juni H.A. Doelman-van Geest, J.P. de Wit (Tympaan Instituut), L. Meijerink, M. Postma (JSO) Tympaan Instituut

juni 2015 - H.A. Doelman-van Geest, J.P. de Wit (Tympaan Instituut), L. Meijerink, M. Postma (JSO) ©Tympaan Instituut

Eenzaamheid bestrijden doen we niet alleen - Tympaan Instituut - [email protected]

SSamenvatting In 2014 hebben JSO en Tympaan Instituut in Pijnacker-Nootdorp een project uitgevoerd rond het thema eenzaamheidsbestrijding. Het doel was om te inventariseren wat er al gebeurt aan eenzaamheidsbestrijding en welke acties er kunnen worden ontplooid om de bestrijding van eenzaamheid te versterken. De achtergrond van het project was dat de zorg van ouderenorganisaties of de stelselverandering in de zorg niet zou leiden tot meer eenzaamheid, omdat ouderen langer in de thuissituatie zouden moeten verblijven. Het project bestond uit een literatuuronderzoek, een interviewronde en een interactieve conferentie op 8 oktober 2014 voor professionals en vrijwilligers die zich bezighouden met bestrijding van eenzaamheid. Uit het literatuuronderzoek blijkt dat de schattingen over het aantal eenzame ouderen in Pijnacker-Nootdorp uiteenlopen van enkele tientallen 75-plussers tot ruim 2.400 ouderen boven de 65 jaar. Binnen de regio neemt Pijnacker-Nootdorp een middenpositie in als het gaat om eenzaamheid. De gevolgen van scheiden van wonen en zorg en langer thuiswonen van ouderen kunnen zijn dat naar schatting 600 ouderen meer dan nu in de komende jaren langer zelfstandig zullen blijven wonen. Deze ouderen kennen een verhoogd risico op eenzaamheid door de fysieke en psychische beperkingen die zij hebben. Naast het scheiden van wonen en zorg zijn er andere ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige eenzaamheidsproblematiek. Aan de positieve kant staan het teruglopende verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen, toegenomen opleidingsniveau van ouderen, toegenomen arbeidsparticipatie van ouderen en mogelijkheden van social media. Aan de negatieve kant staan de toename van chronische ziekten bij een toegenomen levensverwachting en het toenemende aantal scheidingen. Het bestrijden van eenzaamheid wordt op dit moment op drie manieren gedaan: georganiseerde ontmoetingsmogelijkheden en sociale activiteiten, individuele bezoeken en gesprekken en particuliere initiatieven. Deze activiteiten worden zowel in Pijnacker als Nootdorp aangeboden. Deels zijn deze activiteiten voor een specifieke doelgroep, deels voor iedereen. Er is dus overlap in de activiteiten en het bereik. Om de huidige bestrijding van eenzaamheid te versterken zijn in de interviewronde voorstellen gedaan op het gebied van meer samenwerking tussen professionele en vrijwilligersorganisaties, meer informatie en voorlichting, het starten van nieuwe initiatieven en aandacht voor specifieke, andere doelgroepen. Deze ideeën zijn op de conferentie van 8 oktober 2014 verder uitgewerkt en aangevuld. In 2015 zullen een aantal vervolgactiviteiten worden uitgevoerd: 1 Maken van een toolkit met ideeën en handvatten voor het bestrijden van eenzaamheid. 2 Het oprichten van een klankbordgroep of werkgroep. 3 Afstemmen en uitdragen van het aanbod door middel van sociale wijkprofielen. 4 Het monitoren van het bereik van eenzame ouderen en het effect van de inspanningen. 5 Het verbreden van de activiteiten naar de doelgroep mantelzorgers.


IInhoud

blz

1Inleiding 1.1 1.2 1.3 1.4

Aanleiding Vraagstelling Aanpak Leeswijzer

1 1 1 2

2Feiten over eenzaamheid in PijnackerNootdorp en Haaglanden

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Inleiding Eenzaamheid: de cijfers Eenzaamheid en het scheiden van wonen en zorg Andere ontwikkelingen van belang voor eenzaamheid Conclusies

3 4 5 6 7

3Resultaten en analyse interviewronde en analyse 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6

Inleiding Respons Omvang van de eenzaamheid Huidig aanbod eenzaamheidsbestrijding Versterking eenzaamheidsbestrijding Analyse

9 9 9 10 11 12

4Bijeenkomst 8 oktober 2014: een impressie 4.1 4.2 4.3 4.4

Presentaties Workshops Opbrengsten van de bijeenkomst Reactie wethouder en vervolg


13 14 15 15

5Conclusies en vervolg 5.1 5.2 5.3 5.4

Wat is de omvang van de eenzaamheid onder ouderen in Pijnacker-Nootdorp? Wat is het aanbod aan eenzaamheidsbestrijding in Pijnacker-Nootdorp? Hoe kan de eenzaamheidsbestrijding in Pijnacker-Nootdorp worden versterkt? Vervolg voor het jaar 2015

2 Eenzaamheid bestrijden doen we niet alleen - Tympaan Instituut - [email protected]

17 17 18 19

1

Inleiding

1.1

Aanleiding De ouderenorganisaties in Pijnacker-Nootdorp verwachten dat de decentralisaties van de zorg en extramuralisering van institutionele ouderenzorg leiden tot een vergroot risico op eenzaamheid en sociaal isolement van ouderen. Alleen al in Pijnacker-Nootdorp wordt geschat dat er 1.500 zeer eenzame 50-plussers zijn. Een deel van deze eenzaamheid is een tijdelijk verschijnsel als gevolg van scheiding, verweduwing of werkeloosheid. Een ander deel is echter chronisch. Hoewel er geen rechtstreeks verband is tussen ouder worden en vereenzaming lopen ouderen een groter risico door het optreden van chronische ziekten en het wegvallen van naasten, wat directe veroorzakers van eenzaamheid zijn. Om deze redenen hebben de ouderenbonden in Pijnacker-Nootdorp, op instigatie van de Permanente Commissie Ouderen (PCO), in januari 2014 een bijeenkomst georganiseerd om daarmee aandacht te vragen voor het probleem. Vervolgens hebben zij het initiatief genomen om te komen tot een project bestrijding eenzaamheid. Dit project is opgenomen in de Regionale Agenda Samenleving (RAS) 2014 van de regio Haaglanden. Daarbij is afgesproken om in de gemeente Pijnacker-Nootdorp een proefproject te starten om te anticiperen op mogelijke toename van de vereenzaming als gevolg van de beleidsontwikkelingen. In dit proefproject worden alle activiteiten die kunnen bijdragen aan het bestrijden van eenzaamheid geïnventariseerd en tegen het licht gehouden. Vervolgens kunnen nieuwe vormen van eenzaamheidsbestrijding ontwikkeld worden. Voor de uitvoering van het proefproject zijn JSO en Tympaan Instituut gevraagd een voorstel te doen. Dit rapport beschrijft de uitvoering van de eerste fase van het project door JSO en Tympaan Instituut.

1.2

Vraagstelling De vraagstelling van het project heeft bestaan uit de volgende vragen: 1 Wat is de omvang van de eenzaamheid onder ouderen in Haaglanden in het algemeen en Pijnacker-Nootdorp in het bijzonder? 2 Op welke manier kunnen eenzame en geïsoleerde ouderen die nu (nog) niet bereikt worden, in de toekomst wel bereikt worden? 3 Wat is het aanbod aan eenzaamheidsbestrijding in Pijnacker-Nootdorp? 4 Hoe zou de eenzaamheidsbestrijding in Pijnacker-Nootdorp versterkt kunnen worden?

1.3

Aanpak Om de doelstellingen te behalen hebben wij het project als volgt uitgevoerd: 

Om een goed zicht te krijgen op het probleem hebben we in eerste instantie een factsheet gemaakt over eenzaamheid in Pijnacker-Nootdorp en Haaglanden met een schatting van de omvang van het probleem.  Omdat het belangrijk is te weten wie wat doet, hebben we vervolgens het aanbod geïnventariseerd dat er al is en dat kan bijdragen aan het terugdringen van eenzaamheid. We hebben daarvoor een vragenlijst gemaakt voor interviews met diverse formele en in-


formele organisaties in Pijnacker-Nootdorp. Vervolgens hebben we 10 interviews met in totaal 26 personen gehouden, die veel informatie en ook ideeën hebben opgeleverd wat er in Pijnacker-Nootdorp nog verder gedaan zou kunnen worden aan eenzaamheidsbestrijding. Van deze interviews hebben we een samenvattende rapportage gemaakt.  Op basis van de interviews hebben we samen met de gemeente en vertegenwoordigers van de ouderenbonden op 8 oktober 2014 een brede bijeenkomst gehouden waarop de resultaten van de interviews zijn voorgelegd en ideeën besproken om de bestrijding van eenzaamheid in Pijnacker-Nootdorp een nieuwe impuls te geven.

1.4

Leeswijzer Hoofdstuk twee bevat de factsheet over eenzaamheid in Pijnacker-Nootdorp en Haaglanden. Hoofdstuk drie biedt de resultaten van de interviewronde. Hoofdstuk vier bevat het verslag van de conferentie en hoofdstuk vijf sluit af met conclusies en aanbevelingen.


2

Feiten over eenzaamheid in Pijnacker-Nootdorp en Haaglanden

2.1

Inleiding Eenzaamheid is een persoonlijke, subjectieve ervaring en treedt op als er een verschil is tussen de sociale relaties die iemand heeft en relaties zoals die persoon zich die wenst. Hierbij gaat het niet zozeer om het ontbreken van het aantal sociale contacten als wel om een gemis aan de kwaliteit daarvan. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen emotionele eenzaamheid, waarbij vooral diepgang in de contacten wordt gemist en sociale eenzaamheid, waarbij met name dagelijkse contacten ontbreken. Geschat wordt dat 20% van de bevolking zich af en toe eenzaam voelt en 10% vaak. Er zijn zeer uiteenlopende oorzaken van eenzaamheid. Een heel belangrijke is het ontbreken of wegvallen van directe verwanten: ouders, partners en kinderen. Een andere belangrijke oorzaak is het optreden van psychische en lichamelijke chronische ziekten. Een derde belangrijke oorzaak is het verlies of de afwezigheid van een baan. Ten slotte kan ook verandering van woonomgeving een oorzaak van vereenzaming zijn (Van Tilburg, De Jong-Gierveld 2007). Eenzaamheid is een verschijnsel van alle tijden: het hoort bij de ‘condition humaine’ en er zijn geen aanwijzingen dat men vroeger meer of minder eenzaam was. Er is wel een relatie met het type samenleving. Een open samenleving zal minder eenzaamheid kennen dan een gesloten of repressieve samenleving. Vooral onder totalitaire regimes was de eenzaamheid groot, omdat het vertrouwen in de samenleving en de medemens zo laag was (Ahrendt 1973). Hoewel eenzaamheid bij alle bevolkingsgroepen en leeftijden voorkomt, zijn er wel wat verschillen. Het beeld in de samenleving bestaat dat ouderen vaker eenzaam zijn dan andere leeftijdsgroepen. Om deze redenen maakt de PCO in Pijnacker-Nootdorp zich zorgen of het eenzaamheidsprobleem in de komende jaren niet flink zal toenemen, niet alleen als gevolg van het toenemende aantal ouderen, maar ook door het steeds langer thuis blijven wonen van ouderen. Omdat eenzaamheid een belangrijke belemmering voor sociale participatie is en bovendien tot gezondheidsproblemen zoals depressie en psychosomatische klachten kan leiden, verdient dit beleidsmatige aandacht van de gemeente, vanuit zowel de optiek van de Wmo als de Wet collectieve preventie volksgezondheid (Wcpv). In deze factsheet wordt een schatting gemaakt van de omvang van het probleem van eenzame ouderen in Pijnacker-Nootdorp en wat de vooruitzichten zijn voor de komende jaren, gegeven allerlei beleidsontwikkelingen.


2.2

Eenzaamheid: de cijfers Er zijn enkele cijferbronnen beschikbaar die iets zeggen over eenzaamheid onder ouderen in Pijnacker-Nootdorp. De eerste bron is die van het Signalerend Huisbezoek (SHB). Het SHB is tot 2007 jaarlijks uitgevoerd in Pijnacker-Nootdorp. Bij de laatste bezoekronde van het SHB in Pijnacker, afgenomen onder 83 ouderen, bleek dat 95% van de ondervraagden tevreden was met de sociale contacten, 13% zich af en toe eenzaam voelde en 2% zich vaak eenzaam voelde. Omgerekend naar het huidige aantal inwoners van 75 jaar en ouder gaat het dan om ongeveer vijftig ouderen die zich vaak eenzaam voelen. Wanneer dit vergeleken wordt met alle ouderen uit Zuid-Holland die deelnemen aan het SHB, blijkt dat Pijnacker-Nootdorp onder het gemiddelde ligt. Het provinciale gemiddelde voor de sterk eenzame ouderen ligt al een aantal jaren rond de 5%. Uit een analyse van de cijfers van het SHB in Zoetermeer blijkt dat het percentage eenzame ouderen gedurende meerdere jaren vrij stabiel blijft en dat de eenzaamheid onder alleenwonende ouderen en onder vrouwen beduidend groter is. De tweede bron is die van de gezondheidsenquête van de GGD. Deze vindt om de paar jaar plaats onder een steekproef van de bevolking. De resultaten zijn opgenomen in de Sociale Barometer op de website van het Tympaan Instituut. In 2012 heeft de GGD Haaglanden in de Gezondheidsmonitor gevraagd naar de aanwezigheid van eenzaamheidsgevoelens. Dit levert de volgende cijfers op: gemeente

matig tot ernstig eenzaam

(zeer) ernstig eenzaam

19-64 jaar

65+

totaal 19+

19-64 jaar

65+

totaal 19+

delft

36,2%

47,9%

38,2%

10,6%

8,0%

10,2%

den haag

44,9%

48,9%

45,6%

14,2%

12,1%

13,8%

leidschendam-voorburg

28,3%

44,9%

32,7%

7,5%

8,8%

7,8%

midden-delfland

26,9%

45,5%

30,6%

4,1%

8,0%

4,9%

pijnacker-nootdorp

31,9%

36,8%

32,7%

4,1%

8,1%

4,8%

rijswijk

43,9%

47,1%

44,8%

13,2%

9,3%

12,1%

wassenaar

29,8%

44,1%

34,1%

5,3%

6,2%

5,5%

westland

31,1%

42,1%

33,4%

5,9%

5,3%

5,8%

zoetermeer

37,1%

43,5%

38,3%

10,0%

8,9%

9,8%

Uit deze tabel blijkt dat de eenzaamheid in Pijnacker-Nootdorp, vergeleken met de andere regiogemeenten, in de middenmoot zit als het gaat om eenzaamheid. In 2012 omschreef 8,1 % van de 65-plussers zich als (zeer) ernstig eenzaam, dit komt neer op ongeveer 500 ouderen. Wanneer ook de matig eenzame ouderen meegenomen worden, komen er nog eens 2.400 ouderen bij die (af en toe) te kampen hebben met eenzaamheid. Tevens blijkt uit deze tabel een zekere samenhang tussen eenzaamheid en mate van verstedelijking: hoe meer verstedelijkt (en groter) een gemeente is, hoe groter de eenzaamheid. De toenemende verstedelijking van Pijnacker-Nootdorp zou daarom wellicht op termijn meer eenzaamheid met zich mee kunnen brengen. De derde bron is landelijk onderzoek. Daaruit is gebleken dat ongeveer 30% van de bevolking eenzaam is 20% af en toe en 10% sterk eenzaam (Van Tilburg, De Jong-Gierveld 2007). Deze percentages verschillen echter voor afzonderlijke leeftijdscategorieën, geslachten en huishoudenssituaties. Hieronder worden de percentages sterk eenzamen gegeven van de verschillende groepen ouderen:


burgerlijke staat

mannen

vrouwen

50-64 jaar

65-74 jaar

75-90 jaar

50-64 jaar

65-74 jaar

75-90 jaar

vrijgezel

14

11

11

16

13

12

gehuwd

6

5

5

7

6

5

gescheiden

23

18

-

26

21

-

verweduwd

16

13

12

19

15

14

Opvallend hierbij is dat sterke eenzaamheid zich vooral voordoet bij jongere ouderen, in het bijzonder bij gescheiden ouderen en daarbij weer wat sterker bij vrouwen dan bij mannen. Deze eenzaamheid kan van voorbijgaande aard zijn, samenhangend met de specifieke levensfase. Verder blijken gehuwde ouderen het minst eenzaam en lijkt eenzaamheid eerder af te nemen dan toe te nemen bij het klimmen der jaren. Dit pleit ervoor om bij de beschouwing van eenzaamheid onder ouderen ook de jongere doelgroepen mee te nemen. Uitgaande van het aantal 50-plussers in Pijnacker-Nootdorp in 2013 en een gemiddelde van 10% sterk eenzame mensen, kan dan gesteld worden dat er naar schatting ruim 1.500 ouderen van 50 jaar en ouder sterk eenzaam zijn.

2.3

Eenzaamheid en het scheiden van wonen en zorg Eenzaamheid bij ouderen wordt nogal eens in verband gebracht met het ‘verdwijnen van de verzorgingshuizen’. Verzorgingshuizen hebben sinds de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol gespeeld bij de huisvesting van ouderen, ook vanwege het grote woningtekort in het land. Sinds de jaren zeventig van de 20e eeuw is er echter een onomkeerbare trend ingezet om de trek naar de verzorgingshuizen in te dammen. Dit heeft geresulteerd in een grote afname van verzorgingshuizen en verzorgingshuisplaatsen. Een verzorgingshuis is een plaats geworden voor zeer zorgbehoevende, veelal zeer oude ouderen met een gemiddelde verblijfsduur van twee jaar (Actiz). Het spreekt vanzelf dat er dan beduidend minder gelegenheid is voor het opbouwen van nieuwe contacten. Dat men dan minder eenzaam zou zijn in een verzorgingshuis lijkt een mythe. Uit een recent onderzoek bleek dat 20 tot 40% van de bewoners van een verzorgingshuis zich eenzaam voelt (BTSG). De trend naar zo lang mogelijk thuis wonen heeft in 2013 een sterke impuls gekregen door het landelijke beleid van scheiden van wonen en zorg. Daarbij wordt voor mensen met een lichtere zorgvraag de wooncomponent uit de AWBZ gehaald en worden (delen van) de zorg overgeheveld naar de Wmo in het kader van de decentralisatie-operaties. Voor zover verzorgingshuizen nog zullen bestaan, ontwikkelen zij zich tot centra voor zeer intensieve zorg, vergelijkbaar met verpleeghuizen of tot wooncentra voor ouderen. In de thuissituatie zal een groter beroep moeten worden gedaan op mantelzorgers en vrijwilligers. Het Tympaan Instituut heeft de algemene gevolgen van het scheiden van wonen en zorg op een rijtje gezet (Van Essen, Ligtvoet-Janssen 2014). Twee gevolgen zullen zijn dat de druk op de mantelzorg en behoefte aan contactmogelijkheden aan huis en in de buurt zullen toenemen om eenzaamheid te voorkomen. De uitdaging is om de mantelzorgondersteuning en contactmogelijkheden in de buurt te optimaliseren, zodat het inderdaad mogelijk is om thuis te blijven. Een ander mogelijk negatief gevolg van het scheiden van wonen en zorg is de financiële druk die ontstaat, omdat ouderen meer zelf zullen moeten gaan betalen voor de huisvestingscomponent. Daardoor blijft er minder over voor bijvoorbeeld het onderhouden van sociale contacten, uitstapjes, abonnementen en dergelijke. Ook dat kan bijdragen aan meer eenzaamheidsgevoelens. Uit een recente enquête onder het Senioren-


panel Zuid-Holland blijkt dat 47% van de ouderen bang is om te vereenzamen als gevolg van de veranderingen in de zorg1. Nu al geeft 10% van de ondervraagde ouderen aan dat men meer behoefte heeft aan bezoek dan men krijgt. Op basis van het Ramingsmodel Wonen met Zorg (RWZ) van het Tympaan Instituut is een factsheet gemaakt voor de regio Haaglanden met een schatting van het aantal ouderen dat te maken krijgt met scheiding van wonen met zorg (Van Essen, Ligtvoet-Janssen 2013). Uit deze factsheet blijkt dat de kern Pijnacker een van de sterkst vergrijsde en vergrijzende delen van de regio is. Tot 2025 zal het aantal 65-plussers bijna verdubbelen. Daardoor zullen er in 2025 waarschijnlijk rond 600 ouderen meer dan nu in de thuissituatie moeten worden verzorgd als gevolg van het nieuwe beleid (Tympaan Instituut). Het is niet gezegd dat deze ouderen meer risico op vereenzaming lopen dan wanneer zij in een verzorgingshuis zouden zijn opgenomen, maar het is wel een doelgroep met een verhoogd risico op vereenzaming vanwege de verminderde mogelijkheden om het huis uit te komen.

2.4

Andere ontwikkelingen van belang voor eenzaamheid Behalve de beleidsontwikkeling naar scheiden van wonen en zorg zijn er nog andere ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op eenzaamheidsgevoelens. Aan de positieve kant staat in ieder geval het gegeven dat het verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen steeds kleiner aan het worden is. In 30 jaar is het verschil teruggelopen van 6,7 naar 3,7 jaar en zal nog verder teruglopen naar 2,8 jaar. Dat betekent relatief minder alleenstaande en verweduwde oudere vrouwen. Ook positief is het nog steeds stijgende gemiddelde opleidingsniveau van ouderen (CBS). Ouderen lopen daarmee hun achterstand op andere bevolkingsgroepen in. Mensen met een hogere opleiding hebben gemiddeld een groter netwerk, dus minder risico op vereenzaming. Voor zover het gaat om gezonde jaren kan ook de nog steeds toenemende levensverwachting een rol spelen bij het tegengaan van eenzaamheid, omdat het dan meer de moeite loont om op latere leeftijd nog te investeren in het onderhouden en aangaan van sociale contacten (Nationaal Kompas Volksgezondheid). Voor zover een toenemende levensverwachting gepaard gaat met meer chronische ziekten, levert het natuurlijk meer risico op vereenzaming op. In de toekomst zal een groter deel van de ouderen dan nu nog werkzaam zijn door het optrekken van de pensioengerechtigde leeftijd. In het algemeen geldt dat een baan preventief kan werken tegen eenzaamheid, uiteraard wel op voorwaarde dat iemand het naar zijn zin heeft. Leeftijdsbewust personeelsbeleid speelt daarbij een cruciale rol. Positief kan ook zijn de toegenomen mogelijkheden van de sociale media. Sociale media bieden een kans om contacten te leggen met andere mensen zonder ze fysiek te moeten opzoeken. Er zijn reeds verschillende projecten in het land waarbij chronisch zieken, gehandicapten en ouderen geleerd wordt om sociale media te gebruiken voor het leggen van contacten. Tijdens een groot onderzoek naar de effectiviteit van maatregelen tegen eenzaamheid is aangetoond dat een dergelijke aanpak inderdaad succesvol is (Fokkema, Van Tilburg 2006). Hoewel ouderen nog een achterstand hebben op de digitale snelweg, lopen

1

Resultaten enquête Seniorenpanel Zuid-Holland naar zelfstandig thuiswonen, ongepubliceerd.


zij dat snel in: tussen 2006 en 2010 was het aantal 75-plussers in Zoetermeer dat gebruikmaakt van internet toegenomen van 22 naar 38% (Van der Heide, De Wit 2011). In 2007 was het percentage ouderen in Pijnacker-Nootdorp die gebruikmaakte van internet en email 34% (De Kuyper 2007). Uit een recente enquête onder het Seniorenpanel Zuid-Holland blijkt dat bijna 80% zich voortbeweegt op de digitale snelweg door middel van desktopcomputer, tablet of smartphone2. Een ontwikkeling die eenzaamheid mogelijk kan verergeren is het nog steeds toenemende aantal scheidingen (Nationaal Kompas Volksgezondheid). Een scheiding is een van de grootste veroorzakers van eenzaamheid. Het effect van een scheiding zal des te groter zijn naarmate men ouder wordt, omdat de impact op het sociale netwerk dan groter is en de kansen op een nieuwe partner kleiner.

2.5

Conclusies De schattingen over het aantal eenzame ouderen in Pijnacker-Nootdorp hangen af van wat men onder ouderen verstaat. Het kan daardoor uiteenlopen van enkele tientallen 75plussers tot ruim 2.400 ouderen boven de 65 jaar. Er is geen directe relatie tussen leeftijd en eenzaamheid: eenzaamheid lijkt eerder juist af te nemen met het klimmen der jaren. Daar staat tegenover dat de hardnekkigheid van de eenzaamheid wel toeneemt met het ouder worden, omdat de kansen om er iets aan te doen steeds kleiner worden. De gevolgen van scheiden van wonen en zorg en langer thuis wonen van ouderen kunnen zijn dat in Pijnacker-Nootdorp naar schatting 600 ouderen meer dan nu in de komende jaren langer zelfstandig zullen blijven wonen. Deze ouderen kennen een verhoogd risico op eenzaamheid door de fysieke en psychische beperkingen die zij hebben. De druk op de mantelzorgers zal toenemen en de behoefte aan zorg en hulp aan huis ook. Tevens kan de toegenomen financiële druk op deze ouderen ertoe leiden dat zij meer geïsoleerd raken. Naast het scheiden van wonen en zorg zijn er andere ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige eenzaamheidsproblematiek. Aan de positieve kant staan het teruglopende verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen, het toegenomen opleidingsniveau van ouderen, de toegenomen arbeidsparticipatie van ouderen en de mogelijkheden van social media. Aan de negatieve kant staan de toename van chronische ziekten bij een toegenomen levensverwachting en het toenemende aantal scheidingen. Voor een effectieve aanpak van eenzaamheid lijkt het zinvol om de doelgroep van eenzaamheidsbestrijding breed te kiezen en voornamelijk jongere ouderen bewust te maken van de noodzaak het sociale netwerk op orde te houden of te krijgen. Dan kan ook ingespeeld worden op mogelijke toekomstige ontwikkelingen

2

Tympaan Instituut, ongepubliceerde enquêteresultaten Seniorenpanel Zuid-Holland.



3

Resultaten en analyse inter-

viewronde en analyse

3.1

Inleiding In de periode april/mei 2014 hebben Tympaan Instituut en JSO interviews gehouden met 26 vertegenwoordigers van professionele en vrijwilligersorganisaties in Pijnacker-Nootdorp over het onderwerp eenzaamheid onder ouderen. De volgende vragen stonden centraal: 1 Kunt u iets vertellen over uw organisatie? 2 Hoe groot denkt u dat het eenzaamheidsprobleem onder ouderen in Pijnacker-Nootdorp is? 3 Wat doet uw organisatie op het gebied van eenzaamheidsbestrijding? 4 Met wie werkt u daarbij samen? 5 Wat denkt u dat er nog zou kunnen of moeten gebeuren in Pijnacker-Nootdorp om eenzaamheid onder ouderen aan te pakken? 6 Wat zou uw organisatie daaraan kunnen of willen bijdragen?

3.2

Respons Er hebben 10 interviews plaatsgevonden, waar in totaal 26 personen aan hebben deelgenomen. De volgende organisaties hebben meegedaan:  Ouderenbonden ANBO, KBO en PCOB  SWOP en het Steunpunt Mantelzorg daarvan  Kerken in Pijnacker-Nootdorp  Rode Kruis  De Zonnebloem  Bibliotheek Oostland  Pieter van Foreest  Buurtzorg  Kwadraad

3.3

Omvang van de eenzaamheid Bijna iedereen vangt wel eens, direct of indirect, signalen op van eenzame mensen. Schattingen lopen uiteen van enkele tientallen tot wellicht honderden. Veel wordt ook opgemerkt dat de ‘echt eenzame ouderen’ niet in het vizier zijn. Als specifieke risicogroepen worden genoemd:  mensen die moeilijk contact maken;  mensen met financiële problematiek;  mantelzorgers van chronisch zieke ouderen op het moment dat blijkt dat er geen verbetering zal komen;  chronisch zieke ouderen met mobiliteitsproblemen;




‘ontheemde’ ouderen: ouderen die vanwege de nabijheid van hun kinderen in PijnackerNootdorp komen wonen, ofschoon zij daar niemand kennen;  ouderen met een klein netwerk;  ouderen in Pijnacker meer dan in Nootdorp;  alleenstaande ouderen;  alleenstaande oudere mannen;  ouderen in de rouw;  ouderen ‘van buiten’. Verschillende organisaties maken zich zorgen over de toekomst als ouderen noodgedwongen langer thuis moeten blijven.

3.4

Huidig aanbod eenzaamheidsbestrijding Het bestrijden van eenzaamheid wordt op dit moment op drie manieren gedaan:  Georganiseerde ontmoetingsmogelijkheden en sociale activiteiten. o In Pijnacker wordt dat door 11 organisaties gedaan: Steunpunt Mantelzorg, SWOP, Bibliotheek, Pieter van Foreest, Rode Kruis, De Zonnebloem, ANBO, KBO, PCOB, Protestantse Kerk Nederland (PKN) Pijnacker en Rooms-katholieke kerk Pijnacker. Deels zijn deze activiteiten voor een specifieke doelgroep, deels voor iedereen. Er is dus overlap in de activiteiten en het bereik. Sommige activiteiten, zoals fietsen en jeu de boulesdagen, hebben een recreatief karakter met als nevendoel ontmoeting, andere, zoals de ontmoetingsochtenden van de kerk, hebben expliciet als doel de ontmoeting met elkaar. o In Nootdorp wordt dat door 10 organisaties gedaan: Steunpunt Mantelzorg, SWOP, Pieter van Foreest, Rode Kruis, De Zonnebloem, Buurtzorg, ANBO, KBO, PCOB en PKN Nootdorp. Deels zijn deze activiteiten voor een specifieke doelgroep, deels voor iedereen. Er is dus overlap in de activiteiten en het bereik.  Individuele bezoeken en gesprekken. o In Pijnacker wordt dat door 7 organisaties gedaan: Kwadraad, Steunpunt Mantelzorg, SWOP, Rode Kruis, De Zonnebloem, PKN Pijnacker en RK kerk Pijnacker. Deels zijn deze activiteiten voor een specifieke doelgroep, deels voor iedereen. Er is dus overlap in de activiteiten en het bereik. o In Nootdorp wordt dat door 5 organisaties gedaan: Steunpunt Mantelzorg, SWOP, Rode Kruis, De Zonnebloem en PKN Nootdorp. Deels zijn deze activiteiten voor een specifieke doelgroep, deels voor iedereen. Er is dus overlap in de activiteiten en het bereik.  Particuliere initiatieven. o Er zijn her en der particuliere initiatieven, die deels door de bestaande organisaties worden ondersteund, zoals de leesclubjes die door de bibliotheek worden ondersteund of de koffieochtenden in Nootdorp.


3.5

Versterking eenzaamheidsbestrijding Om de huidige bestrijding van de eenzaamheid te versterken zijn de volgende voorstellen gedaan:  Samenwerking. In 7 van de 10 interviews is gepleit voor meer samenwerking tussen professionele- en vrijwilligersorganisaties. Op de volgende punten zou meer samengewerkt kunnen en moeten worden: o beter uitwisselen van signalen van eenzaamheid; o sneller en gerichter naar elkaar doorverwijzen als dat nodig is; o de overlap en dubbelingen bij het aanbod tegengaan, diversiteit bevorderen; o intensievere samenwerking rond het herkennen van eenzaamheid. De samenwerking moet zo veel mogelijk op wijk- of zelfs complexniveau vorm krijgen. Een instrument daarvoor kunnen de sociale wijkteams zijn. De partners die hierbij betrokken moeten worden zijn in ieder geval de geïnterviewde organisaties, maar ook de huisartsen en wellicht nog meer organisaties. De geïnterviewde organisaties hebben alle aangegeven mee te willen denken over meer samenwerking.  Voorlichting, informatie en bewustwording. In 6 interviews is gepleit voor meer informatie en voorlichting. Dit kan gaan over het volgende: o Betere en gerichtere informatie over het aanbod aan activiteiten, bijvoorbeeld via een portalsite voor vakanties en dergelijke. o Informatie en voorlichting gericht op jongere ouderen om hen bewust te maken van de noodzaak van het onderhouden van sociale contacten, al dan niet via maatschappelijke organisaties en (leden van) ouderenbonden. o Voorlichting en informatie voor de gehele bevolking over de noodzaak en het belang van omkijken naar elkaar. Tegelijk ook bewustwording van en respect voor de eigen keuzen die mensen maken om alleen te willen zijn. o Deskundigheidsbevordering voor vrijwilligers en professionals, bijvoorbeeld rondom meer luisterende en zingevende methodieken in plaats van stimulerende. De gemeente wordt met name een belangrijke rol toegedicht als het gaat om voorlichting en informatie over eenzaamheid.  Het bereiken van eenzame ouderen. Hoewel al veel gedaan wordt voor eenzame ouderen blijft het een uitdaging om ouderen te bereiken die nu misschien over het hoofd worden gezien, zo bleek in 5 interviews. Hieromtrent zijn enkele suggesties gedaan: o gericht huisbezoek, wellicht complexgewijs; o het scannen van eigen straten en buurten op eenzame ouderen via de honderden vrijwilligers die er zijn; o het doornemen van huisartsendossiers; o betere structurering van bestaande bezoekdiensten.  Het ontwikkelen van nieuwe initiatieven. o Hoewel al veel gedaan wordt op het gebied van eenzaamheid, zijn er toch verschillende suggesties gedaan om nieuwe initiatieven te starten: o het organiseren van spreekuren van bijvoorbeeld SWOP of Kwadraad in verzorgingshuizen of andere wooncomplexen van ouderen; o het breder inzetten van bestaande methoden zoals de Sociale Netwerk Strategieën; o het ontwikkelen van nieuwe wijkcentra met een brede geriatrische deskundigheid; o nieuwe eetgroepen;


themabijeenkomsten rond zingeving in de wijken; financiering voor vrijwilligers die eenzame ouderen mee willen nemen met uitstapjes; welzijn op recept via de huisartsen; een laagdrempelige ontmoetingsfunctie in Nootdorp. Overigens is ook één keer opgemerkt dat bestaande initiatieven, zoals de koffieochtenden in Nootdorp, vooral ruim de tijd moeten krijgen om zich te bewijzen. Dus geen oude schoenen weggooien voordat je nieuwe hebt.  Andere doelgroepen. Ten slotte zijn nog de volgende specifieke doelgroepen genoemd die niet vergeten zouden moeten worden: o mantelzorgers, met name van chronisch zieke ouderen; o laaggeletterden in een sociaal isolement; o allochtone ouderen. o o o o

3.6

Analyse Hoewel er zowel in Pijnacker als in Nootdorp meerdere activiteiten zijn die kunnen bijdragen aan het terugdringen van eenzaamheid en hoewel men niet de indruk heeft dat het probleem op grote schaal voorkomt, bestaat toch het gevoel dat er nog wel een tandje bijgezet kan worden. Er is dus draagvlak voor uitbreiding van de activiteiten en wel langs de volgende lijnen:  In 7 van de 10 interviews is gepleit voor meer samenwerking tussen professionele en vrijwilligersorganisaties.  In 6 interviews is gepleit voor meer informatie en voorlichting.  Hoewel al veel gedaan wordt voor eenzame ouderen blijft het een uitdaging om ouderen te bereiken die nu misschien over het hoofd worden gezien, zo bleek in 5 interviews.  Ten slotte zijn er ook diverse suggesties gedaan voor het ontwikkelen van nieuwe initiatieven en is aandacht gevraagd voor enkele specifieke doelgroepen die niet vergeten zouden moeten worden.


4

Bijeenkomst 8 oktober 2014: een impressie Op basis van de interviews zoals in het vorige hoofdstuk beschreven hebben we als vervolgstap besloten een nieuwe bijeenkomst te organiseren waarop we de resultaten uit de interviews konden terugkoppelen en we de ideeën voor het vervolg konden bespreken. Deze bijeenkomst heeft plaatsgevonden op 8 oktober 2014, een week na de Week van de Eenzaamheid. Op deze dag kwamen ruim 60 professionals, vrijwilligers en burgers uit PijnackerNootdorp bijeen in de Ontmoetingskerk Pijnacker om kennis en ervaringen uit te wisselen rond het thema eenzaamheid en sociaal isolement onder ouderen. Onderstaand een korte impressie van deze bijeenkomst, de opbrengsten ervan en de stappen voor een vervolg. Tijdens deze middag zijn verschillende presentaties gehouden, waarna men in workshops met concrete thema’s aan de slag is gegaan.

4.1

Presentaties Presentatie Cijfers en uitkomsten van de interviewronde Allereerst is stilgestaan bij de cijfers. Wat zijn de aantallen ouderen in Pijnacker-Nootdorp die zich eenzaam voelen? Om hoeveel mensen gaat het nu precies? Uit de gegevens van GGD-onderzoek blijkt dat circa 400 ouderen van 65 jaar en ouder zich eenzaam voelen. (Meer informatie is te vinden in de factsheet eenzaamheid bij ouderen die alle deelnemers hebben ontvangen en is opgenomen in hoofdstuk 2). Vanuit de gehouden interviewronde (zie hoofdstuk 3) onder een tiental betrokken organisaties in Pijnacker-Nootdorp, blijkt dat men een aantal knelpunten ervaart in het signaleren en bereiken van eenzame ouderen, ook de samenwerking tussen organisaties onderling en andere initiatieven kan verbeterd worden. Er is veel draagvlak bij alle betrokkenen om meer gezamenlijk op te trekken.

Presentatie Inspirerende voorbeelden van activiteiten Tijdens deze presentatie zijn er voorbeelden uit het land en uit Pijnacker-Nootdorp gepresenteerd voor een aanpak van eenzaamheid. De activiteiten die men kan inzetten zijn gericht op:  eenzamen zelf;  omgeving van mensen die eenzaam zijn (vrijwilligers, professionals, netwerk);  samenleving;  structuren. Er is kort stilgestaan bij hoe de voorbeelden op praktische wijze vertaald kunnen worden naar Pijnacker-Nootdorp. Wat kan men nu al zelf oppakken?!


Als mooi voorbeeld uit de eigen Gemeente, werd de aanpak in Klapwijk toegelicht door Jos Arends: wat je in buurtverband met elkaar kan oppakken is een eye-opener Naar een methodiek Buurttalent en buurtkracht in beeld: In Klapwijk is met een aantal initiatiefnemers een vragenlijst opgesteld en huis-aan-huis verspreid. Deze vragenlijst ging onder meer in op wat mensen zouden kunnen en willen betekenen voor hun buurt. En ook of mensen mogelijk vragen of behoeften hadden waar andere buurtbewoners iets in zouden kunnen betekenen. Er was een zeer hoge respons van 60%. Met de uitkomsten is men aan de slag gegaan en dit heeft geleid tot vorming van een netwerk van contactpersonen per straat. Op dit moment worden stappen gezet om vraag en aanbod aan elkaar te koppelen. Dit initiatief is vanuit burgerkracht ontstaan en daar is men erg trots op. Het biedt een structuur waarin meer onderlinge betrokkenheid en hulp mogelijk is.

4.2

Workshops Workshop Samenwerken rond informatievoorziening In deze workshop zijn de deelnemers aan de slag gegaan om te verkennen welke behoeften er liggen aan meer samenwerking in de informatievoorziening. Hoe kan men meer samenwerken in communicatie over activiteiten en aanbod? Vanuit verschillende perspectieven heeft men naar dit vraagstuk gekeken. Het verbeteren van en meer bekendheid geven aan de evenementenkalender is een van de actiepunten.

Workshop Herkennen en bereiken eenzame ouderen Binnen deze workshop zijn de deelnemers aan de slag gegaan met de vraag hoe eenzame ouderen beter herkend en bereikt kunnen worden. Eerst is gekeken hoeveel eenzame ouderen ieder zelf kent in zijn of haar straat. En of men zelf deze ouderen weleens heeft aangesproken? In samenspraak zijn diverse actiepunten benoemd om eenzame ouderen beter te leren herkennen en beter met hen in gesprek te kunnen gaan. Denk daarbij aan: helderheid waar signalen neergelegd kunnen worden; elkaar beter kennen om goed te kunnen doorverwijzen: goede gespreksvaardigheden, het opzetten van een buurtscan en sportverenigingen een rol geven.

Workshop Netwerken Centraal in deze workshop stond bewustwording van het eigen netwerk. Wie zitten er allemaal in je netwerk? Wie zit er in de binnenste ring en wie staat iets verder van je af? Hoeveel mensen heb je in je netwerk waarmee je al je zorgen kan delen en bespreken? Mensen meer bewust maken van het belang van ieders eigen netwerk, en het belang van het netwerk goed te onderhouden kan preventief werken. Mensen ondersteunen in het (leren) onderhouden en uitbreiden van hun netwerk kan bijdragen aan het voorkomen van eenzaamheidsgevoelens of deze juist beter bespreekbaar te kunnen maken in het netwerk.

Workshop Zingeving In deze workshop is men aan de slag gegaan met zingevingsvragen. Wat is voor jou het belangrijkste in het leven? En als dat wegvalt, wat blijft er dan over? Maar ook: mag een mens eenzaam zijn? Kan men daar ook kracht uit halen of is het alleen maar negatief? Anita Bos, humanisticus gaf aan dat je niet zo snel je eigen normen over eenzaamheid kunt vertalen naar een ander. Soms verkeer je in een fase dat je meer reflecteert, minder actief wilt zijn.


De aanwezigen werden ook uitgedaagd zelf eens te kijken naar hun top tien, zaken die het meest belangrijk zijn en zin geven aan het leven. Anita Bos gaf aan dat je als 85-jarige, een ander en vaak erg uitgekleed lijstje krijgt. Je kunt dingen niet meer, bijvoorbeeld tuinieren, reizen of andere hobbies uitoefenen, veel vrienden en familie leven niet meer, misschien deed je veel aan sport, was je getrouwd enzovoorts. Deze oefening was voor de aanwezigen een eye-opener. Contact met andere mensen of iets betekenen voor een ander, is soms het enige wat nog zin geeft aan het leven.

4.3

Opbrengsten van de bijeenkomst Er zijn veel concrete ideeën en actiepunten opgehaald waarmee men in Pijnacker-Nootdorp aan de slag zou willen gaan. Hieronder een weergave:  Elke maand een stukje over eenzaamheid in de plaatselijke krant (Telstar/Nootdorp Nu) plaatsen.  Elke maand bij een van de organisaties langsgaan voor een aansprekend verhaal/voorbeeld.  In nieuwsbrieven van organisaties meer aandacht voor eenzaamheid. ‘Mogelijk eens een oproep van: Wilt u contact?’.  Verbeteren samenwerking. Men wil elkaar kennen en beschikken over een lijst met namen en contactpersonen.  De bezoekgroepen PKN Nootdorp en de Rooms-katholieke kerk willen nader met elkaar kennismaken.  De signaleringskaart eenzaamheid verspreiden. Gezamenlijk als handvat gaan benutten.  Behoefte aan handvatten voor gespreksvoering (‘Hoe doe je dat nou?’).  Buurtzorg en PKN willen iets organiseren rond training gespreksvoering (van onbewust onbekwaam naar bewust bekwaam handelen).  Rode Kruis wil aan de slag met een buurtscan zelfredzaamheid en noemt telefooncirkel ook als instrument voor contact.  Buurtzorg heeft het idee om met sportverenigingen aan de slag te gaan zodat oud-leden (die mogelijk eenzaam zijn) betrokken blijven of dat bestuursleden op bezoek gaan bij deze oud-leden.  Een schoolproject van jongeren met ouderen (computertraining, i-pad, skypen).  Levensboeken: In het populaire project Levensboeken van de Vrijwilligerscentrale worden oudere inwoners gekoppeld aan een jongere vrijwilliger die hun levensverhaal opschrijft in een boek.  Klapwijk als model uitrollen in meerdere wijken/buurten.  Preventie, belang van netwerken, je kunt niet vroeg genoeg beginnen.  Rol evenementenkalender kan worden versterkt (niet iedereen kent deze).  Bibliotheek wil zich richten op laaggeletterden in isolement; bibliotheek kan mogelijk dienen als ontmoetingsplek.

4.4

Reactie wethouder en vervolg Wethouder B. Minderhoud geeft aan zeer geïnteresseerd te hebben geluisterd en het heel bijzonder te vinden dat er zoveel betrokkenheid is bij deze problematiek door de maatschappelijke organisaties. Preventie van eenzaamheid en bewustwording van het belang van het eigen netwerk zou eigenlijk al op jonge leeftijd moeten beginnen.


Voor het vervolg wordt een werkgroep opgericht die de verschillende actiepunten verder gaat uitwerken. De bedoeling is nadrukkelijk dat het initiatief bij de lokale spelers blijft liggen. Vanuit provinciale middelen is er de mogelijkheid voor ondersteuning daarbij in 2015. Uit de evaluatie van de middag blijkt dat de bijeenkomst als geslaagd is beoordeeld.


5

Conclusies en vervolg

5.1

Wat is de omvang van de eenzaamheid onder ouderen in Pijnacker-Nootdorp? De schattingen over het aantal eenzame ouderen in Pijnacker-Nootdorp hangen af van wat men onder ouderen verstaat. Het kan daardoor uiteenlopen van enkele tientallen 75plussers tot ruim 2.400 ouderen boven de 65 jaar. Er is geen directe relatie tussen leeftijd en eenzaamheid: eenzaamheid lijkt eerder juist af te nemen met het klimmen der jaren. Daar staat tegenover dat de hardnekkigheid van de eenzaamheid wel toeneemt met het ouder worden, omdat de kansen om er iets aan te doen steeds kleiner worden. Binnen de regio neemt Pijnacker-Nootdorp een middenpositie in als het gaat om eenzaamheid: er zijn minder eenzame ouderen dan in sterk verstedelijkte gemeenten, maar meer dan in plattelandsgemeenten. De gevolgen van scheiden van wonen en zorg en langer thuis wonen van ouderen kunnen zijn dat naar schatting 600 ouderen meer dan nu in de komende jaren langer zelfstandig zullen blijven wonen. Deze ouderen kennen een verhoogd risico op eenzaamheid door de fysieke en psychische beperkingen die zij hebben. De druk op de mantelzorgers zal toenemen en de behoefte aan zorg en hulp aan huis ook. Tevens kan de toegenomen financiële druk op deze ouderen ertoe leiden dat zij meer geïsoleerd raken. Naast het scheiden van wonen en zorg zijn er andere ontwikkelingen die van invloed zijn op toekomstige eenzaamheidsproblematiek. Aan de positieve kant staan het teruglopende verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen, het toegenomen opleidingsniveau van ouderen, de toegenomen arbeidsparticipatie van ouderen en de mogelijkheden van social media. Aan de negatieve kant staan de toename van chronische ziekten bij een toegenomen levensverwachting en het toenemende aantal scheidingen. Voor een effectieve aanpak van eenzaamheid lijkt het zinvol om de doelgroep van eenzaamheidsbestrijding breed te kiezen en met name jongere ouderen bewust te maken van de noodzaak het sociale netwerk op orde te houden of te krijgen. Dan kan ook ingespeeld worden op mogelijke toekomstige ontwikkelingen.

5.2

Wat is het aanbod aan eenzaamheidsbestrijding in Pijnacker-Nootdorp? Het bestrijden van eenzaamheid wordt op dit moment op drie manieren gedaan:  Georganiseerde ontmoetingsmogelijkheden en sociale activiteiten. o In Pijnacker wordt dat door 11 organisaties gedaan. Sommige activiteiten, zoals fietsen en jeu de boulesdagen, hebben een recreatief karakter met als nevendoel ontmoeting, andere, zoals de ontmoetingsochtenden van de kerk, hebben expliciet als doel de ontmoeting met elkaar. o In Nootdorp wordt dat door 10 organisaties gedaan.  Individuele bezoeken en gesprekken. o In Pijnacker wordt dat door 7 organisaties gedaan. o In Nootdorp wordt dat door 5 organisaties gedaan.




Particuliere initiatieven. o Er zijn her en der particuliere initiatieven, die deels door de bestaande organisaties worden ondersteund, zoals de leesclubjes die door de bibliotheek worden ondersteund of de koffieochtenden in Nootdorp. Deels zijn deze activiteiten voor een specifieke doelgroep, deels voor iedereen. Er is dus overlap in de activiteiten en het bereik.

5.3

Hoe kan de eenzaamheidsbestrijding in PijnackerNootdorp worden versterkt? Om de huidige bestrijding van de eenzaamheid te versterken zijn de volgende voorstellen gedaan:  Meer samenwerking tussen professionele- en vrijwilligersorganisaties. Op de volgende punten zou meer samengewerkt kunnen en moeten worden: o beter uitwisselen van signalen van eenzaamheid; o sneller en gerichter naar elkaar doorverwijzen als dat nodig is; o de overlap en dubbelingen bij het aanbod tegengaan, diversiteit bevorderen; o intensievere samenwerking rond het herkennen van eenzaamheid.  Meer informatie en voorlichting. Dit kan gaan over het volgende: o betere en gerichtere informatie over het aanbod aan activiteiten; o informatie en voorlichting gericht op jongere ouderen om hen bewust te maken van de noodzaak van het onderhouden van sociale contacten; o voorlichting en informatie voor de gehele bevolking over de noodzaak en het belang van omkijken naar elkaar; o deskundigheidsbevordering voor vrijwilligers en professionals, bijvoorbeeld rondom meer luisterende en zingevende methodieken in plaats van stimulerende.  Meer aandacht besteden aan het bereiken van ouderen die nu misschien over het hoofd worden gezien.  Het starten van nieuwe initiatieven. Overigens is ook één keer opgemerkt dat bestaande initiatieven, zoals de koffieochtenden in Nootdorp, vooral ruim de tijd moeten krijgen om zich te bewijzen.  Aandacht voor specifieke, andere doelgroepen: o mantelzorgers, met name van chronisch zieke ouderen; o laaggeletterden in een sociaal isolement; o allochtone ouderen. Op de conferentie van 8 oktober 2014 zijn veel concrete ideeën en actiepunten opgehaald waarmee men in Pijnacker-Nootdorp aan de slag zou willen gaan. Hieronder een weergave:  Elke maand een stukje over eenzaamheid in de plaatselijke krant (Telstar/Nootdorp Nu) plaatsen.  Elk maand bij een van de organisaties langsgaan voor een aansprekend verhaal/voorbeeld.  In nieuwsbrieven van organisaties meer aandacht voor eenzaamheid. ‘Mogelijk eens een oproep van: Wilt u contact?’.  Verbeteren samenwerking. Men wil elkaar kennen en beschikken over een lijst met namen en contactpersonen.  De bezoekgroepen PKN Nootdorp en de Rooms-katholieke kerk willen nader met elkaar kennis maken.  De signaleringskaart eenzaamheid verspreiden. Gezamenlijk als handvat gaan benutten.


   

 

   

Behoefte aan handvatten voor gespreksvoering (‘Hoe doe je dat nou?’). Buurtzorg en PKN willen iets organiseren rond training gespreksvoering (van onbewust onbekwaam naar bewust bekwaam handelen) Rode Kruis wil aan de slag met een buurtscan zelfredzaamheid en noemt telefooncirkel ook als instrument voor contact. Buurtzorg heeft het idee om met sportverenigingen aan de slag te gaan zodat oudleden (die mogelijk eenzaam zijn) betrokken blijven of dat bestuursleden op bezoek gaan bij deze oud-leden. Een schoolproject van jongeren met ouderen (computertraining, i-pad, skypen). Levensboeken: In het populaire project Levensboeken van de Vrijwilligerscentrale worden oudere inwoners gekoppeld aan een jongere vrijwilliger die hun levensverhaal opschrijft in een boek. Klapwijk als model uitrollen in meerdere wijken/buurten. Preventie, belang van netwerken, je kunt niet vroeg genoeg beginnen. Rol evenementenkalender kan worden versterkt (niet iedereen kent deze), Bibliotheek wil zich richten op laaggeletterden in isolement; bibliotheek kan mogelijk dienen als ontmoetingsplek.

In de workshops op 8 oktober is gewerkt aan bewustwording van en uitwisseling tussen deelnemers: wat speelt er, hoe zie ik het/hoe ervaar ik het, onderwerp dichtbij ieder zelf gehouden, herkenning. Deelnemers het zelf laten ervaren is belangrijk (teken je eigen netwerk; hoeveel mensen ken jij in je straat die mogelijk eenzaam zijn en heb je daarop ook iets ondernomen?; Mag je eenzaam zijn?, heb oog voor ander perspectief; welke behoefte aan informatie is er vanuit verschillende invalshoeken (klant, burger, organisatie)? De conclusie is dat er nog veel valt te leren. Daarbij is het volgende opgemerkt:  Handelingsverlegenheid: men vindt het lastig het gesprek aan te gaan.  Er is ook vraagverlegenheid, hulp en/of aandacht vragen is moeilijk.  Er is behoefte aan helderheid en routing waar signalen neergelegd kunnen worden.  Er is veel behoefte aan gesprekstechnieken, handvatten voor betere signalering en herkenning.  Klapwijk: wat kun je in wijk/buurtverband met elkaar oppakken is een eye-opener.  Er wordt al best veel gedaan, maar ieder voor zijn eigen club.  Er is draagvlak en bereidheid om samen dingen op te pakken.

5.4

Vervolg voor het jaar 2015 De opbrengt van de conferentie op 8 oktober is besproken met de gemeente en de initiatiefnemers vanuit de ouderenorganisaties. Daar is gekozen om in 2015 een vervolg te geven aan de activiteiten langs de volgende lijnen: 1 Maken van een toolkit met ideeën en handvatten voor het bestrijden van eenzaamheid. 2 Het oprichten van een klankbordgroep of werkgroep voor het bestrijden van eenzaamheid (‘lokale coalitie erbij’). 3 Het inventariseren en afstemmen van het aanbod aan activiteiten en het verbeteren van de communicatie over de activiteiten door middel van sociale wijkprofielen. 4 Het monitoren van het bereik van eenzame ouderen en het effect van de inspanningen. 5 Het verbreden van de activiteiten naar de doelgroep mantelzorgers.


LLiteratuur Schriftelijke documentatie Ahrendt H. On the origins of totalitarianism. Houghton Mifflin Harcourt, 1973. Essen AM van, Ligtvoet-Janssen MGA. Gevolgen scheiden van wonen en zorg Haaglanden 2013-2015. Den Haag: Tympaan Instituut, 2014. Fokkema T, Tilburg T van. Aanpak van eenzaamheid: helpt het? Den Haag: NIDI, 2006. Heide W van der, Wit JP de. Analyse signalerend huisbezoek Zoetermeer 2009 en 2010. Den Haag: Tympaan Instituut, 2011. Kuyper R de. Tabellenboek signalerend huisbezoek Pijnacker-Nootdorp. Den Haag: Tympaan Instituut, 2007. Ligtvoet-Janssen MGA, Nienhuis T. Blik op: verbinden van wonen en zorg. Den Haag: Tympaan Instituut, 2013. Tilburg T van, Jong-Gierveld J de (red.). Zicht op eenzaamheid. Achtergronden, oorzaken en aanpak. Assen: Van Gorcum, 2007.

Websites actiz.nl

Actiz

btsg.nl

BTSG

cbs.nl

Centraal Bureau voor de Statistiek

nationaalkompas.nl

Nationaal Kompas Volksgezondheid

ris-zh.nl/socialebarometer

Sociale Barometer

tympaan.nl

Tympaan Instituut


juni H.A. Doelman-van Geest, J.P. de Wit (Tympaan Instituut), L. Meijerink, M. Postma (JSO) Tympaan Instituut

Recommend Documents