Vrome bomen in het landschap Zoek mee naar kapelbomen!
Gekandelaarde linde met boomkapel gewijd aan Onze Lieve Vrouw te Geel
Linde met boomkapel gewijd aan Onze Lieve Vrouw te Geel
Twee lindes bij kapel (1870) te Lo-Reninge (West-Vlaanderen) Copyright VIOE, foto K.Vandevorst
Een boompje opzetten… Elk landschap vertelt het verhaal van de relatie tussen de mens en zijn omgeving. Bossen, beken, bomen, wegen, kastelen, hoeves, bomenrijen, graslanden, kapelletjes, en zo meer, zijn hoofdstukken van dit verhaal. Bomen en ook hagen vertellen heel wat over het landschap. Ze kunnen een historische plaats aangeven, zijn aangeplant ter herdenking aan een belangrijk moment of een historisch gebruik van het landschap. De plaats waar een boom staat is daarbij vaak belangrijker dan de boom zelf. Een solitaire boom met cultuurhis torische waarde hoeft zelfs niet oud te zijn. De provincie Antwerpen wil in samenwerking met de Regionale Landschappen de Voorkempen, Kleine en Grote Nete, Rivierenland en Schelde-Durme en de vzw Kempens Landschap informatie verzamelen over de plaatsen waar kapelbomen gelegen zijn. Een kapelboom is een type van erfgoedboom, net zoals een vrijheidsen vredesboom, gerechtsboom, geboorteboom, herdenkingsboom, hoekboom, grensboom en welkomstboom. Om door het bos de bomen te kunnen zien, starten we met het in kaart brengen van kapelbomen. Ook willen we graag de verhalen, gebruiken en mythes die nog gekend zijn bij deze bomen en hagen in beeld brengen zodat deze kennis niet verloren gaat. Lees verder en help ons dit levend stukje erfgoed in kaart te brengen. Zo kunnen we het beheren en herstellen waar nodig!
Doorbomen over…kapelbomen Typisch voor onze streken zijn de kapelletjes en kruisen die je langs onze wegen, op kruispunten, in de velden, aan hoeves en op dorpspleinen vindt. Ze tonen de volksdevotie van onze voorouders. Misschien ben je ze al tegengekomen in jouw buurt, straat of dorp. Vaak vind je er één of meerdere bomen bij, staat er een haag rond of hangt het kapelletje of kruis in de boom. Deze bomen en struiken die een vorm zijn van houtig erfgoed, hebben vaak een lange geschiedenis of kregen een symbolische betekenis. Bomen met bijbehorend kruis of kapelletje werden opgericht als dank voor een genezing, een verkregen gunst, herinnering aan een bijzonder feit of om de lokale gemeenschap te behoeden voor onheil. Deze volks devotie bleef eeuwenlang bestaan en zo kent elk dorp vandaag vele erfgoedbomen! Ook een recente kapel kan toch een eeuwenlange geschiedenis kennen, omdat zij een oudere constructie vervangt. Dit geldt zeker en vast ook voor de bomen of hagen die een kapel flankeren. Ook al is de huidige beplanting eerder recent, deze vervangt vaak een oudere boom. Er werd immers een waarde en symboliek gekoppeld aan bepaalde boomsoorten, zodat men die bij het afsterven eeuwenlang telkens verving door een aanplant van dezelfde soort. Een lindeboom van slechts enkele jaren oud kan zo een nazaat of heraanplanting zijn van een boom ter verering van de Germaanse godin Freya. Zij werd steeds in een lindeboom vereerd. Na de kerstening werd een kruis, kapel of Mariabeeldje in of bij de boom gezet en zo kan een eenvoudige lindeboom een eeuwenoud verhaal vertellen! Koortslintjes in een haag aan een koortskapel. Een vernagelde boom om de zegen van de aanbeden heilige af te smeken. De jaarlijkse Mariaprocessie, die aan deze kapel halt houdt. Stukjes schors worden meegenomen als talisman. … Sinds mensenheugenis bestaat deze volksdevotie met haar rituelen waarvan de oorsprong soms zelfs niet meer te achterhalen is!
Geknotte linde met boomkapel gewijd aan Onze Lieve Vrouw te Geel
Door het bos de bomen… Er bestaan al inventarissen van kapelletjes, maar de bomen of struiken die erbij horen worden vaak over het hoofd gezien. Daarom gaan we in dit project op zoek naar de bomen en struiken bij kapelletjes en kruisen, samen met hun verhalen. Mede dankzij jouw informatie kunnen we zo een overzicht maken van dit houtig erfgoed in de provincie. Met een goed overzicht kunnen we samen met experts, gemeentebesturen en lokale betrokkenen kijken naar de beste manier om dit houtig erfgoed bij kapellen en kruisen te beheren of een nieuwe toekomst te geven in ons hedendaagse, snel evoluerende landschap. Concreet zoeken we informatie over aantal en soorten bomen, struiken of hagen die bij kapelletjes of kruisen staan. Soms vind je immers een alleenstaande boom bij een veldkapel of –kruis. Vaak zijn kapelletjes omringd door een aantal bomen (vaak lindes). Dit noemt men een kapelhof. Ook struiken of een geschoren haag kunnen kapellen of kruisen omgeven. Bomen waarop kleine (Maria)kapelletjes of (kruis)beelden hangen nemen we ook op in onze inventaris. Bijkomende informatie over rituelen, verhalen of architectuur verbonden aan de kapel, het kruis en de plaats zelf is altijd welkom.
Doe mee en win! We willen vragen om voor elke plaats een afzonderlijk formulier in te dienen. Als je op stap gaat, neem dan een of enkele formulieren mee en noteer onderweg zoveel mogelijk gegevens. Foto’s nemen van de bomen en hun omgeving kan heel leerrijk zijn. Ken je rituelen die verbonden zijn met de kapel of de boom, dan mag je die zeker vermelden op het formu lier. Hoort er een specifiek verhaal of een legende bij de plaats dan vernemen wij dat ook graag. In deze folder vind je een formulier voor één locatie. Wens je meerdere plaatsen door te geven, kopieer dan het invulformulier of ga naar de website van de provincie Antwerpen en druk bijkomende formulieren af. Je kan de gegevens ook rechtstreeks op de website ingeven: www.provant.be/erfgoedbomen Schriftelijk ingevulde formulieren verzend je onder gefrankeerde omslag naar: Herlinde Nieuwborg Provinciaal Instituut voor Hygiëne Kronenburgstraat 45 2000 Antwerpen Tot 31 mei 2012 kan je je gegevens doorsturen. Uit alle inzendingen trekken we 20 gelukkigen. Zij ontvangen één van volgende prachtige publicaties: ‘Rood Water Nacht’, ‘Bosecologie en -beheer’, of een exemplaar uit de reeks ‘Erfgoedgidsen’ van de provincie Antwerpen.
Invulformulier
Gebruik dit formulier om je gegevens over bomen bij kapellen en kruisen te verzamelen. Tracht zoveel mogelijk gegevens te noteren. Het is niet erg als je iets niet kan invullen. Je kan daarna de gegevens doorgeven via de website www.provant.be/erfgoedbomen of je zendt dit formulier met foto’s en kaartje voor 31 mei 2012 naar: Herlinde Nieuwborg Provinciaal Instituut voor Hygiëne Kronenburgstraat 45 2000 Antwerpen
De boom/bomen of struik(en) die ik wil laten registreren staat/staan in: Straat:
Nr.:
Postnummer:
Gemeente:
Datum:
Ik voeg een kaartje/stratenplan toe met aanduiding van de plaats waar de boom/bomen met kapel of kruis staan: ja
nee, maar ik kan hem wel situeren tov de straatgegevens:
Aan een boom bevestigd:
boomkapelletje
Eén boom bij:
kruis
kapel
Meerdere bomen rond/ achter/voor: Geschoren haag aan
kapel
kapel
kruis
kruis
aantal bomen:
kruis
Soortnaam bo(o)m(en)/haag: Stamomtrek boom op 1,5 m hoog (dikste indien meerdere): Aantal foto’s bijgevoegd:
(nr. foto’s:
Aan welke heilige is de kapel gewijd?
Ken je verhalen/gebruiken/mythes bij deze plek?
cm )
Bijkomende nuttige informatie:
Vergeet niet je adresgegevens in te vullen en maak zo kans op een mooi boek! Naam en voornaam: Postnummer:
Gemeente:
Straat:
Nr.:
E-mail:
Telefoon:
Bus.:
Met ondersteuning van
Meer info www.provant.be/erfgoedbomen
[email protected]
Linde met kapel aan vijfsprong te Meldert (Vlaams-Brabant) Copyright VIOE, foto K.Vandevorst
V.U.: Danny Toelen | Provinciegriffier | Koningin Elisabethlei 22 | 2018 Antwerpen | Vormgeving Marij Hereijgers
Wil je meer weten over wat er zoal in de verschillende landschappen van de provincie Antwerpen te zien is, raadpleeg dan de Provinciale Landschapskaart: www.provant.be/landschapskaart.
Departement Leefmilieu Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid Koningin Elisabethlei 22 | 2018 Antwerpen
[email protected]
