Jaarverslag 2010-2011
1
2
Het SIHO
Promotoren: Lieven Desmet – Hogeschool West-Vlaanderen Prof. Dr. Geert Van Hove – Universiteit Gent Prof. Caroline Andries – Vrije Universiteit Brussel Danny Boeykens – Universiteit Antwerpen Rita Bleys – Provinciale Hogeschool Limburg
Team: Karen Leyman Nathalie Heurckmans Meggie Verstichele Leen Thienpondt Ariane Van Dorpe Anneleen Huisman Miet Berden Katrien De Munck (coördinatie)
3
Inhoud Inhoud ..................................................................................................................................................... 4 Inleiding ................................................................................................................................................... 7 Situering .................................................................................................................................................. 7 Uitgangspunten ....................................................................................................................................... 8 Continue werking .................................................................................................................................. 10 1. Vragen uit de praktijk .................................................................................................................... 10 1.1 Vragen via mail of telefoon ..................................................................................................... 10 1.2 Vorming ................................................................................................................................... 13 1.3 Ondersteuning ......................................................................................................................... 16 2. Ontmoeting ................................................................................................................................... 17 2.1 Ontmoetingsmoment ‘Universal Design for Learning: pas jij het al toe?’ – 16 november 2010 ....................................................................................................................................................... 18 2.2 Ontmoetingsmoment ‘VN-verdrag en hoger onderwijs’ – 5 mei 2011. ................................. 19 2.3 Lancering gids ‘Op-stap naar werk’ – 16 juni 2011. ................................................................ 20 2.4 Congres ‘The only disability in higher education is the reluctance to change. How do YOU make change happen?’ –5-6 juli 2011........................................................................................... 21 3. Materiaal ....................................................................................................................................... 25 3.1 Gids ‘Verder studeren, het kan! Ook met extra ondersteuning’............................................. 25 3.2 Gids ‘Op-stap naar werk’ ......................................................................................................... 26 3.3 Gids ‘Succesvol studeren. Tips voor beleid en praktijk in hoger onderwijs’ ........................... 26 3.4 Website www.siho.be ............................................................................................................. 27 3.5 Nieuwsbrieven ......................................................................................................................... 28 4. Ontwikkelingen opvolgen .............................................................................................................. 29 4.1 Studiedagen en vorming.......................................................................................................... 29 4.2 DSE-netwerk en LINK ............................................................................................................... 33
4
5. Overheid en beleid ........................................................................................................................ 35 6. Fondsen ......................................................................................................................................... 36 Specifieke acties .................................................................................................................................... 37 1. Cultuur voor inclusie...................................................................................................................... 37 1.1 Strategische doelstelling: Iedereen (her)kent de thema’s ‘beperking, sociaal model en inclusie’. ......................................................................................................................................... 37 1.1.1 Operationele doelstelling 1: Er werd een workshop ‘disability awareness’ ontwikkeld. 37 1.1.2 Operationele doelstelling 2: Er werd een tool die studenten in beeld brengt, ontwikkeld. ................................................................................................................................................... 39 1.1.3 Operationele doelstelling 3: Er is diepgaand (in)zicht op het perspectief van studenten met een functiebeperking in het Vlaamse Hoger Onderwijs. ................................................... 40 2. Structuur voor inclusie .................................................................................................................. 42 2.1 Strategische doelstelling: Het VN-verdrag wordt toegepast op instellingsniveau.................. 42 2.1.1 Operationele doelstelling 1: Er is een brochure ontwikkeld rond redelijke aanpassingen in hoger onderwijs ..................................................................................................................... 42 2.1.2 Operationele doelstelling 2: De instellingen zijn gestart met het toetsen van hun instellings- en onderwijsbeleid aan het VN-verdrag ................................................................. 43 2.1.3 Operationele doelstelling 3: Op Europees niveau zijn de actoren rond hoger onderwijs bewust gemaakt van de verwachtingen van het VN-verdrag en de mogelijkheden naar hoger onderwijs ................................................................................................................................... 43 3. Inclusieve praktijk .......................................................................................................................... 45 3.1 Strategische doelstelling 1: Elke docent is zich bewust van de competenties die hij (nodig) heeft in functie van inclusief hoger onderwijs. ............................................................................. 45 3.1.1 Operationele doelstilling 1: Er zijn pilootprojecten gestart binnen de training van docenten rond het concept UDL. .............................................................................................. 45 3.1.2 Operationele doelstelling 2: De wegwijzer met tips voor docenten en beleidspersoneel ivm het ondersteunen van studenten met een functiebeperking, is verspreid. ...................... 47 3.1.3 Operationele doelstelling 3: Er is (in)zicht gegeven in de ervaringen van docenten en de manier waarop het werken met studenten met een functiebeperking de competenties van deze docenten beïnvloed heeft................................................................................................. 48
5
3.2 Strategische doelstelling 2: Het leren wordt toegankelijk. ..................................................... 49 3.2.1 Operationele doelstelling 1: Er werden tips ontwikkeld om de digitale leeromgeving te benutten naar studenten met een functiebeperking toe. ........................................................ 50 3.2.2 Operationele doelstelling 2: Er werden voorbeelden, mogelijkheden en noden verkend om met verschillende actoren materiaal digitaal beschikbaar te stellen. ................................ 51 Conclusie ............................................................................................................................................... 53
6
Inleiding Voorliggend document is het jaarverslag van het Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs (SIHO), voor het werkjaar 1 september 2010 – 31 augustus 2011. Vooraleer over te gaan tot de acties en het kader van waaruit de acties plaats vonden, schetsen we nog eens de structuur en het opzet van het SIHO zoals omschreven in het ‘Ontwerp meerjarenplan, steunpunt leren en werken met functiebeperkingen in het hoger onderwijs’ en de ‘Beheersovereenkomst voor het steunpunt leren en werken met functiebeperkingen in het hoger onderwijs 2008 – 2013’. Daarna schetsen we wat binnen de continue werking van het SIHO gebeurde, waarna een aantal specifieke acties worden toegelicht. Deze vertrekken vanuit thema’s die passen binnen het drieluik, ‘cultuur voor inclusie, structuur voor inclusie en praktijk van inclusie’. Bij de activiteiten zal u onze stakeholders herkennen: de instellingen hoger onderwijs, de studenten met een functiebeperking en de overheid. Vanuit onze intermediaire rol zijn de meeste activiteiten gericht op de instellingen hoger onderwijs. We geven input op vraag en we bieden zelf zaken aan die de instellingen ondersteunen, inspireren en uitdagen om inclusie te realiseren. Studenten of hun perspectief worden betrokken bij elke activiteit.
Situering Op 18 juli 2008 ondertekende minister Vandenbroucke namens de Vlaamse regering een beheersovereenkomst met een consortium bestaande uit de Hogeschool West-Vlaanderen, de Universiteit Gent en de Vrije Universiteit Brussel. Op 1 mei 2010 werd in het kader van de verbredingsmiddelen een overeenkomst getekend met de Associatie Universiteit en Hogescholen Antwerpen en de Provinciale Hogeschool Limburg voor een samenwerking vanaf 1 mei 2010 tot 31 augustus 2013. De Provinciale Hogeschool Limburg neemt specifieke acties op rond het creëren van een digitale leeromgeving. De medewerker van de AUHA zal als lid van het SIHO-team meewerken aan verschillende acties. Het SIHO draagt bij aan het creëren van gelijke kansen én volwaardige participatie aan het hoger onderwijs voor personen met een functiebeperking. Het onderneemt acties om hindernissen voor volwaardige participatie weg te werken.
7
Het SIHO richt zich in zijn werking actief naar alle instellingen voor hoger onderwijs. Het SIHO engageert zich om met iedere instelling voor hoger onderwijs samen op weg te gaan naar de realisatie van meer inclusie in het Vlaamse hoger onderwijs. Het wil daartoe de expertise van iedere instelling voor hoger onderwijs inzetten, op zoek gaan naar nieuwe expertise (binnen- en buitenland), wetenschappelijk onderzoek ondersteunen en al deze expertise beschikbaar stellen voor het volledige Vlaamse hoger onderwijslandschap.
Uitgangspunten 1. Vlaamse onderwijs- en gelijke kansenbeleid De werking van het SIHO kadert binnen het Vlaamse onderwijs- en gelijke kansenbeleid. Minister Smet legt in zijn beide beleidsplannen klemtoon op volwaardige participatie van alle kansengroepen waaronder mensen of studenten met een functiebeperking. Het draagvlak voor die volwaardige participatie verhoogt volgens hem door het werken aan beeldvorming, het voorzien van redelijke aanpassingen en het creëren van de juiste ingesteldheid.
2. Internationaal kader, het VN-verdrag Het SIHO baseert zich voor haar werking eveneens op de bepalingen van het VN-verdrag voor Gelijke Rechten voor Personen met een Handicap. Dit verdrag werd door België geratificeerd op 2 juli 2009. Het verdrag stipuleert dat de landen geacht worden te voorzien in inclusief onderwijs op alle onderwijsniveaus. Belangrijke aspecten zijn onderwijs als een recht, redelijke aanpassingen, inspanning en initiatief van de school in het zoeken naar mogelijkheden. De Vlaamse overheid organiseert implementatie en monitoring van het VN-verdrag en vroeg het SIHO om de implementatie in hoger onderwijs te ondersteunen.
8
3.
Inclusie
Het SIHO hanteert het ‘inclusieparadigma’. Dit paradigma probeert een antwoord te bieden op de grotere diversiteit waar instellingen hoger onderwijs mee geconfronteerd worden, en meer specifiek op de groeiende instroom van studenten met functiebeperkingen. Om dit inclusieparadigma vorm te geven binnen het Vlaamse Hoger Onderwijs wordt teruggevallen op theoretische fundamenten zoals vertaald voor de onderwijspraktijk door o.a. de Unesco en als volgt omschreven: “Inclusive education is based on the right of all learners to a quality education that meets basic learning needs and enriches lives. Focusing particularly on vulnerable and marginalized groups, it seeks to develop the full potential of every individual. The ultimate goal of inclusive quality education is to end all forms of discrimination and foster social cohesion”.
4. Functiebeperking Binnen de Disability Studies school worden ‘sociale interpretaties’ gebruikt in het kijken naar disability/beperking. Hierbij wordt vooral de complexiteit van ‘handicap-producerende’ situaties naar voor geschoven. Het kader van sociale interpretaties gebruikt inzichten uit de volgende niet-eindige verzameling van concepten: {‘het lichaam’, ‘een sociaal model analyse’, ‘de culturele context’, ‘identiteit’, ‘disability culture’, disability in verschillende culturen,…} (Van Hove, 2009)1. Je kan met verschillende ‘brillen’ naar het fenomeen disability kijken. Het is belangrijk vanuit meerdere brillen/perspectieven naar mensen/studenten te kijken en de samenhang van de verschillende interpretaties te zien om de complexiteit van het fenomeen disability alle recht aan te doen. Het is eveneens belangrijk om studenten zelf hun identiteit te laten benoemen.
5. Universal Design for Learning De principes van Universal Design for Learning vormen de basis voor het onderwijskundig perspectief op inclusie in hoger onderwijs. Centraal staat dat je de manier van lesgeven toegankelijk kan maken, dat je een flexibele leeromgeving kan creëren. Tijdens het ‘ontwerpen’ houd je rekening met de mogelijkheden en beperkingen van zoveel mogelijk studenten.
1
Van Hove G. (2009), Disability Studies. Basisteksten uitgediept, Uitgeverij Garant, Antwerpen-Apeldoorn.
9
6. Samen en bottom-up De fundamenten van coöperatief onderzoek (Van Hove, 1999)2 zijn de basis voor het ‘onderzoek met de betrokkenen’ en de bottom-up aanpak in onze werking. Deze aanpak sluit best aan bij de intermediaire rol die het SIHO heeft. Het is belangrijk voorbeelden van goede praktijk naar voor te schuiven.
Continue werking 1. Vragen uit de praktijk 1.1 Vragen via mail of telefoon Via vragen uit de praktijk krijgen we zicht op wat er leeft, welke noden er zijn en krijgen we de kans om een bijdrage te leveren, op maat van de vraagsteller. Dit resultaat draagt vaak verder dan de vrager in kwestie of heeft zeer concreet gevolg voor meer dan één student. Het steunt de mensen die op zoek zijn naar gelijke kansen of het opent mogelijkheden voor mensen die daarbij inspiratie nodig hebben. De vrager krijgt zo snel mogelijk een antwoord. Binnen de paar dagen volgt een eerste reactie. In interactie wordt de vraag verdiept of verbreed. We informeren op het moment zelf en nadien of het antwoord geholpen heeft. Op de website is een samenvatting van enkele van deze vragen te raadplegen, steeds geanonimiseerd en met toestemming van de onderwijsinstelling. Slechts een minderheid van deze antwoorden is publiceerbaar op de website. Het antwoord of de ervaring wordt wel meegenomen in andere acties, die gevoed zijn door situaties in de praktijk. Er zijn 89 vragen gesteld. Dit aantal is vergelijkbaar met de 86 vragen van vorig jaar. Er worden nog ‘ontelbare’ vragen gesteld op andere momenten. Er worden vaak vragen op informele momenten
2
Van Hove, G. (1999) Coöperatief onderzoek met personen met een verstandelijke beperking. Een illustratie van de emancipatorische orthopedagogiek. Tijdschrift voor orthopedagogiek, kinderpsychiatrie en klinische kinderpsychologie, 24, pp. 24-33.
10
gesteld, bij een bezoek, na een presentatie, enz. Er zijn momenten waarop individuele vragen toch in groep aan bod komen zoals op een ontmoetingsmoment. Moeilijk te tellen dus, al lijkt het feit dat er zeer regelmatig vragen komen, ons belangrijker dan het exacte aantal. Hoeveel contact er per vraag was, is eveneens moeilijk vast te stellen. Er gaat tijd over om het antwoord in de instelling toe te passen. Vaak wordt er later nog aanvullende informatie gevraagd en gegeven. Later wordt door ons nog eens gepeild naar hoe het verder verlopen is. Uit die feedback blijkt er algemene tevredenheid over de antwoorden. Een antwoord biedt vaak meer mogelijkheden of openingen. Het geeft een overzicht, nieuwe informatie. Wanneer er een leemte of drempel bestaat vanuit de structuren, weten mensen dat de leemte gecommuniceerd wordt naar de bevoegde instanties. Hieronder vind je een overzicht van de verschillende onderwerpen waarrond mensen vragen stellen en het aantal vragen per onderwerp.
ONDERWERP
AANTAL VRAGEN
SIHO
21
Vragen binnen dit onderwerp hebben rechtstreeks te maken met het SIHO, bv. vragen over de werking, vragen naar een interview, vragen naar publicaties van SIHO, vragen naar info over workshops door SIHO, … Onderzoek en informatie
21
Vragen in deze categorie hadden betrekking op cijfergegevens over het aantal studenten met een functiebeperking, publicaties, (ervarings)deskundigen rond een bepaalde functiebeperking, goede voorbeelden, beeldmateriaal, inclusie, wetgeving, … Redelijke aanpassingen
14
Bij dit onderwerp kregen we vooral vragen naar specifieke onderwijs- en/of examenfaciliteiten voor studenten met een bepaalde functiebeperking. Daarnaast kregen we ook een vraag naar het wettelijk kader rond redelijke aanpassingen en een vraag naar de mogelijkheid om een databank met redelijke aanpassingen aan te leggen. Overgang naar hoger onderwijs
11
Deze vragen kwamen vanuit middelbare scholen of (ouders van) studenten met
11
een beperking die de overstap naar hoger onderwijs willen zetten. Een aantal vragen was afkomstig van scholen voor buitengewoon onderwijs. Ondersteuning vanuit de onderwijsinstelling
9
Vragen binnen deze categorie hebben te maken met de algemene ondersteuning die vanuit de onderwijsinstelling geboden wordt. Enkele voorbeelden: vraag om advies over een document van de hoger onderwijs instelling, vraag om advies bij de uitwerking van een visie, beleid of praktijk voor studenten met een functiebeperking, vragen rond theorie en concrete toepassing van UDL, … Hulpmiddelen en personele ondersteuning
5
Rond dit thema kwamen vooral knelpunten aan bod rond voorleessoftware, GON-begeleiding, schrijftolk en pedagogische hulp. Leerkrediet
3
Deze vragen hadden vooral te maken met bezorgdheid rond leerkrediet. Keuze van een studierichting
3
Deze vragen kwamen vanuit de bezorgdheid of je met een bepaalde functiebeperking een bepaalde opleiding kan volgen of van studenten die op zoek zijn naar een studierichting. Testing
2
Deze vragen kwamen van (ouders van) studenten die op zoek zijn naar een degelijke testing. TOTAAL
89
Hieronder vind je een overzicht van de vraagstellers en het aantal vragen per vraagsteller. VRAAGSTELLER
AANTAL VRAGEN
Artesis hogeschool
5
Erasmus hogeschool Brussel
1
Hogeschool Gent
4
Hogeschool West-Vlaanderen
4
Karel de Grote hogeschool
1
Katholieke Hogeschool Brugge Oostende
1
Provinciale Hogeschool Limburg
2
12
Plantijn hogeschool
5
Sint-Lukas WENK
1
Universiteit Gent
2
Universiteit Antwerpen
4
Vrije Universiteit Brussel
2
Andere
57
TOTAAL
89
Dit werkjaar kwamen er geen vragen tot bemiddeling. Er waren studenten die ontevreden waren of meerdere drempels ervaren. In deze situaties volstond het veel informatie te geven of samen mogelijke ingangen te zoeken om het gesprek weer te openen. Indien nodig geven we de informatie rond kanalen als het CGKR of de Raad voor Betwistingen inzake Studievoortgangsbeslissingen. Er is contact gezocht met de Cel Gelijke Kansen Vlaanderen om samenwerkingsmogelijkheden te bekijken met de lokale meldpunten antidiscriminatie.
1.2 Vorming Het SIHO gaf dit werkjaar workshops en lezingen op nationale en internationale studiedagen en congressen. In de tabel vind je een overzicht. 08/10/2010: ‘Verder studeren, het kan! Ook met Het SIHO gaf uitleg over de mogelijkheden en extra
ondersteuning’
op
symposium
‘Van ondersteuning die het hoger onderwijs biedt
Mankement tot Talent. Effectieve interventies voor studenten met een leerstoornis. bij leerlingen met leerstoornissen’, Eureka Onderwijs en Die’s-Lekti-Kus. 12/10/2010: ‘(Transition to) work: the legal Op deze internationale LINK-bijeenkomst gaf het framework in Flanders, Belgium’ op LINK- SIHO een voorstelling over het wettelijk kader meeting, Wassenaar: Nederland.
rond de overgang van (hoger) onderwijs naar werk, en rond werken met een beperking.
19/10/2010: ‘Hoe kom ik tegemoet aan de Het diversiteit
van
mijn
studenten?
wetenschappelijk en wettelijk kader’, AUHL.
SIHO
gaf
op
de
studiedag
Een ‘Functiebeperkingen aan het woord’ van de AUHL een plenaire lezing voor heel wat
13
beleidspersoneel en docenten omtrent het wetenschappelijk kader van UDL en het wettelijk kader
omtrent
flexibilisering
en
redelijke
aanpassingen. 27/10/2010: les UDL en redelijke aanpassingen Het SIHO lichtte het kader van UDL en redelijke aan masterstudenten Orthopedagogiek, UGent.
aanpassingen toe tijdens een les ‘Diversiteit en Inclusie’
aan
1e
master
studenten
Orthopedagogiek, Universiteit Gent. 9/11/2010: ‘Hoe maak ik mijn onderwijs Het SIHO gaf een interactieve workshop waarbij toegankelijk voor een groeiende diversiteit aan de deelnemers kennis maakten en vertrouwd studenten?’ op hogeschoolcongres, Karel de raakten met de principes en richtlijnen van UDL, Grote Hogeschool.
met het oog op toegankelijk onderwijs voor diverse lerenden.
22/11/2011:
‘Creating
Inclusive
Higher Het SIHO gaf (via Skype) een keynote presentatie
Education, an example from Flanders, Belgium’ op dit congres waarin verschillende betrokkenen op de conferentie ‘ Enhancing Accessibility of the uit Macedonië en omringende landen samen Higher
Education
to
the
Disabled’, vorm gaven aan een actie- en beleidsplan rond
Skopje/Hogrid: Macedonië.
de realisatie van gelijke kansen in hoger onderwijs.
10/12/2010: ‘Op-stap naar werk’ op het congres In deze interactieve workshop namen het SIHO ‘Het kan. En dan? Studeren en afstuderen met en De Werkbank de deelnemers mee doorheen een functiebeperking in het hoger onderwijs’, de brochure ‘Op-Stap naar werk’. Hierbij werd Hogeschool Gent.
gefocust op tips voor de onderwijsinstellingen. Centraal stond de vraag hoe zij studenten kunnen ondersteunen naar de job van hun leven. De workshop werd op deze conferentie twee maal ingericht.
13/12/2010: ‘Inclusieve educatie’ – VUB.
Het SIHO lichtte het kader van UDL en redelijke aanpassingen toe tijdens een les ‘Inclusieve educatie’ aan studenten Sociaal Werk van de VUB.
27/01/2011: Postersessie op studiedag ‘Inclusive Doorheen de studiedag verzorgde het SIHO een education in the light of the UN Treaty: what postersessie. Hierbij werd de werking van het
14
consequences for Flanders and Europe?’, Vleva, Steunpunt voorgesteld. Daarnaast werd de gids VVKBuO en het GO!.
‘Verder studeren, het kan! Ook met extra ondersteuning’ gepromoot.
08/02,
15/02,
22/02,
01/03,
15/03/2011:
Tijdens de provinciale ontmoetingsdagen van de
‘Inclusie: een attitude en een recht’ – Provinciale Vrije Universiteit Brussel stelde het SIHO haar ontmoetingsdagen VUB.
werking en UDL voor.
16/02/2011: Support Center for Inclusive Higher Het SIHO stelde haar werking voor en werk rond Education
–
ExchangeAbility,
Erasmus insider perspectieven van studenten met een
hogeschool Brussel.
beperking.
22/03/2011: ‘Verder studeren in het hoger Het onderwijs,
het
kan!
Ook
met
3
ondersteuning’, KTA Tervuren .
SIHO
gaf
aan
leerkrachten,
extra leerlingenbegeleiders en leerlingen secundair onderwijs informatie over de mogelijkheden en ondersteuning die het hoger onderwijs biedt voor studenten met een beperking.
12-15/05/2011: ‘Studying with a Disability in Het SIHO presenteerde het onderzoeksmateriaal Higher
Education:
Portraits’,
11th
Annual rond het insider perspectief van studenten
Conference on Disability Studies in Education: vanuit de portretten die gemaakt werden. Rethinking Accessibility for the Next Decade of Bevindingen werden voorgelegd en afgetoetst DSE, VS.
aan een internationaal publiek, actuele vragen werden voorgelegd. Daarnaast leverde het SIHO een bijdrage aan de discussiegroep ‘Access and Higher Education’.
18-21/05/2011: ‘Studying with a Disability in Het SIHO presenteerde het onderzoeksmateriaal Higher Education: Portraits’, 7th International rond het insider perspectief van studenten Conference on Qualitative Inquiry, VS.
vanuit de portretten die gemaakt werden. Bevindingen
en
onderzoeksmethodologie
werden voorgelegd en afgetoetst bij een internationaal
publiek
van
kwalitatief
onderzoekers.
3
Er kwamen meerdere vragen uit middelbare scholen. We besloten in overleg met de stuurgroep om in te gaan op deze vragen als ze de overgang naar hoger onderwijs konden bevorderen. We gingen niet in op vragen tot vorming rond UDL vanuit middelbare scholen. We probeerden dit op te vangen door informatie te geven.
15
1.3 Ondersteuning Het SIHO kreeg vragen uit de instellingen hoger onderwijs om vragen of projecten rond verschillende thema’s te ondersteunen. We geven hierbij een overzicht van de ondersteuning die op maat geboden is. Andere ondersteuning komt nog aan bod bij de specifieke acties. ‘Instroombeleid lerarenopleidingen’ – Expertisenetwerk Lerarenopleidingen Antwerpen (ELAnt), Universiteit Antwerpen, Artesis Hogeschool, Karel de Grote-Hogeschool, Plantijnhogeschool, CVO Horito, CVO Israëlitische scholen, CVO Provincie Antwerpen en SCVO Pestalozzi. ELAnt bracht op 3 maart 2011 beleidsmakers van de verschillende lerarenopleidingen en ervaringsdeskundigen samen. Het netwerk stelde het SIHO de vraag om dit overleg mee voor te bereiden (door informatie-uitwisseling), mee te participeren en mee na te denken, o.a. over flexibele instroomtrajecten voor studenten met een beperking. Ondersteuning diversiteitproject ‘Afstuderen als universiteitsalumnus met een functiebeperking, met
speciale
aandacht
voor
afstuderen
aan
de
faculteit
Geneeskunde
en
Gezondheidswetenschappen’ van de Universiteit Gent. Het SIHO ondersteunt dit project en kreeg hiervoor extra financieringsmiddelen van de UGent (10 procent personeelsbudget). ‘PAVO Opleiding handicap’ – Universiteit Antwerpen denkt eraan om een Permanente Vorming in te richten rond ‘disability’, vooral gericht naar werknemers in de sector van de gezondheidszorg. Het SIHO participeerde op vraag van de UA in deze denktank die plaats vond op 21 april 2011. ‘Studeren met een functiebeperking in de kijker’ – De Plantijn Hogeschool organiseerde op 3 mei 2011 een sensibiliseringsactie voor studenten en medewerkers van de hogeschool. Het SIHO werd gevraagd om te participeren aan een panelgesprek waarbij volgende onderwerpen aan bod kwamen:
keuze van de opleiding en onderwijsinstelling
struikelblokken en ondersteuning tijdens de opleiding
overgang van hoger onderwijs naar de arbeidsmarkt
‘Begeleidingscommissie bijzondere faciliteiten’ – Universiteit Antwerpen. Op 9 mei 2011 kwam de begeleidingscommissie bij elkaar. Op vraag van de UA was het SIHO op deze vergadering aanwezig. Op dit overleg kwam het rapport voor het Aanmoedigingsfonds, de nieuwe procedure voor redelijke aanpassingen, het aantal aanvragen en de gevraagde attesten aan bod.
16
‘Studeren met een functiebeperking’ – Universiteit Antwerpen. Het SIHO werd uitgenodigd voor een UA-overleg op 9 mei 2011. Tijdens deze bijeenkomst werd bekeken welke acties en projecten de UA wil ondernemen rond studeren met een beperking en de mogelijke financieringsbronnen hiervoor. ‘Design For Every-ONE (D4E1)’ – Howest. Binnen dit project wordt diversiteit en inclusie een uitgangspunt voor elke student industrieel ontwerp. Het SIHO participeerde enkele keren in de tussentijdse jury voor de studenten die hun ontwerp voorstelden. Op 14 juli 2011 woonde het SIHO de finale jury bij. ‘Diversiteit en inclusie. Actie in interactie’ – PWO-project – Howest. Het SIHO ondersteunt een PWO-project waarbij het insider perspectief van personeelsleden met betrekking tot diversiteit en inclusie bevraagd en ingezet wordt om het beleid en praktijk van de hogeschool vorm te geven. ‘Rondpunt’ vzw - Op 27 juni 2011 vond een overleg plaats met Joke Schepers en Gerlinde Westland van de vzw Rondpunt. Deze vzw wil bijdragen aan een goede opvang van iedereen die rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken is bij een verkeersongeval. Zij wilden nagaan op welke manier zij studenten hoger onderwijs nog meer kunnen ondersteunen in hun zoektocht naar het vervolledigen van hun schoolloopbaan of hoe zij hoger onderwijs kunnen starten.
2. Ontmoeting Het SIHO organiseert elk jaar 2 ontmoetingsmomenten en een studiedag. Dit jaar werden het 3 ontmoetingsmomenten en een congres. Deze ontmoetingen worden hier toegelicht. Er werden nog andere ontmoetingen georganiseerd in het kader van specifieke acties zoals bv. disability awareness, UDL of in het kader van een vorming op maat. Deze zijn terug te vinden in andere onderdelen van dit jaarverslag.
17
2.1 Ontmoetingsmoment ‘Universal Design for Learning: pas jij het al toe?’ – 16 november 2010 Inhoud Het ontmoetingsmoment stond in het teken van universeel en Inclusief lesgeven en leren. Wat zijn de mogelijkheden hiervan en hoe kunnen we het toepassen? Na een inleiding door het SIHO, volgde een internationale lezing door Ann Heelan en Mary Quirke (AHEAD, Ierland). AHEAD ontwikkelde een Charter for Inclusive Teaching en Learning. Met dit charter wil AHEAD hoger onderwijs instellingen stimuleren om optimale leeromgevingen te creëren voor alle studenten. Ann Heelan vertelde over hoe het Charter aanmoedigt om te zoeken naar creatieve oplossingen, binnen vier grote thema’s: Quality Assurance, Teaching, Learning, Assessment and Examinations. Daarna volgde een interactieve workshop rond UDL, gebracht door het SIHO. Eerst werd het theoretische kader van UDL toegelicht, daarna werd samen nagedacht over goede voorbeelden van UDL, aan de hand van een casus. Als afsluiter stelden we een online congres rond UDL voor. Dit online congres werd georganiseerd door Susan Gabel van de National Luis University in Chicago en liep op het moment van het ontmoetingsmoment nog twee dagen. Deelnemers aan ons ontmoetingsmoment werden aangemoedigd te participeren en presentaties te downloaden.
Deelnemers De aanspreekpunten van alle instellingen hoger onderwijs kregen een uitnodiging voor het ontmoetingsmoment van 16 november 2010. Zij werden uitgenodigd om geïnteresseerde collega’s in het thema ‘Universal Design for Learning’ uit de eigen onderwijsinstellingen mee te brengen. 20 deelnemers waren ingeschreven voor dit ontmoetingsmoment vanuit 10 verschillende onderwijsinstellingen.
18
2.2 Ontmoetingsmoment ‘VN-verdrag en hoger onderwijs’ – 5 mei 2011. Inhoud Het SIHO organiseerde dit ontmoetingsmoment over de implicaties van het VN-verdrag voor Gelijke Rechten voor Personen met een Handicap op het hoger onderwijs en de toepassing op instellingsniveau. De lezingen maakten duidelijk dat alle actoren hierin een verantwoordelijkheid hebben en hun steentje kunnen bijdragen. Prof. dr. Machteld Verbruggen begon als juriste met een voorstelling van de inhoud van het verdrag en de bijhorende implicaties voor het hoger onderwijs. Patrick Willems gaf vanuit het Departement Onderwijs en Vorming enkele bedenkingen vanuit het hoger onderwijsbeleid. Annelore Ottoy getuigde welke impact dit verdrag heeft op de ondersteuning van studenten met een beperking die studeren aan de Universiteit Antwerpen. Tot slot dachten de deelnemers in verschillende workshops na over de mogelijkheden en behoeften die ze ervaren rond thema’s die ook terug te vinden zijn in het VN-verdrag. Concreet kwamen volgende inhouden aan bod:
inclusie, ook op het niveau hoger onderwijs
toegankelijkheid gebouwen, leeromgeving, lessen,… en universeel ontwerp
competenties personeel onderwijsinstelling
redelijke aanpassing en ondersteuning
Dit zette onderwijsinstellingen aan tot het nadenken over het eigen Onderwijs- en Examenreglement en het beleid van de eigen onderwijsinstelling. Er is een samenvattend verslag terug te vinden op de website van het SIHO. In dit verslag zijn ook de (verbeter)mogelijkheden en behoeften verwerkt die de onderwijsinstellingen aangeven. Hierop zetten we volgend werkjaar verder in. Het ontmoetingsmoment werd in samenwerking met het CGKR, het Departement Onderwijs en Vorming en Machteld Verbruggen voorbereid. Op basis van dit overleg werden sprekers uitgenodigd en thema’s voor de workshop geselecteerd. Voor het samenvattend verslag klik hier.
19
Deelnemers De aanspreekpunten van alle instellingen hoger onderwijs kregen een uitnodiging. Ze werden uitgenodigd om collega’s, beleidsmensen, juristen, … uit de eigen onderwijsinstelling mee te brengen. Daarnaast werden belangrijke actoren, waaronder het CGKR, de VLIR en de VVS, ook uitgenodigd.
2.3 Lancering gids ‘Op-stap naar werk’ – 16 juni 2011. Inhoud Het SIHO stelde de gids ‘Op-stap naar werk’ voor, op een ontbijtmoment in het gezelschap van interessante sprekers. Centraal stond de vraag: hoe kunnen we (oud-)studenten ondersteunen op weg naar en tijdens hun job? Duidelijk werd dat er vooral veel wel mogelijk is. Na de inleiding door het SIHO kwam Jos Wouters, stafmedewerker van het Gebruikersoverleg Handicap, Chronische Ziekte en Arbeid, aan bod met de presentatie ‘Van de berg en de muis’. Jos legde uit hoe een betere transitie van het (hoger) onderwijs naar de arbeidsmarkt kan worden georganiseerd. Marie-Paule Provost stelde als hoofd sociale dienstverlening en gelijke kansen de acties voor die de VRT onderneemt als werkgever met oog voor diversiteit. Tom Cobbaert, industrieel ingenieur en zaakvoerder van de firma Ecoheating, en Nicole Van Waes, huisarts in het wijkgezondheidscentrum De Sleep, twee succesvolle werknemers, deelden hun verhaal en gaven tips aan onderwijsinstellingen, werkgevers en werkzoekenden. Mary Quirke, assistant director van AHEAD, sloot de voormiddag af met de presentatie ‘Accessing All Employment’. Hierbij gaf ze uitleg over wat AHEAD doet rond de overgang van hoger onderwijs naar werk voor studenten met een beperking. Voor het samenvattend verslag klik hier.
Deelnemers
20
De lancering stond open voor alle geïnteresseerden. Via verschillende kanalen werden de aanspreekpunten van alle instellingen hoger onderwijs, andere personeelsleden en het werkveld uitgenodigd. Er namen 26 personen deel. Zes onderwijsinstellingen waren aanwezig, met in totaal acht personen. Daarnaast waren er internationale partners, werkgevers, werknemers, ondersteunende diensten, ouders, een student, en vertegenwoordiger van GRIP vzw, de VLOR, de dienst Emancipatiezaken van de Vlaamse Overheid en het VVKHO aanwezig.
2.4 Congres ‘The only disability in higher education is the reluctance to change. How do YOU make change happen?’ –5-6 juli 2011. Inhoud Het SIHO organiseerde dit jaar een tweedaags internationaal congres in samenwerking met het Europese LINK netwerk (Learning Inclusively Network + Know-how). Het congres vond plaats aan de Universiteit Antwerpen. De centrale thema’s waren: studeren met een beperking, beleid en praktijk van hoger onderwijs en het doorvoeren van verandering. Het congres werd ingeleid door het SIHO en LINK. Verder werden de volgende keynotes gegeven:
The contribution of the Social Dimension of Higher Education to make change happen – Ms. Lene Oftedal, Policy Officer, European Commission.
Inclusion of Students with Disabilities in Tertiary Education in Some OECD Countries – Prof. Serge Ebersold, National Higher Institute for Training and Research on Special Needs Education (INSHEA, France) and OECD.
The Swedish Digital Archive – Students’ instant access to course literature in alternative formats – Pia Hasselrot (TPB – The Swedish Library of Talking Books and Braille).
Services for Students with disability at the University of Antwerp – Trying to respond to exploding needs – Prof. Jo Lebeer, Danny Boeykens, Annelore Ottoy, Sara Backx, Ruth De Pau, Nathalie Roels, Isabelle Vloeberghs, Anita Viaene.
Daarnaast konden deelnemers uit de verschillende landen presentaties indienen binnen volgende thema’s:
21
Influencing policy making
Promoting student involvement and empowerment
Embedding best practices in inclusive teaching and learning
Improving the transition to higher education
Improving the transition to work
Access to the professions
Increasing participating in mobility and exchange programmes
In totaal vonden 42 workshop sessies plaats over de 2 dagen. Het SIHO zelf stelde op dit congres de resultaten voor van het onderzoek naar het perspectief van docenten en het onderzoek naar het perspectief van studenten (zie verder). Naast een aantal posterpresentaties over de gidsen, de portretten en het geplande onderzoek rond studentenmobiliteit, presenteerde het SIHO samen met Jolien Soetaert de resultaten van het kwalitatief onderzoek ‘Verder studeren is…’, een kwalitatief onderzoek over de ervaringen van studenten met een beperking in hoger onderwijs. Tijdens de sessie ‘Higher education in Flanders: Students with disabilities share their ideas and thoughts’ werden resultaten en discussie gepresenteerd. Deelnemers waren enthousiast om via onderzoek zoveel inhoudelijke nieuwe dingen over studenten perspectief te krijgen. Een tweede presentatie samen met Sophie Jackmaert getiteld, ‘Inclusive higher education: the perspective of professors. A qualitative survey’, behandelde de resultaten van een kwalitatief onderzoek naar de insider perspectieven van docenten. Hierbij kwam o.a. de ervaringen van docenten met studenten met een beperking in het hoger onderwijs en de invloed hiervan op hun competenties aan bod. Voor alle PowerPoint presentaties klik hier. Voor de congrespublicatie klik hier.
Deelnemers In totaal namen 174 mensen deel aan dit congres. Deelnemers waren afkomstig uit 22 Europese en niet-Europese landen, waaronder: Oostenrijk, België, Canada, Finland, Frankrijk, Duitsland, Ierland, Israël, Lithouwen, Nederland, Noorwegen, Polen, Slovenië, Zweden, Zwitserland, Turkije, Oeganda, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten…
22
Feedback Evaluatie van het LINK-congres gebeurde aan de hand van een online tool (Questback). Hieronder een overzicht van de antwoorden die we kregen op een aantal vragen.
1 = very satisfied, 2 = satisfied, 3 = dissatisfied, 4 = very dissatisfied
1 = very satisfied, 2 = satisfied, 3 = dissatisfied, 4 = very dissatisfied
23
1 = very satisfied, 2 = satisfied, 3 = dissatisfied, 4 = very dissatisfied
1 = strongly agree, 2 = agree, 3 = disagree, 4 = strongly disagree
1 = strongly agree, 2 = agree, 3 = disagree, 4 = strongly disagree
24
1 = yes, 2 = no, 3 = partly
3. Materiaal 3.1 Gids ‘Verder studeren, het kan! Ook met extra ondersteuning’ In het werkjaar 2008-2009 maakte het SIHO de gids ‘Verder studeren, het kan! Ook met extra ondersteuning’. Deze gids is bedoeld om personen die behoefte hebben aan extra ondersteuning bij hun studies in het hoger onderwijs te informeren en de weg te wijzen. De gids richt zich enerzijds tot studenten die al studeren in het hoger onderwijs. Anderzijds is de gids ook bedoeld voor de studenten secundair onderwijs die hun keuzes nog moeten maken. De gids ‘Verder studeren, het kan! Ook met extra ondersteuning’, werd ook dit werkjaar verder verspreid in Vlaanderen:
De gids is online terug te vinden op www.siho.be in pdf en Word.
In alle presentaties die het SIHO doet wordt verwezen naar de gids.
De gids werd bekend gemaakt in een aantal digitale nieuwsbrieven van Klasse:
2 x in Lerarendirect: www.lerarendirect.be
2 x in Schooldirect: www.schooldirect.be
In
de
bijlage
voor
leraren
bij
Maks!97:
www.pdf.klasse.be/MKS/MKS097/maksimum.pdf
Op de SID-IN’s werden posters gehangen die verwijzen naar de gids.
Op het LINK-congres werd een poster gehangen die verwijst naar de gids en er waren een aantal inkijkexemplaren aanwezig.
25
Geregeld wordt de papieren versie van de gids via mail aangevraagd. Dit jaar verstuurden we 98 gidsen naar 13 verschillende personen.
3.2 Gids ‘Op-stap naar werk’ Het SIHO ontwikkelde in samenwerking met De Werkbank de gids ‘Op-stap naar werk’. Centraal staat de vraag: ‘Hoe kunnen we studenten ondersteunen op weg naar en tijdens hun job?’ De gids bevat informatie en tips, o.a. voor onderwijsinstellingen en alumni. Het is interessant voor alle studenten maar heeft ook aandacht voor een aantal zaken die specifiek zijn voor mensen met een beperking. Vorig werkjaar werd de gids inhoudelijk afgewerkt. Vanaf dit werkjaar is de gids beschikbaar in papieren versie (te bestellen) en online beschikbaar in pdf en Word op de website van het SIHO. Sinds het lanceringsmoment op 16 juni 2011 werden al 175 gidsen besteld door 23 organisaties (waaronder hoger onderwijs instellingen). De gids werd gepromoot op het congres van Hogent (10 december 2011), het lanceringsmoment van de gids (16 juni 2011), via de nieuwsbrief, via e-mail, op het LINK-congres (5-6 juli 2011) en via het persbericht ‘Op-stap naar werk toont ontelbare mogelijkheden’ (op het platform DRK en verstuurd naar enkele perscontacten). Daarnaast vind je (een verwijzing naar) de gids ook o.a. terug op de website van de HUBrussel, Universiteit Antwerpen, Vlaams Verbond van Katholieke Hogescholen, Handicap+Studie, Grip vzw, De Werkbank, VDAB en diverse facebookpagina’s, zoals die van het Gebruikersoverleg Handicap, Chronische Ziekte en Arbeid.
3.3 Gids ‘Succesvol studeren. Tips voor beleid en praktijk in hoger onderwijs’ Vanuit heel wat internationale bronnen, gesprekken met het werkveld en ervaringen uit het SIHO, werd de gids ‘Succesvol studeren: tips voor beleid en praktijk in hoger onderwijs’ de voorbije twee werkjaren opgebouwd. Dit werkjaar werd de gebundelde informatie verwerkt tot een gids die toegankelijk en aantrekkelijk is voor beleidsmedewerkers en onderwijzend personeel. In de gids
26
werd de informatie uit andere documenten van het SIHO opgenomen en gestructureerd in drie grote onderdelen:
Overgang van secundair naar hoger onderwijs
Beleid van de instelling
Opleiding
Overgang van hoger onderwijs naar werk
De gids is beschikbaar op de website van het SIHO in pdf en Word. We plannen de gids niet alleen online te verspreiden maar ook voor te stellen op een ontmoeting. Bij het begin van het vierde werkjaar, op 22 september 2011, wordt de gids voorgesteld aan aanspreekpunten en andere geïnteresseerden. We kiezen voor dit moment, omdat het de start vormt van een nieuw academiejaar, waarin de gids als inspiratiebron kan dienen voor beleid en praktijk. De gids bevat heel actuele thema’s die fundamenteel zijn voor inclusief hoger onderwijs en de werking van het SIHO. Hij zal dan ook regelmatig herbekeken en aangevuld worden. De meest recente versie zal steeds te downloaden zijn op onze website.
3.4 Website www.siho.be Heel wat communicatie vindt plaats bij verschillende acties of gelegenheden. Het is echter belangrijk dat het materiaal van het SIHO ook een drager heeft. De website dient als communicatiemiddel met betrokkenen bij het hoger onderwijs en als drager van de informatie verkregen uit activiteiten. Dit werkjaar werd nagedacht om de inhoud van de website op een andere manier in te delen. Er is nood aan een nieuwe structuur om de veelheid aan materiaal te ordenen. De nieuwe website zal in de loop van het werkjaar 2011-2012 gelanceerd worden. We geven enkele cijfers m.b.t. de website aan de hand van google analytics (gegevens voor de periode 1/09/2010 - 31/08/2011). De cijfers tussen haakjes zijn de gegevens van vorig jaar. Uit de cijfers blijkt dat de website van het SIHO een toenemend succes kent. Daarom besloten we om naar volgend werkjaar verder in te zetten op de website als kanaal om informatie te verspreiden (eerder dan een flyer).
Aantal bezoeken: 12.562 (9142)
75,78% (71,43%) waren nieuwe bezoekers
27
24,22% (28,57%) waren terugkerende bezoekers
Top-5 meest bezochte pagina’s: 1.
Homepage
2.
Aanspreekpunten
3.
Ad hoc vragen
4.
Nieuwe studiedagen
5.
Contactgegevens
Top-10 van instellingen hoger onderwijs van waaruit de website het meest bekeken werd: 1.
Katholieke Universiteit Leuven
2.
Hogeschool Gent
3.
Hogeschool West-Vlaanderen
4.
Karel De Grote hogeschool
5.
Lessius Hogeschool
6.
Vrije Universiteit Brussel
7.
Universiteit Antwerpen
8.
Xios hogeschool
9.
Provinciale hogeschool Limburg
10.
Artevelde hogeschool
In dit werkjaar zien we een ruim aantal bezoekers (gemiddeld ongeveer 34,42 per dag), verspreid over heel Vlaanderen.
3.5 Nieuwsbrieven Het SIHO verspreidde het voorbije werkjaar 9 nieuwsbrieven: in september, oktober, november, december, januari, februari, maart, mei en juni. Alle nieuwsbrieven werden gearchiveerd op de website van het SIHO. Daarnaast werden korte nieuwsberichten verspreid via de website. Op 31 augustus 2011 zijn 382 personen (232 vorig jaar) ingeschreven op de digitale nieuwsbrief van het SIHO. De nieuwsbrieven bestaan uit een aantal terugkerende thema’s:
‘Het SIHO’: met nieuws over het SIHO en de activiteiten
‘Iedereen leert…’: met telkens een concreet voorbeeld van inclusie in het hoger onderwijs
28
‘Internationaal’: met internationale trends, bewegingen, activiteiten…
‘In beeld’: een rubriek waarin beeldmateriaal verspreid wordt
‘Op de voorgrond’: een wetenschappelijke bron (artikel, boek, onderzoek…) wordt voorzien van een beknopte samenvatting op de voorgrond geplaatst
‘Aankondigingen’
Deze terugkerende thema’s worden eventueel aangevuld met andere actuele onderwerpen. Van de 9 nieuwsbrieven waren er 2 themanieuwsbrieven:
Mei 2011: Themanieuwsbrief ‘VN-verdrag en hoger onderwijs’
Juni 2011: Themanieuwsbrief ‘Digitale handboeken en cursussen’
4. Ontwikkelingen opvolgen 4.1 Studiedagen en vorming Het is belangrijk om op de hoogte te zijn van recente ontwikkelingen die invloed hebben op inclusief hoger onderwijs, zowel nationaal als internationaal. We geven een overzicht van de studiedagen / vormingsmomenten die we bijwoonden. De studiedagen waar we zelf een bijdrage leverden, zijn hier niet opnieuw opgenomen (zie boven). Uiteraard nemen we ook uit deze context input mee. Regel is dat we de verkregen informatie inzetten bij de verschillende acties en contacten in eigen land. 1/10/2010: ‘Auteursrecht in de digitale wereld’, Deze studienamiddag informeerde o.a. over het Studipolis.
auteursrecht
en
de
implicaties
voor
de
digitalisering van boeken, bv. voor studenten met een leesbeperking. 8/10/2010: Effectieve
‘Van
Mankement
interventies
bij
tot
Talent. Op dit symposium kwamen wetenschappelijke
leerlingen
met en praktische inzichten en getuigenissen aan bod
leerstoornissen’, Eureka Onderwijs en Die’s- rond de ondersteuning van mensen met Lekti-Kus.
dyslexie, dyscalculie,… in het onderwijs.
25-26/10/2010: Teacher Education for Diversity Op dit congres georganiseerd door de OESO en – thematic seminar, OECD / CERI, Brussel.
het Vlaamse ministerie van onderwijs werden onderzoeksresultaten
van
het
betreffende
29
project
voorgesteld
verschillende
en
workshops.
behandeld Het
in
bracht
onderzoekers, mensen uit praktijk en beleid samen rond de opleiding van leerkrachten voor diversiteit. 8/12/2010: Alumni Toptalent met Dirk Van Volgende thema’s kwamen aan bod: Damme: ‘Bouwen aan het onderwijs van de 21ste - Hoe ziet de visie over het onderwijs van de eeuw. De rol van de OESO.’, UGent.
toekomst er uit? - Welke competenties zullen in de 21ste eeuw belangrijk worden en hoe kan het onderwijs die helpen ontwikkelen? - Waar moeten regeringen, universiteiten, scholen en leerkrachten zich in de toekomst op richten?
9-10/12/2010: ‘Het kan. En dan? Studeren en Het congres vormde de afsluiting van het afstuderen met een functiebeperking in het
tweejarige onderzoeksproject ‘AF/Studeren met
hoger onderwijs’, Hogeschool Gent.
een functiebeperking in het hoger onderwijs en gaf concrete tools informatie en tips rond toegankelijk onderwijs, stages en tewerkstelling voor studenten met een beperking.
14/01/2011: Voorstelling VLIR-Rapport ‘Gelijke Voorzitter Machteld de Metsenaere licht het Kansen en Diversiteit 2010’.
rapport toe. Na deze uiteenzetting volgde een panelgesprek.
Chia
Longman
(UGent,
genderstudies) was moderator. Sarah Scheepers (Gender, KUL),
Mary Tupan (Directeur Echo,
Expertisecentrum allochtonen in Nederland) en Jo Lebeer (UA) namen deel aan het debat. Bob Vanden Broeck sloot de voormiddag af. 27/01/2011: ‘Inclusive education in the light of Deze studiedag gaf informatie over het VNthe UN Treaty: what consequences for Flanders verdrag, over de acties die de EU zal and Europe?’, Vleva, VVKBuO en het GO!.
ondernemen en de impact op het Vlaamse onderwijsbeleid. Er was een uitwisseling van goede voorbeelden wat betreft het realiseren
30
van een inclusieve onderwijspraktijk. 27/01/2011:
‘Klassewerk
–
Het
GOL(L)D- Het Gericht Ondersteunen van Leraren in het
concept’.
Leren omgaan met Diversiteit in de klas (GOL(L)D). Tijdens deze studievoormiddag werd dit ondersteuningsconcept voorgesteld.
16/02/2011: ‘ExchangeAbility: studiedag over Studenten met een functiebeperking maken Erasmus uitwisseling met een functiebeperking’, amper Erasmus hogeschool Brussel.
gebruik
van
het
Erasmus
uitwisselingsprogramma. Deze vaststelling ligt aan de basis van ExchangeAbility. Op 15 en 16 februari bezoekt een delegatie uit Nicosia (Cyprus) de Erasmushogeschool. De bezoekers krijgen uitgebreid de kans om hun ervaringen te delen met Belgische studenten. Ze zullen aan de lijve ondervinden hoe mobiliteit verloopt en worden ook ondergedompeld in de wereld van de Erasmusstudenten die in Brussel verblijven.
21/02/2011: Studiedag EU4ALL, Leuven.
Tijdens deze dag werden de mogelijkheden van het project EU4ALL toegelicht, waarbij de nadruk ligt
op
het
toegankelijk
maken
van
technologische middelen in hoger onderwijs over de verschillende landen die deelnemen aan het project, heen. 16/03/2011: ‘Digitale Toegankelijkheid’ (deel De van
de
Leuvense
‘Participation
KULeuven.
werkgroep
Digitale
Toegankelijkheid
Week’), presenteerde een aantal concrete stappen die de
universiteit
ondernam
om
de
studiemogelijkheden van studenten met een beperking te verbeteren, bv. op het vlak van documenttoegankelijkheid, toegankelijkheid van multimedia, … 23/03/2011:
‘Startcompetenties
Hoger In deze workshop werden ervaringen en goede
Onderwijs’ (deel van de reeks ‘Diversiteit in het voorbeelden hoger onderwijs’), VLOR.
uitgewisseld
rond
‘diverse
competenties bij de start’. Hieruit werden een
31
aantal beleidsaanbevelingen geformuleerd. 28/04/2011:
‘Gezin
met
een
handicap’, Een les rond beperking in de opleiding
Universiteit Antwerpen.
geneeskunde. Hierdoor werd duidelijk hoe ‘disability’ essentieel deel kan zijn van het curriculum van een opleiding in de zorgsector.
14/06/2011: ‘Inclusive Design’, Industrial Design Dit symposium ging over het ontwikkelen, Center: Howest.
produceren en verspreiden van hulpmiddelen op maat (design for (every)one).
18/06/2011:
‘Toegankelijke
ondersteunende AEGIS
software’, AEGIS, EPR, KUL.
ondersteunt
mensen
met
een
functiebeperking in het gebruik van ICTtoepassingen.
Op
deze
studiedag
werden
verschillende ICT-toepassingen voorgesteld.
De personeelsleden van het SIHO volgden interne vormingen: 25/10/2010: ‘Kwalitatief onderzoek’, UGent.
Een les rond verschillende manieren van onderzoek en het garanderen van een goede kwaliteit bij kwalitatief onderzoek.
17/01/2011: ‘Innowiz’, Industrial Design Center: Deze Howest.
vorming
gaf
meer
informatie
over
technieken die je kan gebruiken in een creatief proces van probleemdefinitie, ideeëngeneratie, ideeënselectie en ideeëncommunicatie.
Het SIHO woonde een aantal internationale congressen bij: 11/10/2010: ‘Kwaliteit van beleid’, Handicap + Dit jubileumcongres ging over de aandacht van Studie, Den Haag, Nederland.
de Nederlandse regering voor gelijke kansen voor studenten met een beperking en de recente wijzigingen die dit met zich meebracht. Centraal stond de vraag hoe Handicap + Studie en de onderwijsinstellingen nu hiermee aan de slag kunnen, om een beter klimaat te realiseren voor deze studenten.
32
16/03/2011: ‘The real risk is doing nothing’ – Op dit congres werd ingegaan op hoe hoger Supporting nursing and midwifery students with onderwijs instellingen studenten met een a disability in clinical practice’, AHEAD, Dublin, beperking Ierland.
kunnen
ondersteunen
in
de
opleidingen verpleeg- en vroedkunde. Nationale en internationale praktijkvoorbeelden stonden centraal.
23/05/2011: Values into action: making alliances De herziene index voor inclusie wordt toegelicht to develop education: Voorstelling volledig door Tony Booth van CSIE. Daarna volgen herziene Index voor Inclusie door CSIE, Londen.
getuigenissen van landen die aan de slag zijn met de index voor inclusie: Noorwegen, Duitsland
en
Engeland
lichten
goede
voorbeelden toe.
4.2 DSE-netwerk en LINK Het opvolgen van recente ontwikkeling gebeurt vaak in internationale context of vanuit literatuur. Daarnaast zijn er twee actieve netwerken waaraan het SIHO participeert. Het Disability Studies in Education-netwerk maakt naast hun jaarlijks congres ook uitwisseling mogelijk tussen mensen uit allerlei disciplines die vanuit het DSE-kader hun werk vorm geven. Er is uitwisseling geweest met meerdere mensen. We geven een aantal voorbeelden:
Verhouding en dynamiek tussen disability, technologie, in/exclusie, met onder andere het potentieel van universele technologie tegenover assistieve technologie, dr. Alan Foley en dr. Beth Ferri
Perspectief van docenten, hoe dit te onderzoeken, hoe dit te beïnvloeden, dr. Susan Gabel, dr. Linda Ware, dr. Emily Nussbaum
Insider perspectieven van studenten, hoe dit bv. in portret-vorm in te zetten, dr. Missy Morton, dr. David Connor
Internationale uitwisseling voor studenten met een beperking, prof. Rosa Madeira
In 2008 werd het structureel netwerk ‘Learning Inclusively – Network + Know-how’ (LINK) goedgekeurd als driejarig Erasmusprogramma. LINK is een internationaal samenwerkingsverband
33
tussen koepelorganisaties die in diverse landen ‘studeren met functiebeperkingen’ faciliteren. Concreet gaat het om de volgende organisaties: Association for Higher Education Access and Disability (AHEAD, Ierland), SKILL (Verenigd Koninkrijk), Stichting Handicap en Studie (Nederland), Drustvo Studentov Invalidov Slovenije (DSIS, Slovenië), Network for National Disability Support (Zweden), Universell (Noorwegen) en het SIHO (Vlaanderen). Alle informatie is terug te vinden op www.thelinknetwork.eu. Elke partner organiseert een seminarie voor een ruim publiek dat telkens resulteert in concrete output. Elk seminarie wordt gekoppeld aan een meeting met de LINK partners waar kennis en ervaring uitgewisseld worden. Op 12 oktober 2010 vond een seminarie plaats in Nederland rond de overgang van hoger onderwijs naar werk voor mensen met een beperking. Samen met werkgevers en studenten dachten we na over advies voor studenten, werkgevers, onderwijs en beleid. Het SIHO bracht Vlaamse onderzoeksresultaten die het perspectief van werkgevers toelichten (onderzoek Hogent) en gaf een voorstelling van het huidige wettelijke kader in Vlaanderen rond (overgang naar) werk. Via het SIHO participeerde ook één Vlaamse student aan deze bijeenkomst. Het SIHO organiseerde dit jaar geen seminarie maar een meerdaags congres (zie boven). Verder werkten we mee aan allerlei materiaal dat terug te vinden is op de website. De ‘Study Abroad Without Limits’-website werd ondergebracht bij de LINK-website. En het SIHO ontwikkelde een LINKpagina rond studentenmobiliteit, waarbij ook een oproep verspreid werd voor onderzoek voor het volgend werkjaar. Deze pagina groepeert informatie en projecten rond studentenmobiliteit. Door de samenwerking in LINK is er een rechtstreekse uitwisseling met organisaties die een vergelijkbare rol opnemen als het SIHO. Enerzijds geeft deze internationale uitwisseling een bevestiging en herkenning van een aantal ervaringen op weg naar inclusief hoger onderwijs. Anderzijds is het een toetssteen voor Vlaanderen in een Europees of internationaal veld. Enerzijds merken we de nog af te leggen weg, anderzijds zijn er aantal zaken waarvoor we in Vlaanderen goede voorbeelden vinden voor het internationale veld. Internationale samenwerking is belangrijk voor ons en voor alle betrokkenen rond inclusief hoger onderwijs, vandaar de oproep die we naar iedereen verspreidden om aan te sluiten bij het LINK-netwerk.
34
5. Overheid en beleid Vanuit de intermediaire rol die het SIHO heeft, is de overheid betrokken bij elke actie. Er is regelmatig overleg met het Departement Onderwijs en Vorming, afdeling hoger onderwijs, over de verschillende acties van het SIHO en over het huidige beleid in hoger onderwijs en de impact daarvan op inclusief hoger onderwijs. Specifiek rond GON-begeleiding werd zoals vorig werkjaar aangegeven, na een kwalitatieve bevraging, een bevraging gedaan van alle 209 studenten die GON-begeleiding kregen in het voorgaande academiejaar. Onderwerp was de algemene beleving van hun GON-begeleiding in het hoger onderwijs. De resultaten van dit kwalitatief onderzoek werden statistisch verwerkt via SPSS 10 en neergeschreven in een document. In overleg met het Departement Onderwijs en Vorming zullen we als volgende stap dit rapport voorleggen aan Mevr. Machteld Verbruggen, secretaris-generaal van het Vlaams Verbond van het Katholiek Buitengewoon Onderwijs (VVKBuO) en goed vertrouwd met het VN-verdrag, om samen deze resultaten te bekijken. Naast het overleg met het Departement Onderwijs en Vorming, was er op 1 december 2010 ook een overleg
met
dhr.
Devos,
kabinetsmedewerker hoger
onderwijs,
dhr.
Vanden
Broeck,
kabinetsmedewerker gelijke kansen, dhr. Willems, Departement Onderwijs en Vorming, afdeling hoger onderwijs en het SIHO. Daarin wisselende we uit over belangrijke aspecten in de realisatie van inclusief hoger onderwijs. Wat aan bod kwam:
Het ontwerpen van een inclusief onderwijssysteem (het curriculum, het leren, het onderwijzen en het evalueren)
Maximaal benutten van technologie
Maximale mobiliteit van alle studenten
Garantie op kwaliteitsvolle uitstroom
Een financiering gerelateerd aan onderwijs en ondersteuning
Een duidelijk wettelijk kader vanuit het VN-verdrag
Naast het rechtstreekse overleg met de overheid participeert het SIHO aan de denkgroep stages van de VLOR. Deze denkgroep verzamelt knelpunten die door studenten uit kansengroepen ervaren worden bij het vinden van en het uitvoeren van een stage. Op 11 maart 2011was er een eerste overleg met mevr. Devolder, de nieuwe stafmedewerker diversiteit van de VLIR om kennis te maken en mogelijkheden voor samenwerking te bespreken. We
35
gaven de informatie door van de ontwikkelingen in Nederland waar het thema functiebeperking een onderdeel werd van het nieuwe accreditatiesysteem. Op advies van het Nederlandse ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, participeerde het SIHO aan een onderzoek uitgevoerd door onderzoeksbureau Berenschot, naar de mogelijke invulling van een landelijk expertisecentrum Studeren met een functiebeperking ter ondersteuning van hogescholen en universiteiten in Nederland.
6. Fondsen Regelmatig bekijken we kanalen voor subsidiëring van bijkomende projecten, voorlopig met weinig resultaat. De verlenging van het LINK-project werd niet goedgekeurd. Er wordt wel verder samengewerkt en een ander subsidiekanaal gezocht. Er werden een aanvraag ingediend voor drukwerk bij CERA en voor een voorstellingsmoment van een gids bij een fonds voor kleine wetenschapscommunicatie en –populariseringsprojecten bij de UGent, beiden zonder resultaat. Het SIHO denkt mee na over projectvoorstellen van de instellingen. Zo stemde het in om ‘associated partner’ te zijn in bij een projectvoorstel dat ingediend werd door de Erasmus hogeschool bij de Europese Commissie (Tempus). De rol van het SIHO in het kader van dit project ‘Universités du Maghreb: Enseignement Inclusif (UMEI)’ zou zijn om een workshop of presentatie te geven rond inclusie en de manier waarop daar in Vlaanderen wordt mee omgegaan. Deze workshop zal gegeven worden aan partners uit Marokaanse, Tunesische en Algerijnse universiteiten. Deze projectaanvraag werd goedgekeurd. Dit project gaat niet gepaard met financiële middelen voor het SIHO. Het SIHO investeert geen geld, en krijgt ook geen geld van dit project. Het SIHO ondersteunde ook de aanvraag van het diversiteitsproject ‘Afstuderen als universiteitsalumnus met een functiebeperking, met speciale aandacht voor afstuderen aan de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen’ van de Universiteit Gent. Voor de ondersteuning van het project zelf krijgt het SIHO 10% loonkost vergoed.
36
Specifieke acties 1. Cultuur voor inclusie 1.1 Strategische doelstelling: Iedereen (her)kent de thema’s ‘beperking, sociaal model en inclusie’. Mensen moeten vertrouwd geraken met inclusie en nadenken over hoe het is om met een functiebeperking te studeren. Ze moeten zich bewust worden van hoe ze kijken naar het thema beperking en hoe ze daar mee omgaan. Naast het aanbrengen van (meerdere) mogelijke invullingen voor de concepten ‘beperking, sociaal model en inclusie’, gaan we regelmatig in dialoog over deze concepten. We nodigen mensen uit om naar inclusie te zoeken. We maken hen alert om na te denken over hun praktijk, over hoe ze kijken naar studenten en collega’s met een beperking, over de disability culture of de cultuur voor inclusie binnen de instelling.
1.1.1 Operationele doelstelling 1: Er werd een workshop ‘disability awareness’ ontwikkeld. Inhoud De workshop ‘disability awareness’ maakt mensen bewust van hoe ze kijken naar studenten met een beperking en de gevolgen van hun manier van kijken. Daarnaast reiken we hen concrete tips aan over het omgaan met mensen met een beperking. Concreet is de workshop opgebouwd uit volgende elementen:
Benamingen.
Stereotypen (Wat zijn stereotypen; Mythes rond personen met een beperking; Bekende personen met een beperking; Waarom hebben we stereotypen?)
Barrières (fysiek, informatie, sociaal-cultureel)
Beperking als sociaal construct
Ableism
Tips
37
Ontwikkelen van de workshop De workshop disability awareness werd ontwikkeld samen met 3 studenten Orthopedagogiek. Zij werkten de workshop uit in het kader van het vak Disability Studies. De studenten testten de workshop uit op 25 november 2010. Op basis van deze try-out werden een aantal zaken nog aangepast aan de workshop.
Train-de-trainer Afgelopen werkjaar werd de train-de-trainer twee maal ingericht, nl. op 31 maart 2011 en 26 mei 2011. Alle deelnemers van de train-de-trainer krijgen materiaal van het SIHO digitaal ter beschikking. Concreet gaat het om:
powerpointpresentatie van de workshop (met en zonder notities)
handleiding voor de begeleider van de workshop
feedbackformulieren voor de deelnemers
reflectieformulier voor de trainer
De aanspreekpunten van alle instellingen hoger onderwijs kregen informatie over de workshop ‘disability awareness’ en de hieraan verbonden train-de-trainer. Deze informatie werd verspreid via de digitale nieuwsbrief, en zo bezorgd aan alle geabonneerden. Er namen in het totaal 19 personen deel. Zeven onderwijsinstellingen waren aanwezig met in totaal 13 personen. Daarnaast waren er internationale partners, ondersteunende diensten en organisaties, een vertegenwoordiger van de VLIR en van een federale overheidsdienst aanwezig. Er blijkt veel interesse voor het materiaal, maar we vragen dat mensen eerst de train-de-trainer volgen vooraleer we het materiaal kunnen doorgeven. Op basis van de opmerkingen en wensen van de deelnemers, bekijkt het SIHO welke acties in de toekomst kunnen genomen worden rond deze workshop ‘Disability Awareness’. Volgend jaar zal de train-de-trainer opnieuw worden ingericht voor alle geïnteresseerden. Eén of verschillende intervisiemomenten zullen plaats vinden waarop trainers uitgenodigd worden om
38
ervaringen te delen, ideeën op te doen om verder de workshop te gebruiken en suggesties te bieden tot verbetering.
1.1.2 Operationele doelstelling 2: Er werd een tool die studenten in beeld brengt, ontwikkeld. De portretten die we verkregen in het tweede werkjaar zijn gedurende dit jaar overal waar mogelijk (dus heel regelmatig) gebruikt in verschillende activiteiten. Ze geven de ‘kijker’ een zeer gelaagde inkijk op het perspectief van een student met een functiebeperking in hoger onderwijs. Dit beeld heeft meer impact dan een ander soort onderzoeksresultaat. Samen met drie studenten hebben we een manier ontwikkeld die mensen aan de slag laat gaan met de portretten. Er is een handleiding opgemaakt, met achtergrondinformatie bij de portretten en mogelijke manieren om de portretten te gebruiken. Er worden vragen mee gegeven die het kijken naar de portretten of het bespreken van het materiaal kunnen leiden:
Wat zie je? / Schets het portret
Welk gevoel heb je bij het verhaal?
Wat vind je sterk in het verhaal?
Wat raakt je?
Welk beeld heb je van deze persoon?
Welke thema’s komen er naar voor in het portret?
Krijgt de functiebeperking een plaats in het portret? Welke?
Wat betekent studeren met een beperking voor de persoon in het portret?
Hoe is je eigen beeld op studeren met een beperking veranderd?
Wat zijn volgens jou de belangrijkste zaken in het leven van de persoon in het portret?
De beperking van deze tool is dat we het niet makkelijk digitaal beschikbaar kunnen stellen. Ondertussen worden er nieuwe portretten bij gemaakt, op een digitale manier. Het bereik en de inzet van deze portretten is veel groter dan de oorspronkelijke portretten die niet digitaal niet allemaal even bruikbaar zijn. Omwille van het grotere bereik van de portretten maken we voortaan alleen digitale portretten. En samen met de nieuwe structuur van de SIHO-website zorgen we voor een toegankelijke manier waarop zowel de portretten als de tool digitaal beschikbaar kunnen gesteld worden.
39
Ondertussen blijven we in verschillende workshops of lezingen de portretten gebruiken. De deelnemers vinden de portretten indrukwekkend en erg bruikbaar om perspectief te creëren. De deelnemers krijgen dan samen met het materiaal van de workshop of lezing die ze bijwoonden ook de gebruikte portretten die ze op hun beurt in hun eigen werk kunnen gebruiken.
1.1.3 Operationele doelstelling 3: Er is diepgaand (in)zicht op het perspectief van studenten met een functiebeperking in het Vlaamse Hoger Onderwijs. Via kwalitatief onderzoek zijn er dit werkjaar 28 studenten bevraagd, verspreid over 9 verschillende onderwijsinstellingen en uiteenlopende opleidingen. Voor het opstellen van de vragen hebben we ons gebaseerd op de resultaten uit de eerste studentenbevraging (n=8) (SIHO,2009) en de portretten (n=7). Het SIHO deed dit in samenwerking met masterproef-studente Jolien Soetaert. Het SIHO voorzag intensieve begeleiding van deze masterproef, om samen tot een goed onderbouwd en degelijk onderzoek te komen. Titel van de masterproef luidt: ‘Verder studeren is…’ Een kwalitatief onderzoek naar de beleving van studenten met een functiebeperking in het Vlaamse hoger onderwijs. Volgende thema’s kwamen aan bod:
Verder studeren is … het verleden meenemen naar de toekomst
Verder studeren is … keuzes maken
Verder studeren is … de betekenis van familie leren kennen
Verder studeren is … vriendschapsbanden smeden
Verder studeren is … af en toe eens ontspannen
Verder studeren is … de blikken van anderen verkennen
Verder studeren is … contact leggen met en zich kenbaar maken aan medestudenten en lesgevers
Verder studeren is … faciliteiten aanvragen
Verder studeren is … participeren
Verder studeren is … een identiteit vormen
De resultaten van de masterproef zijn te vinden op de website van het SIHO.
40
Op het LINK-congres (5-6 juli 2011) werden de resultaten van het studentenperspectief voorgesteld. Deelnemers waren enthousiast om via onderzoek zoveel inhoudelijke nieuwe dingen over studenten perspectief te krijgen. We vinden het belangrijk om altijd het perspectief van studenten in te zetten, via zoveel mogelijk kanalen. Dit gebeurt bij elke actie, vraag, vorming, lezing, … Via goede voorbeelden, portretten, filmpjes of participatie van studenten zelf. Er werd een artikel gepubliceerd in het tijdschrift ‘Ethiek en Maatschappij’: ‘Studeren met een functiebeperking in het Vlaamse Hoger Onderwijs: een exploratieve studie naar de beleving van (oud)studenten in drie Vlaamse instellingen voor hoger onderwijs. En er wordt ondersteuning geboden aan instellingen die het perspectief van hun studenten willen bevragen, zoals bv. de bijdrage aan het behoefte onderzoek van de AUHA waarbij studenten met een beperking bevraagd zullen worden.
41
2. Structuur voor inclusie 2.1 Strategische doelstelling: Het VN-verdrag wordt toegepast op instellingsniveau Het VN-verdrag voor Gelijke Rechten voor Personen met een Handicap werd door België geratificeerd op 2 juli 2009. Belangrijke aspecten zijn onderwijs als een recht, redelijke aanpassingen, inspanning en initiatief van de school in het zoeken naar mogelijkheden… Het eerste rapport aan het VN-comité voor de rechten van personen met een handicap, werd reeds afgeleverd door België. De Vlaamse overheid organiseert implementatie en monitoring van het VN-verdrag. De overheid verwacht dat het SIHO bijdraagt aan de implementatie van het VN-verdrag op instellingsniveau. We maken het VN-verdrag toegankelijk voor het onderwijspersoneel, via het aanspreekpunt, de directeur onderwijs en andere geïnteresseerden. Op die manier raken mensen op instellingsniveau vertrouwd met de inhoud van het VN-verdrag. Het hoofddoel is dat de instellingen aan de slag gaan met het VN-verdrag, zodat ze zich de inhoud en attitude eigen maken en het niet louter een verantwoordelijkheid op hoger niveau blijft.
2.1.1 Operationele doelstelling 1: Er is een brochure ontwikkeld rond redelijke aanpassingen in hoger onderwijs In dit werkjaar werd er een themanieuwsbrief rond redelijke aanpassingen in het hoger onderwijs ontwikkeld en verspreid. Daarnaast besloten we om geen aparte brochure rond redelijke aanpassingen in hoger onderwijs te ontwerpen, maar om dit op te nemen in de gids ‘Succesvol studeren. Tips voor beleid en praktijk in hoger onderwijs’. Deze gids kan namelijk als een kapstok gezien worden voor het realiseren van inclusief hoger onderwijs. Binnen het onderdeel opleiding zijn UDL en redelijke aanpassingen essentieel. De themanieuwsbrief die eerder werd verspreid en andere informatie rond redelijke aanpassingen werd hierin verwerkt. Op die manier kunnen we voor alle informatie rond redelijke aanpassingen verwijzen naar de gids die nog meer informatie bevat dan alleen over redelijke aanpassingen. Specifiek voor het onderdeel rond ‘redelijke aanpassingen’ van deze gids was er overleg met het CGKR en het Departement Onderwijs en Vorming op 1 februari 2011. Er is een intern verslag beschikbaar van dit overleg.
42
2.1.2 Operationele doelstelling 2: De instellingen zijn gestart met het toetsen van hun instellings- en onderwijsbeleid aan het VN-verdrag Het SIHO ondernam verschillende acties, met als doel dat de hogescholen en universiteiten zelf aan de slag gaan met het VN-verdrag voor Gelijke Rechten voor Personen met een Handicap:
Organisatie van het ontmoetingsmoment ‘VN-verdrag en hoger onderwijs’ (zie boven).
Terugkoppeling van de inhoud van de workshops aan de verschillende deelnemers met mogelijkheid tot het geven van aanvullingen en het stellen van vragen.
Bezorgen van het verslag (inclusief behoeften en toekomstmogelijkheden) aan alle deelnemers van de studiedag en aan alle aanspreekpunten van alle onderwijsinstellingen. Deze laatste werden gevraagd om het verslag ook aan de onderwijsdirecteurs van de eigen onderwijsinstelling te bezorgen. Dit verslag en de digitale presentaties van de sprekers zijn beschikbaar op de website.
Versturen van een themanieuwsbrief ‘VN-verdrag en hoger onderwijs’ naar alle geabonneerden. Deze nieuwsbrief is ook beschikbaar op de website.
Daarnaast verwijst het SIHO, waar nuttig, doorheen alle acties naar dit VN-verdrag als kader, bv. in themanieuwsbrieven, in vormingen die ze geeft, bij het beantwoorden van ad-hocvragen, in bijdragen bij publicaties…
2.1.3 Operationele doelstelling 3: Op Europees niveau zijn de actoren rond hoger onderwijs bewust gemaakt van de verwachtingen van het VN-verdrag en de mogelijkheden naar hoger onderwijs In de samenwerking binnen LINK is het de gewoonte om elkaar op de hoogte te houden van de context in eigen land. Bij contacten met Europese en internationale collega’s, bleken zij minder op de hoogte van het VN-verdrag, de verwachtingen ervan en de mogelijkheden voor hoger onderwijs. Vaak werd vooral gerefereerd naar landelijke en Europese kaders en richtlijnen. Telkens schetste het SIHO de richting die het VN-verdrag en de verwachtingen ervan, gaf aan de context van het Vlaamse hoger onderwijs en de werking van het SIHO. Op zich was dit niet onherkenbaar voor de internationale collega’s, aangezien UDL en redelijke aanpassingen ook bij hen
43
fundamentele concepten zijn. Toch kijken zij in eigen land uit naar een nog verregaander kader zoals dat van het VN-verdrag. Elke LINK-collega nam de informatie van de andere partners, dus ook de gang van zaken in Vlaanderen rond het VN-verdrag, mee naar zijn respectievelijke contacten binnen de overheid. Op het LINK-congres dat door het SIHO georganiseerd is, refereerden we zoals steeds naar de kaders die ons richting geven en dus ook naar het VN-verdrag. Voor meer informatie over het congres zie boven.
44
3. Inclusieve praktijk 3.1 Strategische doelstelling 1: Elke docent is zich bewust van de competenties die hij (nodig) heeft in functie van inclusief hoger onderwijs. De docent heeft een centrale en fundamentele rol in de opleiding van de student en het ontwikkelen van diens competenties. Het is belangrijk de docent als centrale figuur in de inclusieve praktijk te ondersteunen. Een docent heeft veel aan zijn algemene competenties. Dit is immers de belangrijkste basis voor het geven van goed onderwijs. Dit goed onderwijs helpt elke student al een heel eind op weg. Daarnaast is het belangrijk de docent bewust te maken van zijn diversiteitscompetentie of hem daarin te trainen en te ondersteunen. Met deze doelstelling zetten we daarop in.
3.1.1 Operationele doelstilling 1: Er zijn pilootprojecten gestart binnen de training van docenten rond het concept UDL. Er is engagement binnen de instellingen om hun onderwijs toegankelijk te maken. We bieden de instellingen de kans om kennis te maken met UDL en de mogelijkheden binnen de training of ondersteuning van docenten hierin te verkennen. Vaak vragen instellingen een eerste kennismaking in de vorm van een lezing, workshop. Anderen stellen meteen de vraag voor op maat gegeven coaching. Het procesmatige karakter zorgt ervoor dat dit geleidelijk aan aangepast kan worden aan de cultuur van de instelling en zo verankerd kan worden binnen het beleid en de praktijk. Bij coachingsvragen rond UDL, werken we in een vast stramien om zicht te krijgen hoe we de coachingsvraag best kunnen aanpakken. We verkennen van waar de vraag komt, wat er gekend is rond UDL, hoe ze bij UDL terecht komen, wie ze met UDL willen laten werken, wat de doelstellingen en verwachtingen zijn van het werken met UDL, wat de termijn en de investering kan zijn, hoe de coaching vorm kan krijgen, wie dit wil trekken, … Op 17 januari 2011 deden we met het SIHO team een INNOWIZ denkoefening over hoe we concreet verder aan de slag kunnen met UDL en het coachen binnen UDL. Dit bracht ons creatieve technieken bij, bruikbaar voor de coaching.
45
De lezingen/workshops, gesprekken en coachingsmomenten rond UDL die binnen dit werkjaar gerealiseerd zijn en opgestart zijn: Ontmoetingsmoment SIHO: Op 16 november vond het ontmoetingsmoment met als titel ‘Universal Design for Learning: pas jij het al toe?’ plaats. Het theoretisch kader van UDL werd toegelicht, via een casus werden de concrete mogelijkheden voorgesteld en aanspreekpunten werden warm gemaakt om verder binnen de instelling UDL te verspreiden. De mogelijkheid tot coaching werd ook toegelicht. Associatie Universiteit Hogescholen Limburg (AUHL): Op 19 oktober 2011 vond de studiedag ‘Functiebeperkingen aan het woord’ van de AUHL plaats. Het SIHO gaf er een plenaire lezing voor heel wat beleidspersoneel en docenten van de AUHL omtrent het wetenschappelijk kader van UDL en het wettelijk kader omtrent flexibilisering en redelijke aanpassingen. Karel de Grote Hogeschool: Op 9 november 2011 vond het Hogeschool congres van de KDG plaats. Het SIHO gaf er een 1,5 uur durende workshop rond Universal Design for Learning. Er werd gestart met een opwarmer waarbij aan bod kwam dat iedereen anders is en er verschillende manieren zijn om te leren. Daarna werd het theoretisch kader van UDL toegelicht. Tot slot werd aan de hand van een casus de praktische mogelijkheden van UDL verduidelijkt. Ook de mogelijkheid om gecoacht te worden vanuit het SIHO werd aan de docenten verduidelijkt. Universiteit Gent: Op 27 oktober 2010 werd het kader van UDL toegelicht tijdens een les ‘Diversiteit en Inclusie’ aan 1e master studenten Orthopedagogiek, Universiteit Gent. Vrije Universiteit Brussel: Studenten sociaal werk aan de VUB hadden gewerkt rond het thema UDL tijdens de lessen inclusieve educatie van prof. Caroline Andries. Het SIHO kwam tijdens de laatste les verdere vragen rond UDL aftoetsen. Studenten vonden het een heel handig kader om diversiteit en toegankelijk onderwijs te promoten. Het kader van UDL werd ook toegelicht op de 5 provinciale contactdagen van de VUB, waarbij het SIHO een toelichting gaf over de volgende thema’s: flexibel studeren, redelijke aanpassingen, UDL en ondersteuning. Universiteit Hasselt: Na informele verkenning rond de mogelijkheden van UDL was er op 29 maart een overleg met Bie Nielandt en de vice-rector. Daarin werd de mogelijkheid besproken om Dr. Rose (grondlegger van UDL in CAST) uit te nodigen. Op 18 oktober 2011 zal er een studiedag doorgaan in
46
Hasselt rond het thema UDL. Dit zou mogelijks de start kunnen zijn om met een coachingtraject rond UDL te starten. Plantijn Hogeschool Antwerpen: Er zijn gesprekken met Leen Lesire, het aanspreekpunt, waarin mogelijkheden bekeken worden om het denken rond Talent en UDL samen te voegen. XIOS Hogeschool Limburg (aanspreekpunt Julita Jarmuz, Annelies Vogelaers, Tine Aelter van professionalisering): Telefonisch en mailcontact omtrent de mogelijkheden om UDL en UDL-coaching te introduceren binnen de vorming van docenten die jaarlijks georganiseerd wordt. Op 6 juni vond een overleg plaats met het SIHO, Julita Jarmuz en Tine Aelter. Er werd afgesproken dat UDL een belangrijke plaats zou krijgen binnen de docententraining volgend academiejaar. Op 8 september worden de nieuwe vormingsmogelijkheden aan docenten voorgesteld. SIHO zal er de mogelijkheden van UDL en de coachingsmogelijkheid toelichten. Daarna kan er een werkgroep opgestart worden met geïnteresseerde docenten. CVO Panta Rhei: Op 25 maart 2011 werd tijdens een personeelsdag voor docenten die les geven in het volwassenonderwijs het kader van UDL toegelicht. Daarna werd er stil gestaan bij eigen casussen en de relatie tot UDL. De namiddag werd op die manier coachend opgebouwd waarbij gekeken werd naar de mogelijkheden om een beleid rond toegankelijk onderwijs uit te bouwen.
3.1.2 Operationele doelstelling 2: De wegwijzer met tips voor docenten en beleidspersoneel ivm het ondersteunen van studenten met een functiebeperking, is verspreid. Vanuit heel wat internationale bronnen, gesprekken met het werkveld en ervaringen uit het SIHO, werd de gids ‘Succesvol studeren: tips voor beleid en praktijk in hoger onderwijs’ de voorbije twee werkjaren opgebouwd. Dit werkjaar werd de gebundelde informatie verwerkt tot een gids die toegankelijk en aantrekkelijk is voor beleidsmedewerkers en onderwijzend personeel. In de gids werd de informatie uit andere documenten van het SIHO opgenomen en gestructureerd in drie grote onderdelen:
Overgang van secundair naar hoger onderwijs
Beleid van de instelling
Opleiding
Overgang van hoger onderwijs naar werk
47
De gids is beschikbaar gemaakt in een papieren versie en op de website van het SIHO in Word en pdf. We plannen de gids niet alleen online te verspreiden maar ook voor te stellen op een ontmoeting. Bij het begin van het vierde werkjaar, op 22 september 2011, wordt de gids voorgesteld aan aanspreekpunten en andere geïnteresseerden. We kiezen voor dit moment, omdat het de start vormt van een nieuw academiejaar, waarin de gids als inspiratiebron kan dienen voor beleid en praktijk. De gids bevat heel actuele thema’s die fundamenteel zijn voor inclusief hoger onderwijs en de werking van het SIHO. Hij zal dan ook regelmatig herbekeken en aangevuld worden. De meest recente versie zal steeds te downloaden zijn op onze website.
3.1.3 Operationele doelstelling 3: Er is (in)zicht gegeven in de ervaringen van docenten en de manier waarop het werken met studenten met een functiebeperking de competenties van deze docenten beïnvloed heeft. Via kwalitatief onderzoek zijn er dit werkjaar 12 docenten bevraagd, verspreid over verschillende onderwijsinstellingen en uiteenlopende opleidingen. Vier docenten geven les aan een universiteit, acht aan een hogeschool en één deelnemer doceert aan een centrum voor volwassenenonderwijs. Zes deelnemers hebben een bijkomende functie naast het doceren (werkgroep zorg, opleidingshoofd, ombudsfunctie, trajectbegeleiding, jaarcoördinator). Eén docente geeft les binnen toerisme en recreatiemanagement, twee docenten zijn verbonden aan een wetenschapsfaculteit, twee docentes doceren binnen ingenieurswetenschappen, vijf docentes doceren binnen psychologische of (ortho)pedagogische richtingen. Het SIHO deed dit onderzoek in samenwerking met masterproef-studente Sophie Jackmaert. Een thematische analyse werd uitgevoerd voor het verwerken van de gegevens. Het SIHO voorzag intensieve begeleiding van deze masterproef, om samen tot een goed onderbouwd onderzoek te komen. Titel van de masterproef luidt: ‘Inclusief hoger onderwijs: het perspectief van docenten. Een kwalitatieve bevraging.’ Volgende thema’s kwamen aan bod:
De ervaringen van docenten met studenten met een beperking
Invloed van hun ervaringen op hun competenties als docent
Ervaringen met redelijke aanpassingen
Ervaringen met diensten die studenten met een functiebeperking ondersteunen
48
Behoefte aan ondersteuning van de docent
De bevraagde docenten hebben overwegend positieve ervaringen met studenten met functiebeperkingen en staan open voor deze studenten en het bieden van redelijke aanpassingen. Toch komen ook ‘moeilijkere’ ervaringen naar voor en maken enkele docenten zich zorgen en bedenkingen bij bepaalde functiebeperkingen die zij vaak als ernstiger benoemen. Voornamelijk studenten met een psychologische problematiek brengen onzekerheid teweeg. Hun competenties als docent worden verder positief beïnvloed, alsook hun persoon. Daarnaast zijn ze tevreden over de communicatie met de diensten waar studenten met een functiebeperking terecht kunnen, m.b.t. het bieden van redelijke aanpassingen. Toch drukt een aantal docenten de nood uit naar meer dan enkel praktische informatie. Studiedagen, getuigenissen, feedback over hun handelingen,… worden nodig geacht om beter om te kunnen gaan met de studenten. De conclusie van het onderzoek is dat docenten al veel ondernemen om gelijke kansen te creëren voor studenten met functiebeperkingen, maar dat er nog niet van ‘echte’ inclusie kan gesproken worden. De resultaten van de masterproef zijn te vinden op de website van het SIHO. Op het LINK-congres (5-6 juli 2011) werden de resultaten van het docentenperspectief voorgesteld. De resultaten zullen ook ingezet worden bij het ontmoetingsmoment op 22 september 2011 rond de gids succesvol studeren, waar we ook het perspectief van docenten willen inzetten.
3.2 Strategische doelstelling 2: Het leren wordt toegankelijk. Het VN-verdrag voorziet in toegankelijkheid van informatie- en communicatietechnologieën en systemen (art 9) en toegang tot informatie (art 21). Het European Disability Forum (EDF) toont aan dat er binnen Europa nog veel te realiseren valt op vlak van e-accesibility4 en roept daarom zelfs op tot het installeren van bindende wetgeving. Naast het recht dat in het VN-verdrag geduid wordt, geven zij aan dat e-accesibility een positief effect heeft voor elke student en wordt de kost gedrukt voor specifieke ondersteuning van studenten (www.edf-feph.org). 4
By “eAccessibility” ANEC and EDF understand access to mainstream ICT products and services by the widest
possible number of people, regardless of their age or disabilities, in accordance with the concept of Design for All.
49
Binnen onze werking kozen we het werken rond een digitale leeromgeving enerzijds en digitaal leermateriaal anderzijds. Daarnaast is er op 7 december 2010 een gesprek geweest met Modem vzw. Vanuit de nood die de vzw voelt om studenten met een beperking en hun onderwijsinstellingen advies, informatie en bijscholing te geven, werden raakpunten tussen de werking van Modem vzw en het SIHO en toekomstige samenwerkingsmogelijkheden verkend. Volgend werkjaar zitten we hier rond verder samen.
3.2.1 Operationele doelstelling 1: Er werden tips ontwikkeld om de digitale leeromgeving te benutten naar studenten met een functiebeperking toe. Dit werkjaar werkte het SIHO ‘UDL-fiches’ uit van 53 verschillende ICTO-tools. Iedere fiche bestaat uit volgende onderdelen:
Omschrijving van de tool
Eventueel een filmpje met uitleg hoe je de tool kan installeren en gebruiken
Uitleg bij welk UDL-principe en welke UDL-richtlijn de tool past
Een UDL praktijkvoorbeeld
De voor- en nadelen van de tool
De website waar de tool te downloaden is
Een handleiding
De kostprijs
De meeste tools zijn gratis online tools die helpen om informatie aan te brengen, te structureren, flexibel om te gaan met lesgeven, taken, evaluaties en extra input te kunnen geven aan een les. De tools werden zorgvuldig uitgekozen en beschreven in de fiches. De tools bieden veel universeel potentieel en worden volgend werkjaar samengebracht in een website rond UDL en hoger onderwijs. Docenten kunnen informatie zoeken over specifieke tools die ze willen inzetten of kunnen per thema (bv. structuur, lesinhoud, evaluaties) een nieuwe tool leren kennen. Ze worden geholpen bij het maken van een goede keuze. Er wordt hen uitgelegd hoe ze aan de slag kunnen. De website wordt eind 2011 gelanceerd en in maart 2012 wordt hier een studiedag aan gekoppeld.
50
3.2.2 Operationele doelstelling 2: Er werden voorbeelden, mogelijkheden en noden verkend om met verschillende actoren materiaal digitaal beschikbaar te stellen. Dit werkjaar ontwikkelde het SIHO een themanieuwsbrief rond het digitaal ter beschikking stellen van cursussen en handboeken. Volgende onderwerpen worden in deze nieuwsbrief uitgewerkt:
Het recht van studenten met een leesbeperking op een digitale versie van handboeken en cursussen.
De regeling in het auteursrecht.
De voordelen van digitaal studiemateriaal voor alle studenten.
De toegankelijkheid van digitale handboeken en cursussen.
Het perspectief van docenten, uitgeverijen, de instellingen hoger onderwijs,… Wat kunnen zij doen? (Inter)nationale voorbeelden van goede praktijk.
De behoefte om de krachten te bundelen. (Inter)nationale voorbeelden van samenwerking.
Welke toekomstmogelijkheden zien de onderwijsinstellingen, en waar hebben ze nog nood aan?
De nieuwsbrief werd verstuurd begin juli. De aanspreekpunten van alle instellingen hoger onderwijs ontvingen ook deze themanieuwsbrief. Aan deze nieuwsbrief ging heel wat opzoekingswerk en overleg vooraf. We geven hieronder een beknopt overzicht van de stappen die werden ondernomen:
Opzoekingswerk via het internet, wetenschappelijke artikels, boeken,…
Deelname studiedag ‘Auteursrecht in de digitale wereld’ en ‘Digitale toegankelijkheid’.
Contact met belangrijke nationale en internationale partners:
Uitgeverijen en uitgeversorganisaties (Kurt Van Damme, Universitas Ebook, Pearson Education,…)
(Inter)nationale omzettingscentra (ADIBib, Progebraille Helen Keller, Dedicon, Injona,…)
(Inter)nationale instellingen hoger onderwijs en de betrokken diensten (Cursief vzw, Universiteit Antwerpen, VUB, TU Delft, University College Dublin, Universidade de Aveiro,…)
Collega-organisaties (Handicap+Studie,…)
Opzetten en analyse van een online onderzoek. Een uitnodiging werd verstuurd naar de aanspreekpunten van alle instellingen hoger onderwijs. Ze werden uitgenodigd om de
51
vragenlijst zelf in te vullen en door te sturen. Er namen in het totaal 58 respondenten deel, van 11 verschillende onderwijsinstellingen. Alle associaties zijn hierbij vertegenwoordigd.
Bundeling informatie in themanieuwsbrief (verstuurd juli 2011).
Er is een verslag (intern) beschikbaar van alle contacten en van de resultaten van het online onderzoek.
52
Conclusie Na drie werkjaren herkennen mensen onze keuze om het insider perspectief van studenten als vertrekpunt te nemen. We keren vaak naar dat perspectief terug en brengen het iedere keer opnieuw in. Er bestaat niet één student met een functiebeperking en niet één oplossing. We moeten dus ook op een andere manier kijken naar studenten met een eventuele functiebeperking. Studenten werken graag mee aan onze acties en ons onderzoek naar hun perspectieven. Mensen die we zicht geven op die studentenperspectieven voelen zich aangesproken. Het materiaal heeft potentieel om de kijk te verbreden. Mensen zijn ook enthousiast in het werken rond ‘hoe kijken we naar’. De workshop disability awareness heeft ook voor volgend werkjaar al verschillende deelnemers. Daarnaast is natuurlijk de docent een belangrijk fundament in inclusief hoger onderwijs. We ontmoetten verschillende geëngageerde docenten die hun perspectief deelden en inspiratie kunnen bieden voor andere docenten die creatief uitzoeken hoe ze goed onderwijs kunnen installeren voor iedereen. Universal Design for Learning biedt daar uiteraard veel inspiratie in. Verschillende personeelsleden en onderwijsinstellingen tekenden in op ons aanbod tot ondersteuning en startten binnen hun eigen instelling met de introductie van UDL. Naast UDL is het concept redelijke aanpassingen een constante in ons verhaal. Het universele en het individuele aspect zijn bv. ook herkenbaar in het werk rond digitalisering, waarin ICT-tools inzetbaar zijn om UDL te realiseren en waarin het digitaal aanleveren van materiaal een belangrijke redelijke aanpassing is. Belangrijke tips in de realisatie van inclusief hoger onderwijs zijn gebundeld in de gids ‘Succesvol studeren: tips voor beleid en praktijk in hoger onderwijs’. Overkoepelend wordt ons verhaal gedragen door het kader en de verwachtingen van het VN-verdrag, waarbij we in contact met internationale collega’s merken dat Vlaanderen het VN-verdrag ernstig neemt. Het steunt ook het engagement en de creativiteit van vele gedreven mensen in hoger onderwijs die de rechten van studenten willen garanderen. Het toont ons ook waar nog werk nodig is en welke richting hoger onderwijs verder uit moet. Het SIHO zet hier verder op.
Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs, 30 september 2011
53
Voor meer informatie kan u terecht bij:
Katrien De Munck Coördinator SIHO Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs
p/a Sint-Jorisstraat 71 8000 Brugge
0477 82 40 23
[email protected] www.siho.be
54
