Rising Seas
Vluchten voor water Door klimaatverandering stijgt het water sommige mensen letterlijk tot de lippen. Van Kiribati tot Noord-Engeland. foto’s Kadir van Lohuizen tekst Harm Ede Botje
Fiji De kustlijn van veel Fiji-eilanden, in de Stille Oceaan, kalft af, mede door het kappen van mangrovebossen. Door afnemende regenval en verzilting worden zoetwaterbronnen onbruikbaar. De regering is al begonnen met het verplaatsen van complete dorpen.
VN Fotospecial De oprukkende zee knabbelt aan de voortuinen van de huizen in Skipsea (Yorkshire). Weggeslagen wegen (onder) zijn inmiddels afgesloten
H
et klimaat verandert, de zeespiegel stijgt. Het KNMI voorspelde onlangs dat hier over een paar decennia een klimaat als in Bordeaux zal heersen: warmer, maar ook onstuimiger. Volgens klimaatdeskundigen zitten we nog wel even veilig achter onze dijken. Maar hoe staat het met de rest van de wereld? Voor zijn project Rising Seas reisde fotojournalist Kadir van Lohuizen de afgelopen jaren van het inmiddels half ondergelopen tropische Kiribati naar de uitgestrekte delta van Bangladesh en van Groenland naar het Verenigd Koninkrijk om te zien wat de gevolgen zijn van het wassende water. Waar gaan mensen naartoe die door het water worden verjaagd? In Kiribati, een uitgestrekt eilandenrijk in de Grote Oceaan, zag Van Lohuizen van nabij welk stil drama zich daar voltrekt, ver van de camera’s van de grote nieuwsmedia. De eilanden steken maximaal anderhalve meter boven de zeespiegel uit. Doordat het zeewater door de opwarming uitzet en ijskappen en gletsjers in rap tempo verdwijnen, wordt het steeds moeilijker voor de eilandbewoners om zich te handhaven. Binnen dertig jaar zal Kiribati zijn verzwolgen door de zee, voorspelt president Anote Tong. Het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), waar duizenden klimaatwetenschappers samenwerken, voorziet voor ‘honderden miljoenen mensen’ in de laaggelegen gebieden in Bangladesh, Vietnam, India en China grote problemen door overstromingen en zware tropische stormen. Ook de vluchtelingenorganisatie van de VN (UNHCR) voorspelt dat de inwoners van Kiribati, maar ook die van de Malediven en Tuvalu, allemaal zullen moeten worden verplaatst omdat hun eilanden verdwijnen. Van Lohuizen: ‘Het is angstig om te zien hoe de zee oprukt in Kiribati. Bij hoog water staan al hele stukken onder water, dorpsbewoners proberen
‘Deze mensen worden vaak aan hun lot overgelaten. Ik wil ze een gezicht geven’
42 Vrij Nederland 6 september 2014
met zandzakken hun stukjes land te beschermen, maar veel helpt het niet. Omdat landbouwgronden verzilten en waterbronnen zout worden, kunnen ze niets meer verbouwen. Deze mensen, maar ook de boeren en vissers in de kustgebieden van Bangladesh, Papoea-NieuwGuinea of Fiji, worden vaak aan hun lot overgelaten. Met deze serie wilde ik ze een gezicht geven.’
Vijftig miljoen Bengalen Nu door de opwarming van de aarde in de Himalaya gletsjers in hoog tempo smelten, voert de rivier de Ganges steeds meer water af. Hierdoor breken dijken en dammetjes in de uitgestrekte delta van Bangladesh. Die infrastructuur is door gebrek aan fondsen vaak dramatisch slecht onderhouden. Van Lohuizen liep er in de stromende regen over modderige dijkjes en zag hoe dorpsbewoners met provisorische middelen probeerden gaten in dijken te dichten. En dan zijn er nog de steeds heviger stormen en cyclonen en de stijgende zeespiegel waardoor de oceaan steeds verder oprukt en ook hier landbouwgebieden door verzilting waardeloos worden. De bewoners rest net als in Kiribati niets anders dan te verhuizen. In totaal gaat het om maar liefst vijftig miljoen Bengalen die in de nabije toekomst elders moeten gaan wonen. De afgelopen jaren ontvluchtten al 6,5 miljoen mensen het wassende water. Waar moet die enorme mensenmassa naartoe? Bangladesh is een van de dichtst bevolkte gebieden in Azië. De regering zette relocatieprojecten op in hoger gelegen gebieden, maar ook daar wonen al mensen, vaak behorend tot minderheden. Velen vonden dan ook een nieuw heenkomen in de krottenwijken rond de hoofdstad Dhaka. Maar ook de Bengaalse hoofdstad wordt al bedreigd door het oprukkende water.
Sandy Van Lohuizen zette het Rising Seas project op in samenwerking met The New York Times. Daar waren ze verbaasd dat hij ook naar Boston wilde. Hoezo waren er ook problemen in de VS? Aan die vragen kwam een einde na de enorme ravage die de storm Sandy in de winter van 2012 aanrichtte. Hierbij werden de stad New York en de kustlijn van de staat New Jersey zwaar getroffen. Boston bleef overigens als door een wonder gespaard. Sindsdien lijken de vooral in Republikeinse kringen alom aanwezige klimaatsceptici enigszins in het defensief te raken. President Barack Obama, die de eerste vier jaar op zijn handen leek te zitten als het om klimaatbeheersing ging, is nu eindelijk in beweging gekomen. In juni vaardigde hij een decreet af dat de 600 kolencentrales in het land dwingt hun uitstoot
voor 2030 met 30% terug te brengen – de plannen moeten voor juni 2016 binnen zijn. Dit zal er naar verwachting toe leiden dat honderden centrales hun deuren zullen sluiten, omdat de aanpassingen om CO2 af te vangen veel geld kosten. Het is nu afwachten of de regels overeind blijven tijdens de rechtszaken die de energiebedrijven ongetwijfeld zullen gaan aanspannen. Steden als New York en Boston hebben niet gewacht op het tot op het bot verdeelde Washington. Daar worden – vaak in samenwerking met Nederlandse ingenieurs – plannen ontwikkeld om verdedigingswerken te bouwen die de zee op afstand moeten houden.
Klimaatvluchtelingen Hoe actueel het project van Van Lohuizen is, bleek toen half augustus de eerste klimaatvluchtelingen ter wereld werden erkend. Het ging om een gezin uit Tuvalu, ook een eilandengroep in de Grote Oceaan. Ze woonden al zeven jaar illegaal in Nieuw-Zeeland en hadden geprobeerd toegang te krijgen tot Australië. Dat werd keer op keer afgewezen, omdat klimaatvluchtelingen niet onder het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties vallen. Daarom dienden ze deze keer op ‘humanitaire gronden’ een verzoek in bij de Nieuw-Zeelandse regering. Niet alleen het klimaat, maar ook het feit dat familieleden wel legaal in Nieuw-Zeeland waren en er weinig kans was op werk op Tuvalu brachten de rechter ertoe nu wel een vergunning te verstrekken. Voorlopig zal het moeilijk blijven om op grond van klimaatverandering legaal toegang te krijgen tot een ander land. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry zegde de verdwijnende eilandgemeenschappen in de Stille Oceaan geld toe om zich te wapenen tegen het water, maar over de toegang voor klimaatvluchtelingen zweeg hij wijselijk. De westerse wereld zit niet te wachten op nog meer mensen die op drift zijn geraakt. Toch zal de wereldgemeenschap op termijn met een oplossing moeten komen: de komende decennia zullen misschien wel honderden miljoenen mensen het gezin uit Tuvalu volgen. En niet alleen in Azië. In Noord-Afrika zal het zo droog en heet worden dat van daaruit grote vluchtelingenstromen richting Europa op gang zullen komen. Voedselprijzen zullen tot recordhoogte stijgen. We staan aan het begin van iets dat zal uitgroeien tot een ‘wereldwijde noodtoestand’, zei directeur Craig Johnstone van UNHCR al in 2008. n © foto’s Kadir van Lohuizen/Noor
Verenigd Koninkrijk In Skipsea, een dorp in Noordoost-Engeland, rukt de Noordzee soms wel 1½ meter per jaar op, waardoor de kliffen afkalven. Huizen zullen snel door de zee worden verzwolgen. De overheid grijpt niet in, alleen grotere gemeenten leggen verdedigingswerken aan. Bewoners krijgen vooralsnog geen compensatie en weigeren te vertrekken. Vrij Nederland 6 september 2014 43
VN Fotospecial Eilandbewoners oogsten zeewier dat ze zelf eten of verkopen om zo een klein inkomen te verwerven
Papoea-Nieuw-Guinea De Carteret-eilanden in de Stille Oceaan, behorend tot PapoeaNieuw-Guinea, zijn wellicht al in 2015 onbewoonbaar. Zoetwaterbronnen zijn verzilt, de bevolking (2500 zielen) kan er geen groente meer verbouwen en lijdt honger. Ze zullen worden geëvacueerd naar Bougainville, een ander eiland van Papoea-Nieuw-Guinea.
Geëvacueerde bewoners van de eilanden worden gehuisvest in Tinputz op Bougainville. Velen vinden het moeilijk om zich aan te passen
44 Vrij Nederland 6 september 2014
Een bootje voor de kust van het eiland Yolasa. Op de achtergrond een eiland dat enkele jaren geleden in tweeën brak
Geëvacueerde bewoners proberen hun leven op te pakken en bewerken het land
Vrij Nederland 6 september 2014 45
Een visserschip voor het eiland Betio. Door de stijgende zeespiegel geeft het rif niet langer bescherming. Bij zware stormen, die steeds vaker voorkomen, dringt het water binnen
Bewoners van Tebike Nikoora vissen tijdens hoog water vanachter zandzakken
Kiribati Op de atollen van de afgelegen eilandstaat Kiribati in de Stille Oceaan leven 100.000 mensen. Die moeten volgens de VN binnen 30 tot 60 jaar waarschijnlijk allemaal worden geëvacueerd. De regering heeft bij buurland Fiji een stuk land gekocht van de Anglicaanse kerk. Om voedsel te verbouwen, en als toevluchtsoord.
Overzichtsfoto van het relatief dicht bevolkte Tebike Nikoora (het gouden strand) op het zuidelijk deel van het atol Tarawa, waar de hoofdstad is gevestigd. De slenken waar bij hoog water zeewater naar binnen stroomt, zijn duidelijk te zien
46 Vrij Nederland 6 september 2014
Vanuit hun huis op palen kijkt een familie naar een spelend kind tijdens hoog water
Vrij Nederland 6 september 2014 47
Dialis Moris (61) woont nu nog op Carti Sugdup (‘Krabbeneiland’), maar zal snel verhuizen naar het vasteland, waar ze nu al vast een kijkje komt nemen
Norberto Hernandez en zijn vrouw Olga wonen op het eiland Sucunguandup, waar ze met koraalblokken proberen de zee op afstand te houden
Panama De provincie Kuna Yala in Panama bestaat uit een lange strook land aan de Caraïbische Zee en een archipel van 365 eilanden, waarvan er 36 zijn bewoond. In het gebied wonen de Kuna-indianen die in 1925 binnen Panama een eigen status kregen. In augustus 2012 zouden de bewoners van de eerste vier eilanden worden geëvacueerd – die evacuatie is wegens gebrek aan middelen uitgesteld.
Moeder en kind op een steiger op Carti Sugdup. Het eiland ligt het dichtst bij de kust, waar de weg naar Panama-stad begint. Die weg ligt er pas vier jaar, daarvoor was het een twaalf uur durende wandeltocht naar de Panamerican Highway
48 Vrij Nederland 6 september 2014
Een eiland vlak bij het vasteland is al bijna helemaal geërodeerd
Een man stort koraalblokken in zee die het eiland Rio Azucar moeten beschermen
Vrij Nederland 6 september 2014 49
