: - werkervaringsbedrijf de Sloepenloods, werkt o.a. aan materieel voor landschapsprojecten, zoals een pondje (Warfhuizen), brug (Vierhuizen) - ‘Kunst aan Huis route 2013’ opgezet door aantal dorpsbewoners. Heeft vervolg gekregen in ‘project Leugenbankje’. Ontmoetingsplek voor met name de oudere zoutkampers toegankelijk maken voor toeristen zodat er uitwisseling ontstaat.
Hornhuizen: - kerk/kerktoren heeft nieuwe functie gekregen (kerk van Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK), van baken voor de scheepvaart in het verleden naar uitkijkpunt nu - Wongema: voormalige café-restaurant De Horn werd van de sloophamer gered door de stichting DBF en grafisch ontwerper en docent Erik Wong. Het horecabedrijf is verbouwd tot een café annex culturele werkplaats voor ontwerpers, kunstenaars, studenten en dorpsbewoners. Het pand heet nu 'Wongema'.
Houwerzijl: Doedagen in het bosje: aanleggen takkenrillen, open plek, vernieuwing bruggetje, vuurplaats, werken aan realisatie speelplek (de Buitenplaats).
Vierhuizen: - door inzet burgers geld gewonnen om kerkje (SOGK) op te knappen via het AVRO -programma De restauratie, dat gesponsord werd door de BankGiro Loterij - volkstuinen gered van verkoop door gemeente: tuinders gestimuleerd voorstel te doen beheer via eigen stichting op te pakken. Maart 2013: Stichting de Toffe Peer opgericht.
Pieterburen: Oprichting Stichting Dorpshuis Pieterburen n.a.v. verkoop kerk. Er was behoefte aan een locatie waar activiteiten die belangrijk zijn voor het dorp plaats kunnen vinden. Om het dorpshuis zelf te kunnen exploiteren is het plan om op de eerste verdieping een budgethotel te vestigen, dat huur betaalt aan de stichting. Doen mee aan de Dag van de Daadkracht 21 juni.
Eenrum: Noaberschap De Marne: opbouwen van een informeel netwerk om de sociale samenhang te versterken. Accent ligt op samenbrengen jong en oud. Onderdelen onder meer: ouderpanel, Krachtcafé, moestuinen en hoogstamboomgaarden, opknappen parkmeubilair en bewaken leefbaarheid. Doen mee aan de Dag van de Daadkracht, 21 juni. 8
Schouwerzijl: Genomineerd voor Prijs Duurzame Dorpen Verkiezing 2014, voor het plan ‘Schouwerzielster Mouskerij’ – een gemeenschappelijke moestuin op een stuk verwilderde grond.
Niekerk: Realiseren van aantal speeltoestellen en een ontmoetingsplek op een centrale plaats in het dorp.
Gemeente breed: Waddenwandelen: realisatie groot wandelnetwerk (Dag van de Daadkracht)
Rol gemeente In deze voorbeelden van burgerinitiatieven heeft de gemeente De Marne verschillende rollen gespeeld om burgers te ondersteunen en faciliteren:
uitvoering in Natura beschikbaar stellen van braak liggende terreinen actief meedenken(en doen) in burgerprocessen; o.a. brede website aanbieden werk met werk maken(beheer/herontwerp staat koppelen aan herinrichting braak liggende terreinen) aanstellen van een Coördinator Vitaliteit (Margreet Dijkstra): contactpersoon die burgerinitiatieven promoot en begeleidt actieve ambtenaren: Nico Steur (Groen), Saskia Reinders (Monitoring, Wonen, Welzijn, Zorg), Ellen Kiewiet (coördinator EZ/RT) en Gert Noordhoff (Krimp en leefbaarheid) actieve wethouder (Van Gelder) die burgerinitiatieven stimuleert en faciliteert. De gemeente brengt daar waar onvoldoende samenhang/samenwerking wordt gesignaleerd, samen met andere partijen als dorpsbelangen, jeugd-jongerenwerk, ontmoetingspunten) een proces op gang dat samenwerken bevordert. De gemeente zoekt dus samenwerking, probeert een bewustwordingsproces op gang te brengen om vervolgens vanaf de zijlijn proces te volgen en enkel op verzoek te adviseren/faciliteren/bemiddelen. Dit is al gebeurd in Kloosterburen en staat gepland in Eenrum en Zoutkamp.
“Als gemeente gaan wij tegenwoordig naar bewoners toe met de vraag wat zij zelf zouden willen. We zitten daar als gemeente nog wel bij, maar we bepalen niet meer wat er moet gebeuren.” (Nico Steur, in de brochure van Landschapsbeheer Groningen.) Voorstel voor besteding van de prijs Als de gemeente De Marne de Juichwilg 2014 wint, wil zij het bijbehorende geldbedrag van € 5.000,besteden aan het project Pokon. Hiermee wil de gemeente groene burgerinitiatieven tot bloei helpen brengen (zie bijlage).
9
Bijlage
Pokon gezocht Er is een groot aantal dorpen binnen de gemeente De Marne waar sprake is van burgerinitiatieven op het gebied van landschap/woonomgeving. De gemeente stimuleert eigen verantwoordelijkheid, leert los te laten, faciliteert en verbindt. In de afgelopen jaren is daar al veel ervaring mee opgedaan. Er is geïnvesteerd in vertrouwen in dorpen, maar ook in personeel. Zo is er structureel een coördinator Vitaliteit, die zorgt voor verbinding tussen betrokkenen en ondersteuning biedt aan initiatieven van inwoners. De gemeentelijke organisatie wordt stap voor stap meegenomen in een cultuurverandering. Dat zorgt voor sociale samenhang, zichtbare resultaten ́dicht bij huis ́ en voor inspiratie. Doelstelling Met het project Pokon willen we de facilitering van inwonersinitiatieven in het landschap verder uitbreiden. Kader De gemeente is ervan overtuigd dat inwoners zelf prima ideeën hebben over leefbaarheid en het groen in en buiten de dorpen. Er bloeien allerlei initiatieven op. De gemeentelijke rol is beperkt tot het weten waar de Pokon (bemesting) te vinden is, waar nodig gereedschap aan te reiken en de initiatiefnemers en belanghebbenden met elkaar te verbinden. Dat doen we tegen een achtergrond van krimp, veranderende samenstelling van de bevolking, leegkomende terreinen in het dorp als gevolg van sloop en een krappe gemeentelijke kas. Maar ook in een entourage van een prachtig landschap, ruimtelijke kansen, een betrokken bevolking en positieve medewerking van partners als Landschapsbeheer Groningen en het Waterschap. Inhoud/activiteiten We sluiten met de activiteiten aan bij wat we nu al doen én bij de vraag van de inwoners. Daar zien wij een opgave waar we nu nog niet aan kunnen voldoen. We gebruiken de geldprijs voor facilitering van initiatieven van inwoners, bijvoorbeeld bij -
-
vrijgekomen publiek toegankelijke percelen in het dorp, na sloop vergroening/herinrichting van gemeenschappelijke grond oprichting van vormen van samenwerking in het dorp (stichting/coöperatieve vereniging) aanschaf, beheer en onderhoud van gedeeld gereedschap, met aandacht voor eigen verantwoordelijkheid, aanboren van talent van niet-werkenden bij het onderhoud, borging continuïteit. uitwisseling van informatie en inspiratie
De prijs komt ten gunste van huidige en nieuwe initiatieven, bijvoorbeeld: -
speelbos Molenrij, Buitenplaats Houwerzijl, Addingapark Westernieland, Spoorpark Ulrum ter ondersteuning van gemeenschappelijk moestuinbeheer in Vierhuizen, Kruisweg, Schouwerzijl, Eenrum groenadoptie, waarbij inwoners zelf publiek toegankelijke elementen in het landschap onderhouden (zie kader).
10
Adoptiegroen in De Marne Het was altijd mogelijk om in de gemeente De Marne grond van de gemeente te kopen of te huren. Het in beheergeven, adopteren van een stuk openbaar groen is in onze gemeente als mogelijkheid geïntroduceerd, juist omdat er vanuit de bevolking steeds vaker de behoefte naar zoiets werd aangegeven. Het grote verschil met huur en koop is dat adoptiegroen gaat over percelen groen die behoren tot de groenstructuur, en openbaar dienen te blijven. Groenadoptie is het vrijwillig onderhouden van een stukje openbaar groen. De gemeente is allang niet meer de enige partij die verantwoordelijk is voor de openbare ruimte in een straat, buurt of dorp. Steeds meer bewoners voelen zich betrokken bij de inrichting, het beheer en onderhoud. Daarnaast zijn er ook veel initiatieven in de dorpen om het groen te verbeteren, speeltuinen te beheren en oude graven op te knappen. Het adopteren van een stuk openbaar groen past hier prima bij. Het adopteren van groenstroken houdt in dat bewoners het onderhoud van de gemeente overnemen. De gemeente onderhoudt het groen op een basisniveau. Bewoners krijgen de Planning Het project Pokon is gepland van 1 januari 2015 tot 1 januari 2017. Begroting Facilitering van initiatieven Uitwisseling van informatie (organisatie en communicatie) Evaluatie en presentatie Personele uren Totaal:
€ 8.000,€ 1.000,€ 1.000,pm -----------€ 10.000,-
Dekking van deze begroting: Voor rekening van de gemeente komen de personele lasten, uitwisseling van informatie, evaluatie en communicatie en een deel van het faciliteringsbudget (samen € 5.000,-). De prijs van € 5.000,- zetten we graag in voor het benodigde restant. Organisatie We houden de organisatie eenvoudig en zoeken zoveel mogelijk aansluiting bij de huidige structuur. Dat betekent dat het eenvoudig en laagdrempelig is voor dorpen/mensen om aanvragen in te dienen en toekenning en verantwoording geen onnodige bureaucratie kent.
Contactpersoon Landschapsbeheer Groningen: Anja Verbers,
[email protected], 06 51 008 299
11
Provincie Friesland Genomineerde gemeente: Leeuwarden
Aantal inwoners: 108.249 Oppervlakte: 167 km²
Europese Culturele Hoofdstad 2018 Onlangs is Leeuwarden uitgeroepen tot Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Dit geeft aan dat de gemeente Leeuwarden Europees en dus groot denkt. De gemeente neemt bij haar beleid de burger en duurzame ontwikkeling echter altijd als uitgangspunt. Kortom de gemeente Leeuwarden zorgt voor de link tussen Europa en de burger! Met veel enthousiasme worden groene buurtinitiatieven ondersteund. Toen Landschapsbeheer Friesland (vanuit de Provinciale Boomfeestcommissie) de gemeente vorig jaar vroeg om in 2013 de Nationale Viering te organiseren van de Boomfeestdag, hoefde het gemeentebestuur niet lang na te denken. Immers, deze activiteit maakt de jeugd bewust van groen en gezondheid. Doen dus! Nationale Boomfeestdag 2013 Woensdag 20 maart vond de landelijke viering van de Nationale Boomfeestdag in Leeuwarden. Ruim 500 kinderen waren, gadegeslagen door bijna alle landelijke media, aanwezig om zelf een boom te planten. Hoewel het planten centraal stond tijdens de Boomfeestdag, had de gemeente van andere activiteiten georganiseerd voor en oud. Vanwege de troonswisseling wist de gemeente Leeuwarden landelijk de aandacht op zich te vestigen door als eerste koningslinde te planten (zie foto).
plaats
tal jong
een
http://www.defotoboer.nl/fotogalerie?wppaalbum=16&wppa-cover=0&wppa-occur=1
Aandacht voor cultuurlandschap: Kening fan’e Greide Eén van de initiatieven die door de Leeuwarder Culturele Hoofdstad-kandidatuur gedragen wordt is ‘Kening fan’e Greide’. Kening fan 'e Greide is een burgerinitiatief dat aandacht vraagt voor de toekomst van het weide- en cultuurlandschap. En al het leven en werken daarin en omheen. De bedreigde grutto, de koning van het weiland, staat symbool. Om alle lagen van de bevolking te bereiken en te mobiliseren, worden er uiteenlopende, aansprekende activiteiten georganiseerd. Zo zijn er streeksessies, een Collegetour, debatavonden en komen er educatieprojecten. Centraal staat steeds de samenhang en wisselwerking tussen economie, ecologie, maatschappij en cultuur. Want wat is het weidevogellandschap ons eigenlijk waard? Meer informatie op www.keningfanegreide.nl Via de geïntegreerde agenda kan men zich (gratis) aanmelden voor de activiteiten en evenementen.
www.keningfanegreide.nl.
12
Modder aan je Broek Toen de gemeente Leeuwarden door Landschapsbeheer Friesland werd benaderd om deel te nemen aan het project “Modder aan je broek” bleek dit goed aan te sluiten bij het gemeentelijk beleid om zogenaamde natuurspeelplekken te creëren in de Leeuwarder wijken. In de wijk De Wielepôle is in dit kader één van de eerste Leeuwarder natuurspeelplekken gerealiseerd. In de uitgave ‘Modder aan je broek’ kijkt gemeenteambtenaarTineke Thijsseling terug op de samenwerking met Landschapsbeheer Friesland: “We hebben een leuke tijd gehad. De samenwerking tussen Landschapsbeheer Friesland en de gemeente was heel goed. We opereerden echt als een team. Daar ben ik heel trots op!” Verder is Tineke erg te spreken over de interne samenwerking in haar gemeente: “Allerlei afdelingen waren betrokken bij het project. Dat was hartstikke goed! We doen dat vaker zo en dat levert heel veel op”.
Gemeentelijk Groenbeleid (zie ook http://bit.ly/14QemHK, kandidatuur entente florale 2011)
De gemeente Leeuwarden is al in 1993 gestopt met chemische bestrijdingsmiddelen en was daarmee een van de voorlopers! Voor onkruidbestrijding gebruikt de gemeente veegmachines, heetwatermachines, handunits met heet water, enkele borstelmachines en bosmaaiers. In diverse natuurlijk beheerde gebieden of zones wordt een schaapskudde ingezet als alternatief voor de maaimachine. In grotere groengebieden lopen grote grazers. De soortkeuze, inzet en bezetting worden afgestemd op de beoogde natuurdoelstelling.
13
Een pareltje in het buitengebied is de doarpstún aan de rand van Snakkerburen. Een tuin waar groenten, bloemen en (klein)fruit worden gekweekt door de inwoners van Snakkerburen, Lekkum en Miedum. Vrijwilligers en re-integratiekrachten doen het dagelijkse werk. De tuin is het gehele jaar open. Eén van de pijlers van de dorpstuin is educatie. Kinderen van basisscholen leren hier iets over het kweken van groenten, fruit en bloemen en de oorsprong van gewassen. Een ander buurtinitiatief is uitgemond in een project met Landschapsbeheer Friesland om een zwaluwenwand te realiseren in de nieuwbouwwijk ‘Zuiderburen’. Die wijk heeft ook een buurtboomgaard aangeplant, daartoe gestimuleerd en gefaciliteerd door de gemeente.
Contactpersoon Landschapsbeheer Friesland: Kees Terwisscha van Scheltinga,
[email protected] 06-46011200
14
Provincie Drenthe Genomineerde gemeente: regio Zuid-West-Drenthe (gemeenten Midden-Drenthe, De Wolden, Westerveld, Meppel en Hoogeveen) Het gevarieerde landschap en de rijke cultuurhistorie in Zuidwest-Drenthe vormt de identiteit van deze regio. Minder middelen, verschuivende verantwoordelijkheden en nieuwe sociale prioriteiten zetten de instandhouding van dit mooie landschap echter onder druk. Dat vraagt om een nieuwe aanpak, waarbij behoud van het landschap en initiatieven vanuit de streek hand in hand gaan. De gemeenten MiddenDrenthe, De Wolden, Westerveld, Meppel en Hoogeveen hebben hiervoor een proces op gang gebracht. Zij zetten zich in voor een ondersteunende structuur voor en financiering van bewonersinitiatieven in het landschap. Inleiding De vijf Zuidwest Drentse gemeenten hebben in 2010 hun krachten gebundeld, toen de provincie zich op een aantal plattelandsthema’s terugtrok. Met een Agenda Platteland gemeenten ZW Drenthe geven de gemeenten Midden-Drenthe, De Wolden, Westerveld, Meppel en Hoogeveen samen vorm aan de ontwikkeling van het platteland in de regio. Het gaat dan om de thema’s landschap en cultuurhistorie, natuur buiten de Ecologische Hoofdstructuur en sociaaleconomische vitalisering. Eén van de speerpunten in de agenda is de zoektocht naar een nieuwe financiering en organisatie van landschap, cultuurhistorie en biodiversiteit. Daarnaast willen de gemeenten een goede schakel zijn tussen wensen van bewoners en ondernemers en de regelingen op provinciaal en Europees niveau. Door de krachtenbundeling en regievoering van de vijf gemeenten, is het ze gelukt een partnerschap te realiseren met de provincie en het waterschap voor een vitaal Zuidwest Drenthe. Dit is in 2013 bekrachtigd in de Samenwerkingsagenda Zuidwest Drenthe. Hiermee zijn de provincie en het waterschap ook partner geworden in de zoektocht naar een nieuwe financiering en organisatie van landschap, cultuurhistorie en biodiversiteit.
Landschap onderhouden we samen eigen verantwoordelijkheid van bewoners stimuleert (en dus het initiatief niet zelf overneemt) ondersteuning van initiatieven goed organiseert drempels (in vergunningenzin/bureaucratie etc.) wegneemt Met het pilot bouwen de Zuidwest Drentse gemeenten aan een structuur waarin boeren, burgers en buitenlui zelf aan de slag gaan met het landschap waarin zij wonen. In de pilotgebieden maken zogenaamde streekcollectieven van inwoners en grondeigenaren zelf een gebiedsplan, met maatregelen 15
voor hun eigen landschap. Dat gebeurt binnen een aantal kaders om de landschapskwaliteit te waarborgen, maar het collectief bepaalt zelf haar prioriteiten. Door de pilot krijgen de gemeenten een beeld welke wensen er vanuit de streek komen en hoe deze aansluiten bij (andere) overheidsdoelen. Maar ook waar bewoners en grondeigenaren tegen aan lopen en hoe de gemeenten hierin zo goed mogelijk kunnen helpen. De gemeenten ondersteunen daarnaast in het opzetten van een netwerk van vrijwilligers, inwoners, grondeigenaren en organisaties. Zij kunnen een deel van de werkzaamheden uit het gebiedsplan zelf uitvoeren. Landschapsbeheer Drenthe jaagt dit proces aan. Zij kennen de weg bij gemeenten, provincie en waterschap, maar ook de diverse organisaties als het ANV, IVN etc.. Zij zorgen voor een goede aansluiting tussen alle organisaties, zodat het enthousiasme in het veld niet weglekt.
Eigen kracht sociale samenhang bevordert ondersteuning naar tevredenheid van burgers aanbiedt Het project is uniek omdat het niet zozeer uitgaat van een nieuwe financieringsvorm, maar juist vanuit de kracht van de streek. Wat zelf door vrijwilligers gedaan kan worden, wordt zelf gedaan. Alleen agrariërs, die landschapsonderhoud op hun bedrijf uitvoeren als dienst, kunnen een beroep doen op tegemoetkoming in de kosten. Het vrijwilligersnetwerk bestaat uit heel diverse vrijwilligers: inwoners, grondeigenaren, landschapsliefhebbers, schoolkinderen, mensen met afstand tot de arbeidsmarkt, etcetera. De aanpak en doelstelling van de vrijwilligersnetwerken binnen de pilotgebieden verschilt, omdat de uitgangssituatie niet overal hetzelfde is. Doordat de pilots in verschillende fasen zitten, is het mogelijk om de ervaringen vanuit het ene pilotgebied meteen toe te passen in een ander pilotgebied. De vrijwilligersgroepen en gemeenten leren direct van de ervaringen van een ander, kunnen elkaar informeren en enthousiasmeren. De gemeenten betrekken daarnaast ook het (groene) onderwijs bij de pilot. Het AOC Terra is actief betrokken bij het project en onderzoekt de motivatie en resultaten van huidige bewonersinitiatieven in de gemeenten.
16
Resultaten concrete resultaten in het landschap (zichtbaarheid, schaal en omvang) realiseert
Het eerste gebiedsplan voor één van de pilotgebieden, is nagenoeg afgerond. Het vrijwilligersnetwerk in dit gebied wil voor hun gebied een vereniging oprichten, om de coördinatie en financiering van het gebiedsplan goed te regelen. Het eerste streekcollectief is daarmee geboren. De uitvoering van het gebiedsplan kan in dit gebied komend najaar starten. In de overige gebieden varieert de mate waarin het vrijwilligersnetwerk al is opgezet. Uiteindelijk zal uitvoering van een gebiedsplan in de winters van 2014 en 2015 in alle pilotgebieden een feit zijn. Deze opstap in vijf gebieden moet uiteindelijk leiden tot een goede aanpak voor de hele regio Zuidwest Drenthe.
Borging initiatieven duurzaam verankert (continuïteit en borging beheer) zorgt voor goede communicatie en informatievoorziening hierover. De gemeenten zijn zich bewust van de complexe structuren en verantwoordelijkheden die spelen rondom het landschap. De ontwikkelingen van de laatste jaren hebben dit niet eenvoudiger gemaakt. Het toewerken naar streekbeheer moet de organisatie en financiering eenvoudiger en toegankelijker maken voor de bewoners en agrariërs in de regio. Zo worden bewonersinitiatieven in het landschap duurzaam verankerd. Het pilotproject is daarbij de opmaat naar een definitieve structuur, waarin ook duurzame financiering, bijvoorbeeld door fondsvorming, een plek krijgt. Vanwege die complexiteit rondom landschap vinden de gemeenten het essentieel om iedereen te betrekken bij deze ontwikkeling van streekbeheer in Zuidwest Drenthe. Tot op heden heeft de inzet zich gericht op de directe partners: provincie, waterschap, ANV en Landschapsbeheer.
17
De gemeenten hebben voor hen een bestuurlijke bijeenkomst georganiseerd om raadsleden, leden van het Algemeen Bestuur en statenleden te informeren over de urgentie en aanpak in de regio. Daarnaast zijn ook andere gebiedspartners, zoals LTO, de TBO’s en Recreatieschap geïnformeerd in een ambtelijke bijeenkomst. Nu de pilot richting uitvoering gaat, werken de gemeenten aan een communicatieplan rond de pilot voor diverse doelgroepen, waaronder de bewoners buiten de pilotgebieden. De communicatie en informatie binnen de pilotgebieden is in handen van Landschapsbeheer Drenthe.
Financiering ondersteuning van initiatieven goed organiseert Voor de pilot is procesgeld beschikbaar voor het opzetten van het netwerk door Landschapsbeheer Drenthe. Daarnaast is uitvoeringsgeld beschikbaar voor de werkzaamheden uit het gebiedsplan. Het gaat dan om financiële ondersteuning in de vorm van een onkostenvergoeding (materiaal, brandstof) voor vrijwilligers, tegemoetkoming voor agrariërs, organisatie activiteiten e.d. Voor de organisatie en uitvoering van de pilot hebben de gemeenten een gezamenlijke bijdrage van 50% vastgelegd. De overige 50% hebben zij van de provincie toegezegd gekregen. Onderstaand de kostenraming en kostenverdeling van de pilot. De gemeenten benutten de ervaringen met het proces en de uitvoering in de pilotgebieden om te bepalen welke (financiële) inzet nodig is voor streekbeheer in de hele regio. Totale kosten Partner De Wolden Westerveld Meppel Hoogeveen Midden Drenthe Gemeenten totaal Provincie Bijdrage NPL
2013 € 42.500 € 35.500 € 25.500 € 20.500 € 18.500 € 142.500 € 142.500 € 20.000
Uitvoering in pilotgebieden
Organisatie pilot
2014 2013 / 2014
€ 7.500 € 7.500 € 7.500 € 7.500 € 7.500 € 37.500 € 37.500 € 10.000
€ 5.000 € 5.000 € 5.000 € 5.000 € 5.000 € 25.000 € 25.000 € 10.000
Contactpersoon Landschapsbeheer Drenthe: Erik de Gruijter,
[email protected] 0592 - 333 769
18
€ 15.000 € 11.500 € 6.500 € 4.000 € 3.000 € 40.000 € 40.000
2014 / 2015 € 15.000 € 11.500 € 6.500 € 4.000 € 3.000 € 40.000 € 40.000
Provincie Overijssel Genomineerde gemeente: Dinkelland
Aantal inwoners: 25.950 Oppervlakte: 177 km²
Inleiding Dinkelland is een gemeente die Natuur en Landschap hoog in het vaandel heeft. In 2013 hebben zij in Overijssel de gemeentelijk landschapsprijs gewonnen. 1.1 duurzaam landschapsbeleid De gemeente Dinkelland is al vanaf het begin in 2001 actief t.a.v. het landschap. Eerst in het Waardevolle CultuurLandschap (WCL-gebied NOTwente) en daarna het Nationale Landschap NO-Twente was Dinkelland altijd beleidsmatig actief en vaak voorloper. Met eerst het Landschapszorgsysteem NO-Twente en daarna in 2008 de vaststelling van een LandschapsOntwikkelingsPlan (LOP) voor heel NO-Twente. Zowel bestuurlijk als ambtelijk heeft men zich altijd onverstoorbaar ingezet voor het landschap. Vanuit het LOP werden onder andere projecten opgepakt zoals ‘grootschalig boeren in kleinschalig landschap’, ‘de natuurmeetlat’ en de uitwerking voor het ‘cascobeleid voor landschapselementen’. 1.2 uitvoering en financiering In de provinciale pMJP-projecten ‘GroenBlauwe Diensten’ en ’Streekeigen Huis en Erf’ is volop deelgenomen en daarnaast zijn vele lokale gebiedsuitwerkingen en uitvoeringsprojecten opgepakt. Afgelopen jaar o.a. het project herstel landschap Nuttersvoetpad bij Ootmarsum en uitvoeringsprojecten op Het Stift en de Kuiperberg, met name ter versterking van de beleving van het landschap zoals het herstel van het uitzichtpunt. Hoewel er vanuit het Nationale Landschap vaak extra mogelijkheden waren voor projecten en projectfinanciering heeft de gemeente zelf steeds een actieve voortrekkersrol gespeeld en een bijdrage geleverd. 1.3 deskundigheid Vaste waarde is Gerard Davina die als beleidsmedewerker/landschapscoördinator het gemeentelijk landschapsbeleid ‘vertaalt’ in concrete projecten. Hij is de spil vanuit de gemeente en kan op deskundige collega’s terugvallen. Daarnaast kan Gerard binnen ‘Noaberkracht’ (het samenwerkingsverband van de gemeenten Dinkelland en Tubbergen) terugvallen op een grote range aan deskundige (en betrokken) ambtenaren.
19
Vanuit het belang van het hele gebied NO-Twente, worden ook de buurgemeenten actief betrokken, en worden zonodig andere organisaties en bedrijven volop ingeschakeld. Dinkelland geldt vaak als de voortrekker in NO-Twente en neemt met name de gemeenten Oldenzaal en Losser mee op sleeptouw. 1.4 Burgerbetrokkenheid/samenwerking In Dinkelland is in ieder dorp wel een Dorpsplan opgesteld met steeds nadrukkelijk aandacht voor het landschap, waarbij de gemeente een actieve rol speelt. Bij de al genoemde projecten voor het Nuttersvoetpad, Het Stift en de Kuiperberg wordt volop samengewerkt met lokale partijen en personen. De grote belangstelling van burgers om deel te nemen aan projecten als Groene en Blauwe Diensten en Streekeigen huis en erf geeft aan dat burgers erg betrokken zijn. Vaak zijn ook buurtinitiatieven in deze projecten mee genomen, of herstel van cultuurhistorische objecten. 1.5 Communicatie De gemeente informeert haar bewoners continu, via de website maar ook via de locale kranten. Doordat er in de gemeente een zeer actieve en betrokken ambtenaar werkzaam is, is de informatie voorziening helder. Men weet waar hij moet zijn en wordt ook direct voort geholpen met een passend advies.
1.6 Groenbeleid Ook voor de komende jaren wil de gemeente zich in blijven zetten voor Natuur en Landschap. De regeling groene en blauwe diensten wil men ook in 2014 en 2015 voortzetten. Deze middelen wil men graag inzetten voor de aankleding van de Lange afstandswandelingen. Nationaal Landschap NO-Twente vindt het belangrijk dat haar landschap zichtbaar is voor iedereen die er woont, verblijft en recreëert.
20
Voorstel inzet Geldprijs. Wanneer Dinkelland winnaar wordt van de Juichwilg zouden zij de geldprijs graag inzetten voor de landschappelijk aankleding van de Vlinderpunten in hun gemeente. De vlinderpunten zijn ontmoetingsplekken in het landschap van waaruit wandel- en fietsroutes gestart worden en waar diverse activiteiten georganiseerd worden. In Dinkelland liggen momenteel 2 vlinderpunten. Het vlinderpunt Natura Docet Wonderryck Twente en Openlucht museum in Ootmarsum. Bij beide punten zijn wensen voor de landschappelijk in passing en verfraaiing van het groen rond de locatie. Maar natuur ook op de verbindingsroutes naar de locaties zou men nog graag de landschappelijke waarden willen versteken door aanleg en onderhoud van Landschapselementen.
Contactpersoon Landschap Overijssel: Leonie Rouwenhorst,
[email protected] 06 - 303 031 57
21
Provincie Gelderland Genomineerde gemeente: Heerde
Aantal inwoners: 18.546 Oppervlakte: 80 km²
Inleiding In de gemeente Heerde woedde een paar jaar geleden een storm; in het buitengebied tussen Veessen en Wapenveld moet ruimte worden gemaakt voor de rivier. Een nevengeul dient gegraven te worden voor extra waterberging. Uitleg over steenuilenkasten. Er werden 15 kasten opgehangen. In het gebied waar de nevengeul moet komen wonen, werken en recreëren mensen. Deze forse ingreep in het landschap stuit op veel weerstand bij de bewoners en gebruikers. Daarnaast doet de komst van de geul afbreuk aan de huidige identiteit van het landschap. De bewoners worden zich bewust van de waarde van het gebied waar in ze wonen en dit uit zich in gezamenlijk verzet. Dit verzet wordt zelfs in Den Haag gehoord. Resultaat is de motie Eigeman. In deze motie wordt de regering verzocht voor de voorbereiding van de uitvoering van een mogelijke hoogwatergeul Veessen/Wapenveld de regie in handen te leggen van het provinciebestuur van Gelderland en dat bestuur te verzoeken, in overleg met betrokken lokale overheden, het waterschap en de bewoners, een samenhangend herinrichtingsplan voor het gebied op te stellen dat recht doet aan de landbouwkundige waarden, de landschappelijke kwaliteit en de hoogwateropgave. De gemeente Heerde staat voor een uitdaging; uitvoering geven aan het nationale plan en tegelijkertijd de landschappelijke waarden herstellen. Voorwaarde is het actief betrekken van bewoners in de hele gebiedsontwikkeling. Nu, een aantal jaar verder kan de balans worden opgemaakt en kan de gemeente Heerde trots zijn op de tot nu toe behaalde resultaten.
Uitleg over steenuilenkasten. Er werden 15 kasten opgehangen.
Weerstand wordt daadkracht De gemeente Heerde heeft van begin af aan de bewoners betrokken bij de planvorming en hen de mogelijkheid gegeven ideeën en projecten aan te dragen. Hierdoor is het gelukt om de weerstand tegen de plannen om te zetten in energie om het gebied te versterken. De saamhorigheid die ontstond door het verzet is omgezet naar daadkracht en positieve energie. De betrokkenheid van bewoners is gegroeid en de resultaten van hun inspanningen zijn duidelijk zichtbaar. Hieronder een paar voorbeelden van projecten die tot stand zijn gekomen door bewonersparticipatie en een dienstverlenende rol van de gemeente. Bij de uitvoering van alle projecten stond lokale landschapszorg centraal: - Sterkere betrokkenheid van bewoners en organisaties bij hun gebied - Gedeelde verantwoordelijkheid - Samenwerking - Respect voor particulier eigendom
22
1. Heerde - Landschappelijk sterk Een beplantingsproject waarbij bewoners singels, struweel, hagen, hoogstamfruitbomen en knotbomen op hun erf kunnen aanplanten. Daarnaast is er bij voldoende belangstelling een cursus over onderhoud en beheer en kunnen ze zich opgeven voor een nieuwe Hoogstambrigade. Resultaat: twee informatie avonden die door het gebied zelf zijn georganiseerd, 115 aanmeldingen, 35 cursisten voor onderhoud en beheer en 25 aanmeldingen voor de hoogstambrigade (zonder dat hiervoor actief geworven is). In het gebied zijn 51.674 stuks bosplantsoen, 831 bomen (laan en fruit) en 136 knotbomen aangeplant. Voor de wettelijke compensatie opgave voor de steenuil moesten 3 locaties voor een steenuilenkast worden gevonden. Er zijn wel 15 kasten geplaatst door grote animo.
Resultaten Heerde - Landschappelijk sterk; alle erven, cursisten en hoogstambrigadeleden zijn ingetekend. Ster = locatie informatie avond
2. Vergroten toegankelijkheid Bewoners gaven aan meer wandelmogelijkheden te willen. In de gemeente Heerde ligt al een Klompenpad en dit concept is succesvol. Met bewoners is een start gemaakt met de ontwikkeling van maar liefst drie nieuwe Klompenpaden; bij Veessen/Vorchten, Vosbergen en Hoorn. Nevendoelen waren landschappelijke versterking van het gebied door de inpassing van de routes en de erven met streekeigen beplanting. In de werkgroepen zitten rond de 10 leden.
Startavond Klompenpad
3. Molen de Vlijt Molen de Vlijt is de trots van Wapenveld en een bijzonder voorbeeld van hoe betrokkenheid van bewoners kan leiden tot een groot succes. Al in 1981 meld een clubje initiatiefnemers zich bij de gemeente en sindsdien steunt en helpt de gemeente het comité Molen de Vlijt bij haar plannen om de molen en de molenbiotoop nog mooier te maken. Ze waren een van de deelnemers van het project Levend Landschap Veluwe en hebben die kans aangegrepen om het historische landschap rondom de molen te herstellen. Een akker is ingezaaid met oorspronkelijk graan, er is een hoogstamboomgaard aangeplant en achterstallig onderhoud is weggewerkt. Ruim zeventig bewoners hielpen bij de uitvoering. Molen de Vlijt wil graag een speelplek met water. De biotoop ligt aan het cultuurhistorische waardevolle Apeldoorns kanaal en de speelplek kan uitleg geven over het hoe en waarom van de nevengeul. 23
Bezoek Rijksadviseur van Landschap en Water Ook nu worden de ontwikkelingen van Heerde ver buiten de gemeente gehoord. Dit keer in een positief licht. De participatieve aanpak spreekt de Rijksadviseur, Eric Luiten, aan en hij brengt een bezoek aan Heerde om met eigen ogen en oren de resultaten waar te nemen. Hij gaf aan dat in Den Haag vaak heel abstract wordt gesproken over landschapsontwikkeling, terwijl tijdens dit werkbezoek de praktijk aan bod kwam. Hij gaf tevens aan onder de indruk te zijn van de succesvolle aanpak om burgers en bewoners actief te betrekken bij de uitvoering. Dit leidt volgens hem tot een hernieuwde trots en inzet voor het gebied. Conclusie De ontwikkelingen in Heerde rondom onder andere de aanleg van de hoogwatergeul laten zien hoe via uitvoering betrokkenheid en participatie vorm krijgt. Besteding prijzengeld Juichwilg De bewoners en de gemeente Heerde willen heel graag de € 5.000,- gebruiken om nog meer erven en de Klompenpaden te voorzien van kleine boerenboomgaardjes en erfbeplanting. Ze willen het geld dus in zichtbaar groen steken. Samen met een erfadviseur van Stichting Landschapsbeheer Gelderland worden korte inrichtingsplannen opgesteld en tijdens een feestelijke ophaaldag ontvangen de deelnemers hun plantmateriaal. Tevens zal tijdens het proces van de ontwikkeling van de Klompenpaden bekeken worden waar landschappelijke versterking gewenst is. Op die manier wordt de route nog aantrekkelijker!
Contactpersoon Landschapsbeheer Gelderland: Marlies van Loon
[email protected] 026 3537444.
24
Provincie Utrecht Genomineerde gemeente: Utrecht
Aantal inwoners: 330.772 Oppervlakte: 99 km²
Inleiding Utrecht stimuleert haar burgers om zich actief in te zetten voor hun omgeving: - beleid voor zelfbeheer. Bij zelfbeheer zorgen bewoners zelf voor een stukje van hun omgeving, dat wel voor iedereen toegankelijk blijft. Dat kan groen zijn, zoals het onderhouden van een stuk park of het aanleggen van een geveltuintje. Maar ook voor pleintjes of speelplaatsjes bestaan er zelfbeheerafspraken. De gemeente helpt hierbij. Met tips voor onderhoud, maar ook door materiaal en gereedschap beschikbaar te stellen. - wijkgroenplannen worden door de gemeente samen met de bewoners opgesteld - geeft subsidie voor vergroening van de buurt: http://www.utrecht.nl/subsidies-voor-groen/vergroen-uw-buurt
Groene ideeën voor het Leefbaarheidsbudget Op deze webpagina heeft de gemeente aantal suggesties aangegeven voor het vergroenen van de buurt, die kunnen worden ondersteund met het Leefbaarheidsbudget van de gemeente Utrecht.
Bollenmengsel planten Kleurrijke beplanting met vaste planten Buurtzonneweide Buurttuin aanleggen en onderhouden Stoeptuinen Geveltuinen in de straat Boom op de stoep Een groene muur Zelf beheren van groen
- veel locaties van de natuurwerkdag
25
Utrecht ondersteunt burgerinitiatieven: -
meer dan 400 initiatieven van zelfbeheer worden ondersteund en staan op de kaart: www.jijmaaktutrecht.nl van geveltuintjes tot buurttuinen: www.bikkershof.nl en monumentale parken: www.wilhelminapark.com
-
bij grootschalige initiatieven worden bewoners van het begin af aan betrokken en krijgen een belangrijke stem, zoals in de ontwikkeling van het Máximapark: maximapark.nu
Contactpersoon Landschap Erfgoed Utrecht: Rob Meijers
[email protected] 030-2219776
26
Provincie Flevoland Genomineerde gemeente: Lelystad
Aantal inwoners:76.285 Oppervlakte: 765 km²
Inleiding Dit jaar staat de landelijke prijs ’De Juichwilg’ in het teken van Burgerparticipatie: initiatieven van burgers honoreren en ze stimuleren. De gemeente Lelystad heeft daarvan mooie voorbeelden, en is daarom genomineerde van de provincie Flevoland. Boeierbos Een aantal bewoners van de woonwijk Boeier grenzen met hun achtertuin aan het Boeierbos. Een gemeentelijk bos met hoge abelen en dennen, en aan de randen wat lagere struikvormers. Een deel van de bewoners ondervond hinder van de hoge abelen en stelde voor deze bomen te verwijderen en ook om de bosrand meer als zoomvegetatie te ontwikkelen. De gemeente stelde als voorwaarden voor de bomen kap dat alle huishoudens grenzend aan het bos achter het idee moest staan en dat zoomvegetatie te kostbaar was. Dit was de aanleiding voor de bewoners om met elkaar te praten en te besluiten gezamenlijk het zoombeheer uit te voeren. De bomen zijn in 2011 gekapt en sindsdien beheren de bewoners het bos. Orchideeën veld Bewoners van de wijk Oostrandpark wilde graag gezamenlijk bosbeheer uitvoeren in de bosstrook direct achter hun huizen. Na gesprekken met de gemeente en de buren bleek in dit geval dat de bewoners sterk verschillenden in hun visie over het beheer van de bosstrook achter het huis. Reden om dit idee niet verder uit te werken maar op zoek te gaan naar een beheergebied dat iets verder van de huizen aflag en waar beheer van bewoners een goede meerwaarde zou hebben. Een grasveld met een poel bood goede kansen want amfibiepoelen vragen veel beheer (en zijn dus kostbaar). Met een intensiever beheer zouden ook rietorchissen hier goede kansen hebben. Reden voor de bewoners om hier in 2011 mee te starten en anno 2014 zijn ze nog actief (met 30 bloeiende orchideeën als beloning). Goede afspraken: beheerplannen Met het beschikbaar stellen van de gronden moesten ook goede afspraken komen over het beheer en de verantwoordelijkheden. Landschapsbeheer Flevoland werd gevraagd om voor de gebieden een beheerplan te maken want het ontbreekt de bewoners aan deze expertise. In zo’n plan staat hoe vaak de groep wil werken en welke werkzaamheden zij in bepaalde perioden uitvoert. Tevens geeft het aan welke werkzaamheden de gemeente blijft uitvoeren. 27
Zowel de bewonersgroep als de gemeente kent 1 contactpersoon zodat duidelijk is wie benaderd moet worden als er vragen zijn. Bij de gemeente is dit een groenbeheerder, zodat eventuele vragen over extra te nemen maatregelen direct opgepakt kunnen worden. Verantwoordelijkheden Afspraken over eindverantwoordelijkheden zijn mondeling gemaakt. Dit punt blijkt in de praktijk toch een lastig punt te zijn. Bewoners doen vrijwillig werk maar willen niet schriftelijk ondertekenen dat zij ook nog verantwoordelijk zijn voor vervolgschade, dat voortvloeit uit hun beheer. Een belangrijke reden waarom werkzaamheden met een verhoogd afbreukrisico niet uitgevoerd worden door vrijwilligers (opgenomen in beheerplan). Financiën De beheerplannen werden eenmalig bekostigd door de gemeente. Daarnaast ontvangen beide groepen geld voor de ondersteuning vanuit Landschapsbeheer. De ene groep krijgt financiering vanuit het Groenonderhoudpotje, de ander via een pot voor burgerinitiatieven. Vooral deze laatste financieringsvorm is (voor Landschapsbeheer) nieuw en heeft wat bijzondere eigenschappen. De bewoners vragen deze financiën zelf aan en beslissen dus zelf welke financiën zijn nodig denken te hebben en waarvoor zij geld willen inzetten. In 2014 hebben zij gekozen om geld aan te vragen voor expertise-ondersteuning van Landschapsbeheer en om hun gereedschap te gebruiken. De gemeente heeft deze kosten geaccepteerd en rekent met Landschapsbeheer direct af: de bewoners hoeven dus geen boekhouding bij te houden, geen rechtspersoon te zijn of iemand aan te wijzen als penningmeester. Voor de bewoners een groot genot. Inzet prijzengeld van € 5.000,= door gemeente Lelystad Als Lelystad de Juichwilg-prijs wint stelt zij voor om het geldbedrag in een volgend project in te zetten in bijvoorbeeld: Wold/Zoombos.
Contactpersoon Landschapsbeheer Flevoland: Jeroen Reinhold
[email protected] 0320-294932
28
Provincie Zuid-Holland Genomineerde gemeente: Den Haag
Aantal inwoners: 510.320 Oppervlakte: 98 km²
Inleiding Den Haag gaat op een proactieve manier om met de vragen die leven bij bewoners en vrijwilligers die zich willen inzetten voor hun leefomgeving. Binnen de gemeente zijn er een drietal voorbeeld projecten te benoemen waarbij burgerparticipatie een belangrijke drijfveer is. Westduinpark In het Westduinpark, een groot natuur- en recreatiegebied aan de rand van Den Haag, was veel onvrede van bewoners over het weinige onderhoud. Paden raakten vergroeid, hekwerken hingen uit hun voegen en uitkijkpunten verloren hun doorzichten. Na een goed geslaagde Natuurwerkdag op een andere plek in Den Haag zijn de gemeente, bewoners en Landschapsbeheer Zuid-Holland om de tafel gaan zitten en zijn er verschillende werkdagen georganiseerd. Doordat de bewoners een directe stem hadden in wat er aangepakt werd is de onvrede omgezet in enthousiasme. De groep die inmiddels is ontstaan, is bijzonder omdat het een voor een groot deel bestaat uit families met kleine kinderen die op zondagmiddag als familie-uitje bezig zijn in de natuur. De gemeente ondersteunt de groep met de ontvangstlocatie/onderdak en gereedschap. De groepscoördinator krijgt ondersteuning om zelfstandig aan de gang te blijven.
Heesterbuurt In de Heesterbuurt is in een initiatief opgekomen voor de eetbare buurtuin op een vrij stuk grond. De gemeente heeft de grond beschikbaar gesteld en ervoor gezorgd dat de grond geschikt werd voor stadslandbouw. Ook is er een hek geplaatst rondom de tuin. De burgers krijgen verder ondersteuning bij het doorlopen van het vergunningenproces. Verder zijn de bewoners zelf-organiserend.
29
Het gras van de buren Het initiatief van Het gras van de buren is een burgerinitiatief waar bewoners hebben aangeklopt bij de gemeente om een braakliggend stuk grond waarop in de toekomst waarschijnlijk gebouwd gaat worden een mooie buurttuin te ontwikkelen. De gemeente heeft het initiatief ondersteund door het leveren van een tussenpersoon tussen de bewoners en de woningcorporatie die eigenaar is en blijft van de grond.
http://www.tgrasvdburen.nl/
Bovendien Bovendien is de gemeente actief met het structureel ondersteunen van stadslandbouw- initiatieven door een ambtenaar hiervoor aan te stellen. De initiatiefnemers krijgen daarmee hulp bij het doorlopen van het bureaucratische gedeelte van hun initiatief.
Contactpersoon De Groene Motor / Landschap Erfgoed Zuid-Holland: Marleen van der Lee
[email protected] 015 215 4350
30
Provincie Zeeland Genomineerde gemeente: Schouwen-Duiveland
Aantal inwoners: 33.833 Oppervlakte: 489 km²
Inleiding Het meedenken, het betrekken van bewoners, oog voor belang van kleine cultuurhistorische elementen, veelzijdigheid van het landschap en biodiversiteit zijn lovenswaardig en reden voor de nominatie! Wat we voor deze nominatie er uitlichten is de inventarisatie van cultuurhistorische landschapselementen waarbij bewoners, dorpsraden, Stad en Lande en ook SLZ bij betrokken zijn en worden. Het is voor het landschap en ook voor bewoners en gaat steeds meer leven. Tevens is het een gemeente die actief meewerkt aan de Natuurwerkdag en locaties met knotbomen en betrokkenen aangeeft om op deze dag te knotten.
Bescheiden gemeente met ambitie Opvallend in Zeeland is de ambitie die de gemeente S-D heeft om bewoners op allerlei manieren te betrekken, daar ook regelmatig ons inziens in slaagt, maar zelf tevens een bescheiden houding inneemt omdat ze eigenlijk graag nog meer met bewoners zouden willen doen. CRITERIA: Participatie Als SLZ denken we dat deze gemeente een voorbeeld is in het betrekken van bewoners. Voorbeelden hiervan zijn er volop: bij het ontwikkelen van de Landschapsvisie, het Landschapsontwikkelingsplan (LOP), de nota Erfgoed. Kenmerkend is de participatie van allerlei bewonersgroepen, het delen van kennis en de mogelijkheid tot inbreng door bewoners in een vroeg stadium, ook voor de uitvoering en ook bij de uitvoering. Organisatie Bij thema’s (uit zowel bewonersinitiatieven als vanuit de gemeente) die betrekking hebben op het Landschap wordt vaak vooraf goed bekeken welke participanten gewenst zijn, niet zelden worden hierbij in een vroeg stadium, diverse stichtingen, organisaties en ook de Stichting Landschapsbeheer Zeeland betrokken. Belang is vaak breed, visie gericht op toegankelijk, beleefbaar landschap: Veelzijdig Landschap. Hierbij vergroot de gemeente de kansen voor de toegankelijkheid van het platteland door het inspelen op de mogelijkheden voor bewoners en ondernemers en recreanten van het wandelnetwerk, het afronden van het wandelnetwerk Schouwen-Duiveland met tevens het Watersnoodpad (wat onlangs een prijs kreeg!). Alles volop in samenwerking met bewoners en SLZ. De gemeente stimuleert de samenwerking tussen alle organisaties die betrokken zijn bij het landschap via het project ‘Veelzijdig Landschap’. In april ’14 werd de 1e landschapsmarkt georganiseerd waar bezoekers en bewoners informatie konden krijgen over het landschap. Sociale Samenhang en weinig drempels Goed overzicht is er bij de gemeente welke bewonersgroepen, organisaties en stichtingen bij bepaalde thema’s geschikte samenwerkingspartners zijn. Namen van contactpersonen, herkenning bij bijeenkomsten werkt laagdrempelig en het netwerk wat de gemeente creeert in overleggen, publieksdagen, informatiemomenten is breed en kent elkaar. Er wordt een beroep gedaan op kennis en ervaring van bewoners. Andersom is de drempel voor bewoners om contact te zoeken met de gemeente bij een wens of een initiatief laag, omdat de gezichten vaak gezien worden en de namen bij de gemeente bekend zijn. 31
Communicatie In Schouwen Duiveland is via de regionale pers “de Wereldregio” communicatie vanuit de gemeente regelmatig opgenomen, soms via bewoners, soms via betrokken Stichtingen. SLZ heeft op verzoek regelmatig een column gevuld over het onderwerp biodiversiteit volop kennis en voorbeelden uit de praktijk. De gemeente zelf verspreidt een publicatie genaamd Nieuwsflits: ”Veelzijdig Landschap”. Er zijn diverse drukbezochte bijeenkomsten Veelzijdig landschap geweest, en publieksdagen. Bewoners worden hier en op diverse manieren (radio, krant, mondeling en schriftelijk ) uitgenodigd om mee te doen. Concrete resultaten Voorbeelden: De werkgroep van de Vereniging Stad en Lande inventariseert cultuurhistorische elementen op Schouwen-Duiveland. Er is gekozen voor een aanpak per polder. Telkens wordt via Wereldregio een kaartje van een polder gepubliceerd met daarop aangegeven de elementen die bij hen bekend zijn. Mensen worden opgeroepen om gegevens aan te leveren. Bij de start was er weinig respons en resultaat. Overleg is hierover geweest en intussen is gekeken naar de ‘sturing’ en deze is aangepast om te komen tot resultaatgerichte aanpak en een bruikbaar eindproduct, met als doel het verkrijgen van een zo compleet mogelijk overzicht van aanwezige en te behouden cultuurhistorische elementen in het buitengebied van Schouwen-Duiveland. Hierbij gaat het om het verhogen van de betrokkenheid van bewoners bij het landschap en haar elementen en meer zicht op het belang van kleine elementen onder de bewoners. De gegevens kunnen een basis vormen voor een te maken selectie van de meest waardevolle cultuurhistorische elementen in de gemeente, kunnen gebruikt worden bij routes over het eiland en ter bevordering van de kennis over het eiland en de ontwikkelingen door de eeuwen heen. Betrokkenen en werkwijze Stichting Landschapsbeheer Zeeland en de Vereniging Stad en Lande en betrokken bewoners gaan samen de inventarisatie projectmatig aanpakken. SLZ heeft ervaring met projecten en het werven van en werken met vrijwilligers en procesbegeleiding. De vereniging heeft lokale kennis, vrijwilligers en een achterban. Via media worden bewoners en vrijwilligers geworven. De reeds verkregen gegevens zitten in een bepaald programma, dat door een vrijwilliger is opgezet en wordt beheerd. Hiermee zal verder worden gewerkt. Het is goed om na te gaan of dit aansluit bij het systeem waar de gemeente mee werkt. Eventuele aanvullingen of wijzingen kunnen worden aangebracht. Participatie De bewoners, vrijwilligers en de medewerkers van SLZ hebben gedurende de inventarisatie nauw contact. Regelmatig zullen de vrijwilligers samenkomen om de stand van zaken te bespreken. Zij kunnen elkaar evt. aanvullen.
32
Doel van de inventarisatie: Dit is het verkrijgen van een overzicht van kleine cultuurhistorische elementen die binnen de gemeente Schouwen-Duiveland aanwezig zijn. Deze inventarisatie kan dan basis vormen bij het ontwikkelen van themagerichte (fiets)routes, verdere vormgeving van de cultuurhistorie van het Schouwen-Duivelandse veelzijdige landschap. Kleine elementen: De kleine elementen die geïnventariseerd zullen worden zijn de volgende: Erven, met vermelding van het op het erf aanwezige overige elementen, zoals varkenskotten, bakketen, damhekken, wagenhuizen enz.) Monumentale huizen (niet per se monumenten) Grenspalen Bruggen Duikers Overige harde elementen (van steen, beton, hout) Begraafplaatsen Dijken Kanalen Elzenmeten Houtwallen Inlagen overige door Stad en Lande toegevoegde elementen
Aandacht voor biodiversiteit De gemeente doet via communicatie en kennisverbreding diverse inspanningen om bewoners te betrekken bij het bevorderen van biodiversiteit. Tevens is er ruimte voor bewonersinitiatieven voor het bevorderen van biodiversiteit. Zo is er in Oosterland samen met dorps-bewoners een z.g. transformatortoren hersteld en ingericht als faunatoren. Naast het belang voor de natuur is nu ook een industrieel, cultuurhistorisch element behouden.
33
Voorbeelden van soortenprojecten op Schouwen-Duiveland met brede medewerking zijn: Vleermuizen op kerkzolders Goede samenwerking met de gemeente waar bewoners bij participeren is de vleermuisinventarisatie op kerkzolders op Schouwen Duiveland met het vervolgens optimaliseren van vleermuis zomerverblijven. Hierbij zijn betrokken, stichtingen, kerkgemeenschappen en dus betrokken bewoners en vrijwilligers. De gemeente heeft het onderzoek gefinancierd, zodat er in de toekomst gerichter worden gewerkt aan
inrichting en beheer en bescherming van de vleermuizen in de objecten. Het project wordt uitgevoerd op bestaande locaties. Het gaat om onder andere bunkers en andere historische bouwwerken. Bij kerkzolders worden in samenwerking met het SCEZ kerkbesturen geadviseerd over kerkzolderonderhoud en de aanwezigheid van vleermuizen. Ook een goed voorbeeld is de heikikker De Gemeente Schouwen-Duiveland heeft het convenant Biodiversiteit ondertekend. Ze geeft hiermee aan dat ze haar best wil doen biodiversiteit binnen haar gemeente te bevorderen. Een van de elementen daarbij die ze oppakt is het ondersteunen van een zg. ambassadeursoort in dit geval de Heikikker. Deze soort heeft nog een kleine populatie in de duinen van Schouwen. Het is een unieke populatie, want vanuit West Nederland en de duinen verder alleen bekend van Texel. Doel: Ondersteunen bescherming van de heidekikker Ondersteunen inventariseren en monitoren van de heidekikker Het optimaliseren van beken, het habitat van de heikikker Realisatie van het Wandelnetwerk ‘Langs water en Land op Schouwen-Duiveland’: De realisatie van 340 km wandelroutes over het gehele eiland geeft een grote impuls om dit gevarieerde landschap te beleven. Je komt nu op plaatsen, o.a. via boerenlandpaden, waar je anders niet komt. Rust en uitgestrektheid zijn de kenmerken, via een goed toegankelijk netwerk van wandelpaden en routes. Onderdeel van dit netwerk is ook het Lekker Landschap zichtbaar gemaakt in de ‘Foodwalk’ happen en stappen rond het dorp Dreischor en het Dijkwater.
Contactpersoon Landschapsbeheer Zeeland: Arjan de Hulster
[email protected] 06-12460709
34
Provincie Noord-Brabant Genomineerde gemeente: Oirschot
Aantal inwoners: 18.016 Oppervlakte: 103 km²
Inleiding Als thema voor 2014 is voor de ‘participatie maatschappij’ gekozen. Dit thema is tevens leidend voor de Juichwilg. Het thema gaat in op het verder vormgeven van betrokkenheid van burgers bij het landschap(sbeheer). Voor de provincie Noord-Brabant hebben wij gekozen voor de gemeente Oirschot. Motivatie om voor Oirschot te kiezen: o Stimuleert eigen verantwoordelijkheid van bewoners De wijze van organiseren van de diverse projecten is dusdanig dat het werven van deelnemers en de benadering van bewoners van het buitengebied bij de partners (ZLTO, Agrarische natuurvereniging, IVNafdeling, Food4Bees en B-team Oirschot) wordt neergelegd. Deze belangengroepen werken samen met de bewoners het plan uit. De lokale belangengroepen en bewoners zorgen voor onderhoud, acties, logistiek en/of onderzoek. o Organiseert de ondersteuning van initiatieven goed De basis voor het beleid is het biodiversiteit-actieplan van de gemeente. Hierin zijn concrete uitgangspunten geformuleerd. De gemeente heeft de Countdown 2010-verklaring ondertekend. Er zijn binnen de gemeente meerdere personen actief die de uitvoering organiseren en coördineren. Zij krijgen hier binnen de gemeente de ruimte voor. Door bij de diverse projecten de juiste partners te betrekken kan er efficiënt worden gewerkt. o Bevordert de sociale samenhang Projecten op het gebied van leefbaarheid staan hoog in het vaandel. Voor twee kleine kernen binnen de gemeente (Oostelbeers en Spoordonk) zijn samen met de inwoners integrale dorpsontwikkelingsplannen opgesteld. Diverse projecten zijn hieruit voortgekomen. De resultaten zijn zichtbaar gemaakt in een tentoonstelling en een begeleidende brochure. De thematische en bevlogen aanpak van het burgerintiatief Food4Bees legt verbindingen en zorgt voor samenhang tussen inwoners, lokale ondernemers en andere betrokken partijen. o Realiseert concrete resultaten in het landschap Concrete resultaten zijn de inrichtingsmaatregelen ter verbetering van de biotopen van diverse erfvogels zoals de kerk- en steenuil, huis- en boerenzwaluw, en huis- en ringmus. Het betreft bijvoorbeeld de aanleg van beplantingen en de aanleg van verzamelplaatsen voor zwaluwen (het plaatsen van zwaluwdraden). Ook stimuleert de gemeente het toepassen van akkerrandmengsels en andere bloemenmengsels. Inmiddels hebben diverse partijen, agrariërs en inwoners totaal ca. 25 ha ingezaaid. o Drempels (in vergunningenzin/bureaucratie etc.) worden weggenomen Drempels worden weggenomen door actief mee te denken met de burgers die iets voor natuur en landschap willen betekenen. Het ter beschikking stellen van materialen is (vrijwel) kosteloos. De gemeente ontzorgt lokale burgerinitiatieven bij acties en landschapsinrichtingen van burgerinitiatieven door vergunning aanvragen en verleningen of het opstellen van overeenkomsten voor haar rekening te nemen. 35
o de ondersteuning is naar tevredenheid van de burgers De burger wordt de hoogte gesteld van de kansen en mogelijkheden van de diverse projecten. Over de oproepen tot participatie en de uiteindelijke producten wordt goed gecommuniceerd. 39 projecten zijn – verdeeld over 4 banieren – opgenomen in een tentoonstelling over het buitengebied van Oirschot: ‘Uitnodigend Oirschot’, een wandeling door onze gemeente. Lokale politici worden tijdens excursies rond geleid langs de verschillende projecten, hierbij participeren de verschillende leefbaarheidsinitiatieven. o Initiatieven duurzaam verankert (continuïteit en borging beheer) De projecten worden – behalve door de diverse belangengroepen, waar door sociale controle een belangrijke preventieve werking van uitgaat – door meerdere gemeentelijke diensten ondersteund. Behalve Afdeling Ontwikkeling is ook Afdeling Beheer bij de projecten betrokken. Een voorbeeld is de organisatie ‘Food4Bees’. Deze organisatie neemt het beheer van 20 kilometer wegberm voor haar rekening. Bij het beheer wordt extra rekening gehouden met het ontwikkelen van bloemrijke bermen. De gemeente hevelt de begrote budgetten voor de betreffende bermen en bermsloten over naar Food4Bees. Food4Bees organiseert hiermee voor deze bermen het ecologisch bermbeheer. Verder zaait Food4Bees in samenwerking met de gemeente kansrijke bermen in met meerjarige inheemse bloemmengsels. o Zorgt voor goede communicatie en informatievoorziening hierover Op de website van de gemeente wordt aandacht aan de diverse projecten besteed. Er is een tentoonstelling over 39 van de projecten gemaakt waarbij over het betreffende onderwerp stellingen/uitspraken als korte tekst zijn opgenomen. Hierdoor wordt de afstand tussen de samensteller van de tentoonstelling en de burger verkleind. B-team Oirschot en Food4Bees zijn lokale burgerinitiatieven die zelfstandig in het landschap acties en projecten uitvoeren en daarbij vaak ook de communicatie richting dorpsgenoten verzorgen. Dit resulteert veel meer effect dan wanneer de gemeente vergelijkbare maatregelen communiceert. o
De gemeente Oirschot heeft twee concrete voorstellen waar de geldprijs ( € 5.000,-- ) aan uitgegeven kan worden.
1) Project: Biotoopverbetering zwaluwen o Doelstelling: plaatsing van diverse kunstmatige landschapselementen ter verbetering van het leefgebied van diverse soorten zwaluwen. o Inhoud/activiteiten: Plaatsing van een zwaluwentil o Planning: najaar 2014 o Begroting: Vergunning: € 399, Realisatie zwaluwtil: € 2.325, Plaatsing mast en montage zwaluwtil: € 3.950, Grondwerkzaamheden: € 750,o Organisatie (wie doet wat) leerlingen van het Kempenhorst College maken de zwaluwtil aannemer uit de regio plaats de mast en monteert de zwaluwtil gemeente Oirschot is trekker van het project en zorgt voor de vergunning en de coördinatie van het project
36
2) Project: Bloeiende Bermen Spoordonk-Noord o Doelstelling: verbetering leefomgeving van bestuivende insecten o Inhoud/activiteiten: ecologische beheren van gemeentelijke bermen en bermsloten inzaaien van kansrijke bermen met meerjarige, inheemse bloemenmengsels onderzoek naar het effect van dit project o Planning: 2014-2017 o Begroting: bermbeheer (gedurende 3 jaar): € 16.957, inzaaien meerjarige, inheemse bloemenmengsels: € 5.000,o Organisatie (wie doet wat) gemeente Oirschot freest en zaait kansrijke kansrijke bermen in. studenten van HAS Den Bosch, Kiemkracht en Food4Bees stellen de bloemenmengsels samen. Food4Bees is trekker van het project en: zorgt voor een onderhoudsplan, regelt het onderzoek, organiseert het bermonderhoud
Contactpersoon Landschapsbeheer Noord-Brabant: Emiel Rijken
[email protected] 06 - 52 31 88 36
37
woorden in daden omzetten door het biodiversiteits-actieplan, in het kader van countdown 2010 door de gemeente Oirschot ondertekend.
brochure die de tentoonstelling over 39 projecten in het landschap begeleidt. sheet uit PowerPoint- presentatie tijdens symposium van Ecologica te Eindhoven.
visitekaartjes die door de gemeente Oirschot worden gebruikt.
38
Provincie Limburg Genomineerde gemeente: Stein
Aantal inwoners: 25.224 Oppervlakte: >22 km²
Inleiding De stichting IKL is van mening dat de gemeente Stein er uitstekend in geslaagd is om de participatiemaatschappij vorm te geven. De projecten Herinrichting groengebied ‘t Brook en ontwikkeling recreatiegebied Heidekamppark getuigen hiervan. Hoe realiseer je als lokale overheid wensen van inwoners, verenigingen en belangengroepen bij landschapsprojecten? Hoe creëer je burgerbetrokkenheid voor én na afronding van een project en zorg je voor een duurzame verbinding tussen een openbaar groengebied en belanghebbenden? Gemeente Stein realiseert op dit moment twee grootschalige landschapsprojecten waarbij een duurzame participatierelatie met inwoners centraal staat.
1. Herinrichting groengebied ‘t Brook Groengebied ’t Brook is een uniek historisch stuk van Oud-Stein (ca. 10 ha). Met het interactieve herinrichtingsproject vindt ecologisch herstel en versterking van landschappelijke kwaliteiten plaats en wordt de natuur- en recreatieve waarde verhoogd. Maatregelen als omvormen van beplanting, verbeteren paden, toegangen en meubilair worden zodanig uitgevoerd dat de rol en waarde van het landschap inclusief het beheer ervan vervlochten is met het besef, houding en gedrag van inwoners. Planvorming In tegenstelling tot groenprojecten uitgevoerd in het verleden, had de gemeente bij dit herinrichtingproject enkel de ruime (financiële, wettelijke en beleids) kaders opgesteld. De rest van het papier bleef blanco: de invulling van de rest werd bepaald door inwoners en belangengroepen. Aan de hand van laag-drempelige activiteiten werden wensen, suggesties en ideeën van betrokkenen tijdens informatie-, denk- en doedagen gestructureerd, gedefinieerd en geprioriteerd. Uitkomsten werden wederom voorgelegd aan omwonenden ter verificatie, evaluatie en aanscherping. Uitvoering Naast de inwoners actief te betrekken bij de planvorming, zijn ze ook betrokken bij de uitvoering ervan door het organiseren van doe- en werkdagen waarbij bijvoorbeeld het gekapte (kachel)hout werd verdeeld onder de deelnemers. Evaluatie, onderhoud en beheer Bij dit project is het voor inwoners niet alleen gebleven bij meedenken in planvorming en het helpen bij de uitvoering, maar hebben er regelmatig evaluatie- en terugkoppelmomenten plaatsgevonden. Dit beperkt zich niet enkel tot het project, maar vindt ook plaats in het kader van onderhoud en beheer. 39
Resultaat van participatiegerichte aanpak: - Historische achtergrondinformatie / kennis van inwoners als input project - Wensen toekomstige gebruikers gerealiseerd - Versterking sociale samenhang in de buurt - Hoge mate van betrokkenheid bij het heringerichte groengebied - Inwoners zijn geënthousiasmeerd om zelf mee te doen in onderhoud en beheer - Inwoners en gemeente staan dicht bij elkaar - Door samen met bewoners te komen tot planvorming hebben ambtenaren en wethouder (nog) meer vertrouwen gekregen in deze participerende aanpak - Waardering voor de gemeente met betrekking tot deze aanpak Middels diverse natuurwerkdagen geïnitieerd door burgers wordt het gebied onderhouden door de omwonenden / burgers. Kleine onderhoudsaspecten worden direct door de bewoners zelf ter plekke opgepakt. Indien zich zaken voordoen is er een directe en korte lijn ( duurzame verankering )tussen de burgers en gemeente. Deelgenomen hebben: - Omwonenden / buurtbewoners - Kinderen lokale Basisschool - Scholieren Voortgezet onderwijs Groenewald - Kerkbestuur St. Martinus - IVN Stein - Waterschap Roer- en Overmaas - Gemeente Stein
2. Heidekamppark: van Groeves naar Natuur en recreatie De voormalige groeves zijn sterk verweven met de gemeente Stein. In het kader het landschapsproject Heidekamppark is ervoor gekozen om relicten van de groeves en het industriële verleden een positieve bijdrage te laten leveren aan de beleving en het gebruik van de woon- en werkomgeving. Ook de aanwezige cultuurhistorische landschapselementen zoals de veedrift zijn behouden en versterkt. In nauwe samenwerking met diverse stakeholders wordt deze voormalige gipsdeponie getransformeerd tot een groen recreatief park van 45 hectare. Op basis van structurele input van omwonenden / buurtbewoners, ondernemers, sportverenigingen (fietscrossers en hardloopvereniging), DSM, IVN Stein en locale agrariërs en de gemeente is het gebied toegankelijk en aantrekkelijk gemaakt door aan te sluiten op groengebieden in de omgeving. Door o.a. rustpunten, een wandel-/fietsbrug, een klimaatpad, een trimparcours en een bikepark in te richten, wordt de beleving en de veelzijdigheid van dit groene recreatiegebied benadrukt. Duurzame verankering Door van ‘buiten naar binnen’ te werken wordt het Heidekamppark een groen recreatiegebied vóór en dóór inwoners. Enkele wapenfeiten:
Het ontwerp is tot stand gekomen op basis van input van betrokkenen; Door lokale ondernemers erbij te betrekken wordt 15 hectare groen (= 1/3de van het totaal) structureel beheerd. De gemeente hoeft geen beheerskosten te maken en de ondernemer kan gebruik maken van het gras/voedsel voor zijn vee (win-win situatie); daarnaast geeft dit ook een fraai landschappelijke beeld en de ondernemer houdt een oogje in het zeil in het gebied. 40
Het bikepark is gedeeltelijk door de fietscrossers zelf aangelegd alsook het beheer; Het Klimaatpad (840 meter) met bebording wordt door IVN Stein aangelegd; De markering van het trimparcours (2,3 km.) wordt verzorgd door de hardloopvereniging; De gemeente coördineert en stimuleert (en faciliteert waar nodig) van initiatieven derden. Door inwoners en betrokkenen te laten participeren in planvorming, uitvoering, evaluatie en beheer vindt duurzame verankering plaats met betrekking tot continuïteit van de gewenste kwaliteit en borging ervan. Dit landschapsproject heeft een duidelijke verbindende rol tussen inwoners, ondernemers, verenigingen en de lokale overheid.
3. Communicatie Bij participatietrajecten is het van belang om impact op de juiste manier te organiseren. Gemeente Stein heeft dit gedaan door onder andere: Actieve bijeenkomsten ‘in het veld’: luisteren naar betrokkenen; welke behoefte bestaat er? Denk- en doedagen te organiseren: hoe komen we tot het gewenste resultaat en wat kunnen betrokken er zélf aan doen? Actief te publiceren in het lokale weekblad: successen en behaalde resultaten enthousiasmeren anderen. Betrokkenen zelf actief te laten acteren en communiceren in de buurt; Om geïnteresseerden van actuele informatie te voorzien heeft de gemeente Stein voor de vijf grote landschapsprojecten (de ‘Parels in de Maasvallei’) een aparte website gemaakt: www.steinslandschap.nl. Ook kunnen geïnteresseerden zich abonneren op een digitale nieuwsbrief Steins landschap waar nieuws en actualiteiten aan bod komen; Actief de lokale en regionale media te betrekken en informeren. De gemeente Stein wil een eventuele geldprijs inzetten om de groene burgerparticipatie verder vorm te geven. In overleg met de bewoners wordt hiervoor een goede bestemming gezocht. Contactpersoon Instanthouding Kleine Landschapselementen: Jan Leunissen
[email protected] 0475 386438 41
