voorjaar 2013
Gas geven. In business, zorg, MVO en innovatie
‘Japanse’ sushi uit Nederlandse viskweek
Ziggo Dome groeit door
Verkoop biologisch bier stijgt
Doorbraak voor patienten met zeer veel pijn
Water koelt grote gebouwen
Van bedrijventerreinen, s cheepswe
rven en
conta in
erter min als
We scoren samen
13079
Dura Vermeer is een topspeler in de ontwikkeling en realisatie van complexe civiele werken. We hebben alle disciplines in huis en kunnen projecten integraal uitvoeren. Van bedrijventerreinen, scheepswerven en containerterminals tot tankfundaties en waterberging. Dit doen wij met een basis van bijna 160 jaar ervaring in de bouw, infrastructuur en engineering. Het vizier gericht op veiligheid, flexibiliteit, samenwerking, duurzaamheid en innovatie. Dura Vermeer scoort samen met u op ieder project. www.duravermeer.nl/industrie 2
tot tan kfu n
dat ie
se nw ate rbe
rg ing
voorjaar 2013
Gas geven. In business, zorg, MVO en innovatie
NieuwsFlow • UMCG geeft lachgas, ook voor thuis 10 • Eigenwijs Ziggo Dome is meteen een hit 20 • Milieuprijzen voor ziekenhuizen 18 • Doorbraak voor patiënten met zeer veel pijn 10 • CO2-netwerk van Botlek naar kassen krijgt impuls 30
Achtergronden • A-merken doen airco de deur uit 26 • 30 miljoen Europeanen hebben zeldzame ziekte 8 • Sushi uit Nederland; viskweek biedt perspectief 12 • Biologisch bier groeit in krimpende markt 4 • Complexe zorg aan huis, dat vergt nogal wat 25
Linde • Gastcolumn directeur Linde Healthcare 25 • Beurs & congres 30 • Over Linde: activiteiten, websites, social media 31
Colofon
Internationale registratie door de Koninklijke Bibliotheek: ISSN 1872-2288. Jaargang 12
Hoofdredactie Jurjen de Jong Communicatie, Amstelveen +31 (0)20 641 39 37
[email protected], www.dejongcom.nl Redactie dr. ir. Peter Ripson Ing. Pieter Vogelaar Marjolein van Westrenen
Papier: FSC 100% recycled. Inkt: gebaseerd op plantaardige technologie, vrij van minerale olie.
Secretariaat/abonnementen/informatie Linde Gas Benelux Afd. Communicatie, Postbus 78, 3100 AB Schiedam +31 (0)10 246 14 10
[email protected]
Vormgeving Jurjen de Jong Communicatie Cover: Rob Maan BNO
Flow geeft individuen en organisaties de ruimte voor het delen van hun inzichten en visies. Die komen uiteraard voor rekening van de geinterviewde(n) en/of de auteur(s) zelf. Zij staan los van de eventuele mening van (onderdelen van) The Linde Group.
Productie Jurjen de Jong Communicatie
We hebben geprobeerd houders van copyright op beeldmateriaal te achterhalen.
Opmaak/litho/druk Verhagen Grafische Media, Veldhoven
Overname van artikelen en/of afbeeldingen uit Flow is uitsluitend toegestaan na toestemming.
3
Biologisch bier groeit Familiebedrijf ziet 15 jaar duurzaamheid beloond
In de directiekamer in Gulpen hangt die ochtend een gespannen sfeer. Vanmiddag gaat het gebeuren. Dan komen de Kamerleden van links, midden en rechts praten over de accijns. Op 250 kilometer van Den Haag. Wat wordt de voornaamste boodschap van directeur Halmans? ‘Nederland verhoogt de accijns keer op keer. De verschillen met België en Duitsland zijn nu heel groot. De volgende accijnsverhoging is al aangekondigd. Als die doorgaat,
De Benelux is een thuismarkt voor de drie grootste bierproducenten ter wereld. Maar zij weten de dalende bierconsumptie niet te stuiten. En wat doet het kleine Gulpener? Groeien; jaar in jaar uit. Albert Heijn en Jumbo verkopen nu hun biologische biersoorten. Het volgende
betalen we hier straks vier keer zoveel accijns als in Duitsland en twee keer zoveel als in België. Gevolg is dat er een heel illegaal circuit ontstaat. Er zijn de laatste jaren net over de grens, in Duitsland, een aantal groothandels gevestigd die zich puur op Nederland richten. De verleiding voor de Nederlandse horeca is heel groot om daar het veel goedkopere bier in te slaan. Daarmee duiken ze onder de accijns- en btw-betalingen door. Dat kost de Nederlandse overheid geld, in plaats van dat het 4
iets oplevert. Die horecaondernemingen laten op de gevel nog wel het Nederlandse biermerk staan en misleiden dus ook de consument. En het is niet eerlijk tegenover de horecazaken die alles wel volgens de regels doen.’ Traffic builder ‘Daarnaast heb je de supermarkten. Daar is bier een traffic builder. Als de plannen doorgaan is een kratje bier in Nederland straks vijf euro duurder dan in Duitsland. Mensen zullen dan
in krimpende markt doel van Gulpener: accijnsverschillen met België en Duitsland verkleinen. Die zouden een averechts effect hebben en zelfs illegaliteit in de hand werken. Krasse taal. Reden voor een delegatie uit de Tweede Kamer om af te reizen naar Zuid-Limburg. door Jurjen de Jong, foto’s Rob Oostwegel
Van de hopoogst maken ze op de biologische boerderij van Roger Wouters in Reijmerstok (ZuidLimburg) altijd een feest. Medewerkers van Gulpener, hun familie, vrienden, relaties, klanten en ondernemers oogsten mee, allemaal op vrijwillige basis.
nog vaker die kratjes in het buurland gaan kopen. En als ze dan toch in de supermarkt zijn, daar ook andere boodschappen gaan doen. Dat gebeurt nu ook al. Zo’n accijnsverhoging heeft dus veel averechtse effecten.’ Voordat de Haagse delegatie zal arriveren, schuift een andere bijzondere groep aan tafel: Alfa, Budels en Lindeboom. Kleine zelfstandige brouwerijen uit het zuiden, die ook meedoen aan deze anti-accijnslobby. De andere brouwerijen van enige omvang zijn opgekocht, zoals Brand
en De Ridder door Heineken. Die zijn niet uitgenodigd. Zij hebben nu eenmaal niet Limburg als thuismarkt, dus treft accijnsverhoging hen niet in die mate als de vier van deze actie. Wat moeten we ons concreet voorstellen bij het effect van accijnsverhoging op Gulpener? Halmans: ‘Een brouwerij is kapitaalsintensief. Onze winst gaat terug naar het bedrijf, niet naar de aandeelhouder, de familie. Op jaarbasis investeren 5
wij zo’n twee miljoen. We hebben net een nieuwe gistinstallatie gebouwd. We gaan een nieuw leidingnet aanleggen. Er komt een nieuwe fustenlijn. Maar dat vraagt eerst een uitbreiding van het gebouw. We willen de CO2-uitstoot, die vrijkomt tijdens de bierproductie, verminderen. Dat kan door af te vangen, maar daar hebben we dure apparatuur voor nodig. En dan zijn er nog externe investeringen, zoals tapinstallaties en koelingen. Als de accijnzen nog verder omhoog-
gaan, neemt onze winst af en kunnen we die investeringen niet doen. Zo komen we in een negatieve spiraal. Dat is echt een bedreiging.’ Duurzaamheid is nu een hoeksteen bij jullie. Wanneer kwam het idee om die kant op te gaan? Halmans: ‘Zo’n jaar of vijftien geleden begon de toenmalige directeuraandeelhouder over stoppen. Paul Rutten, lid van de familie die dit bedrijf oprichtte in 1825. Dat was een moment om stil te staan bij onze visie. Hoe willen we verder? Wat past bij onze cultuur en wat zien we gebeuren in de wereld? Ook toen waren er plofkippen, bovendien dioxinekippen en de Brent Spar. Onze conclusie was: wij hebben als brouwerij van nature een relatie met
Halmans leidt bedrijf van familie Rutten Gulpener is volledig in handen van de familie Rutten. Nadat directeur Paul Rutten tien jaar geleden met pensioen ging, werkte er een tijd lang geen Rutten meer in het bedrijf. John Halmans is directeur sinds 2003, ‘op voorwaarde dat het bedrijf niet klaargemaakt zou worden voor verkoop.’ Halmans heeft altijd bij Gulpener gewerkt. Hij begon op de administratie; tijdens zijn loopbaan deed hij de NIMA-opleiding en studeerde bedrijfskunde. Over anderhalf jaar gaat hij met pensioen. Inmiddels zijn er weer twee Ruttens. Jan-Paul Rutten wordt over anderhalf jaar directeur. Hij is zich nu aan het inwerken en heeft daarvoor zijn baan als chirurg opgegeven. Maartje Rutten verzorgt sinds kort communicatie en marketing; zij werkte onder meer bij de branchevereniging van brouwers en in de regio Amsterdam in luxe hotels en de communicatiebranche. Halmans: ‘Beiden zijn aangenomen op hun capaciteiten, niet vanwege hun achternaam. In een familiebedrijf is een grote loyaliteit. Dat brengt met zich mee dat mensen niet gaan jobhoppen. Een gevaar daarvan is natuurlijk wel dat mensen verstarren. Daarom zorgen we er bewust voor dat iedereen flexibel blijft.’
De biermarkt Voor de drie grootste spelers op de wereldwijde biermarkt is de Benelux een thuismarkt: • AB InBev, grootste brouwerijketen ter wereld, met onder andere het Duitse Beck’s (125 landen), Hoegaarden, Jupiler en Stella Artois (80 landen). Hoofdkantoor in Leuven. Omzet in 2011: kleine 30 miljard euro. • SabMiller met onder andere Grolsch. Hoofdkantoor in Londen; opgericht in Zuid-Afrika. Omzet in 2011: ruim 21 miljard euro. • Heineken met ook Amstel en het Limburgse Brand. Actief in 178 landen. Omzet in 2011: ruim 17 miljard euro. (De omzetcijfers van de wereldspelers zijn inmiddels gewijzigd door internationale overnames.) Kleine zelfstandige bierbrouwers in Nederland zijn: Alfa, Budels, Gulpener en Lindeboom. Daarnaast zijn er vele tientallen brouwerijen alleen (zeer) lokaal actief.
6
de omgeving, laten we daar meer inhoud aan geven. Dat is een langetermijntraject, maar dat past ook bij een familiebedrijf. We hoefden hier niet binnen een dag al opbrengst uit te genereren. Dit was nog ver voor de tijd dat “groen” in de mode was. Toen ik dit onderwerp destijds in de branche aankaartte, werd er meewarig gelachen. En wie toen lachten, zijn uit dit vak verdwenen. Inmiddels is de bierbrouwerij een van de duurzaamste bedrijfstakken in Nederland. En daar ben ik alleen maar blij om. Wij willen juist onze omgeving en de branche inspireren en de noodzaak laten inzien van een duurzame weg.’ Intussen zijn er ook wedstrijden: welk merk het duurzaamst is. Grolsch staat bovenaan. Halmans: ‘Dat komt doordat het vooral een technische beoordeling is. Die gaat bijvoorbeeld over water- en energieverbruik en de hoeveelheid afval. Grote brouwers winnen dat altijd van ons, vanwege de schaalgrootte en doordat ze (hoofdzakelijk) maar één biersoort maken. Grolsch produceert geen biologische bieren. Dat past ook niet bij hun filosofie. Maar ik vind het wel heel
Gulpener feiten en cijfers Oprichting: 1825 Omzet: 16 miljoen euro Accijnzen: 3 miljoen/jaar Investering: 2 miljoen/jaar Afzet Gulpener: al vijf jaar op rij groei, in 2012: 3,8% Afzet Nederlandse biermarkt: daling, in 2012: 1,2% Gulpener heeft zo’n 1.600 afnemers in de horeca in het hele land, waaronder: WTC Rotterdam, Muziekgebouw aan het IJ, het Danstheater (Den Haag), tot op Schiermonnikoog.
goed wat ze doen. Qua inkoop van ingrediënten zijn we wel nummer één. En op technisch gebied scoren we van de kleine brouwers het hoogst. Iedereen is nu bezig met technische duurzaamheid. Maar wij vinden maatschappelijke duurzaamheid belangrijker. Daarin zijn wij koploper. Daar proberen we iedere dag handen en voeten aan te geven.’ Wat is dat dan: ‘maatschappelijke duurzaamheid’? Halmans: ‘Dat draait om de rol die je bedrijf speelt in de samenleving. Of het puur om winstmaximalisatie gaat, of dat je je verantwoordelijk voelt voor de samenleving. Er zijn vier boeren die voor ons de gerst telen op basis van milieukeur of ecologische principes. De meerkosten betalen wij. We hebben een eigen biologische hoptuin, die we door een tuinder laten bewerken. Op deze manier inspireren we ook bedrijven om ons heen om biologisch te gaan werken. We hadden al veel eerder meer biologisch bier kunnen maken, maar voor ons was het een eis dat de grondstoffen uit de streek komen. De boeren profiteren daar ook van; die krijgen een stukje zekerheid. En we hebben hier vlakbij een bos
aangeplant. De bomen nemen CO2 op, dus zo compenseren we onze CO2-uitstoot gedeeltelijk. En we leveren daarmee een stukje natuur. Een ander aspect van duurzaamheid is dat je langdurig werkt met dezelfde leveranciers. Als er wederzijds vertrouwen is, hoef je ook niet te gaan shoppen. Er kloppen hier wel bedrijven aan die ons graag iets willen leveren. Die vinden het vreemd dat wij zo vasthouden aan dezelfde leveranciers. Maar dan zeggen wij: “We zijn te-vre-den!”’ Gulpener wil de Randstad veroveren, maar daar hebben ze nog nooit van dat bos gehoord. Die boeren rond Gulpen kennen ze evenmin. Halmans: ‘Ik wil helemaal niets veroveren. Het is zelfs nog “erger”; we hebben niet eens een doelgroep. We werken vanuit onze eigen waarden. De mensen die ons bier kopen, zijn mensen die kiezen voor kwaliteit. Ik denk dat we in een samenleving terecht zijn gekomen waar langzaamaan de kwaliteit het gaat winnen van de kwantiteit. Zeker als het om eten en drinken gaat. Misschien geldt dat maar voor twintig procent van de bevolking, maar het is wel een stijgende lijn.
De biermarkt daalt al jaren, maar Gulpener stijgt in liters en in euro’s. Er zijn klanten die willen kopen bij bedrijven waar het niet alleen gaat om kortetermijnwinsten, maar om een visie op mens en milieu en om hoogwaardige producten. Deze klanten vind je niet in een bepaalde groep, maar ze zien in het merk Gulpener wel een toegevoegde waarde. Kleine brouwers zorgen voor diversiteit, voor smaakbeleving. Alleen Gulpener heeft al zestien soorten, terwijl de grote merken zich tot een of twee soorten beperken, wat natuurlijk scheelt in de kosten. Gulpener zal nooit de goedkoopste zijn. Dus klanten die puur voor de prijs gaan, vallen af.’ Jullie biologische bier ligt inmiddels in het schap van Albert Heijn, bij sommige filialen zelfs al in diverse smaken. Halmans: ‘Dit is ook het resultaat van een beleid dat we vijftien jaar geleden hebben ingezet. Onlangs hadden we een bijeenkomst bij Albert Heijn in een volle zaal. Kregen we opeens de prijs voor hun meest duurzame leverancier.’
Nadere informatie
FOTO: HANS DE LIJSER
Linde levert CO2 voor bier en fris aan producenten en horeca, dat voldoet aan de strengste eisen van de foodsector, in cilinders, vaten en bulktanks. Zie ook het artikel over Ziggo Dome en pag. 31.
Tafel bovenin WTC Rotterdam, dat diverse soorten Gulpener schenkt.
7
Meer over Gulpener: het dikke magazine Puurzaam, opdetoekomst.nl, gulpener.nl, Facebook en twitter.
Dertig miljoen Europeanen hebben zeldzame ziekte, maar... Nee, die ziekte doet er commercieel niet toe Die ziekte? Veel te weinig patiënten. Commercieel niet interessant om medicijnen voor te ontwikkelen. Genezen? Reken daar niet op. Dertig miljoen Europeanen hebben een zeldzame ziekte, onder wie een miljoen Nederlanders. Zij voelen zich regelmatig in de kou staan en hebben zich verenigd. Wereldwijd, Europees, per land en per ziekte. Ze willen aandacht van politiek en media. Beleid. Fondswerving. En daar zit nu beweging in.
FOTO: ANP
door Jurjen de Jong
Op Europees niveau is een doel gesteld: in 2020 van alle zes- à achtduizend zeldzame ziekten een diagnose. En voor tweehonderd ook een therapie. Daar is 38 miljoen euro voor beschikbaar (International Rare Diseases Consortium). Elk jaar is er de wereldwijde Zeldzame Ziekten Dag (Rare Disease Day). Een van de doelen: media-aandacht krijgen. Maar de media pikken het nauwelijks op. In Nederland probeert het Zeldzame Ziekten Fonds aandacht te trekken met maar liefst drie ambassadeurs: ex-Bond-girl Daphne Deckers, ex-Formule 1-coureur Gijs van Lennep en ondernemer/miljardair John Fentener van Vlissingen. Onverwachte hulp kwam vorig jaar van prinses Máxima. Zij zwom mee bij een zwemmanifestatie door de Amsterdamse grachten. Een actie die aandacht vroeg voor de spierziekte ALS. Maar wie neemt het op voor mensen met bijvoorbeeld Angelman-syndroom, cardiomyopathie, de ziekte van Kawasaki of neuralgische amyotrofie? Het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) trekt zich het lot aan van de mensen die lijden aan de huidziekte EB. Op die zeldzame ziekte zoomen we in dit artikel in. Wat is EB? Wat bereikt Groningen tot nu toe? Een EB-patiënt vertelt wat hij concreet merkt van de vorderingen.
Máxima vraagt aandacht voor ALS.
88
Vlinderziekte (EB); levensbedreigende huidaandoening Huid bestaat uit verschillende lagen. Die sluiten normaliter nauw op elkaar aan en zijn aan elkaar gehecht. Maar niet bij mensen met ‘vlinderziekte’, officieel ‘epidermolysis bullosa’ (EB). Bij hen is de hechting tussen de lagen verstoord. Door de wrijving op de huid vormen de ‘loszittende’ huidlagen blaren en ontvellingen. Dat is in de praktijk ernstiger dan het toch al klinkt. Er zijn ongeveer 25 verschillende vormen van EB. Twee van die vormen
zijn levensbedreigend; de kinderen die daarmee worden geboren, overlijden voordat ze een jaar oud zijn. De overige vormen van EB kunnen heel ernstig zijn, maar ze zijn niet onmiddellijk levensbedreigend. Toch haalt ruim de helft van de patiënten de volwassenheid niet. Mensen die aan een ernstige vorm van EB lijden krijgen vaak ook huidkanker, en dat is dan een heel agressieve vorm van huidkanker. Die patiënten overlijden meestal
vlinderkind.nl
tussen hun twintigste en veertigste jaar. Mensen met een matig ernstige vorm van EB kunnen wel tachtig jaar worden. Maar ze hebben wel iedere dag van die tachtig jaar verband om. Dus bij veel vormen van EB heeft de patiënt wel een levensverwachting, maar met heel veel beperkingen, pijn en jeuk. Verminkingen komen ook voor. Dat noemen we dan dystrofische EB. Daarbij hoort onder meer dat de vingers van de handen geheel of gedeeltelijk samengroeien. Daardoor krijgt de zieke een soort klomphand. De vingers zijn er wel en ze zijn ook zichtbaar op een röntgenfoto, maar ze zijn via de huid met elkaar vergroeid. Die vergroeiing vindt niet alleen plaats bij de handen, maar ook in de mond en soms ook bij ledematen, waardoor mensen bijvoorbeeld hun armen niet goed kunnen bewegen of krom gaan lopen. Overal in de huid vinden dan samentrekkingen plaats. Er is geen medicijn of behandelmethode tegen EB, onder meer omdat deze ziekte commercieel niet interessant is. En dat heeft weer te maken met het feit dat relatief weinig mensen EB hebben: wereldwijd bijna 320.000.
Zo leven de 320.000 EB-patiënten Wereldwijd komt EB voor bij 1 op de 22.000 mensen. Dat betekent dat er in totaal bijna 320.000 mensen aan de ziekte lijden. Ongeveer 1 op 10.000 baby’s wordt geboren met EB. In Nederland gaat het om zo’n 20 kinderen per jaar. Op dit moment leven in Nederland ongeveer 750 mensen met deze zogeheten ‘vlinderziekte’. EB is niet besmettelijk. De aandoening is erfelijk, maar de meeste ouders weten niet dat ze drager zijn. Het leven van EB-patiënten kent veel beperkingen (hoewel de ernst van patiënt tot patiënt verschilt): • Dagelijkse handelingen als lopen, fietsen of douchen kunnen pijnlijk en schadelijk zijn. Soms is lopen of fietsen onmogelijk.
• EB-patiënten hebben extreem snel last van huidirritatie, blaren en wonden. • Er is voortdurend gevaar van infecties en complicaties. • Patiënten moeten niet-schurende kleding en aangepaste schoenen dragen. • Gewone verbandmiddelen zijn niet bruikbaar. Een normale pleister zou bij verwijdering huid lostrekken. • De verbandwissel met badbeurt, die vaak om de dag plaatsvindt, is voor veel patiënten een terugkerende hel. Ondanks pijnbestrijding blijft dit een heel pijnlijke procedure. Het Centrum voor Blaarziekten van het UMCG is voor EB-patiënten een 9 9
belangrijke strohalm. Het centrum bestaat uit zo’n 25 specialisten en onderzoekers en is opgericht door de Groningse dermatoloog professor M.F. Jonkman. Met zijn team begeleidt hij zo’n 500 EB-patiënten uit binnenen buitenland. Zij hebben veel kennis over de ziekte en doen onderzoek naar therapieën die de ziekte kunnen stoppen of vertragen. Zo onderzoekt het UMCG samen met het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht een innovatieve vorm van stamceltherapie voor kinderen met een ernstige vorm van EB. In de toekomst wordt het daardoor misschien ooit mogelijk om de ziekte zelf te bestrijden.
UMCG geeft lachgas, De pijnlijke huidziekte EB is niet te genezen. Wat wel kan, is de pijn verlichten. Specialisten in Groningen boeken daar vooruitgang mee. Een nieuwe ontwikkeling is het gebruik van lachgas. Opmerkelijk, want Nederland was juist bezig om lachgas uit te bannen. Een patiënt en een verpleegkundig specialist vertellen over hun ervaringen met dit gas. door Benne Holwerda
‘EB-patiënten moeten dagelijks of om de dag verbonden worden,’ zegt verpleegkundig specialist in opleiding José Duipmans van het Centrum voor Blaarziekten van het UMC Groningen. Wonden worden daarbij schoongemaakt om infecties te voorkomen. Als er al infecties zijn, is het zaak die meteen te behandelen. Daarna kan er weer nieuw verband op. Zo’n behandeling duurt vaak wel drie uur. De meeste patiënten doen het thuis en hebben daarvoor intensieve zorg nodig. ‘Voorlopig is EB nog ongeneeslijk,’ zegt Duipmans. ‘Alles wat we kunnen doen, is gericht op de symptomen. Pijn bestrijden is een belangrijk deel van onze zorg.’ Medicinale cannabis Twee pijnartsen van het Centrum voor Blaarziekten in Groningen begeleiden alle EB-patiënten. Zij bestrijden de pijn met allerlei
medicamenten, variërend van paracetamol tot morfine. Er zijn zelfs EB-patiënten die medicinale cannabis gebruiken. En sinds ongeveer een jaar werkt Groningen met lachgas. ‘Eigenlijk is dat helemaal geen innovatie,’ zegt José Duipmans. ‘Vroeger werd lachgas veel gebruikt in ziekenhuizen en tandartspraktijken. Omdat enige tijd gedacht werd dat lachgas
onze patiënten met EB. Het voordeel van lachgas is dat de gebruiker in een ontspannen toestand komt, in een soort roes eigenlijk, terwijl hij of zij toch niet helemaal weg is. Patiënten die lachgas gebruiken, kunnen tijdens de behandeling gewoon vragen beantwoorden. Achteraf weten ze alleen vaak niet meer precies wat er gebeurd is. Hun bewustzijn komt op een lager niveau, maar wordt niet uitgeschakeld.’ Rustig zijn helpt Dennis Parlevliet (19) is de eerste EB-patiënt in Nederland die thuis lachgas gebruikt. EB betekent voor hem ‘pijn en jeuk, de hele dag door. Ik kan me niet herinneren dat het ooit anders was.’ De momenten dat zijn verband gewisseld moet worden, om de dag zo ongeveer, noemt hij ‘een hel’. Een verbandwissel duurt
Dennis, 19 jaar: ‘Bevalt beter dan morfine’ schadelijk was voor degenen die ermee moesten werken, is het vrijwel uit de medische wereld verdwenen. Maar die schadelijke effecten zijn nooit aangetoond. Daarom wordt er de laatste tijd weer naar lachgas gekeken. Dat is goed nieuws voor
FOTO: FRESCO FOTOGRAFIE
10
tweeënhalf tot drie uur. Meestal doet Dennis’ moeder het, soms is er verpleegkundige hulp. Juist die verbandwissels zijn door het gebruik van lachgas veel minder onaangenaam geworden, vertelt Dennis. ‘Wij gebruiken het lachgas bij het “uitpakken”. Dat is het pijnlijkste gedeelte van een verbandwissel, want het verband zit vaak vastgeplakt aan de wonden. Het gebruik van lachgas werkt ontspannend en pijnstillend. Het helpt me om tijdens het uitpakken rustig te zijn en goed op mijn ademhaling te letten. Omdat ik rustiger ben, heb ik minder last van de pijn en is het voor de behandelaar prettiger. Echt leuk zal het nooit worden, dat verbinden blijft gewoon heel vervelend. Maar het is te doen.’ Bij de les blijven Voordat Dennis lachgas thuis kon gebruiken, hebben hij en zijn moeder eerst geoefend op de poli van het
ook voor thuis
Wat doen zorgverzekeraars? Het gebruik van lachgas buiten de operatiekamer als middel voor pijnbestrijding is niet wijdverbreid.
Het UMCG inventariseert op dit moment welke voorzieningen getroffen moeten worden om het gas veilig in te kunnen zetten. Er zijn een paar praktische zaken die geregeld moeten worden. De afzuiging bijvoorbeeld, en de opleiding van personeel. In een thuissituatie kan de afzuiging overigens heel eenvoudig zijn: met een flexibele slang door het raam naar buiten. Onzeker is nog of de zorgverzekeraars lachgas in het basispakket zullen opnemen. José Duipmans is er heel stellig over: ‘Ik zou het een enorme aanvulling vinden als veel meer patiënten thuis lachgas kunnen gaan gebruiken. Angst en stress doen iets met een lijf. Het grote voordeel van lachgas is dat je niet alleen de pijn bestrijdt, maar ook de angst voor de pijn. Kinderen en volwassenen die vaak pijn hebben, wennen daar nooit aan. Het werkt juist omgekeerd: ze gaan anticiperen op de pijn die komt. Ze worden gespannen en hebben daardoor juist meer last van de pijn. Zo wordt er heel wat afgeleden. Als je met eenvoudige middelen een enorme stressfactor kunt weghalen, betekent dat een flinke verbetering van de levenskwaliteit.’
N2O direct bij uitademen afbreekbaar in N2 en O2
‘Lachgas bestrijdt pijn en angst’
José Duipmans Opleidingen: longfunctielaborant, HBO verpleegkunde, verplegingswetenschappen RUG, verpleegkundig specialist i.o. Werk: longfunctie-assistent UMCG, Projectbureau ziekenhuisverplaatste zorg, verpleegkundig specialist bij het Centrum voor Blaarziekten UMCG
Nadere informatie
Het gebruik van lachgas in de zorg is de gewoonste zaak van de wereld. Alleen in Nederland was het jaren in de ban. Het keert nu geleidelijk terug bij de behandeling van kinderen en bij bevallingen. Sommige artsen promoten deze comeback (zoals dr. Piet Leroy, staflid MUMC) en de inspectie (IGZ) werkt eraan mee. Het gaat overigens altijd om lachgas dat voor de helft verdund is met zuurstof. Dan nog is het niet gezond om de hele dag in een verhoogde concentratie lachgas te verblijven. Je moet het goed afzuigen. Het is een broeikasgas, dus zomaar naar buiten blazen is niet ideaal. Het beste is direct afbreken. Sinds kort is er afzuigapparatuur die lachgas (N2O) meteen na het uitademen verandert in stikstof (N2) en zuurstof (O2). De twee gassen die toch al het meest in de lucht voorkomen. Het apparaat is verrijdbaar en geluidsarm. Het MUMC heeft actief meegewerkt aan deze primeur, die is ontwikkeld door een leverancier van medicinaal lachgas, Linde Healthcare (zie pag. 31).
11
Het Nederlandse expertisecentrum voor EB, onderdeel van het UMCG, heeft financiële steun nodig van onder meer de Stichting Vlinderkind, die afhankelijk is van giften (giro 6737). Dit centrum biedt diagnostiek, behandeling en ondersteuning aan patiënten. Het doet onderzoek naar behandeling en genezing van EB, en werkt aan pijnbestrijding. Meer informatie, ook over hoe bedrijven steun kunnen verlenen: vlinderkind.nl
FOTO: PIET TOONDER, MEDISCH FOTOGRAAF UMCG
UMCG. ‘We hebben het heel rustig uitgeprobeerd,’ vertelt José Duipmans. ‘Samen met de anesthesioloog. En daarna nog een keer. Toen hadden Dennis en zijn moeder er vertrouwen in en zijn ze met de draagbare installatie naar huis gegaan.’ Dennis heeft nu ongeveer een jaar ervaring met lachgas thuis. ‘We gebruiken het eigenlijk alleen bij de verbandwissel,’ vertelt hij. ‘Toen lachgas nog niet beschikbaar was, gebruikte ik morfine. Dat werkt ook, maar morfine heeft nogal wat bijwerkingen. Je wordt er erg duf van. Volgens mij kun je lachgas gemakkelijker en langer gebruiken. Ik vind het ook prettig dat ik nog enigszins bij de les blijf. En als ik het masker afdoe, ben ik met een paar teugen lucht weer helder. Het enige nadeel is dat ik er soms milde hallucinaties van krijg. Ik zie iets voor me wat er niet is, een beetje zoals in een droom. Maar ik maak me daar eerlijk gezegd geen zorgen over. De pluspunten vind ik veel belangrijker.’
Imares Wageningen UR Werkt in opdracht van overheid (waaronder de EU) en bedrijfsleven als een contractresearchorganisatie. Gericht op toegepast ecologisch onderzoek in zee. Adviseert over duurzaam beheer en gebruik van zee- & kustgebieden. ‘Aquacultuur & visserij’ is een belangrijk expertisegebied, naast deltatechnologie, mariene ecologie, maritieme technologie, watertechnologie & -kwaliteit, en marien beleid. Feiten en cijfers (2012): • omzet 30 miljoen euro • 235 medewerkers, van wie 60% met een academische titel • 8 professoren en 3 lectoren • 30 promovendi • actief in internationale (wetenschappelijke) organisaties die zich inzetten voor behoud van vissoorten en een meer duurzame omgang met de zee Nadere info: www.imares.nl
FOTO: YOERI VAN ES
12
Yellow tail kingfish in Nederland; ideaal voor sushi.
Viskweek groeit door
en biedt perspectief Het gaat zeer goed met de viskweek. De perspectieven zijn ook uitstekend door de groei van de wereldbevolking. Tel daarbij op dat we bovendien per persoon steeds meer vis eten. Maar Nederland, met zijn imposante visindustrie, deelt amper in dit succes. Een specialist van Imares Wageningen UR legt uit dat instappen nog wel kan: ‘Kijk naar het succes van vis voor sushi uit gesloten bassins in IJmuiden.’ door Jurjen de Jong
‘De viskweek groeit snel,’ vertelt Henk van der Mheen, hoofd aquacultuur bij Imares. ‘Inmiddels is de markt van kweekvis even groot is als die van gevangen vis. Dat is in euro’s gerekend. In kilo’s geldt dat niet, doordat kwekers vooral de wat duurdere soorten kiezen. Maar binnen een paar jaar komt ook in gewicht de helft van de vis uit kweek. Wereldwijd gezien is viskweek het grootst in Azië. Binnen Europa scoort Noorwegen het hoogst. Nederland staat ver onderaan.
Dat valt op, want we hebben alles in huis om hier groot in te zijn. De vraag is: hoe realiseren we dit alsnog? En bij wie ligt de taak om dit te realiseren? Er is overleg tussen CBL (Centraal Bureau Levensmiddelenhandel), het ministerie van EZ en de wetenschap, zoals Imares, maar geen centrale regie.’ Welke vissen lenen zich voor kweek in Nederland? Van der Mheen: ‘Vooral vis die bij een wat 13
hogere temperatuur groeit, zoals paling, tilapia, Afrikaanse meerval en tropische garnalen. Want het kost veel minder om de temperatuur iets te verhogen dan om die te verlagen. Ook al zijn vissen koudbloedig, ze produceren toch warmte, er draaien pompen, er is verlichting. In combinatie met goede isolatie is maar weinig energie nodig.’ Van der Mheen legt uit dat er drie systemen zijn om vis te kweken:
• In vijvers; dat gebeurt in Afrika en China. • In kooien op zee; Noorwegen bijvoorbeeld kweekt op deze manier zalm in de fjorden. • In recirculatiesystemen; een gesloten systeem, waarbij het bedrijf het water permanent zuivert en terug naar de bassins pompt. Dat zie je in Nederland. Belangrijkste componenten hiervan zijn: pompen, filters en zuurstof. Iedere vissoort stelt zijn eigen eisen. Dat bepaalt de samenstelling van die componenten.
mest en afval in de zee rond de kooien te hoog worden. • Doordat er geen invloeden van buiten zijn, is de kans op ziektes vrijwel nihil. Er zijn nauwelijks infectiebronnen. Als je in kooien kweekt is dat anders. Daar vliegen vogels over en er zwemmen andere vissen doorheen. - De omstandigheden zijn gecontroleerd. Qua kwaliteit van het water, temperatuur, licht en voeding kun je een optimale situatie creëren. Maar recirculatiesystemen vragen een flinke investering. Kooien zijn goedkoper.
Zo’n gesloten systeem heeft verschillende voordelen. • Er komt geen vervuiling in het milieu, wat vaak een probleem is bij het kweken in kooien op zee. Daar kan de concentratie
Zo’n totaal geïsoleerd systeem lijkt overal ter wereld neergezet te kunnen worden. Kan dat bij wijze van spreken net zo goed in de Alpen? Van der Mheen: ‘In theorie wel, maar dit
FOTO: HANS DE LIJSER
Henk van der Mheen Hoofd van de afdeling Aquacultuur bij Imares, sinds 2005. Werkte hiervoor als wetenschappelijk onderzoeker bij een onderzoeksinstituut voor dierproductie, ook onderdeel van de WUR, en had diverse functies bij de FAO (Wereldvoedselorganisatie) in de Centraal Afrikaanse Republiek, Madagascar, Zambia en Zimbabwe. Opleiding: Wageningen Universiteit, aquacultuur en visserij.
14
soort systemen zijn kapitaal- en kennisintensief, en vragen een goede infrastructuur. In Nigeria bijvoorbeeld, waar gesloten systemen in gebruik zijn, is geen betrouwbare elektriciteitslevering. Ze lossen dat op met noodaggregaten, maar dat kost geld. In landen waar van oudsher veel visserij is, zoals Nederland, zie je ook een verwerkingsindustrie en een logistiek systeem voor het transport. Je kunt op een alpenwei gaan zitten, maar daar ontbreekt die visindustrie.’ Hoe komt het dat er in Nederland zo weinig kwekerijen zijn? Van der Mheen: ‘De grote investering om zoiets te ontwikkelen, speelt een rol. Wie heeft daar het geld voor? In Noorwegen, de koploper in Europa, heeft de overheid heel fors geïnvesteerd om zo’n industrie van de grond te krijgen. In Nederland is dat maar heel beperkt gedaan. Wij laten het aan de markt over. Bedrijven gaan ervoor naar de bank. Daar krijg je niet zo makkelijk wat los. Visserijen en aquacultuurbedrijven konden het afgelopen jaar wel innovatiesubsidies krijgen. Een deel van die subsidies is gebruikt om onderzoek te laten doen door ons instituut.’ Wat voor onderzoek doen jullie en wat komt daar uit? Van der Mheen: ‘Een kweker wilde op een andere vis overgaan. Zijn eerste vraag was: waar heeft de markt behoefte aan? Het moest iets zijn dat tonijn of zwaardvis zou kunnen vervangen, en dat te gebruiken is voor sushi. Daar kwam onder andere de yellowtail
Sushi komt uit bassins in IJmuiden kingfish uit. Deze soort werd al commercieel gekweekt in Australië, in kooien. De omstandigheden daar zijn natuurlijk heel anders. Je kunt dat systeem erachter dus niet kopiëren. We zochten uit of deze vis ook onder Nederlandse condities is te kweken. En bepaalden de optimale waardes van temperatuur, zout- en zuurgehalte van het water en eiwitsamenstelling van het voer. De uitkomsten waren voldoende bevredigend om een bedrijf te starten. Dat is ook gebeurd, in IJmuiden, en dat is een succes. Die firma produceert nu zo’n honderd ton en kan wel uitbreiden.’ Viskwekers hebben kennelijk geen drempel om bij een wetenschappelijke instelling als Imares aan te kloppen. Van der Mheen: ‘Deze viskweker uit IJmuiden had zelf in Wageningen gestudeerd, wat je wel vaker ziet. Maar ook met andere viskwekers is geregeld contact; we geven presentaties, zijn toegankelijk.’
Grootschalige viskweek kost ook grote hoeveelheden vis. Dat gaat op aan het voer van de vis die je uiteindelijk wilt eten. Van der Mheen: ‘Op dit punt is al veel verbeterd. Het aandeel vismeel in visvoer is sterk verminderd ten gunste van soja, granen en plantaardige olie. Maar je kunt vismeel niet onbeperkt vervangen. Vissen kunnen niet alle eiwitten uit graan of soja verteren. Dat is per vissoort verschillend. En dat is een belangrijk researchonderwerp: ontwikkelen van voer dat een grote productie geeft. Met als doelen: zorgen voor duurzaamheid en voor voer dat niet al te duur is. Vismeel is soms duurzamer dan bijvoorbeeld soja. Dat hangt onder andere af van de daarin verwerkte vissoort. Vaak zijn dat vissen waar weinig consumptiemarkt voor is. Als de populatie sardientjes heel groot is zonder dat mensen die willen eten, kun je die beter gebruiken in visvoer dan soja, waar misschien oerwoud voor gekapt wordt.’
15
Bij duurzaamheid denk je al gauw aan keurmerken. Van der Mheen: ‘Er wordt nu volop gewerkt aan een duurzaamheidslabel voor kweekvis, het ASC (Aquaculture Stewardship Council), in navolging van het label voor gevangen vis: MSC (Marine Stewardship Council). Voor gekweekte tilapia en pangasius bestaan die ASC-labels inmiddels. De yellowtail kingfish hoopt dat label over twee jaar ook te hebben.’ Twee jaar? Dat is een hele tijd! Van der Mheen: ‘Nee, dat is heel snel. Zo’n ASC-label kun je als kleine kweker sowieso niet krijgen. De meervalkwekers bijvoorbeeld hebben hiernaar gevraagd. Maar het is zo duur om zo’n proces te doorlopen, dat is alleen betaalbaar als het om heel grote aantallen gaat.’ Dat is dan wel sneu voor kleine duurzame bedrijfjes. Van der Mheen: ‘Ja, maar het WNF en het Initiatief Duurzame Handel (IDH) die achter deze keurmerken zitten, redeneren dat het belangrijk is dat grote hoeveelheden vis dit label krijgen. Voor kleintjes loont die enorme inspanning (nog) niet.’ Is er sprake van een revitalisering van de viskweek in Nederland? Van der Mheen: ‘Meervalkweek is de laatste jaren flink naar beneden gegaan. Dat is een gevolg van de geringe Europese vraag naar deze vis, in combinatie met de lage Imares Wageningen UR ziet perspectief voor intensieve tongkweek
FOTO: YOERI VAN ES
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen:
Omdat het om zoveel méér gaat dan alleen groen gras, schoon water en een blauwe hemel The Linde Group voorziet haar klanten van innovatieve, schone oplossingen met behulp van gassentechnologie. Sterker: wij willen dat onze klanten ons zien als leidend in gastoepassingen voor klimaatvriendelijke oplossingen. Dat is waarom Linde samen met haar partners, leveranciers en klanten voortdurend participeert in de meest vernieuwende ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid. Of daarin zelf het initiatief neemt. Ook met ons Product Stewardship programma. Zo werken we bijvoorbeeld mee aan initiatieven om CO₂ te hergebruiken, af te vangen of veilig op te slaan. Zijn we ambassadeur voor waterstof en LNG (vloeibaar aardgas) als schone brandstoffen. Overtuigd als we zijn van het belang van schone energiebronnen, zowel voor toekomstige generaties als voor de industrie wereldwijd. Milieu- en energievriendelijker processen. Of efficiëntere. Maar hoe dan ook duurzamer. Maatschappelijk verantwoord ondernemen gaat echter net zo goed om zakendoen op een transparante en eerlijke wijze. Zowel bij klanten als bij nieuwe leveranciers: naast prijs en kwaliteit ook beoordelen of die partners eigenlijk voldoende verantwoord te werk gaan. Linde gaat ook graag de dialoog aan met naburige bedrijven en omwonenden. En is betrokken bij maatschappelijke of sportactiviteiten van haar medewerkers en de omgeving waarin zij wonen en werken. Meedenken met klanten, leveranciers én de buren over de toekomst. Da’s meer dan een groene boom. Maar wel net zo diepgeworteld.
Linde – Ideas become solutions.
Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1, Postbus 78, 3100 AB Schiedam, Tel. 010 246 16 16, fax 010 246 16 00,
[email protected], www.linde-gas.nl Voor België: Westvaartdijk 85, 1850 Grimbergen, Tel. 02 890.95.10, fax 02 890.95.29,
[email protected], www.linde-gas.be
16
Bassins in IJmuiden bij Silt voor “sushi-vis”
FOTO: SILT
prijs die kwekers krijgen. Ik zie nog geen andere kwekers bezig met de yellowtail kingfish dan Silt in IJmuiden. Er zijn enkele bedrijven bezig met snoekbaars. Palingkwekers als Nijvis doen het redelijk goed.
‘Wageningen’ ziet waar kansen liggen
Viskweek en zuurstof In het water voor kweekvis is de hoeveelheid zuurstof cruciaal. Het water moet voor minimaal tachtig procent verzadigd zijn met dit gas. Onder die grens groeien de vissen minder goed en zijn ze vatbaarder voor ziektes. Om de gewenste verzadiging te bereiken, is het nodig extra zuurstof aan het water toe te voegen. Hiervoor heeft Linde een techniek
ontwikkeld waarmee ‘microbellen’ zuurstof het water in stromen. Dit gebeurt onder lage druk, wat leidt tot een gelijkmatige verzadiging en een laag energiegebruik. Linde past dit in diverse landen toe; in Nederland bijvoorbeeld bij Nijvis (paling) en Silt (zie artikel). Overigens krijgt de WUR een breed scala aan gassen van Linde voor alle mogelijke onderzoeken.
Ik zie wel perspectief voor de intensieve tongkweek. Een aantal jaren geleden is een bedrijf daarmee bezig geweest. Zij waren eigenlijk net iets te vroeg. Ze moesten een hoop problemen overwinnen en dat ging te veel kosten. Maar de laatste jaren zijn er zoveel ontwikkelingen in het onderzoek naar tong geweest, dat het nu economisch wel uit zou moeten kunnen. Nederland is Europees leider in de handel in tong, dus het zou goed bij ons passen. Er vindt al wel kweek van tong plaats in vijvers in Zeeland, in combinatie met schelpdieren en algen. Maar er is ook plek voor tongkweek in recirculatiesystemen.’ Is dit een oproep aan ondernemers: ‘Sta op en ga in tong’? Van der Mheen: ‘Ja, maar ik besef dat het wel een lange adem vraagt voor ondernemers. Silt is zo succesvol omdat zij vanuit de markt redeneren en over de juiste kennis en ervaring beschikken.’
FOTO: HANS DE LIJSER
Grote palingkweker Nijvis in Nijmegen, die veel doet om de palingstand te verbeteren (zie dupan.nl)
Nadere informatie Specialist in behandeling van alle soorten water: Joost van de Ven +31 (0)6 48 87 01 65
[email protected]
17
Medailles voor milieuvriendelijkste ziekenhuizen
door Jurjen de Jong
‘Wat we vooral doen, is: middelen inzetten die een bijdrage leveren aan de continuïteit en daarmee aan duurzaamheid. En dat is in dit ziekenhuis al jaren gaande,’ vertelt Angèle van Zundert, manager bedrijfsbureau. ‘We willen wel meer dan alleen de verplichte zaken toepassen. De medaille die we konden krijgen, was daarbij een mooi hulpmiddel; we willen uiteindelijk allemaal succesvol zijn.’ Om aan de certificering te voldoen moet je aan allerlei criteria voldoen, die het Milieuplatform Zorgsector (MPZ) heeft opgesteld. Bij elkaar een breed pakket: energiebesparing, waterverbruik, dienstkleding, fietsenplan, openbaar vervoer voorzieningen, onderhoud, restafval, schoonmaak, budget, enz. Van Zundert: ‘Je moet veel details regelen. Alleen al bij schoonmaak gaat het om: welk schoonmaakmiddel gebruik je? Is dat afbreekbaar? Hoeveel doe je in een emmer? En hoeveel emmers gaan erdoorheen? Gebruik je een doseersysteem? En natuurlijk is een goede
borging op al die punten van belang. De hele plan-do-check-act cirkel moet je op orde hebben. Die punten gingen we stuk voor stuk af.’ Cultuur belangrijk ‘Doordat hier al een cultuur was waarin milieu hoog in het vaandel stond, was al veel op orde. Cultuur is heel belangrijk. We zetten in op brons, maar gaandeweg bleek dat we zelfs voor een zilveren medaille konden gaan.’ ‘Een groot onderdeel uit de hele lijst is energiegebruik,’ vervolgt milieucoördinator Frans Heerens. ‘Zowel verwarmen als koelen kost veel energie. Op beide besparen wij behoorlijk. Bij de nieuwbouw in 2003 was al gekozen voor een warmtekrachtkoppeling (wkk), wat een stevige energiebesparing opleverde. Dat was toen nog nieuw. Inmiddels is die wkk efficiënter gemaakt, wat heeft geleid tot een energiebesparing van 40 procent. Zo hebben we in 2012 ruim 78 procent van onze eigen energie opgewekt. En de 18
energie die we inkopen is groen.’ Hij kan allerlei concrete voorbeelden noemen, zoals: • luchtbehandelingsinstallaties die warmte terugwinnen; • de binnenverlichting gaat bij veel zonlicht naar een aanzienlijk lager niveau. In de avond en nacht gaat alles automatisch terug naar een derde van het dagverbruik; • koelmachines halen een hoog rendement; • waterverbruik is verminderd door alle kranen te voorzien van waterbesparende mousseurs, en door alle douchekranen te vervangen door thermostaatkranen met waterbesparende douchekoppen; • als iets aan vervanging toe is, kiest dit ziekenhuis waar mogelijk direct voor duurzaam, want ‘dat betaalt zich op de langere termijn terug.’ Veel samenwerken Van Zundert: ‘Er waren geen verbouwingen of aankopen van installaties
FOTO: HANS DE LIJSER
Doet een bedrijf maar een heel klein beetje milieubewust, dan zul je dat weten ook. Op de homepage, bij de hoofdingang, met advertenties... Groen gebakken lucht, je ruikt het steeds vaker. Zo niet in de ziekenhuiswereld. Daar kwam Ziekenhuis Amstelland in de top qua milieuvriendelijkheid, maar de bezoeker ziet het nergens aan. Het gaat hier vooral om oplossingen achter de schermen, zonder poeha.
Ziekenhuis Amstelland Algemeen streekziekenhuis 245 bedden ruim 800 medewerkers, waarvan 88 medisch specialisten 31.000 m2
Milieuthermometer Ziekenhuiszorg Sinds kort bestaat dit milieukeurmerk voor zorginstellingen. Er zijn certificaten (medailles) te halen op drie niveaus: brons, zilver en goud. Drie Nederlandse ziekenhuizen hebben gescoord. Niemand heeft in 2012 nog goud behaald. Zilver ging naar Ziekenhuis Amstelland (Amstelveen) en het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (Amsterdam). Het Gelre Ziekenhuis (Apeldoorn/Zutphen) kreeg brons. Zeven andere ziekenhuizen waren in de race voor een medaille, maar zijn voortijdig afgehaakt.
Angèle van Zundert sinds 2001 bij Ziekenhuis Amstelland, momenteel als manager bedrijfsbureau lid hoofdbestuur NVTG, Nederlandse Vereniging voor Technisch facilitair management in de Gezondheidszorg; studeerde facility management aan de Hogeschool Holland en haalde haar master daarin aan de Rijksuniversiteit Groningen
Frans Heerens milieucoördinator Ziekenhuis Amstelland studeerde electrical engineering aan de Hogeschool van Amsterdam. Is nu bezig met een master op de TU Eindhoven
‘Milieudenken als integraal onderdeel van wat je doet’
nodig om aan de certificeringseisen te voldoen. Door in de voorliggende jaren duurzaamheid en slimme techniek toe te passen, voldeden we al in de basis aan de eisen. Bij het toepassen van ons milieubeleid werkten we intensief samen met de andere facilitaire disciplines. Voor het behalen van deze medaille is samenwerken heel belangrijk gebleken. Binnen het ziekenhuis, maar ook door milieucoördinatoren van verschillende ziekenhuizen. Zij hebben onderling contact en helpen elkaar.’ Heerens: ‘Een van de medewerkers heeft cartoons gemaakt voor de instructies voor het werken met gevaarlijke stoffen. Zijn stripfiguur “Floris” is het gezicht van onze veiligheidscampagne. Daaraan is later “Fleur” toegevoegd. Zij is het gezicht van de milieucampagne en is bevriend met Floris.’ Feestelijke tamtam? Blijft de vraag: waar is de feestelijke 19
tamtam over dit alles, in het gebouw of op de website? Van Zundert: ‘De prijs maakt ons uiteraard blij en trots. De gemeente weet ervan en is er zeer over te spreken, want het past binnen hun afspraken om duurzamer te worden. Tegelijk realiseren we ons dat behouden vaak lastiger is dan het bereiken. Daarvoor moet je zorgen dat milieudenken een integraal onderdeel wordt van de dingen die je doet. We gaan nu voor behoud en misschien ligt goud in ons perspectief. Dat is een grote stap. Dat betekent nog veel meer registraties. Door de uitreiking van de medaille krijgen we de nodige aandacht van andere ziekenhuizen. Zij willen graag weten hoe we het hebben aangepakt. Vooral op het vlak van energiebesparing. We ondersteunen graag, maar het moet vooral uit de organisatie zelf komen. Natuurlijk willen we laten zien wat we hebben neergezet; het is goed dit met anderen te delen.’
Eigenwijs Ziggo Do
20
me is meteen een hit Wereldsterren stellen extreme eisen. Zeker ook op technisch gebied. Toch koos Ziggo Dome tijdens de bouw niet altijd de vertrouwde route. ‘De hele aanpak is eigenwijs,’ merkte een los ingehuurde projectmanager. Als ervaren zzp’er kon hij zomaar in de leiding komen. De directie kreeg gelijk. Ziggo Dome stond meteen als een huis. Crisis bestaat hier niet. Er is al een plan voor een volgend pand.
Daar kan alles Natuurlijk trekken vooral megasterren als Lady Gaga veel aandacht naar Ziggo Dome. Maar er gebeurt veel meer. Najib Amhali met comedy. Een autoshow van TopGear. Frozen Planet van de BBC op extreem groot scherm met livemuziek van het Gelders Orkest. Verder: dance, sport, hardrock en besloten bedrijfsfeesten.
door Jurjen de Jong
8.500 m2 breedbeeldscherm. Daaraan herken je de Ziggo Dome letterlijk van kilometers afstand. De filmpjes op dat scherm bedekken de hele gevel van het gebouw. Ingenieur Van der Linden legt uit: ‘De gevel is uitgevoerd met een soort profiel met nopjes. Daartussen zijn ledstringstrippen gemonteerd. Er hangen in totaal zo’n 800.000 ledjes op de gevel. De resolutie is per gevel verschillend. Aan de kant van het knooppunt A2/A9 is die het hoogst. Daar kun je gedetailleerde reclames op afspelen. Zo groot bestaat verder nergens in Europa. Piekverbruik van al die ledjes is ongeveer 25 kW. Voor wat het doet, is dat niet veel.’
Feiten en cijfers panelen. Ook de bekleding van de stoelen is hierop geselecteerd. Ligging: pal naast de ArenA en de kleinere Heineken Music Hall Logistiek: Wanneer alle drie open zijn, stemmen ze de aanvangs- en slottijden op elkaar af, opdat er minimale logistieke problemen ontstaan. Bier: 3.500 meter pythonleidingen Postmix, wijn, gedestilleerd: 3.500 meter pythonleidingen
2121
FOTO: FERDY DAMMAN
Eerste heipaal: april 2010 Opening: juni 2012 Afmetingen bovenbouw ‘black box’: 90 x 114 x 30 meter (de begane grond is veel groter) Zitplaatsen: 10.700, 1e en 2e ring Staanplaatsen: 6.300 zaal (arena) Ontwerp: Benthem Crouwel Architecten Akoestiek: Muren, plafond en delen van de tribune zijn voorzien van akoestische
Het hele pand oogt bijzonder, maar is het technisch gezien ook echt anders? Van der Linden: ‘Hier komen in korte tijd zo’n 17.000 mensen. Die moeten vermaakt worden, eten, drinken, naar het toilet. Daardoor heb je extra’s nodig: allerlei soorten verlichting, enorme koeling en heel veel horeca; keukens, restaurants, bars, lounges. Het is hier gericht op ‘hit and run’ plus veel aandacht voor de bezoeker. Dat vraagt het nodige voor de logistiek en de beveiliging, zoals snelle toegangsvisitatie en camerasystemen. Dus allemaal extra techniek. Wat dat betreft lijkt het meer op een industrieel gebouw dan op een kantoor.’
Hoeveel procent van het gebouw ziet de bezoeker? Van der Linden: ‘Zo’n zeventig procent. Dertig procent is backstage: kantoren voor de exploitatie en ruimtes voor laden/lossen en techniek. Op de vijfde verdieping is over de hele breedte van het gebouw aan twee kanten een strook van twaalf meter diep met luchtbehandelingskasten voor de klimaatbeheersing. Die is tijdens een evenement vooral gericht op het koelen van de zaal. Want met 17.000 mensen plus verlichting heb je warmte genoeg. De luchtbehandeling werkt met eigen warmte/koudeopslag onder de grond, een duurzame techniek. We hebben geen gasaansluiting en de elektriciteit kopen we “groen” in.’ Wat noem je ‘veel horeca’? Van der Linden: ‘Eten kan in onze eigen La Place. 24 bars voor bier, wijn, gedestilleerd en fris. Vanuit onze centrale opslagruimte gaan al die soorten met eigen leidingen
door het hele gebouw. Dus geen flessen en geen gesjouw. Elke soort avond kent zijn eigen drankgebruik. Hardrock geeft vooral bieromzet. Barbra Streisand-publiek wil meer koffie en wijn. Op houseparty’s en dance-events wordt veel fris gedronken. De laatste twee zijn heel goed voor de horeca, want die duren veel langer. We hebben de frisdrankeninstallatie grotendeels zelf ontworpen. Dat stond los van de keuze voor de leveranciers die daarmee te maken hebben, zoals Heineken, Coca-Cola en Linde voor de CO2.’ Je bent zzp’er. Ingehuurd voor een deel van de directievoering, projectmanagement, inkoop van alle gebouwgebonden en horecainstallaties. Hoezo vragen ze een eenmanszaak voor zo’n enorme klus en niet een gerenommeerd ingenieursbureau? Van der Linden: ‘Alles is hier “een beetje anders” aangepakt. De projectontwikkelaar, Black Box Real Estate, heeft uiteraard wel
Wodka en andere sterke drank gaat vanuit dit soort tanks per pijpleiding door het hele pand. Een handgeschreven stickertje maakt duidelijk wat waarin zit. Diezelfde reis maken de frisdranken. De leidingen zijn met tape gebundeld. Eindbestemming: de ‘postmixzuil’ (naast de biertap).
CO2 in 24 bars
22
Crisis? What crisis?
LED-verlichting over de hele gevel; dat ziet er van binnen (links) heel anders uit dan van buiten.
65 postmixzuilen Een postmixinstallatie mengt gekoeld leidingwater met kooldioxide en frisdranksiroop. Dit gebeurt in de tapkraan tijdens het tappen.
Jens Bouwens, manager horeca van Ziggo Dome, met Erwin van der Linden
Erwin van der Linden Sinds 2010 zelfstandig consultant, projectmanager voor complexe bouwprojecten Werkte hiervoor 16 jaar onder andere als accountmanager/ projectmanager bij Joulz (Eneco), Triple M Consultants & Engineers en Temid Consultants & Engineers en andere ingenieursbureaus. Opleiding: mts, hts (WTB en M&R), diverse post-hbo-opleidingen en hogere bedrijfskunde
gewoon een bouwkundig bestek laten maken. Vervolgens is de aannemer gecontracteerd en daarna de W- en E-installateurs. Maar veel meer ook niet. Er is geen bureau ingehuurd voor horeca, sfeerverlichting, camera’s, ledgevel, CO2-installatie, garderobes, enzovoort. Dat is allemaal in eigen beheer gedaan, in een projectteam. Dat was een eigenwijze keuze, niet helemaal zonder risico. Als team hebben we met de leveranciers ontwerpen gemaakt en die allemaal uitgevoerd. In ons team zaten ook mensen uit de Heineken Music Hall. Dus die brachten veel relevante ervaring mee. De projectontwikkelaar kende mij al van een eerdere klus, toen werkte ik nog bij Joulz (Eneco). Dus ze wisten wel wat ze aan mij hadden. Het is heel ongebruikelijk om zo te werken. Maar het eindresultaat is goed geslaagd. Wat de buitenwereld opvalt, is dat de focus sterk lag op de akoestiek van het gebouw. Ik heb hier een bord vol met recensies
540 kg CO2, als de voorraad helemaal bijgevuld is. 700 meter CO2-leiding, naar tien horeca-opslagruimtes Afstand van CO2-opslag tot de verste bar: ± 250 meter
hangen. De artiesten, het publiek, de recensenten; iedereen is heel positief.’ Dat punt is helder. En dat draagt natuurlijk het succes. Maar bij zo’n groot project zullen toch ook dingen tegenvallen? Van der Linden: ‘Echt bijna niks. Eerlijk waar! We hebben een proefconcert gehad en toen was er één echt probleem: de waterdruk. In de toiletten op de bovenste verdiepingen viel de druk weg. De pompcapaciteit was te laag, dus die hebben we meteen uitgebreid. Vóór de eerste show met betalende bezoekers was dat opgelost. Je beseft tijdens alle voorbereidingen ook: dit gebouw heeft een harde openingsdatum. Artiesten als Lady Gaga waren al geboekt. In de aanloop naar de bouw hadden we nogal wat vertragingen als gevolg van het weer en een aannemer die failliet ging. Dat moesten we in de slotfase allemaal inhalen waardoor we niet veel konden testen. Dus alles moest direct goed zijn.’
Nadere informatie
De opening was bijna een jaar geleden. Je loopt hier nog steeds elke vrijdag. Van der Linden: ‘Dit soort gebouwen is nooit klaar. Er komen regelmatig nieuwe wensen. En we zijn met de inrichting van het entreegebouw aan de voorgevel bezig. Er is aan de noordzijde van het plein nog een hotel gepland. Onder andere voor de artiesten en voor het publiek, ook van onze buren Heineken Music Hall en ArenA. Veel mensen komen immers van ver.’ Er zijn ook mensen die denken dat het crisis is. Maar jullie bouwen rustig door(?) Van der Linden: ‘Het gebruik hier neemt alleen maar toe, ook voor bedrijfsuitjes en seminars. Er zijn nu al weer meer concerten ingepland dan vorig jaar. Crisis of niet, mensen willen toch af en toe uit. Misschien juist wel in dit soort tijden. De kaartjes zijn meestal snel weg.’
Linde levert CO2 voor bier en fris aan producenten en horeca, dat voldoet aan de strengste eisen van de foodsector, in cilinders, vaten en bulktanks. Zie ook het artikel over Gulpener bier en pag. 31. FOTO’S: HANS DE LIJSER. GEVEL ZIGGO DOME: FERDY DAMMAN
23
Technology that improves society
Imtech Nederland combineert de werelden van elektrotechniek (E), werktuigbouw (W) en ICT (I) en biedt intelligente oplossingen voor gebouwen en industrie die bijdragen aan een duurzame samenleving. E+W+I:
Gebouwen:
Industrie:
n Advies
n Vastgoed
n Olie & Gas
n Ontwerp
n Care & Cure
n Tankterminals
n Realisatie
n Datacenters
n Food & Feed
n Beheer
n Chemie
n Onderhoud
n Specials
Samen Succesvol
Technology that works. Technology that improves your business. Technology that improves society. Imtech Nederland, Oude Middenweg 19, 2491 AC Den Haag, Postbus 24004, 2490 AA Den Haag, T 088 988 10 00 www.imtechnederland.nl
24
Complexe zorg aan huis, D
De samenstelling van ons personeel is gevarieerder geworden. Bij ons werken onder meer apothekers, verpleegkundigen en diëtisten. Uiteraard zijn we 24 uur per dag bereikbaar, zeven dagen per week. Dat alles maakt de homecare wel arbeidsintensief (een enorm verschil met onze divisie
Waar ik dan ook zeer op hoop, is verdere voortschrijding van de techniek. Dat heeft ons tot nu toe veel gebracht. Wij kijken permanent naar nieuwe mogelijkheden. Op dit moment verwacht ik veel van ‘e-health’. Dat omvat onder meer een soort skypen; met de dokter, met de patiënt, met diens familie. E-health kan ook controlerend werken. In Frankrijk is een wet ingevoerd waardoor je permanent weet of de patiënt de voorgeschreven therapie wel volgt. Doet die dat niet goed genoeg, dan wordt ingegrepen. Maar je voelt nu al: zodra dat de kosten doet dalen, komt er weer een nieuwe bezuiniging. Wij zullen onszelf steeds opnieuw moeten uitvinden. Ik hou daar wel van.
LIJSER
Ons bedrijf, Linde Healthcare, besloot jaren geleden om breder te kijken dan medische gassen. Dus sindsdien komen we ook bij mensen met diabetes, huidaandoeningen of slaapstoornissen. Zij krijgen - al naar gelang medische zuurstof, speciale voeding, de allerkleinste insulinepompjes ter wereld, UVlampen...
Intussen wordt verder bezuinigd, en moeten de kosten opnieuw omlaag. Dus onze winst staat de hele tijd onder druk. Het vereist voortdurend kijken hoe daarmee om te gaan. Onze nieuwste troef: nog grootschaliger inkoop. Linde is sinds kort namelijk de grootste ter wereld die medische gassen bij patiënten thuisbezorgt. Dat helpt iets, maar is lang niet voldoende om aan de bezuinigingen tegemoet te komen.
ANS DE
Om welke oplossing het ook gaat, er hoort uiteraard altijd een zeer duidelijke uitleg bij. Het zinnetje ‘lees eerst de bijsluiter’ volstaat hier niet. Er komt iemand over de vloer; de patiënt kan alles vragen. In diverse gevallen krijgt een familielid die uitleg ook. Bijvoorbeeld om assistentie te leveren als de patiënt zelf het even niet meer weet. Of om bepaalde gevaren te kennen, zoals de combinatie van zuurstof met roken.
‘hospital care’). Maar op dit moment is er geen andere verantwoorde manier om zorg aan huis te leveren.
FOTO: H
e zorg wordt steeds duurder. Hoe moet dat verder? Een van de antwoorden daarop kennen we al: zo veel mogelijk thuis herstellen. We zitten nu al jaren op die weg en kunnen uit ervaring zeggen: het werkt, ook bij indringende kwesties als ademhalen en slapen. Maar is het ook echt goedkoop?
MSc Julien Dolivet Sinds 2011 directeur Linde Healthcare voor de Benelux en Frankrijk, gericht op homecare, hospital care en cryoservices (waaronder opslag van biomedische en farmaceutische materialen in extreme koude). Hij werkt sinds 2000 bij Linde-bedrijven, waarvan zeven jaar bij het Zweedse AGA Medical (verschillende functies) en tweeënhalf jaar als directeur van het Zwitserse Pangas.
dat vergt nogal wat 25
Studeerde zowel corporate finance als management aan de universiteit Paris Dauphine.
FOTO: STUDIO VU/RIECHELLE VAN DER VALK
26
Het gezamenlijke tandheelkundegebouw van de academische ziekenhuizen AMC en VUmc, van binnen en van buiten, vlak voor de opening
A-merken doen airco de deur uit Geen airco, maar natuurlijke kou uit een diep meer. Nuon biedt zulke duurzame koude al jaren. Op de klantenlijst staan inmiddels grote ziekenhuizen, datacentra, kantoren, tv-studio’s en researchcentra. En dat groeit maar door. door Jurjen de Jong
In onder andere Scandinavië en Canada zijn al veel langer koudenetwerken tussen gebouwen en meren. Zweden heeft er al meer dan veertig, schrijft het vakblad Civiele Techniek. Want tegenwoordig hebben kantoren zoveel interne warmte
Klantenlijst vol grote namen • Aangesloten op De Nieuwe Meer onder andere: ABN-Amro (hoofdkantoor), Binckbank, KPN (o.a. 150 m hoge zendtoren), Philips Real Estate, VU Medisch Centrum (div. gebouwen). • Aangesloten op de Ouderkerkerplas: Academisch Medisch Centrum (grootste afnemer), ArenA (wil het groenste stadion worden), Atlas-kantoren (o.a. Adidas, American Express, de Bijenkorf en Ecco), Endemol-kantoren en -tv-studio’s. Binnenkort uitbreiding met een groot hotel en een kantoor, plus het nieuwe hoofdkantoor van Nuon zelf.
dat ook in koude streken steeds meer behoefte is aan koeling. Maar de sterkste groei vindt momenteel plaats in het Midden-Oosten. Zeven jaar geleden begon Nuon ermee in Nederland. Ze maken gebruik van het feit dat de onderste laag van diep water constant een lage temperatuur heeft, ook in de zomer. Kun je die kou transporteren naar gebouwen, dan scheelt dat veel energie. Want zoals bekend: koelmachines slurpen stroom. Raymond van Bulderen, businessmanager bij Nuon, beschrijft: ‘Onze twee projecten in Nederland leveren nu al een besparing van 17,5 megawattuur (MWh) en daarmee 65% op de CO2uitstoot van de koeling in de aangesloten panden. Het is ons streven om nog dit jaar een reductie van 75% van de CO2-uitstoot te halen. Dat vergt een minimum aantal aangesloten objecten en dat aantal is al binnen. Het systeem biedt ook andere voordelen.’ Gaat 40 jaar mee ‘Er komen geen chemische koudemiddelen aan te pas. De leidingen liggen zeker veer-
tig jaar en gaan dus veel langer mee dan een airco. Ook dat is duurzaam. We bieden zeer hoge betrouwbaarheid. Sinds de ingebruikname heeft nog geen onderbreking van de levering plaatsgevonden. Daarmee halen we de doelstelling van 99,7% beschikbaarheid. En het spaart ruimte. In plaats van de bekende koelmachine krijgt de klant alleen een warmtewisselaar. Die is veel kleiner, zo’n drie bij drie meter, terwijl de capaciteit hetzelfde is. De pomp en het interne koelnet zijn bij beide systemen identiek. Voor dat alles betaalt de klant dezelfde prijs als voor een traditionele koeling. Het vraagt alleen een startinvestering. Die bestaat uit een warmtewisselaar en het aanleggen van leidingen vanaf het Nuon-distributienet tot aan het gebouw van de klant. Een logisch moment om over te gaan op duurzame stadskoeling is wanneer de bestaande installatie aan vervanging toe is. Aanleg in nieuwe panden is natuurlijk het eenvoudigst.’
Water is pas echt ‘cool’ 27
Warmtewisselaar vlakbij een van de meren.
Hoe kan Nuon de beloofde betrouwbaarheid garanderen? Van Bulderen: ‘We kunnen twaalf maanden per jaar een watertemperatuur van 6°C leveren. Om dat ook echt te kunnen garanderen hebben we een
back-up installatie. Die gebruiken we bijvoorbeeld tijdens onderhoud, een hittegolf, of aan het einde van de zomer. Het grootste deel van de panden heeft zo’n duizend uur per jaar koe-
ling nodig. Maar enkele klanten vragen het hele jaar koeling, zoals datacentra en ziekenhuizen. Het AMC is echt afhankelijk van koeling en heeft ook nog een eigen koelinstallatie als back-up.’
FOTO: HANS DE LIJSER
Raymond van Bulderen werkt tien jaar bij Nuon,sinds drie jaar als businessmanager warmte. Hij wijst naar panden die hij nog wil veroveren. Ze zijn al ‘omsingeld’ door reeds aangesloten gebouwen.
28
Drie watersystemen ineen
FOTO: JØRGEN KOOPMANSCHAP
Uit wat voor meren komt die koeling in Nederland, en is daar nog verschil tussen? Van Bulderen: ‘Ja, de meren zijn heel verschillend. In een diep meer vormt zich een scheidingslaag tussen warm en koud water. Dat is een natuurlijk gegeven. Er komt als
Feiten & cijfers Bij beide projecten is ongeveer de helft van de aanwezige gebouwen aangesloten. • Investeringskosten: tientallen miljoenen. Grootste post: aanleg van leidingen, zeker vanuit de Ouderkerkerplas onder ruim vijftien rijstroken door. Daarnaast pompen en een back-up installatie. Vanuit De Nieuwe Meer kon Nuon gebruikmaken van een integrale leidingtunnel van beton, van acht bij acht meter, waar alle leidingen voor elektriciteit, data etc. doorheen lopen. • Capaciteit Ouderkerkerplas: 35 MW, waarvan aangesloten in Amsterdam Zuidoost: 17 • Capaciteit De Nieuwe Meer: 60 MW, waarvan aangesloten op de Zuidas: 22
het ware een “deksel” op die koude laag. Daaronder blijft de temperatuur constant op een lage temperatuur. Wij onttrekken kou van onder die deksel. De grootte en de diepte van de plas bepalen de capaciteit. Het water komt uit De Nieuwe Meer, bij het knooppunt A4 - A10, en uit de Ouderkerkerplas, bij de kruising A2 - A9. De Ouderkerkerplas is ruim veertig meter diep. De temperatuur in de onderste laag blijft hier het hele jaar vijf à zes graden. Het is een relatief geïsoleerde plas, voor natuur en recreatie, zonder stromende verbinding. Een ideale situatie. De Nieuwe Meer is dertig meter diep, dus tien meter minder dan de Ouderkerkerplas. Bovendien is hier meer beweging in het water, want er loopt een doorgaande vaarroute en er zijn luchtmengers in het water tegen de vorming van blauwalg. Door dit alles stijgt de temperatuur van de diepe laag in de zomer. Als het omhooggepompte water warmer wordt dan zes graden, koelen we dit bij. De vorming van blauwalgen bestrijden we ook in de Ouderkerkerplas, maar op een andere manier. De belangrijkste voedingsbron van blauwalgen is fosfaat. De kunst 29
Water uit de diepere lagen van een meer is altijd koud. Nuon pompt het naar een productielocatie, vrij dicht bij het meer. Hier gaat het water uit het meer door een warmtewisselaar. Het geeft de kou af en gaat terug het meer in, op een diepte van slechts twee meter onder het oppervlak, waar het water toch al warmer is. De kou zit nu in een tweede koelwaterleidingnet, dat geheel gesloten is. Dat loopt van de productielocatie naar de kantorenwijk. Elk aangesloten kantoor heeft ook een eigen warmtewisselaar. Daarin gaat de kou over op het eveneens gesloten koelwaternet van het gebouw. In totaal zijn er dus drie watercirculatiesystemen, waarvan er twee gesloten zijn. Op deze manier is het onmogelijk dat er ooit verontreinigd water uit de kantorenwijk in het meer komt.
is ervoor te zorgen dat dat niet meer beschikbaar is. De combinatie van zuurstof met ijzer bindt fosfaat, dat daardoor neerslaat. IJzer zit al in het water. Voor de zuurstof hebben we Linde een tank laten plaatsen, met een speciale installatie die dit gas gedoseerd aan het water toevoegt. We passen deze betere methode nu een paar jaar met succes toe.’
Feiten & cijfers
Rozenkweker Porta Nova in Waddinxveen is aangesloten op het OCAP-net
FOTO: HANS DE LIJSER
Milieuvoordelen: • compenseert de verbranding van 115 miljoen m2 aardgas (waarmee tuinders voorheen zelf CO2 produceerden) • voorkomt de emissie van ruim 200.000 ton CO2 per jaar (de uitstoot van een West-Europese stad met 150.000 inwoners) Productie: 400.000 ton/jaar Aantal klanten: 580 in de glastuinbouw Marktleider in gasvormig CO2 Lengte hoofdpijpleiding: bijna 100 km Beginpunt: Rotterdam-Europoort, ten noorden van Brielle Eindpunt: Amsterdamse haven, boven het Noordzeekanaal Vertakkingen naar klanten: 200 km, vooralsnog alleen in Zuid-Holland CO2-bronnen: bio-ethanolfabriek Abengoa en de waterstoffabriek van Shell Pernis Opgericht in 2003 Naam: OCAP, voluit Organic CO2 for Assimilation by Plants
Impuls voor CO2-netwerk van Botlek naar kassen De glastuinbouw heeft veel CO2 nodig. In de industrie is dat vaak een restproduct. Sinds een aantal jaren zijn die twee werelden via een pijpleidingnet met elkaar verbonden. Dit milieuvriendelijke concept blijft zich uitbreiden. De nieuwste stap is de bouw van een opslag voor vloeibaar CO2. Directeur Jacob Limbeek legt uit: ‘Dit wordt onze back-up. Vloeibaar is dan handig, omdat het uiteraard veel minder ruimte inneemt dan gasvormig.
Via een verdamper gaat het gas het netwerk in. Hierdoor kunnen we een aantal klanten blijven leveren, ook wanneer het aanbod van onze bronnen in de Botlek laag is. Fabrieken staan bijvoorbeeld wel
eens stil voor onderhoud. Maar voor meer en meer tuinders, onze klanten, is een ongestoord aanbod erg belangrijk. Zeker wanneer ze nog verder vergroenen en gebruikmaken van aardwarmte, wat in de lift zit. In dat geval hebben tuinders zelf geen kachel meer om CO2 te maken. Het vloeibare CO2 kopen we op de vrije markt, in principe bij onze eigenaar Linde.’ Tot voor kort was ook VolkerWessels eigenaar, zelfs voor 51 procent. Limbeek: ‘Van begin af aan was wel sprake van vertrek van VolkerWessels. Zij waren vooral bij de start belangrijk. Een van hun bedrijven heeft alle leidingen naar de tuinders gelegd. Dat is voorlopig klaar. We zijn nu een CO2-leverancier en logischerwijs geheel binnen de gassenwereld.’
[ beurs & congres ]
Linde neemt onder meer deel aan: 23, 24 en 25 mei ECIC 2013 Congres over zorg rond geboortes van baby’s. Linde houdt op 24 mei een lezing: Nitrous Oxide/oxygen mixtures: pain relief in obstetric procedures and child birth Amsterdam www.intrapartumcareamsterdam2013.org
5, 6 en 7 juni Gas 2013 Rotterdam www.gas2013.org
21 juni VTDV Congres Congres voor technische diensthoofden in zorginstellingen Kortrijk België www.vtdv.be 26 september 2013 VBOI Congres Congres voor technische & facilitaire managers in verpleeghuizen en zorginstellingen www.vboi.nl 30
Najaar 2013 QI Seminar over kwaliteitsborging medische gassen Organisatie: Linde Healthcare Benelux, voor het vierde achtereenvolgende jaar Datum en plaats op dit moment nog onbekend Actuele informatie op www.linde-healthcare.nl
Linde in de Benelux Maakt deel uit van gassen-multinational The Linde Group, met als vertrekpunten veiligheid, integriteit, duurzaamheid en respect. Als vooraanstaand speler op de wereldmarkt richt Linde zich op de productie en verkoop van technische, medische en speciale gassen en gasmengsels, en op de marketing en distributie van gasgerelateerde apparatuur, systemen en diensten. De toepassingen van industriële gassen zijn terug te vinden in vrijwel alle sectoren van de samenleving: in de chemische, metaal- en voedingsmiddelenindustrie, in onderwijs en wetenschap, en op milieugebied. Linde Gas is leidend in duurzame gastoepassingen voor vrijwel elke tak van industrie. Het bedrijf is voortdurend innovatief bezig en te beschikt over een keur van internationale knowhow. Linde is overtuigd van het belang van clean energy voor zowel toekomstige generaties als de industrie wereldwijd. Daarom voorziet Linde haar klanten van innovatieve, schone oplossingen met behulp van gassentechnologie. En streeft Linde dus zelf ook naar een zo schoon mogelijke manier van productie.
www.linde-gas.nl, www.linde-gas.be Linde Gas voorziet de chemische, de metaal- en de voedingsmiddelenindustrie van gassen, gasmengsels en hoogzuivere speciale gassen.
Healthcare
www.linde-healthcare.nl, www.linde-healthcare.be Linde Healthcare levert medische gassen, therapieën en services. Een specialistische partner voor zorginstellingen, (huis)artsen, ambulancediensten, zorgverzekeraars en voor patiënten thuis. Verzorgt ook concepten voor biomedische en veterinaire toepassingen voor cryobanken, kunstmatige inseminatie en dierenartsen.
Chemogas
www.chemogas.com Specialist voor het overvullen in een andere verpakking, mengen en verpakken van chemische gassen. Focus op het wereldwijd leveren van het sterilisatiegas ethyleen. Totaalzorg voor de afvalbehandeling van gassen.
31
Scan de QR-codes en bekijk direct onze websites
Industriële Gassen
SMS SMS zeldzaamvijf zeldzaamvijf naar 3669 naar
3669
doneer eenmalig doneer eenmalig € 5,00 € 5,00
Daphne Deckers, Daphne Deckers, ambassadeur ZZF ambassadeur ZZF
Kinderen dromen Kinderenmet meteen een zeldzame zeldzame ziekte, ziekte, dromen van hun dromen dromen vaneen eengezonde gezonde toekomst. toekomst. Maakt Maakt uu hun waar? waar?Steun Steunhet het Zeldzame Zeldzame Ziekten Fonds.
www.zzf.nl www.zzf.nl 32
