jaarverslag2009 KWaliTeiT in DiVerSiTeiT

jaarverslag2009

KWaliTeiT in DiVerSiTeiT

Bergen op Zoom.......Berkelland......Bernheze.......Bernisse......Best.......Beverwijk......Binnenmaas.......Blaricum......Bloemendaal.......Bodegraven......Bolsward.......Borger-Odoorn......Borne.......Borsele......Boxmeer.......Boxtel......Breda.......Breukelen......Bronckhorst.......Brummen......Brunssum.......Bunschoten......Buren.......Bussum......Castricum eradiel......Gaasterlân-Sleat......Geertruidenberg.......Geldermalsen......Geldrop-Mierlo......Gemert-Bakel......Gennep.......Giessenlanden......Gilze en Rijen......Goedereede......Goes.......Goirle......Gorinchem......Gouda......Grave.......Graafstroom......Groningen......Haaksbergen......Haarlem......Haarlemmerliede en Spaarnwoude.....Haarlemmern de Maas......Houten.......Huizen......Kaag en Braassem......Kampen......Kapelle......Katwijk......Kerkrade.......Koggenland.......Kollumerland......Krimpen aan den IJssel......Laarbeek......Landerd.......Landgraaf......Landsmeer......Leeuwarderadeel......Leiden......Leidschendam-Voorburg.......Lelystad......Lemsterland......Leusden......Lingewaard ..Nieuwkoop......Nijkerk (Gld)......Nijmegen.......Noord-Beveland......Noordwijk......Nunspeet......Oegstgeest......Oirschot......Oisterwijk......Oldenzaal......Olst-Wijhe......Ommen......Oostflakkee......Oost Gelre......Oosterhout......Ooststellingwerf......Oostzaan.......Opmeer......Opsterland......Oss.......Oude IJsselstreek......Oudewater......Overbetuwe . ..Roermond......Ronde Venen......Roosendaal......Rotterdam.......Rozenburg......’s Gravenhage......’s Hertogenbosch......Scherpenzeel.......Schiedam......Schinnen.......Schouwen-Duiveland......Sint Anthonis.......Sint-Michielsgestel.......Sint-Oedenrode......Sliedrecht......Slochteren.......Sluis......Smallingerland......Sneek.......Stadsdeel A’dam Oudt......Utrechtse Heuvelrug......Vaals......Valkenburg (Lb)......Veenendaal.......Veere......Veghel......Veldhoven......Venlo......Venray......Vianen.......Vlaardingen......Vlissingen......Vlist......Voerendaal......Voorst.......Waalwijk......Wageningen......Wassenaar......Weert......Weesp......Werkendam......Westervoort......Westland......Westvoorne......Wierden

jaarverslag2009

inhoud

VOORWOORD

5

VERSLAG VAN HET BESTUUR

8

Het jaar 2009 in vogelvlucht

8 14

Kerncijfers

18

Gebruik van de fondsen

19

SVn Plusfonds

23

Productie Stimuleringsleningen

24 26

Kosten, baten & resultaat

30

Organisatie

31

Verwachtingen voor 2010

34

Begroting baten en lasten 2010

35

BESTUUR Informatie over het bestuur

leefbaarheid

36 36 40

JAARREKENING

duurzaamheidslening

particuliere woningverbetering

44

Balans 31 december 2009

46

Resultatenrekening

48

Waarderingsgrondslagen

49

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva

50

Toelichting op de balans

51 52

funderingsherstel

68

starterslening

82

bevolkingskrimp

OVERIGE GEGEVENS

88

ACCOUNTANTSVERKLARING

89

DEELNEMERS

90

4

Voorwoord

SVn jaarverslag 2009

VOORWOORD

Nederland herneemt zich voorzichtig na de economische recessie. Het herstel is broos

en kwetsbaar. Of we de weg terug omhoog blijvend hebben ingeslagen, zal nog moeten blijken. Er zijn genoeg kapers op de kust om de prille idylle te verstoren. Op de woningen wijkenmarkt ondervindt vooral de nieuwbouwsector flink pijn van de recessie. Stimuleringsprogramma’s van rijksoverheid, gemeenten en provincies hebben de duikvlucht weliswaar niet kunnen verhinderen, maar hebben de landing wel verzacht. Waar niet is verliest de keizer zijn recht. Het is een harde realiteit die we in de aankomende jaren veelvuldig en in alle toonaarden de revue zullen zien passeren. Dit laat onverlet dat overheden onverkort hun geëigende rol van stimulator van maatschappelijk gewenste ontwikkelingen zullen moeten blijven vervullen. Stimuleringsinvesteringen verdienen zich in de regel dubbel en dwars terug, de kost gaat nog altijd voor de baat uit. Bij SVn hebben wij het afgelopen jaar volop gemerkt dat er – ondanks de veelheid aan kommer en kwel om ons heen – toch ook een positieve kant aan de medaille zit. Namelijk die van verrijkt inzicht, inspiratie en daadkracht. Voor onze organisatie was 2009 een van de succesvolste jaren in haar bestaan. SVn heeft geoogst wat het eerder met veel inspanning en vindingrijkheid heeft gezaaid. Naast een aantrekkelijke groei van ons deelnemersveld (gemeenten en provincies) constateren wij dat onze organisatie steeds meer bijval krijgt voor haar diversiteit aan financieringsoplossingen voor uiteenlopende problematieken in het woonen wijkenbeleid. Zo heeft de VROM Starterslening een enorme vlucht genomen. Deels door het inzicht bij onze deelnemers – meer dan de helft van de gemeenten voert inmiddels deze regeling – dat dit instrument juist ook uitstekende diensten bewijst bij de

5

6

Kwaliteit in diversiteit

afzet van nieuwbouwwoningen. Er is dan ook zeer gretig gebruik van gemaakt. Zo gretig zelfs dat bij het huidige uitgiftetempo van de VROM Startersleningen eind 2010 de bodem van het met € 40 miljoen gedoteerde VROM Startersfonds ernstig in zicht is. Een aanvullende dotatie ligt in de rede. Daarnaast noteren wij een voorzichtige maar bemoedigende groei van het aantal deelnemers dat de Duurzaamheidslening van SVn heeft ingevoerd, waaro nder inmiddels ook twee provincies. Deze ‘zachte’ Stimuleringslening moet eigenaren van vooral oudere particuliere woningen over de streep trekken om energiebesparende maatregelen in de woning te treffen. Afgelopen najaar heeft SVn het onderzoeksinstituut OTB van de TU-Delft laten rapporteren over de perspectieven voor energiebesparing in de particuliere woningvoorraad. De hoofdconclusie liegt er niet om. Een belangrijk deel van het enorme energiebesparingspotentieel in de particuliere woningvoorraad blijft onbenut. Het is twijfelachtig of met het huidige maatregelenpakket de grootscheepse verb etering van de particuliere woningvoorraad kan worden gerealiseerd die nodig is om de ambitieuze beleidsdoelstellingen van het nationale programma ‘Meer Met Minder’ te halen. Om werkelijk verder te komen is een steviger beleid noodzakelijk. Het inspireren en stimuleren van woningeigenaren tot energiebesparende maatregelen kan dus flink wat ‘peper’ gebruiken. Het tempo moet fors omhoog. Het voor SVn zo succesvolle jaar 2009 is niet alleen het resultaat van louter Startersleningen en Duurzaamheidsleningen. Ook in de categorie ‘overige financieringen’ noteren wij een aantrekkelijke groei. Het gaat hierbij om Stimuleringsleningen voor particuliere woningverbetering, groot onderhoud door verenigingen van eigenaren, funderingsherstel en wonen boven winkels. Deze financieringen in het kader van het wijkenbeleid en de stedelijke vernieuwing onderstrepen onze groeiende diversiteit aan financieringsoplossingen. De revolverende fondsen van onze deelnemers bewijzen zoveel meer conjunctuur bestendig en kostenvriendelijk te zijn dan eenmalige subsidiebijdragen waarvoor


maar al te vaak en te snel ‘op = op’ geldt. Dit zicht op continuïteit bij gemeenten, provincies en onze andere samenwerkingspartners geeft SVn vertrouwen in de toekomst. Juist ook wat betreft de mogelijkheden van revolverende besteding van de € 1,2 miljard die het kabinet uittrekt voor stedelijke vernieuwing in de periode 2010 – 2014. Met de economische krimp hopelijk definitief achter ons, ligt er nog de aanstormende problematiek van de demografische krimp. Volgens (inmiddels ex-) minister Van der Laan van WWI vergt het in goede banen leiden daarvan enkele decennia aan inspanningen. SVn oriënteert zich naarstig op de ins & outs van dit complexe verschijnsel. Ons oogmerk is dat wij van betekenis en dienst kunnen en willen zijn met de inzet en verdere ontwikkeling van onze beproefde stimuleringsen financieringsexpertise. Ons vertrouwen in de toekomst wast niet weg dat wij ons de komende tijd in een financieel en economisch schrale omgeving weten. Ook in politieke zin tekent zich een ongewisse, complexe periode af. De gemeenten, in casu onze deelnemers, gaan het moeilijk krijgen. De noodzaak om eerder voorziene investeringen in wonen en wijken in stand te houden, zal onnoemelijk grote inspanningen en creativiteit op de vierkante meter vergen. Uit de omgang met beperkingen zal het meesterschap moeten blijken. Onze deelnemers weten SVn aan hun zijde, juist ook in mindere tijden. Met revolverende fondsen doe je méér met hetzelfde geld. Ik hecht eraan op deze plek een woord van dank en voldoening uit te spreken aan directie, staf en medewerkers van het bureau van SVn. Hun inzet, betrokkenheid en creativiteit in 2009 was groot. Dit maakt het besturen van deze ‘club’ tot een waar genoegen.

Thom de Graaf Bestuursvoorzitter SVn

7

8

Verslag van het bestuur Het jaar 2009 in vogelvlucht

Het jaar 2009 is voor SVn buitengewoon succesvol verlopen. Het was bovendien een jaar met een feestelijk tintje. Onze organisatie bestond in 2009 namelijk 12,5 jaar. In de voorbije jaren hebben wij een goede, vaak ook grensverleggende invulling kunnen geven aan onze doelstelling: het verbeteren van de kwaliteit van de volkshuisvesting en de gebouwde omgeving. We mogen met gepaste trots vaststellen dat onze activiteiten binnen het brede terrein van wonen, wijken en stedelijke vernieuwing aan belang en betekenis winnen. Via SVn vindt een ruime verscheidenheid aan Stimuleringsleningen aftrek in nagenoeg het gehele land. In de grote steden, in de plattelandsgemeenten en in alles daar tussenin. Dit succes – het zij hier graag beklemtoond – schrijven wij voor een zeer groot deel toe aan de intensieve samenspraak en samenwerking met een gestaag groeiend legioen deelnemers en samenwerkingspartners. Gemeenten vooral, maar ook provincies, het ministerie van VROM en woningcorporaties. De problematieken en behoeften van deze essentiële spelers op de woonen wijkenmarkt vormen de rode draad van onze activiteiten en ‘voeden’ de oplossingen die wij als maatschappelijk financier aanreiken. Dat was zo; dat is zo; dat blijft zo. SVn mocht in 2009 maar liefst 21 nieuwe gemeentelijke deelnemers verwelkomen. Daarmee kwam ons deelnemersveld eind 2009 op een totaal van 296 gemeenten. Dat is 67% ofwel tweederde van alle Nederlandse gemeenten. Daarnaast verdubbelde in 2009 het aantal provinciale fondsen tot zes. Het jaar 2009 begon – het zal niemand zijn ontgaan – onder een weinig florissant gesternte. Een financiële en economische crisis van ongekende ernst en omvang hield de wereld – en dus ook ons land – in een kille greep. Duur en impact

ervan lieten zich op dat moment met geen mogelijkheid inschatten. In haar verwachtingen voor 2009 moest SVn dan ook een reeks slagen om de arm houden, overigens zonder in ongefundeerd pessimisme te vervallen. Dat overheden met allerhande stimuleringsmaatregelen de scherpste kanten van de recessie zouden proberen te beteugelen, lag alleszins in de rede en is ook bewaarheid. Wellicht als geen andere financiële instelling heeft SVn de rigoreuze stimuleringsdaadkracht van gemeenten en provincies mogen ondervinden. In geen eerder jaar zijn via onze organisatie zoveel Stimuleringsleningen in de markt gezet als in 2009. De afname van onze financieringsproducten mogen wij als ‘gretig’ kenschetsen. Dit feit bestempelt 2009 tot ons succesvolste jaar ooit! De behoefte aan stimuleringsregelingen (en dus ook aan Stimuleringsleningen) bleek groot, ook al zijn inmiddels de eerste broze tekenen van economisch herstel merkbaar. De overheid heeft flink ingezet op ondersteuning van de markt, met als direct gevolg een groeiend aantal gemeenten en provincies dat gebruik maakt van de diverse producten van SVn. Het op gang houden van de doorstroming op de woningmarkt en het entameren van investeringen in de eigen woning gelden in dit verband als belangrijke pijlers voor instandhouding van economische bedrijvigheid en werkgelegenheid. Vooral het aantal verstrekte Startersleningen nam in het voorbije jaar een grote vlucht: 35% meer dan in 2008, in totaal goed voor bijna 2.400 leningen. De gemiddelde hoofdsom van een Starterslening nam toe tot bijna € 35.000. De opgetrokken bovengrens van de Nationale Hypotheek Garantie (€ 350.000) heeft daar fors toe bijgedragen. In navolging hiervan besloten veel gemeenten tot ophoging van de maximale verwervingskosten voor de Starterslening. Ook anderszins besloten veel gemeenten tot verruiming van


de leningvoorwaarden. Het totaalbedrag aan verstrekte Startersleningen steeg in 2009 met 38% tot bijna € 82 miljoen. De onstuimige toename van het aantal verstrekte Startersleningen manifesteerde zich vooral in de tweede helft van het jaar. Eens te meer bewijst de Starterslening haar nut en noodzaak als geëigend stimuleringsinstrument op de, op onderdelen, toch al gemankeerde Nederlandse woningmarkt. Niet alleen in tijden van economische voorspoed, maar naar nu onomstotelijk blijkt, eveneens bij economisch onweer. De Starterslening houdt een stagnerende woningmarkt in de benen. Daarvan getuigt het grote aantal leningen dat zijn weg vond in de bestaande woningvoorraad. Een bewijs daarvan is eveneens het aantal leningen dat zijn weg vond in de door sterke vraaguitval getroffen nieuwbouw. Het feit dat ook een aantal provincies meedeelt in de kosten van de Starterslening maakt het voor gemeenten in die regio’s extra aantrekkelijk om deze regeling aan te bieden. Immers, via het VROM Startersfonds neemt de Rijksoverheid al de helft van de gemeentelijke kosten van de Starterslening voor haar rekening. Daar waar de provincie ook nog een kwart van die kosten betaalt, kan de gemeente vier Startersleningen voor de prijs van één aanbieden. Tot profijt van koopstarters en het functioneren van de lokale woningmarkt. Bijna onnodig te zeggen dat deze manier van kostendeling over de verschillende overheidslagen in het afgelopen jaar bijzonder veel vruchten heeft afgeworpen. Dit principe laat zich ook eenvoudig toepassen bij het gericht stimuleren van andere maatschappelijk wenselijke ontwikkelingen op de woonen wijkenmarkt. Denk aan energiebesparingsmaatregelen en funderingsherstel in de bestaande particuliere woningvoorraad. Of aan een eveneens aan maatschappelijk belang winnend traject als wonen boven winkels.

Ook de categorie ‘overige financieringen’ deed het in 2009 erg goed. Het aantal Stimuleringsleningen van onze gemeentelijke deelnemers voor particuliere woningverbetering, funderingsherstel, grootonderhoud door verenigingen van eigenaren en wonen boven winkels nam met 20% toe tot 439 in aantal. Het daarmee gemoeide totaalbedrag steeg met 10% tot bijna € 19 miljoen. Ook in deze financieringscategorie noteren wij de toename vooral in de tweede helft van het jaar. Ondanks de benarde financiële en economische omstandigheden hebben onze gemeentelijke en provinciale deelnemers in 2009 een bedrag van € 60 miljoen in hun eigen fondsen bij SVn gestort. Een zeer groot deel van deze fondsmiddelen is – zoals hierboven al aangegeven – direct uitgezet in Stimuleringsleningen van uiteenlopende aard en strekking. In mei 2009 heeft SVn de Duurzaamheidslening geïntroduceerd. Deze nieuwe loot aan onze stam van maatschappelijke financieringsproducten beleefde een alleszins bemoedigende start. Eind 2009 was de regeling al operationeel in 16 gemeenten. In een aantal van deze gemeenten draagt de provincie bij in de leningkosten. Dat is het geval in Overijssel. Daarnaast voert de provincie Noord-Brabant zelfstandig de Duurzaamheidslening. De Duurzaamheidslening van SVn biedt overheden een eenvoudig en verantwoord instrument om de particuliere woningvoorraad verder te verduurzamen, onder meer door het treffen van energiebesparende maatregelen. Op de woningmarkt bestaat een sterke behoefte aan zo’n gemeentelijke, liefst ook door de provincie financieel ondersteunde regeling voor particuliere woningeigenaren. De beschikbaarheid van het instrument Duurzaamheids lening en het 12,5-jarig bestaan van onze organisatie waren

9

10


voor SVn in 2009 aanleiding om onderzoek te laten doen naar het energieverbruik en de energetische prestaties in de particuliere woningvoorraad. Ook het energiegedrag van de eigenaar/bewoners werd in kaart gebracht. Onderzoeksinstituut OTB/TU-Delft heeft zich met verve van deze taak gekweten. De uitkomsten zijn verwoord, verbeeld en becommentarieerd in het rapport ‘Perspectieven voor energiebesparing in de particuliere woningvoorraad’. SVn heeft dit rapport eind 2009 verspreid onder haar bestaande en potentiële deelnemers. Gemeenten, provincies en rijksoverheid kunnen er hun voordeel mee doen: het is een bouwsteen voor krachtig en effectief stimuleringsbeleid. De conclusies uit het rapport stemmen tot nadenken en actie. Een belangrijk deel van het enorme energiebesparingspotentieel in de particuliere woningvoorraad blijft onbenut. Het is twijfelachtig of met het huidige maatregelenpakket een grootscheepse energetische verbetering van de particuliere woningvoorraad kan worden gerealiseerd, die recht doet aan de ambitieuze doelstellingen van het nationale programma ‘Meer Met Minder’. Om écht verder te komen is een steviger stimuleringsbeleid onontbeerlijk. Juist ook in termen van financiële stimulering, en inclusief kostenver deling tussen de overheidslagen. Verspreid over 150 gemeenten kampen in ons land naar schatting 200.000 meest oudere woningen met soms zeer ernstige verzakkingsproblemen. Herstel is een kostbare aangelegenheid die in veel gevallen de financiële draagkracht van de bewoners ver te boven gaat. De omvang en ernst van deze problematiek rechtvaardigt naar het oordeel van SVn een vergaande aandacht en inzet van de nationale politiek. Onze organisatie is medeondertekenaar van het breed gedragen ‘Manifest voor funderingsherstel’. Dit manifest doet een reeks aanbevelingen over hoe de rijksoverheid

funderingsherstel kan stimuleren. In samenwerking met het stadsbestuur van Zaanstad – een van de meest door funderingsproblemen getroffen gemeenten – organiseerde SVn op 9 oktober 2009 een werkbezoek aan Zaanstad voor leden van de Vaste Kamercommissie voor Wonen, Wijken en Integratie. Groen Links, CDA, PvdA, VVD en SP gaven daaraan gehoor. In de Zaanse Havenbuurt aanschouwden de Kamerleden met eigen ogen wat funderingsproblemen doen met woningen, wijken en bewoners. Commissievoorzitter Ineke van Gent ontving die dag uit handen van wethouder Piet Keijzer van Zaanstad het ‘Manifest voor funderingsherstel’. Ons pleidooi voor een Nationaal Fonds Funderingsherstel werd voor 2010 helaas niet gehonoreerd. Leek alle aandacht in de eerste helft van 2009 vooral uit te gaan naar de economische krimp waar ons land onder gebukt ging, de komende decennia zal veel aandacht en creativiteit nodig zijn voor het in goede banen leiden van de gevolgen van een andersoortige krimp, de demografische. Bevolkingskrimp is een thematiek waar aanzienlijke delen van Nederland al mee te maken hebben of nog mee te maken krijgen. Volgens de jongste prognoses krijgt in de komende dertig jaar rond 40 procent van de gemeenten van doen met een daling van hun inwonertal; sommige gemeenten met wel 5 procent. Zeker als ook het aantal huishoudens daalt kan dit ingrijpende gevolgen hebben voor de leefbaarheid, omdat woningen komen leeg te staan en voorzieningen verdwijnen. Vanuit haar functie en verantwoordelijkheid als maatschappelijk financier oriënteert SVn zich intensief op deze weerbarstige materie. Een eerste, betekenisvolle stap daartoe hebben wij gezet met de organisatie van een ‘diner pensant’ op 16 november 2009 in Den Haag.


De kansen en bedreigingen van bevolkingskrimp voor de gebouwde omgeving en de lokale en regionale woningmarkten vormden de centrale stof tot nadenken en uit wisseling van inzichten en ideeën. Onder de aanwezigen waren vertegenwoordigers van de Kamercommissie voor Wonen, Wijken en Integratie, gemeenten, provincies, rijksoverheid, woningcorporaties, kennisinstituten, bouwbedrijven en ontwikkelaars en brancheorganisaties. Personen dus die elk in hun professionele omgeving met het krimpthema te maken hebben of gaan krijgen en geacht worden bij te dragen aan werkbare oplossingen. Voormalig wethouder van Amsterdam en oud-minister Frank de Grave was gespreksleider van dit ‘diner pensant’. Legio creatieve ideeën kwamen ter tafel, variërend van oproepen tot nauwe samenwerking, regionale aanpak en schaalgrootte tot het benutten van bevolkingskrimp voor innovatie en uitgaan van de kracht van de regio. De formule ‘diner pensant’ biedt SVn een uitgelezen mogelijkheid om vroegtijdig te anticiperen op actuele problemen en dreigende knelpunten in haar werkvelden. Onze deelnemers mogen van SVn verwachten dat wij hen helpen met het ontwikkelen van effectieve financiële instrumenten bij krimpvraagstukken. Dat geldt als vanzelfsprekend. De basis voor de mooie resultaten zoals die in 2009 door onze organisatie en haar deelnemers zijn geboekt, ligt in samenwerking. Gemeenten, provincies, rijksoverheid en woningcorporaties zijn voor SVn onmisbare samenwerkingspartners. SVn, zo mogen wij verheugd vaststellen, fungeert steeds meer als financiële verbindingsschakel tussen de verschillende overheidslagen. Gelet op de aan houdend omvangrijke en complexe opgaven voor wonen, stedelijke vernieuwing, energiebesparing/verduurzaming en aan bevolkingskrimp gerelateerde vraagstukken

rondom leefbaarheid, zal deze financiële verbindingsfunctie van SVn in de komende jaren verder aan belang en betekenis winnen. Dit betreft met nadruk ook onze samenwerking met de woningcorporaties. Zij vervullen immers een essentiële rol in de aanpak van alle hierboven aangehaalde opgaven. Per 1 oktober 2009 heeft SVn twee nieuwe bestuursleden mogen verwelkomen. Het zijn de heer Ko van der Maas, voormalig algemeen directeur van Rabobank Utrecht e.o. en mevrouw Margriet Drijver, bestuurder van de Rotterdamse woningcorporatie Com•wonen. Hun benoeming en aantreden heeft de unanieme instemming van onze deelnemers. Ko van der Maas is bestuurslid namens de RaboVastgoedgroep, Margriet Drijver is de ‘liaison’ naar de voor SVn belangrijke corporatiewereld. Met de twee nieuwe leden is het bestuur van SVn (weer) op volle sterkte om verder handen, voeten en inhoud te geven aan de maatschappelijke financieringsuitdagingen van de nabije toekomst. SVn wil een waardevolle bijdrage leveren aan een goed woonen leefklimaat in steden en plattelandsgemeenten. Jaarlijks stelt SVn een deel van haar eigen vermogen beschikbaar in een revolverend fonds, het SVn Plusfonds. Uit dit fonds worden laagrentende leningen beschikbaar gesteld voor deelnemende gemeenten. Deelnemers kunnen hiervoor projecten indienen die een bijdrage leveren aan de verbetering van de leefbaarheid en leefkwaliteit van wijken en dorpskernen. Het beschikbare budget voor het SVn Plusfonds voor 2009 bedroeg € 6 mln. Daarmee zijn 8 gemeentelijke projecten gehonoreerd. Wie – zoals onze organisatie – samenspraak en samenwerking met de professionele omgeving ziet als onmisbare

11

12


voedingsbron voor haar inzet en creativiteit, hecht ook veel belang aan de kwaliteit van haar communicatie en communicatie-uitingen. Daarnaast heeft en voelt SVn op dat vlak een bijzondere verantwoordelijkheid naar de niet-professionele afnemers van haar leningproducten, zijnde de burgers van Nederland. In 2009 heeft onze organisatie veel ondernomen op communicatiegebied, onder meer met een breder gebruik van communicatiekanalen. Ons nieuwe financieringsproduct Duurzaamheidslening trok veel aandacht van vooral de schrijvende media. Daarbij lag inhoudelijk de nadruk op het informeren van gemeenten en provincies. Daarnaast hebben wij ook in 2009 weer diverse ‘advertorials’ geplaatst in voor SVn relevante branche- en vakbladen. Ons periodiek ‘SVn Nieuws’ verscheen in 2009 vier keer.

hierin een aantrekkelijke verbetering van onze informatieen dienstverlening aan woonconsumenten. Dat dit aanslaat, mag blijken uit het feit dat het bezoek aan onze website sindsdien is verdubbeld. In 2009 heeft SVn flink geïnvesteerd in de aanmaak van nieuw informatiemateriaal. Zo hebben wij, zowel voor gemeenten als voor particuliere woningeigenaren, zogeheten ‘flyers’ gemaakt over de werking en aanvraag van ons nieuwe product Duurzaamheidslening. Op onze website is bovendien een prospectus voor de Duurzaamheidslening beschikbaar. Ook kunnen gemeenten, provincies en woonconsumenten nu via onze website informatiemateriaal over onze leningproducten inzien. In het late najaar van 2009 heeft SVn naarstig gewerkt aan haar nieuwe corporate brochure. Deze verscheen in het eerste kwartaal van 2010.

In het belang van de uitwisseling van inzichten en oplossingsrichtingen bezoekt SVn op geregelde basis de voor wonen, wijken en stedelijke vernieuwing verantwoordelijke wethouders en provinciebestuurders. Daarnaast zijn er intensieve contacten met de beleids- en uitvoeringsmedewerkers van de gemeentelijke en provinciale diensten. Zowel bij onze bestaande als potentiële deelnemers. SVn wil graag haar financieringsproducten aanbieden aan deelnemers en consumenten. Jaarlijks maken wij een keuze voor deelname en voordrachten op congressen, symposia en informatiemarkten. In 2009 gaf SVn acte de présence op onder meer het jaarcongres van de Vereniging Nederlandse Gemeenten en op informatiemarkten voor verenigingen van eigenaren in Amsterdam, Rotterdam, Eindhoven en Nieuwegein.

Onze activiteiten, handelwijze en positie als betrokken maatschappelijk financier voor wonen, wijken en stedelijke vernieuwing staat geheel in het teken van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Dit houdt in dat SVn voortdurend oog en hart heeft voor de noodzakelijke balans tussen mens, milieu en economie. Onze organisatie koestert deze welbewuste keuze; wij zullen hier onverkort aan vasthouden en ons profiel als maatschappelijk verantwoorde organisatie in nog sterkere mate uitdragen. Ook onze interne werkprocessen vormen onderwerp van MVO-toetsing. Zo zijn wij medio 2009 gestart met het project Papierarm Werken, waarbij een deel van onze werkprocessen ‘papierarm is gegaan’. Dit bleek niet eens zo eenvoudig, maar intussen mogen we constateren dat deze aanpak nu al prettige gevolgen heeft voor zowel onze deelnemers en leningafnemers als voor onze interne organisatie zelf. En natuurlijk voor het milieu. In de komende tijd gaan wij papierarm werken verder

Sinds juli 2009 kunnen koopstarters op onze website svn.nl zelf de hoogte van hun Starterslening berekenen. Wij zien


uitbreiden. Ons streven is uiteindelijk te geraken op een punt van permanent verantwoord minimaal papiergebruik in onze interne werkprocessen. Al met al is 2009 voor SVn een jaar om met trots en genoegen op terug te zien.

13

Duurzaamheidslening Miljoenen bestaande woningen wachten op transformatie. Verduurzaming noemen we dat. rups wordt vlinder. We bedoelen vooral dat die huizen vele malen meer energiezuinig worden gemaakt dan ze nu zijn. Daar valt álles voor te zeggen. Minder verbruik van fossiele energie; minder uitstoot van schadelijk broeikasgas. Verduurzaamde woningen zijn stukken com fortabeler dan hun voorgangers. Aangenamer en vaak ook gezonder om in te wonen. De Duurzaamheidslening van SVn helpt daarbij een handje.

duurzaamheidslening STIMULEREN MET BELEID

In 2020 moet in 2,4 miljoen bestaande woningen en gebouwen het energieverbruik 30 procent lager zijn. Zo luidt de ambitie van het nationale energiebesparingsprogramma ‘Meer Met Minder’. Een uiterst zinvolle operatie: in de bestaande woningvoorraad blijft veel besparingspotentieel nog onbenut. Als maatschappelijk financier onderschrijft SVn de doelstellingen van ‘Meer Met Minder’ van harte. Onze organisatie voegde voorjaar 2009 de daad bij het woord met de introductie van de Duurzaamheidslening. Deze ‘zachte’ lening biedt gemeenten (en provincies) een eenvoudig en verantwoord instrument dat particuliere huiseigenaren aanmoedigt tot het treffen van effectieve energiebesparingsmaatregelen in de eigen woning. Onze inzet van de borgstelling Garantie Energiebesparings krediet (GEBK) biedt gemeenten extra zekerheid. De Duurzaamheidslening past bovendien naadloos in het lokale beleid voor energie- en klimaatneutraliteit. Eind 2009 hadden al 16 gemeenten en één provincie de Duurzaamheidslening ingevoerd. Een zeer bemoedigende start. Toch ligt het energiebesparingstempo onder particuliere eigenaren nog veel te laag om de ambitie van ‘Meer Met Minder’ ook maar bij benadering te halen. De recente rapportage ‘Perspectieven voor energiebesparing in de particuliere woningvoorraad’ van SVn en OTB/TU-Delft bepleit daarom een veel robuuster beleid, onder meer in de vorm van een samenhangende, stimulerende maatregelenmix van subsidies, stimuleringsleningen, fiscale voordelen en aangescherpte regelgeving. Rijk, provincies en gemeenten moeten bij de financiële stimulansen voor particuliere eigenaren veel nadrukkelijker de kar gaan trekken. Een beproefde en succesvolle weg daartoe is kostendeling van Duurzaamheidsleningen door overheden. Dát is stimuleren met beleid!

Geef het welbekende ‘kontje’ en het gaat rollen “Of het goed komt met duurzaam wonen in Nederland? Ja, als er maar meer afstemming plaatsvindt met hoe het in de praktijk toegaat: weten hoe de hazen lopen. Er is een groot verschil tussen het door beleidsmakers verzonnen pad en het kruip-door-sluip-door-pad van de praktische realiteit. Consumenten doen vaak anders dan beleidsmakers denken. Je hoeft mensen bijvoorbeeld nauwelijks meer te overtuigen. Maar de boodschap gaat nog steeds vooral over het ‘waarom’. Het gaat juist om de vraag: bij wie moet ik als huiseigenaar zijn om de klus deugdelijk, snel en liefst ook betaalbaar geklaard te krijgen? Verduurzamen van een woning moet simpel zijn. En verleidelijk. Het heeft veel met emotie te maken. Het moet voor huiseigenaren vooral heel gemakkelijk worden om energie te besparen. Op alle fronten. Met verplichten kom je er niet. Dat is draaien aan één knop. Er moet meer gebeuren. Financiële oplossingen voor mensen die het niet kunnen betalen. Bijscholing voor de mensen die het moeten doen. Mensen aan de hand nemen. We moeten ook veel meer prikkelen en stimuleren en partijen die het goed doen belonen. Dit is de tijd dat veranderen mogelijk is, anders valt iedereen na de crisis in zijn oude routine terug en staan we gewoon stil. Aantrekkelijke, laagdrempelige, lokale initiatieven – daar gaat het om. Inclusief financiële prikkels. De wil is er, de behoefte is er. Dus geef het welbekende ‘kontje’ en het gaat rollen. De Duurzaamheidslening van SVn past daar prima in. Als die maar geen 27 loketten en 27 formulieren vergt om te verkrijgen. Houd het vooral eenvoudig, dan is de slagingskans extra groot.”

Prof. Dr. Ir. Anke van Hal, hoogleraar duurzaam bouwen aan Nyenrode Business Universiteit en Faculteit Bouwkunde TU/Delft.

18


kerncijfers

2009

2008

2007

14.331

11.831

8.672

210.650

133.852

79.350

794

-

-

Gemeentelijke Stimuleringsleningen

97.994

90.156

94.024

Overige (stimulerings)leningen

74.604

89.551

108.871

398.373

325.390

290.917

3.750

3.230

4.772

81.913

59.268

36.927

963

-

-

18.332

14.493

13.335

251

2.226

6.644

105.209

79.217

61.678

3.264

4.209

1.896

Omvang SVn Plusfonds

30.799

27.535

23.326

Vastgelegd in SVn Plusleningen

14.331

11.831

8.672

Beschikbaar voor nieuwe SVn Plusleningen

16.468

15.704

14.654

Portefeuille financieringen

(bedragen x € 1.000,-) SVn Plusleningen (VROM) Startersleningen Duurzaamheidsleningen

Productie SVn Plusleningen (VROM) Startersleningen Duurzaamheidsleningen Gemeentelijke Stimuleringsleningen Overige (stimulerings)leningen

Overige gegevens Resultaat SVn Plusfonds (Eigen Vermogen)


Het aantal deelnemers SVn is in 2009 gestegen tot 303 (296 gemeenten, 6 provincies en het ministerie van VROM). In 2008 telde onze organisatie 279 deelnemers. Vooral het aantal deelnemende gemeenten nam in 2009 fors toe (van 275 naar 296). Dit komt voornamelijk door de VROM Startersregeling. Verder heeft SVn in 2009 de provincies Utrecht, Noord-Brabant en Drenthe als nieuwe deelnemers mogen begroeten.

Het fondsvermogen (exclusief VROM Startersfonds) is ten opzichte van 2008 met 9% toegenomen. Van de fondsen is per 31 december 2009 in totaal € 304 mln. besteed in de vorm van laagrentende of renteloze leningen (eind 2008: € 273 mln.). Dit is 63% (2008: 62%). * Uit de € 40 mln. VROM Startersfonds kan voor circa € 150 mln. aan VROM Startersleningen verstrekt worden. Hiervan is per ultimo 2009 49,5% (2008: 24,8%) besteed.

Hieronder geven wij in grote lijnen aan welke fondsen er beschikbaar zijn en hun omvang. Aansluitend lichten wij het financiële verloop van de fondsen kort toe. Per 31 december 2009 (2008) zijn de volgende fondsen beschikbaar:

2009

2008

Gemeentelijke revolverende fondsen

281

285

Gemeenterekeningen VROM Starterslening

127

91

6

-

22

10

2

-

(bedragen x € 1.000.000)

Gemeentelijke Duurzaamheidsfondsen Provinciale Startersfondsen Provinciale Duurzaamheidsfondsen

47

59

Sub totaal

Overige fondsen

485

445

Beschikbaar vanuit VROM Startersfonds

* 22

33

Totaal

507

478

Gebruik van de fondsen

19

20


Omvang beschikbaar

500

en aangewend fondsvermogen (in € 1.000.000)

400 78% 77%

300 Beschikbaar werkelijk 63%

Aangewend begroot Aangewend werkelijk

62%

200

100

0

2009

2008


Totale Gemeentelijke revolverende fondsen Gemeentelijke deelnemers hebben in 2009 gezamenlijk voor in totaal € 48 mln. (bij)gestort in de hierna genoemde fondsen. Het totale gemeentelijke fondsvermogen bedraagt per ultimo 2009 € 414 mln.

fondsen. Hiermee komt het saldo per 31 december 2009 uit op € 6 mln.

Provinciale fondsen In 2009 zijn de provincies Utrecht, Noord-Brabant en Drenthe deelnemer van SVn geworden.

Gemeentelijke revolverende fondsen (exclusief gemeenterekeningen VROM Starterslening en gemeentelijke Duurzaamheidsfondsen) Gemeenten hebben in 2009 € 14 mln. gestort in de revolverende fondsen. Er is bijna € 4 mln. rente toegevoegd en € 13 mln. opgenomen door gemeentelijke deelnemers. Daarnaast is voor ruim € 7 mln. overgeboekt naar de gemeenterekeningen VROM Starterslening en gemeentelijke Duurzaamheidsrekeningen. Er is € 1 mln. beheer vergoeding aan de fondsen onttrokken. Het saldo van de gemeentelijke revolverende fondsen staat daarmee per 31 december 2009 op € 281 mln.

Gemeenterekening VROM Starterslening Gemeenten die gebruik maken van de VROM Starterslening hebben daarvoor een aparte Gemeenterekening VROM Starterslening geopend. Het gezamenlijke saldo bedraagt ultimo 2009 € 127 mln. Deelnemers hebben ruim € 30 mln. gestort en € 5 mln. overgeboekt vanuit de gemeentelijke revolverende fondsen. Daarnaast is € 0,2 mln. rente bijgeschreven en € 0,3 mln. beheervergoeding in rekening gebracht.

Gemeentelijke Duurzaamheidsrekeningen In 2009 zijn er ook gemeentelijke revolverende fondsen geopend van waaruit Duurzaamheidsleningen worden verstrekt. Er is door de gemeenten ruim € 4 mln. gestort en € 2 mln. overgeboekt vanuit de gemeentelijke revolverende

Provinciale Startersfondsen Het saldo van de provinciale Startersfondsen (Limburg, Gelderland, Overijssel, Utrecht en Noord-Brabant) steeg van € 9,5 mln. ultimo 2008 naar € 22 mln. ultimo 2009.

Provinciale Duurzaamheidsfondsen Het saldo van het provinciale Duurzaamheidsfonds Overijssel bedraagt per ultimo 2009 € 1,5 mln.

Overige fondsen De overige fondsen bestaan uit: • De Bouwfonds gelden; • De ABN AMRO gelden; • Beter Wonenfonds.

Rabo Vastgoedgroep gelden Bij de start van SVn in 1996 heeft het toenmalige Bouwfonds Nederlandse Gemeenten een renteloze lening van € 22,7 mln. beschikbaar gesteld. Met deze lening zijn de stortingen van gemeentelijk Bouwfondsdividend verdubbeld of met 50% verhoogd. Deze renteloze lening heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de onbezorgde start van SVn. De aanloopverliezen konden zo worden opgevangen en er werd een begin gemaakt met de opbouw van het eigen vermogen. Daarnaast hebben de deelnemers van SVn in de periode 1996-1999 goed gebruik gemaakt van de verdubbelingsbijdrage. In 1998 waren de beschikbare

21

22


bijdragen al in hun geheel toegekend. Bouwfonds besloot daarop ook voor 1999 een budget beschikbaar te stellen. De toegekende aanwijzingsrechten zijn vrijwel geheel voor kwaliteitsverbeteringprojecten in wijken en dorpskernen aangewend. De resterende aanwijzingsrechten Bouwfonds bedroegen per 31 december 2008 € 0,8 mln. Per 31 december 2009 zijn deze aanwijzingsrechten vervallen.

Het percentage NCW is in 2009 niet gewijzigd en het gehele jaar 25% geweest. In 2009 is € 9,9 mln. NCW aan de VROM Startersrekening onttrokken. SVn heeft € 0,1 mln. rente bijgeboekt en € 0,4 mln. beheervergoeding in rekening gebracht. Het saldo van het VROM Startersfonds komt daarmee ultimo 2009 op € 22,5 mln.

VROM Startersrekening In december 2006 heeft het ministerie van VROM bij SVn € 40 mln. op de VROM Startersrekening gestort. Vanuit dit fonds worden de rentekosten van het door SVn te financieren deel van de VROM Startersleningen gedekt. Bij het ingaan van een VROM Starterslening wordt de Netto Contante Waarde (NCW) van de rentekosten over geboekt van de VROM Startersrekening naar het Rente dekkingsfonds. Over het te hanteren percentage NCW zijn bij aanvang van de samenwerking tussen VROM en SVn afspraken gemaakt.

Het verstrekken van VROM Startersleningen had een langere aanlooptijd nodig dan gedacht. Daardoor is in 2007 en 2008 minder NCW onttrokken aan de VROM Starters rekening dan waarmee bij het sluiten van het convenant met VROM rekening is gehouden. In 2009 is de productie VROM Startersleningen flink toegenomen. De verwachting is dat wij dit niveau voor 2010 zullen overtreffen. Dit betekent dat de NCW-onttrekkingen een ander verloop zullen kennen dan begroot. Op basis van de huidige inzichten zal de VROM Starters rekening eind 2010 zijn uitgeput.


Het SVn Plusfonds omvat het revolverend gemaakt eigen vermogen van SVn en behelst een extra financieringsfaciliteit voor de deelnemers. Uit dit fonds kunnen deelnemers een zogeheten Pluslening aanvragen voor het stimuleren van projecten ten behoeve van de leefbaarheid in stadswijken en dorpskernen. Per 31 december 2009 is het SVn Plusfonds € 30,8 mln. groot en is voor € 14,3 mln. aan Plusleningen in omloop. Voor 2009 heeft het bestuur € 6 mln. budget beschikbaar gesteld voor de uitgifte van nieuwe Plusleningen. Dit bedrag is € 1,5 mln. hoger dan het toegekende budget voor 2008. Dit extra budget is beschikbaar gekomen doordat er twee SVn Plusleningen uit het budget van 2008 niet zijn afgenomen. Het bestuur maakt in de vergadering van maart 2010 een selectie uit de aanvragen Pluslening 2009. In maart 2009 heeft het bestuur 8 Plusleningen (aanvragen 2008) gehonoreerd. Het gaat om de volgende projecten: 1. Wonen boven Winkels (gemeente Amersfoort) 2. Project Molenstraat-Zuid (gemeente Best) 3. Speelgebied “De Oude IJsbaan” (gemeente Hellevoetsluis) 4. Eerstelijns Medisch Centrum en 39 appartementen voor woongroep senioren (gemeente Houten) 5. Multifunctioneel centrum met brede school Bloesemgaerde (gemeente Medemblik) 6. Inbreidingsplan en herinrichting terrein Da Costaschool (gemeente Putten) 7. Herinrichting wijk De Blekkerhoek (gemeente Raalte) 8. Multifunctioneel centrum Stokhasselt (gemeente Tilburg)

SVn Plusfonds

23

24


Productie Stimulerings leningen

In 2009 hebben de deelnemers voor € 105,2 mln. aan Stimuleringsleningen in omloop gebracht (2008: € 79,2 mln.). Dit is 25,7 mln. meer dan begroot voor 2009 en betekent een stijging van 33% ten opzichte van de omzet 2008. Er zijn fors meer Startersleningen en overige Gemeentelijke Stimuleringsleningen verstrekt.

Ook hebben wij de portefeuillestanden per ultimo 2008 en 2009 weergegeven.

(VROM) Startersleningen Eind 2009 voeren nog 9 gemeenten de eigen Starters regeling en 233 gemeenten de VROM Startersregeling. Er zijn in totaal 2.356 (VROM) Startersleningen verstrekt voor een bedrag van € 81,9 mln. Daarvan waren 63 ‘eigen’ gemeentelijke Startersleningen en 2 Corporatie Starters leningen (samen € 2,4 mln.). Er zijn 2.291 VROM Starters leningen verstrekt voor een bedrag van € 79,5 mln. Aan 497 (22%) van deze 2.291 leningen hebben provincies een (financiële) bijdrage geleverd.

In 2009 verstrekte SVn in totaal 2.894 leningen (2008: 2.141) met een gemiddelde hoofdsom van € 36.000 (2008: € 37.000). Onderstaande tabel vermeldt de productiecijfers over 2008 en 2009 voor de verschillende productsoorten.

productie 2009

(bedragen x € 1.000,-)

aantal SVn Plusleningen (VROM) Startersleningen Duurzaamheidsleningen Gemeentelijke Stimuleringsleningen Overige (stimulerings)leningen Totaal Leningen Bouwkredieten

bedrag

productie 2008

aantal

bedrag

portefeuille 31-12-09

31-12-08

bedrag

bedrag

5

3.750

5

3.230

14.331

11.831

2.356

81.913

1.768

59.268

210.650

133.852

94

963

0

0

794

0

433

18.332

349

14.493

97.994

90.156

6

251

19

2.226

74.604

89.551

2.894

105.209

2.141

79.217

398.373

325.390

465

17.776

291

16.650


Hertoets Startersleningen 3e jaar

Na het kunnen huishoudens met een (VROM) Starterslening een hertoets aanvragen. Bij een hertoets bekijkt SVn of het huishouden voldoende financiële ruimte heeft om – volgens de geldende normen – rente en aflossing te betalen. In 2009 kwamen 558 huishoudens voor een hertoets in aanmerking. Er zijn 138 hertoetsingen aangevraagd en in behandeling genomen. In totaal zijn 365 huishoudens marktconform gaan betalen, 111 huishoudens betalen een deel van de rente en op 27 leningen wordt noch rente noch aflossing ontvangen. Van de gemiddelde marktconforme rente van 5,1% wordt 4,0% betaald. In 2009 zijn 134 leningen vroegtijdig afgelost, waarvan er 55 voor hertoetsing in aanmerking kwamen. Dit betekent dat ruim 65% van de 558 huishoudens die in aanmerking kwamen voor een hertoets, marktconform is gaan betalen, 10% de lening vroegtijdig heeft afgelost, 20% een deel van de rente gaat betalen (ruim driekwart van de rente) en 5% betaalt rente noch aflossing. Het gewogen gemiddelde over de jaren 2006 tot en met 2009 geeft ongeveer hetzelfde beeld. Hier geldt dat bijna 60% van de huishoudens die in aanmerking kwamen voor een hertoets marktconform gaat betalen en ruim 20% een deel van de rente gaat betalen (ongeveer de helft van de rente). Daarnaast heeft ruim 10% van de huishoudens de lening vroegtijdig afgelost en betaalt ongeveer 8% rente noch aflossing. Markt- en economische omstandigheden spelen een grote rol bij het patroon van aflossen en marktconform betalen. Toch zijn deze cijfers veelzeggend. Een groot deel van de mensen dat tussen 2003 en 2006 een Starterslening nodig had om hun eerste woning te kopen, kan nu op eigen financiële kracht verder. De Starterslening bewijst daarmee haar nut als welkom steuntje in de rug voor koopstarters op de woningmarkt. Ook kan voorzichtig geconcludeerd worden dat de rentederving voor gemeenten

en provincies op de verstrekte Startersleningen zich voor een belangrijk deel beperkt tot drie jaar.

Hertoetsing aantal huishoudens

558

Aantal huishoudens dat marktconform gaat betalen

365 193

Aantal huishoudens dat gedeeltelijk of nog niet betaalt

138 55

Vroegtijdig afgelost (in aanmerking voor hertoetsing)

55 0

25

leefbaarheid We hebben allemaal op z’n minst een vermoeden wat leefbaarheid is. Het is niet altijd gemakkelijk dit containerbegrip precies te duiden. alles wat niet onleefbaar is?

Je kunt er vele kanten mee uit, gelukkig

meestal de goede. Hart hebben voor de leefkwaliteit van mensen in wijken, buurten en dorpskernen vormt de filosofie achter het SVn Plusfonds. Geld lenen voor leefbaarheid in vele fysieke gedaanten: een Plus in maatschappelijk financieren.

LEE F BAARHE ID T PRE ED

E

IN

FR

EFOMGEVING TIGE LE

KINDERBOERDERIJ

POLITIE AS

TR

UC

TU

UR

IGHEI VEIL

D O P S T R A AT GE

VE

ILI

GH

EID

UITGAAN

EL

ST

R

SC

N

ND

AA

VE

LU

ID

S-

ST

AN

K

RL

AS

T

EU

EN EID

BUURTCENTRUM

CH RS LA

SPORT

ON

ILI

OPENBAAR TOILET

HE

ID

LE

HORECA

SPEELTUIN

VE

RECREATIE

HO

M

EN

GE

EN

E OV

SCHOOL

WO

IGH

T AA

WINKELCENTRUM

NG

EN

W

K IN

NI

EID

R E N N AT U U R WAT E

GO

RECREATIE

GE

VE

ILI

P

GH

EID

SR

ISI

CO

’S

RO

PROJECT WONEN/ZORG

OPENBAAR VERVOER

ND

BE

DR

IJV

E

A NA

WERKGELEGENHEID

N

N WO

IN

GE

N

P

GENOEG PARKEERGELEGENHEID

BUURTWACHT TREINSTATION

INDUSTRIE

L E E F KWAL IT E I T

Marieke de Lange, Gemeente Hellevoetsluis, (links) en Diana Mostert, Stichting Anders Spelen

SVn plusfonds lenen voor leefbaarheid

Sinds 2004 reserveert SVn jaarlijks een deel van haar eigen vermogen in een revolverend fonds, het SVn Plusfonds. Het Plusfonds biedt een extra financieringsfaciliteit aan uitsluitend gemeentelijke deelnemers in de vorm van laagrentende SVn Plusleningen. Om voor een Pluslening van maximaal € 750.000 in aanmerking te komen, moet het financieel te ondersteunen project een duurzame bij drage leveren aan betere leefbaarheid in wijken en dorpskernen. Het gaat hierbij in de regel om voor gemeenten lastig te financieren projecten. In 2009 kende SVn een Pluslening toe aan acht gemeenten: Amersfoort, Best, Hellevoetsluis, Houten, Medemblik, Putten, Raalte en Tilburg. Hellevoetsluis: speelgebied ‘De Oude IJsbaan’

Raalte: wijkverbetering De Blekkerhoek

De gemeente Hellevoetsluis realiseerde in de jaren ’70 en ’80 een nieuwe woonen leefomgeving voor stadsvernieuwingsurgenten uit Rotterdam: de wijken De Struyten en De Kooistee, samen rond 7.000 woningen. Momenteel is in deze wijken sprake van een verschraald woonen leefklimaat. Verbetering van de leefbaarheid en de openbare ruimte staat dan ook hoog op de agenda. Met dat motief leggen gemeente en wijkbewoners – verenigd in de Stichting Anders Spelen (SAS) – een natuurlijk, avontuurlijk en educatief speelgebied aan op het terrein van de voormalige ijsbaan: precies op de groene grens van de twee wijken, nabij volkstuintjes, kinderboerderij en sportcomplex. Hellevoetsluis wordt nu een voorziening rijker die de sociale cohesie helpt versterken en het woonen leefklimaat op een aangenamer plan brengt. De oplevering is in mei 2010. De maximale Pluslening van Hellevoetsluis dekt precies de investeringskosten.

In de gemeente Raalte is wijk De Blekkerhoek het toneel van intensieve herstructurering. Opzet is deze, in de jaren ’50 ontstane wijk weer voor de komende dertig jaar als een aantrekkelijke en gedifferentieerde woonwijk te laten functioneren. In De Blekkerhoek pakt woningcorporatie SallandWonen haar woningvoorraad van 361 huurwoningen stevig en grondig aan: 188 woningen worden kwalitatief ‘opgeplust’, 81 woningen worden gerenoveerd, 92 woningen worden gesloopt en vervangen door een gemengd gezelschap van 90 eengezinswoningen, startersappartementen, multifunctionele woningen, seniorenwoningen en seniorenappartementen. De hele operatie komt de woningcorporatie op een investering van € 27 miljoen te staan. Gemeente en SallandWonen tekenen samen voor de verbetering van de leefbaarheid en de openbare ruimte in wijk De Blekkerhoek. Deze paragraaf omvat onder meer: het scheppen van een veilige en

toegankelijke woonomgeving, zodat de wijk gaat voldoen aan het Politiekeurmerk Veilig Wonen; speciale aandacht voor groen en groenbeheer, parkeer- en speelvoorzieningen en waterhuishouding; aanpassing van het rioolstelsel aan de huidige standaarden en waar mogelijk afvoer van het hemelwater van de verharde oppervlakten niet meer via het vuilwaterriool maar reïnfiltreren in de gebiedsbodem; installatie van elk afzonderlijk dimbare energiezuinige verlichtingsarmaturen, uit een oogpunt van energiebesparing en vermindering van CO₂-uitstoot. De herstructureringskosten van De Blekkerhoek worden geraamd op ruim drie miljoen euro, te bekostigen uit € 1 miljoen ISV-bijdrage van de provincie Overijssel en een aandeel van elk € 1 miljoen voor rekening van woningcorporatie SallandWonen en de gemeente Raalte. SVn heeft de gemeentelijke aanvraag van een maximale Pluslening (€ 750.000) gehonoreerd. Naar verluidt krijgt de aanpak van het openbaar gebied voor het grootste deel in 2010 zijn beslag.

30


Kosten, baten & resultaat

Baten De totale baten over 2009 bedragen € 7,1 mln. (2008: € 7,7 mln.). De opbouw is als volgt: Renteresultaat

€ 3.344.000

Beheervergoeding

€ 1.758.000

Provisieopbrengsten

€ 1.602.000

Overige opbrengsten

€ 68.000

Bijzondere baten Totaal

€ 331.000 € 7.103.000

SVn boekt net als in 2008 een goed renteresultaat. Dit komt grotendeels voort uit de bijzondere omstandigheden op de gelden kapitaalmarkt in 2009. Door de kredietcrisis waren de (variabele) rentestanden bijzonder laag. Ook was er veel verschil in rente bij de verschillende financiële instellingen. Deze omstandigheden waren gunstig voor het renteresultaat. De beheervergoedingen en de provisieopbrengsten stegen met ruim € 0,8 mln. Dit komt voort uit een hogere productie over 2009. In 2009 is het laatste deel van de rentevoorziening aanwijzingsrechten ABN AMRO gelden vrij gevallen. Dit uit zich in een bijzondere bate van € 0,3 mln. Vanaf 2001 is deze rentevoorziening gevormd. Zij dient ter afdekking van rentelasten van verstrekte Bouwfonds Stimuleringsleningen 2000, voor zover deze niet worden gedekt uit door ABN AMRO hiervoor beschikbaar gestelde middelen. Door het verstrijken van de tijd valt steeds exacter in te schatten welk bedrag er in de voorziening nodig is. In 2009 heeft wederom een herberekening plaatsgevonden op de rentevoorziening aanwijzingsrechten. Daaruit blijkt dat naar de huidige inzichten de rentelasten volledig worden afgedekt en dat

er dus geen onttrekkingen aan de rentevoorziening meer verwacht worden. De bijzondere bate komt via het resultaat in het SVn Plusfonds en is dan beschikbaar voor Plusleningen aan onze deelnemers.

Kosten SVn heeft in 2009 voor € 3,8 mln. aan kosten gemaakt (2008: € 3,5 mln.). Als gevolg van groei van onze activiteiten en een hogere productie is de organisatie hierop aangepast en het personeelsbestand uitgebreid. Ook stegen de kosten van automatisering.

Financieel resultaat SVn behaalt over 2009 een positief financieel resultaat van € 3,3 mln. (2008: € 4,2 mln.). Dit bedrag omvat € 3,0 mln. resultaat reguliere bedrijfsvoering (2008: € 2,7 mln.) en € 0,3 mln. bijzondere baten. Door toevoeging van dit resultaat groeit het eigen vermogen van SVn naar € 30,8 mln.


Organisatiestructuur

Secretariaat

In 2009 is de organisatie sterk gegroeid als gevolg van de toegenomen productie. Deze groei is deels ingevuld met tijdelijke krachten en deels door uitbreiding van de vaste formatie. Eind 2009 heeft SVn 23,3 vaste formatieplaatsen. Naast het Stichtingsbestuur bestaat de organisatie uit directie, secretariaat en staf, de afdeling Kredietverlening en Beheer en de afdeling Verkoop en Communicatie.

mw. M. Peek-Kiestra mw. I. Vellekoop

De organisatiestructuur volgens onderstaand schema: Stichtingsbestuur

Directeur

Secretariaat

Kredietverlening en Beheer

Staf

Verkoop en Communicatie

Organisatie Secretaresse Secretaresse

Afdeling Kredietverlening en Beheer A.A. van Rossem Hoofd Kredietverlening en Beheer M.G. Drost Coördinator informatie voorziening en organisatie R. Duursema Kredietbeheerder mw. M.J.C. Egas Kredietadviseur M.S. de Haas Kredietadviseur mw. A.M. Ossendrijver Kredietadviseur R.A. Peek Kredietadviseur G.J. Holsappel Kredietadviseur A. van Bussum Medewerker financieringen en beheer mw. P. Staal Medewerker financieringen S. van der Hek Medewerker beheer mw. Z. Türker-Kabadayi Administratief medewerker

Afdeling Verkoop en Communicatie

De werkorganisatie omvat de volgende personen en functies: Directie mw. E. van Sluis-Barto

Directeur

Staf R. Veldman Senior beleidsmedewerker marktontwikkeling en strategie mw. S.B. Vos Controller

R.F.A. Luigjes Hoofd Verkoop en Communicatie W.J. Beertema Senior accountmanager N.F. van Est Accountmanager P.P.A. van Lisdonk Accountmanager mw. C. Bolt Stafmedewerker communicatie mw. E. Meijer Senior medewerker voorlichting en advies

31

32


Fondsenbeheer Nederland De dienstverlening van Fondsenbeheer Nederland aan SVn is in 2007 contractueel vastgelegd in een management overeenkomst. In samenhang daarmee werken SVn en Fondsenbeheer samen via de methodiek van kostendeling. Fondsenbeheer gaat via deze methodiek verplichtingen aan (bijvoorbeeld voor personeel, huisvesting, kantoorautoma tisering e.d.) voor rekening en risico van SVn en de andere fondsen waarmee Fondsenbeheer soortgelijke overeenkomsten heeft gesloten. Fondsenbeheer Nederland is onderdeel van de Rabo Vastgoedgroep, een volle dochter van Rabobank. Rabobank en de Rabo Vastgoedgroep tonen een warme belangstelling voor de activiteiten van SVn. De activiteiten van Fondsenbeheer Nederland passen goed binnen het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen zoals Rabobank en Rabo Vastgoedgroep dat voor ogen staat.

Opleidingen Met continu opleiden – zowel intern als extern – houden wij de kennis en vaardigheden van onze medewerkers op het vereiste niveau. In verband met het optimaliseren van de financierings- en kredietbeoordelingskennis hebben diverse medewerkers de opleiding Erkend Hypotheekadviseur gevolgd. Daarnaast volgden twee medewerkers een universitaire opleiding (Bestuurskunde en Rechten). Ook hebben diverse medewerkers verschillende vakopleidingen gevolgd. Tot slot heeft Fondsenbeheer Nederland schrijf-, netwerken klantgerichtheidstrainingen voor onze medewerkers georganiseerd.

Automatisering In 2009 lag de focus enerzijds op het aanscherpen van de bestaande functionaliteiten en anderzijds op het in gang

zetten van internet automatiseringstrajecten. Bij het aanscherpen van de bestaande functionaliteit is er een verbetering van overzichten waar de deelnemers van SVn van profiteren. Bij het in gang zetten van internet automati seringstrajecten is het online kunnen berekenen van de Starterslening een goed voorbeeld. Hiermee kan de starter zelf al een inschatting maken of hij/zij in aanmerking komt voor een Starterslening en zo ja, wat de waarschijnlijke hoofdsom zal zijn. Hiermee is een eerste stap gezet in de online service en kwaliteit richting de particuliere klant.

Treasury Alle treasuryactiviteiten van SVn vonden in 2009 plaats binnen de kaders van het lopende Treasury Statuut. SVn voert een risicomijdend treasurybeleid. Alle door SVn beheerde gelden kunnen alleen worden ondergebracht bij Nederlandse financiële instellingen met een minimale rating AA. Bij de uitvoering van treasuryactiviteiten werkt SVn nauw samen met Fondsenbeheer Nederland. Dit waarborgt zowel de aanwezigheid van de vereiste specialistische kennis als de toegang tot de gelden kapitaalmarkt. SVn houdt sinds 2006 een rekening aan bij het Ministerie van Financiën. Op deze rekening staan de middelen die het Ministerie van VROM heeft gestort in het VROM Startersfonds. Het zogeheten Geïntegreerd Middelen Beheer (‘Schatkistbankieren’) stelt verplicht dat deze storting bij het Ministerie van Financiën wordt aangehouden. De liquiditeitspositie van SVn (inclusief de gelden aan gehouden bij het Ministerie van Financiën) is gedaald van € 200 mln. ultimo 2008 tot € 166 mln. ultimo 2009. De liquide middelen zijn in 2009 aangehouden bij Rabobank, ING Bank, ABN AMRO Bank en Ministerie van Financiën.


Risicomanagement SVn hecht aan een laag risicoprofiel. Het beleid is gericht op voortdurende zorgvuldige bewaking en beheersing van risico’s die de activiteiten van SVn met zich meebrengen. De voornaamste te beheersen risico’s bij SVn zijn het kredietbeheer, het balansbeheer en het operationele risico. Kredietbeheer De door SVn verstrekte kredieten uit de daarvoor beschikbare fondsen zijn altijd gedekt door garanties van overheden, het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) of het Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW). Kredieten uit het hiervoor beschikbare eigen vermogen (SVn Plusfonds) verstrekken wij uitsluitend aan gemeenten. SVn verstrekt geen financieringen voor eigen risico. Balansbeheer Het balansbeheer betreft bij SVn vooral het beheer van door de deelnemers gestorte middelen en vindt plaats binnen de kaders van het Treasury Statuut. Het beleid is erop gericht renterisico’s te minimaliseren. Daartoe werken wij nauw samen met Fondsenbeheer Nederland. Operationele risico’s SVn beheerst haar operationele risico’s door een continue Kwaliteitsbewaking op het juist naleven van procedures. Bevindingen vanuit de Kwaliteitsbewaking worden periodiek gerapporteerd aan het management en de externe accountant. Tweejaarlijks – voor het laatst in december 2009 – wordt een audit uitgevoerd op de geautomatiseerde informatievoorziening (EDP audit). Rapportage van Kwaliteits bewaking en EDP audit geven aan dat de uitvoering van processen en het gebruik van geautomatiseerde hulpmiddelen ‘in control’ zijn.

Wet op het Financieel toezicht (het onderdeel voormalige Wet toezicht kredietwezen) De activiteiten van SVn vallen onder de werking van dit onderdeel van de Wet op het financieel toezicht (Wft), waarbij het grootste deel van de activiteiten valt onder de vrijstellingsregeling. Voor een dergelijke vrijstelling is een melding afdoende. Deze melding is in 2005 gedaan. Voor een beperkt deel van de activiteiten is in 2005 ontheffing aangevraagd. Deze activiteiten betreffen de door zogenaamde niet-professionele partijen bij SVn aangehouden gelden. Deze ontheffing is door De Nederlandsche Bank in 2006 verleend en in 2009 voor 3 jaar verlengd.

Wet op het Financieel toezicht (het onderdeel voormalige Wet financiële dienstverlening) Per 1 januari 2006 is dit onderdeel van de Wft van kracht. SVn heeft eind 2007 een vergunning voor dit onderdeel van de Wft ontvangen. Bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) is begin 2006 al een verzoek tot ontheffing voor de toenmalige wet Financiële dienstverlening aangevraagd. Dit vanwege het bijzondere karakter van de activiteiten van SVn. Over dit ontheffingsverzoek heeft de AFM nog geen uitsluitsel gegeven. Overigens voldoet SVn in de praktijk aan nagenoeg alle eisen van de Wfd. Onder andere aansluiting bij een geschillencommissie heeft in afwachting van de beantwoording van het ontheffingsverzoek nog niet plaatsgevonden.

33

34


Verwachtingen voor 2010

Of SVn straks ook 2010 tot net zo’n succesvol jaar als 2009 mag bekronen, is met vraagtekens en twijfels omgeven. De eerste helft van 2010 laat zich positief aanzien. In onze beschouwing van 2009 gaven wij aan dat de uitbundige uitgifte van Startersleningen en overige financieringen zich vooral in de tweede jaarhelft heeft gemanifesteerd. Daar is bij het overschrijden van de jaargrens allerminst een einde aan gekomen. Sterker nog, aanbod en afname van Stimuleringsleningen zetten zich in versterkte mate voort. Daarnaast verwachten wij dat ook weer nieuwe gemeentelijke en provinciale deelnemers en ook woningcorporaties voor stimulering en financiering via SVn zullen kiezen. Er is immers aan veel fronten nog meer dan voldoende te verbeteren aan de kwaliteit en leefbaarheid van onze gebouwde omgeving. ‘Dood geld’ brengt hier geen verandering in; investeren en stimuleren wél. Dit wordt goeddeels in de hand gewerkt door de omstandigheid dat het ingetreden economisch herstel zich nog dusdanig fragiel laat aanzien, dat aanvullende stimuleringsmaatregelen door overheden voorlopig onmisbaar zullen zijn. De meer dan eens bewezen eenvoud en effectiviteit van onze financieringsproducten zullen onze bestaande deelnemers én nieuwe deelnemers over de streep trekken. Ook verwachten wij dat de afname van ons nieuwe financieringsproduct Duurzaamheidslening in het komende jaar de weg verder omhoog zal vinden. Er is immers grote winst te behalen in het terugdringen van het energieverbruik in de bestaande woningvoorraad. Met andere woorden: opportunity knocks! Noodzaak niet minder. Wij spreken dan ook de verwachting uit dat gemeenten en provincies extra goede notie zullen nemen van de aanbevelingen uit de rapportage ‘Perspectieven voor energiebesparing in de particuliere woningvoorraad’.

Kostendeling over de verschillende overheidslagen kan hier een opmerkelijk verschil maken. Juist ook in 2010 zullen wij krachtig voor dit mechaniek blijven pleiten. Over de tweede helft van 2010 moeten wij noodgedwongen aanzienlijk voorzichtiger zijn in onze verwachtingen. Veel zal ervan afhangen hoe snel en onder welk economisch gesternte een nieuw kabinet aantreedt, hoe omvangrijk de aangekondigde structurele miljardenombuigingen in de overheidsfinanciën feitelijk zullen uitpakken, en welke impact een en ander zal hebben op de bestedingsruimte van gemeenten, provincies, corporaties en last but not least de woonconsument. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat wij daar niet zo’n ontspannen voorgevoel bij hebben. In die uiterst onzekere context putten wij vertrouwen uit het feit dat in de periode 2010-2014 een bedrag van € 1,2 miljard beschikbaar komt voor investeringen in stedelijke vernieuwing. Niet alleen de hoogte van dit bedrag voedt dit vertrouwen. Dat doet ook het in de afgelopen jaren bij gemeenten en provincies sterk gegroeide en verankerde inzicht dat het revolverend stimuleren met ISV-middelen via SVn zo ongeveer de meest effectieve en beleidsconti nuïteit biedende keuze is die men kan doen. Het is meteen ook deze boodschap die wij pregnant over het voetlicht zullen brengen bij de nieuw aangetreden gemeenteraden en colleges van B & W. Stimuleren in de beste traditie van SVn is van huis uit een optimistische activiteit. Onze organisatie heeft dit in de afgelopen 12,5 jaar van oor tot oor uitgestraald en met succes in de praktijk gebracht. Dat kostte soms veel energie en overtuigingskracht; soms ook moesten onneembaar geachte hobbels en obstakels worden genomen. We deden het!


Begroting baten en lasten 2010

Het SVn van nu kan tegen een stootje. Met die ingebedde optimistische houding en visie kijken wij naar het jaar 2010 en verder. Met vertrouwen in eigen kunnen, met vertrouwen in onze deelnemers. Deskundig, solide en integer. Productie financieringen 2010 SVn Plusleningen

(bedragen x € 1.000,-)

bedragen

aantallen

4.500

6

Stimuleringsleningen

18.500

420

VROM Startersleningen

79.500

2.135

Duurzaamheidsleningen

2.000

195

104.500

2.756

Baten en Lasten Rentebaten

13.240

Rentelasten

9.840

Rentemarge

3.400

Ontvangen afsluitprovisie

1.500

Ontvangen beheervergoeding

1.860

Overige baten

50

Som der bedrijfsopbrengsten

6.810

Beheerkosten

4.042

Overige lasten

654

Som der bedrijfslasten

4.696

Resultaat

2.114

35

36

Bestuur Informatie over het bestuur

Samenstelling en mutaties Het Stichtingsbestuur is het hoogste besluitorgaan bij SVn en geeft strategische richting aan het fonds. Het bestuur telt minimaal drie en maximaal zeven leden. In 2009 is het bestuur uitgebreid met één bestuurslid tot vijf bestuurders. In principe heeft het bestuur vier geplande vergaderingen per jaar. Extra vergaderingen kunnen op ieder gewenst moment worden belegd.

Vastgoedgroep als geheel van toepassing zijn. Deze laatste is veelal onderworpen aan wettelijk toezicht, onder andere door De Nederlandsche Bank. Voor de interne procesgang is de keten van goed beschreven procedures, de Kwaliteitsbewaking daarop en de eindcontrole door de externe accountant, welke onder andere resulteert in het rapport naar aanleiding van de jaarrekeningcontrole, de waarborg op een gecontroleerde bedrijfsvoering.

Algemeen Bestuursreglement

Benoeming van bestuursleden

De statuten van SVn voorzien in de mogelijkheid om door het bestuur één of meerdere reglementen te laten vaststellen. Het Algemeen Bestuursreglement legt nadere regels vast over het functioneren van het bestuur. In de bestuursvergadering van maart 2008 is het bestuursreglement vastgesteld.

Conform de statuten worden bestuursleden voorgedragen en benoemd door de deelnemers. Deelnemers zijn Nederlandse publiekrechtelijke rechtspersonen, zoals (deel)gemeenten, (stads)provincies en samenwerkings verbanden van (deel)gemeenten. De bestuursleden worden benoemd voor een periode van maximaal vier jaar. Na vier jaar zijn de zittende bestuursleden terstond herbenoem baar, voor maximaal nog één termijn van vier jaar. De bestuurleden treden af volgens een door het bestuur opgesteld rooster van aftreden. Daarin is geregeld dat het aftreden van bestuurders goed gespreid plaatsvindt, mede rekeninghoudend met specifieke deskundigheden van de bestuurders.

Bestuursreglement bevoegdhedenstructuur Het bestuursreglement bevoegdhedenstructuur geeft de bevoegdhedenstructuur van SVn weer en is in de bestuursvergadering van maart 2008 vastgesteld. Deels is hiermee de bestaande werkwijze en situatie herbevestigd en deels sluit deze aan op de managementovereenkomst met Fondsenbeheer Nederland. Uit de bevoegdhedenstructuur is in 2008 de interne procuratieregeling aangepast en ingevoerd.

Mr. Th. C. de Graaf, Voorzitter - eerste benoeming: 2006. Einde huidige termijn: 2010 - Functie: Burgemeester van Nijmegen

Governance SVn hecht aan haar reputatie als deskundige, solide en integere financiële partner van deelnemende gemeenten/overheden/marktpartijen. In het algemeen heeft SVn haar ‘governance’ goed op orde. De inzet en kwaliteit van onze medewerkers vormt hiervoor de basis. SVn heeft een goed toegeruste werkorganisatie die op vele facetten valt onder richtlijnen en regelingen die voor Rabo

Drs. H.J.J. Lenferink, Secretaris en Penningmeester - eerste benoeming: 2005. Einde huidige termijn: 2013 - Functie: Burgemeester van Leiden Drs. F.A.M. Kerckhaert, Bestuurslid - eerste benoeming 2008. Einde huidige termijn: 2012 - Functie: Burgemeester van Hengelo


Mevrouw M. Drijver, Bestuurslid - eerste benoeming: 2009. Einde huidige termijn: 2013 - Functie: Bestuurder woningcorporatie Com•wonen Ing. J.E. van der Maas, Bestuurslid - eerste benoeming: 2009. Einde huidige termijn: 2013 - Ing. J.E. van der Maas is een door Rabo Vastgoedgroep voorgedragen bestuurslid Het rooster van aftreden per eind 2009 is:

Aftredend in

Nog herbenoembaar

Mr. Th. C. de Graaf (voorzitter)

2010

ja

Drs. H.J.J. Lenferink (Secretaris/Penningmeester)

2013

nee

Drs. F.A.M. Kerckhaert (Bestuurslid)

2012

ja

Mevrouw M. Drijver (Bestuurslid)

2013

ja

Ing. J.E. van der Maas (Bestuurslid)

2013

ja

Bestuurslid

Verantwoordelijk voor de uitvoering van de activiteiten B.V. Fondsenbeheer Nederland te Hoevelaken Accountant Deloitte Accountants B.V. te Zwolle

37

Drs. F.A.M. Kerckhaert

E. van Sluis-Barto

Drs. H.J.J. Lenferink

M. Drijver

Ing. J.E. van der Maas

Mr. Th. C. de Graaf

Bestuurslid

Directeur

Secretaris en Penningmeester

Bestuurslid

Bestuurslid

Voorzitter

het bestuur

particuliere woningverbetering Het is geen geheim dat in de oudere en lagere regionen van de particuliere woningvoorraad nog werelden te winnen zijn. achterstallig onderhoud, woontechnische verbeteringen, energiebesparing, funderingsherstel.

Zie

hier de moeder van alle binnenstedelijke uitdagingen. Stimuleren maar! Voor doeltreffende financieringsoplossingen wijst SVn de weg. Daarmee zien gemeenten hun beleidsambities sneller verwezenlijkt.

PARTICULIERE WONINGVERBETERING loont meer dan de moeite De behoefte aan grote uitbreidingsplannen is voorbij. De nieuwbouw heeft het momenteel toch al extra lastig door de krappe portemonnee van potentiële kopers en het terughoudende financieringsbeleid van banken en hypotheekverstrekkers. Juist in tijden van economisch kwakkelen richten gemeenten, woningcorporaties en eigenaar/ bewoners hun investeringsvizier vooral op verbetering van de bestaande woningvoorraad.

Een terechte koers, omdat herstructurering en woningverbetering resulteert in de gewenste aantrekkelijke, vitale wijken en in één adem een aanzienlijke brok werkgelegenheid in de bouwen aanpalende sectoren in stand houdt. In 2009 ziet SVn deze beweging krachtig bevestigd met een ruime toename van Gemeentelijke Stimuleringsleningen richting de meest kwetsbare delen van de particuliere woningvoorraad: vooral vooroorlogse en vroeg naoorlogse woningen in bezit van eigenaar/ bewoners of verenigingen van eigenaren. Er is een overvloed aan valide argumenten om de actuele aandacht voor de oudere particuliere woningvoorraad in de tijd te bestendigen en – al is het tegen de financiële verdrukking in – te intensiveren. Stimuleringsleningen via SVn bewijzen daarbij een zeer effectieve prikkel te zijn. Het is geen geheim dat in de lagere regionen van de particuliere woningvoorraad nog werelden te winnen zijn met het wegwerken van achterstallig onderhoud, woontechnische verbeteringen, energiebesparing en verduur

zaming en het herstel van slechte funderingen. Ook wonen boven winkels mogen we hiertoe rekenen, al is dit meer een zaak van ondernemers in de oudere stadswijken en van gespecialiseerde vehikels waarin gemeenten en woningcorporaties participeren. Het is evenmin een geheim dat de individuele of verenigde eigenaren van deze kwetsbare vooroorlogse en vroeg naoorlogse woningen in de regel niet tot de financieel meest draagkrachtigen in de samenleving behoren. Toch zijn deze eigenaren – indien toegerust met een tijdelijk financieel steuntje in de rug – meestal bereid om in de eigen woningverbetering te investeren. Dit levert een meer dan aantrekkelijke ‘multiplier’ op waar feitelijk de hele samenleving van profiteert. Bij de aanpak van straten, buurten en wijken is het stimuleren en laten welslagen van particuliere woningverbetering zo ongeveer de moeder van alle binnenstedelijke uitdagingen. Het is in termen van communicatie, organisatie, uitvoering en verantwoorde financiering vaak

een uiterst complex karwei. Zeker op die locaties met geheel of gedeeltelijk gemengd bezit van individuele eigenaar/bewoners, verenigingen van eigenaren, particuliere verhuurders en woningcorporaties. De stapeling van verbeteropgaven maakt het er ook niet eenvoudiger op, maar het loont allerwegen de moeite. Veruit de handigste remedie is de onderhouds- en woontechnische ingrepen in één vloeiende beweging te combineren met het treffen van energiebesparende maatregelen. Eind goed, al goed. Bij herstructureringsoperaties kunnen woningcorporaties zich het lot van de kwetsbare eigendomswoningen aantrekken. Waardevermeerdering van het particuliere bezit is per slot van rekening gunstig voor de waardeontwikkeling van het omringende corporatiebezit. Gemeentelijke regie (en betrokkenheid in stimulerende zin) bij particuliere woningverbetering is onontbeerlijk. Dit geldt met nadruk de financiële stimulans om eigenaren aan te zetten tot investeren in hun woning. Hier ontmoeten maatschappelijke doelstellingen en financiële draagkracht van particuliere eigenaren elkaar. De lage lasten aan rente en aflossing van Gemeentelijke Stimuleringsleningen maken de particuliere investeringen eerder rendabel en haalbaar. Daarmee zien gemeenten hun beleidsambities sneller verwezenlijkt. Doen!

Jaarrekening

46

Jaarrekening Balans 31 december 2009 (bedragen x € 1.000)

31/12/2009

ACTIVA

31/12/2008

Financiële vaste activa SVn Plusleningen

14.331

11.831

Gemeentelijke Stimuleringsleningen

97.994

90.156

Startersleningen

58.302

60.054


152.348

73.798


794

0

Bouwfonds Stimuleringsleningen

16

272

Bouwfonds Stimuleringsleningen 2000

29.229

39.237

Bouwfonds Combinatieleningen

42.162

47.073

0

0

Beter Wonenleningen VROM VvE leningen Renovatie lening SVn-Financieringsplan Overige financiële vaste activa

238

246

2.238

2.013

720

711

3.899

62.248 402.271

387.639

Vlottende activa Vorderingen en overlopende activa Liquide middelen

671

864

165.755

140.159 166.426

141.023

568.697

528.662


PASSIVA

31/12/2009

31/12/2008

30.799

27.535

0

335

Revolving Fund SVn Plusfonds

Voorzieningen Rentevoorziening aanwijzingsrechten

Langlopende schulden VROM Startersrekening

22.464

32.664

VROM Rentedekkingsfonds

15.549

8.499

517

344


281.247

284.507

Gemeenterekeningen VROM Starterslening

126.970

91.357

Overige rentedekkingsfondsen

Gemeentelijke Duurzaamheidsfondsen Provinciale Startersfondsen Provinciale Duurzaamheidsfondsen Onderhandse leningen Rabo Vastgoedgroep

6.279

0

21.931

9.508

1.501

0

1.929

3.857

41.112

51.391

Beter Wonenfonds

3.911

3.894

Overige langlopende schulden

2.731

3.110

Onderhandse lening ABN AMRO

Kortlopende schulden

526.141

489.131

11.757

11.661

568.697

528.662

47

48


Resultatenrekening 2009 (bedragen x € 1.000)

Realisatie 2009

Begroting 2009

Realisatie 2008

Rentebaten

8.785

16.410

13.907

Rentelasten

5.441

13.830

10.312

Renteresultaat

3.344

2.580

3.595

Overige baten Provisies

1.602

1.130

1.192

Beheervergoeding

1.758

1.730

1.356

68

50

43

Overige baten Bijzondere baten

331

Totaal baten Beheervergoeding Fondsenbeheer Overige kosten

-

1.500

3.759

2.910

4.091

7.103

5.490

7.686

3.351

3.616

3.053

488

387

424

Totaal lasten

3.839

4.003

3.477

Resultaat

3.264

1.487

4.209

Toevoeging aan het SVn Plusfonds

3.264

4.209


Algemeen Tenzij anders weergegeven, worden bedragen in de jaarrekening vermeld in duizendtallen.

tingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden.

Doelstelling en activiteiten De stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn), statutair gevestigd te Westerdorpsstraat 68 in Hoevelaken, is een organisatie met een maatschappelijke doelstelling. Volgens de statuten luidt de doelstelling: “Het verbeteren van de kwaliteit van de volkshuisvesting en de gebouwde omgeving in meest brede zin”.

Financiële instrumenten Financiële instrumenten worden slechts gebruikt ter afdekking van onderliggende transacties. Het beleid is er op gericht gevolgen van rente- en koersschommelingen te beperken. De financiële instrumenten worden toegelicht bij de jaarrekeningposten waarop deze betrekking hebben.

Renterisico Deze doelstelling leidt tot de volgende vier kerntaken: • het beheren van revolverende fondsen; • het verstrekken en beheren van ‘zachte’ financieringen; • de ontwikkeling van producten en diensten voor de deelnemers; • het geven van voorlichting, advisering en concrete ondersteuning.

Algemene grondslagen voor de opstelling van de jaarrekening De jaarrekening is opgesteld volgens in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen en de bepalingen volgens Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 “Organisaties zonder winststreven”. De waardering van activa en passiva en de bepaling van het resultaat vinden plaats op basis van historische kosten. Tenzij bij de desbetreffende grondslag voor de specifieke balanspost anders wordt vermeld, worden de activa en passiva opgenomen tegen nominale waarde. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Winsten worden slechts opgenomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verplich-

Het renterisico is het risico dat de waarde van een financieel instrument fluctueert als gevolg van veranderingen in de marktrente. Het renterisicobeleid is gericht op het beheersen van dit risico waaraan de activiteiten worden blootgesteld als gevolg van renteschommelingen. De stichting gebruikt renteswaps teneinde de renterisico’s te beperken.

Waarderingsgrondslagen

49

50


Grondslagen voor de waardering van activa en passiva

Financiële vaste activa


De hiernaast opgenomen portefeuille financieringen en de verstrekte leningen zijn gewaardeerd tegen nominale waarde onder aftrek van een noodzakelijk geachte waardeverandering voor mogelijke oninbaarheid voor vorderingen op klanten.

Het VROM Rentedekkingsfonds betreft een vooruit ontvangen exploitatiesubsidie met als doel het dekken van maximaal 50% van de rentekortingen op de verstrekte VROM Startersleningen. De subsidie valt vrij ten gunste van het resultaat in de periode waarin de daadwerkelijk gegeven rentekorting (de gesubsidieerde lasten) worden verwerkt. Het fonds heeft een langlopend karakter.

Overige vorderingen en overlopende activa De vorderingen worden opgenomen tegen nominale waarde, onder aftrek van de noodzakelijk geachte voor zieningen voor het risico van oninbaarheid. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen.

Grondslagen voor resultaatbepaling Rentemarge Rentebaten en rentelasten worden op basis van het toerekeningsbeginsel verantwoord in de staat van baten en lasten voor alle rentedragende instrumenten.

Revolving Fund: SVn Plusfonds Het Revolving Fund wordt aangehouden in overeenstemming met de vereisten volgens Richtlijn 640 Organisatieszonder-winststreven.

Rentevoorziening aanwijzingsrechten Deze rentevoorziening heeft betrekking op de rechten van gemeenten die voortvloeien uit de transactie tussen ABN AMRO, gemeenten en SVn. Gedurende de periode dat de renteloze lening van ABN AMRO nog niet volledig is uitgezet worden hierover rentebaten gegenereerd, welke worden gereserveerd. Naast de rechten uit de lening van ABN AMRO heeft SVn zelf aanwijzingsrechten aan gemeenten toegekend. Zodra de lening van ABN AMRO volledig is uitgezet in laagrentende Stimuleringsleningen, zal SVn gelden moeten aantrekken teneinde deze extra aanwijzigingsrechten te kunnen effectueren. De hieruit voortvloeiende rentelasten komen te zijner tijd ten laste van deze rentevoorziening.

Provisie opbrengsten De aan geldnemers in rekening gebrachte kosten voor de verstrekking van financieringen worden als opbrengst verantwoord op het moment van het verlijden van de (hypotheek)akte.


toelichting op de balans (alle bedragen x € 1.000)

2009 Aantal Schuldrest per 1 januari Bij: opgenomen bedragen

Bedrag

2008 Aantal

Bedrag

activa

18

11.831

13

8.672

Financiële vaste activa SVn Plusleningen

5

3.750

5

3.230

Dit betreft leningen verstrekt uit het eigen vermogen, het SVn

rente

-

208

-

165

Plusfonds. De SVn Plusleningen zijn verstrekt tegen 1,5% rente.

Af:

termijnen en overige aflossingen

1

1.458

-

236

i Het verloop van de portefeuille naar schuldrest is als volgt

22

14.331

18

11.831

Schuldrest per 31 december

2009

2008

Gemeentelijke Stimuleringsleningen Dit betreft de verstrekte leningen uit de gemeentelijke

Schuldrest per 1 januari

90.156

94.024

revolverende fondsen.

Bij: opgenomen bedragen

17.588

13.952


rente

Af:



1.524

1.667

11.274

19.487

97.994

90.156

2009

2008

Aantal

Rente %

Aantal

Rente %

1.597

1,53

1.359

1,83

438

1,67

325

1,41

72

1,48

87

4,30

1.963

1,56

1.597

1,53

Deze leningen worden verstrekt voor risico van de deelnemende gemeenten, daarnaast zijn er op verzoek van de gemeenten aanvullende zekerheden ontvangen.

Lopende leningen per 1 januari Bij: verstrekkingen Af:

afgeloste leningen

Lopende leningen per 31 december

i Het verloop van de portefeuille naar aantallen en rentepercentages is als volgt

51

Funderingsherstel Het leven in onze drassige delta eist een bijzondere tol. Oude houten funderingen van woningen en gebouwen geven geleidelijk de geest. paalrot, palenpest, negatieve kleef

heten de ongeluksbrengers.

Dat doet wat met huizen, straten en buurten. Vooral ook met de bewoners. Wat als je huis tot onverklaarbaar bewoond bouwval verwordt? Herstel is vaak uiterst kostbaar. Gemeenten en SVn bepleiten een fundamentele oplossing, een die hout snijdt.

funderingsherstel duurzame oplossing gevraagd

Een huis zonder deugdelijke fundering wordt vroeg of laat een onveilig, onverklaarbaar bewoond bouwval. In ons land kampen circa 200.000 woningen, verspreid over 150 gemeenten, met funderingsproblemen. Zonder toereikend stimuleringsbeleid kan het aantal funderingsprobleemwoningen in 20 tot 25 jaar oplopen tot boven de 500.000. Dan hebben we een heuse funderingsramp aan de hand. Nu is het tij nog te keren. Klemmende ramen en deuren, scheuren in de gevel, scheefstand, instortingsgevaar, onbewoonbare woningen en uiteindelijk verpaupering van straten en buurten. De bouwkundige gevolgen van funderingsproblemen in een notendop. De oorzaken zijn velerlei, maar in de regel gerelateerd aan bouwen in onze drassige delta. Woningen gebouwd op zandgronden kennen de problematiek niet; woningen gebouwd op klei- en veengronden echter wel. Vaak zijn daar in het verleden (vooroorlogse woningbouw) houten paalfunderingen toegepast, en die geven de strijd nu stukje bij beetje op. We onderscheiden paalrot, palenpest, zakkende grondlagen (negatieve kleef) en bodeminklinking bij fundering op staal als de belangrijkste veroorzakers van funderingsproblemen. Paalrot en palenpest leiden vaker tot acute

problemen; zakkende grondlagen en bodeminklinking zijn meer sluipende processen. De gevolgen zijn hetzelfde. De probleemwoningen verplichten de eigenaar/ bewoners om € 40.000 tot soms wel € 100.000 per pand te investeren in een nieuwe fundering. Het hoeft nauwelijks betoog dat dergelijke bedragen de financiële draagkracht van de meeste eigenaren ver te boven gaan. Eigenaren kunnen feitelijk geen kant op door de hoge kosten van funderingsherstel. Overheden kunnen, op enkele uitzonderingen na, juridisch niet gedwongen worden te betalen voor funderingsherstel. De hypotheekschuld is, nadat de funderingsproblemen zijn vastgesteld, vaak fors hoger dan de waarde van de woning. De kosten van funderingsherstel verhogen de woonlasten stevig en grijpen in op de persoonlijke leefomstandigheden van de getroffen huishoudens. Funderingsproblemen hebben niet te onderschatten sociaal-maatschappelijke gevolgen door de ‘plotselinge’ waardedaling van huizen en de hoge herstelkosten. Om funderingsherstel gerealiseerd te krijgen is veel organisatiekracht nodig. De aanpak moet altijd per bouwkundige eenheid (woonblok) gebeuren.

Eén pand aanpakken verergert de problemen voor de buren: het aangepakte pand verzakt niet meer, maar de buurpanden doen dat wél. De gemeente kan een niet-willende eigenaar alleen dwingen tot meedoen als de woonblok eigenaren bij ruime meerderheid funderingsherstel willen plegen. De mensen moeten het dan ook nog gefinancierd kunnen krijgen. Wat te doen? Geen hulp en ondersteuning bieden betekent een grote groep eigenaren met een groot financieel en sociaal probleem laten zitten en accepteren dat straten en buurten verpauperen. Dan rest op termijn nog slechts een vele malen duurdere oplossing: aankopen, slopen en nieuwbouw. In het ‘Manifest voor Funderingsherstel’ (oktober 2009) pleit een brede coalitie van ondertekenaars bij de landspolitiek om gerichte aandacht en een duurzame aanpak van de funderingsproblematiek. Het probleem is te groot om de oplossing louter over te laten aan individuele eigenaren of aan individuele gemeenten. Ondertekenaars zijn o.a. de Stichting Platform Fundering, de gemeenten Zaanstad, Rotterdam, Schiedam en Dordrecht, het Waarborgfonds Eigen Woningen/NHG, Bouwend Nederland, Vereniging Eigen Huis en SVn.

manifest voor funderingsherstel: uiteengezet en overhandigd in zaanstad op 9 oktober 2009

Wat bepleit het ‘Manifest voor Funderings herstel’ zoal? • Financiële ondersteuning voor getroffen eigenaren in de vorm van een goedkope lening en/of subsidie. • Het de gemeenten mogelijk te maken om gedupeerde eigenaren te helpen een haalbaar herstelplan te maken. Met hulp van het rijk is het voor gemeenten mogelijk om eigenaren te steunen, te stimuleren en eventueel handhavend op te treden. • Financiering van funderingsherstel koppelen aan een garantstelling. • Het BTW-tarief op funderingsherstel verlagen naar 6%.

• E en eenduidig beoordelingssysteem voor funderingsproblemen. • Een funderingsparagraaf in koopcontracten om doorverkoop van funderingsproblemen (en herstelkosten) aan onwetende kopers te voorkomen. • Nu nieuwe funderingsproblemen in de toekomst voorkomen via beperking van grondwaterpeilverlaging, peilverlaging van het oppervlaktewater en grondwater onttrekking. Deze maatregelen maken het mogelijk de problemen onder controle te krijgen, beheersbaar te houden en aan duurzame oplossingen

te werken. Dit is ook van belang voor het behoud van gebouwd cultureel erfgoed. De funderingsproblematiek is weerbarstig, maar voor de aanpak ervan is geen alternatief. Het ‘Manifest voor Funderingsherstel’ is op 9 oktober 2009 uiteengezet en overhandigd aan leden van de Vaste Kamercommissie voor Wonen, Wijken en Integratie op werkbezoek in Zaanstad. SVn bepleitte bij die gelegenheid de instelling van een nationaal fonds voor funderingsherstel leningen. Op 3 februari 2010 laat minister Van der Laan (WWI) weten geen extra geld voor funderingsherstel uit te trekken…

Piet Keijzer / Wethouder van Zaanstad

De zachte lening geeft mensen iets te kiezen

“Verspreid over heel Zaanstad staan we voor een funderingsherstelopgave van 250 á 300 miljoen euro. Dat kunnen wij financieel in de verste verte niet behappen; niet één gemeente kan dat. De funderingsproblematiek raakt 13.000 vooroorlogse woningen van de in totaal 63.000 Zaanse woningen. Van die 13.000 ‘besmette’ woningen zijn er 3.000 corporatiebezit. Die worden door onze lokale corporaties aangepakt. Resteren 10.000 particuliere woningen die op enig moment door hun funderingen zakken: 1⁄3 binnen 10 jaar, 1⁄3 binnen 10 tot 25 jaar en 1⁄3 na 25 jaar. We hebben inmiddels 3.000 woningen op funderingsgebreken onderzocht.

bouwleges in rekening. De tot dusver gedane overheidsinvesteringen blijken zeer lonend: er is hier voor ruim € 30 miljoen aan particuliere investeringen mee uitgelokt. Bijna drie keer over de kop dus. De zachte lening geeft mensen iets te kiezen. Die rente korting van 3% helpt enorm.

In 2008 heeft Zaanstad € 4,5 miljoen extra uitgetrokken om in elk geval de lopende onderzoeksgebieden te kunnen afronden. Daarna is het geld op. We hebben dan naar schatting 900 woningeigenaren kunnen helpen, maar er staan nog ruim 9.000 probleemwoningen in de wacht. Meer dan ‘advies’ en ‘aanschrijving’ hebben wij de betrokken eigenaren niet te bieden. Funderingsproblemen zoals bacteriële aantasting van grenenhouten heipalen staan garant voor een sluipende verloedering. Het begint met een enkel huis, gevolgd door een woonblok, een straat en uiteindelijk de buurt. Juist dat sluipende karakter is eng, ook al omdat er

plots versnelling in kan optreden. Die zie je van tevoren niet aankomen. Begin 2008 verzakte in de Wilhelminastraat een aantal woningen in één keer. We hebben de bewoners eruit moeten zetten omdat het te gevaarlijk werd. We hebben hier woningen gehad die binnen één etmaal gewoon 30 centimeter naar beneden klapten. Als dat lot je vandaag of morgen treft, zit je als eigenaar diep in de ellende met én een formidabel bouwtechnisch probleem én een formidabel financieel probleem. Helemaal bij een bescheiden inkomen. Sinds 2002 zijn we in Zaanstad intensief met funderingsherstel bezig. Intussen zijn ruim 750 funderingen hersteld, vaak gepaard met wooncomfortverbetering en energiebesparingsmaatregelen. Maar de kosten zijn niet misselijk: zeker € 14 miljoen aan rijksgeld en gemeentegeld. Met nog ruim 9.000 met ‘palenpest’ geïnfecteerde woningen te doen, zou ik echt niet weten hoe we die operatie moeten bekostigen. Ons aanpakplan voor de tot nu toe onderzochte woningen omvat een samenhangend geheel van begeleiding, advies, subsidie, en een zachte lening of vangnetregeling voor de minst draagkrachtigen via SVn. Tot dusver bieden we woningeigenaren € 1.815 subsidie voor het opstellen van het herstelplan; bovendien brengen we geen

Helaas kunnen we dit niet volhouden. Als we op deze manier alle woningen met oude funderingen moeten herstellen, gaat dat ruim 120 miljoen euro kosten. Dat geld hebben wij niet. Overige Zaanse woningeigenaren staan we in de toekomst dus bij met subsidie voor funderingsonderzoek en legesvrije bouwvergunningen voor funderingsherstel. En we doen ons best de nationale overheid in te schakelen bij de oplossing van het probleem. Landspolitieke erkenning en facilitering van de funderingsproblematiek als een maatschappelijk vraagstuk is onontbeerlijk. Feitelijk praten we over een onbetaalde rekening uit de vooroorlogse periode. Faciliteren kan op veel manieren: met fiscale maatregelen en/of fondsvorming bijvoorbeeld. Daar krijg je dan werkgelegenheid, een fraaie multiplier, waardevolle huizen en dito buurten voor terug. Een landelijke aanpak kost ettelijke miljarden, maar het kost oneindig veel meer als je de boel op z’n beloop laat.”

58


Startersleningen

2009

Dit betreft de verstrekte Startersleningen uit de gemeentelijke revol

2008

Aantal

Bedrag

Aantal

Bedrag

1.704

60.054

1.692

59.552

65

2.433

129

4.801

-

1.036

-

540

105

5.221

117

4.839

1.664

58.302

1.704

60.054

Aantal

Bedrag

Aantal

Bedrag

verende fondsen en uit de corporatierekeningen. De eerste 3 jaar wordt er geen rente en aflossing betaald.


De Startersleningen worden verstrekt voor risico van de gemeenten


en er is zekerheid ontvangen in de vorm van Nationale Hypotheek

rente

Garantie.

Af:


Het verloop van de portefeuille naar schuldrest is als volgt j Schuldrest per 31 december


2009

Dit betreft de verstrekte VROM Startersleningen. De leningen

2008

zijn voor 45% verstrekt uit de gemeenterekeningen VROM Starters lening, voor 5% uit provinciale fondsen en voor 50% uit de VROM


2.263

73.798

639

19.798

gelden. De eerste 3 jaar wordt er geen rente en aflossing betaald.


2.293

79.545

1.638

54.438

Per 31 december 2009 zijn er geen leningen waarop rente betaald

rente

wordt. Deze leningen worden voor 50% verstrekt voor risico van de

Af:


-

-

-

-

29

995

14

438

4.527

152.348

2.263

73.798

gemeenten en provincies en voor 50% voor risico van SVn. Voor alle leningen is zekerheid ontvangen in de vorm van Nationale Hypotheek


Garantie Het verloop van de portefeuille naar schuldrest is als volgt j


2009

2008

-

-

818

-

Dit betreft de verstrekte leningen uit de gemeentelijke revolverende fondsen.


Het verloop van de portefeuille naar schuldrest is als volgt j


rente

Af:



4

-

28

-

794

-


2009 Aantal

Rente %

2008 Aantal

Rente %

Deze leningen worden verstrekt voor risico van de deelnemende gemeenten, daarnaast zijn er op verzoek van de gemeenten aanvul lende zekerheden ontvangen.

Lopende leningen per 1 januari Bij: verstrekkingen Af:

afgeloste leningen


i Het verloop van de portefeuille naar aantallen en rente

-

-

-

-

83

1,61

-

-

-

-

-

-

83

1,61

-

-

Aantal

Bedrag

Aantal

Bedrag

60

272

152

1.726

-

-

-

-

In alle gevallen is zekerheid ontvangen in de vorm van gemeentega

54

256

92

1.454

rantie, NHG-garantie of WSW-garantie, zonodig aangevuld met het

2009

2008

percentages is als volgt

Bouwfonds Stimuleringsleningen Dit betreft verstrekte leningen uit de door Rabo Vastgoedgroep beschikbaar gestelde bedragen.

Schuldrest per 1 januari Bij: opgenomen bedragen Af:


Deze leningen worden renteloos ter beschikking gesteld.

recht van hypotheek i Het verloop van de portefeuille naar schuldrest is als volgt Schuldrest per 31 december

6

16

60

2009 Aantal

Bedrag

272

2008 Aantal

Bedrag

Bouwfonds Stimuleringsleningen 2000 Dit betreft verstrekte leningen uit de door ABN AMRO beschikbaar gestelde bedragen.


165

39.237

167

53.921

Deze leningen worden ter beschikking gesteld tegen een rente van


-

-

2

928

0,5%. Deze rente komt geheel toe aan SVn als beheervergoeding voor

Rente

-

184

-

254

deze portefeuille.

Af:


2

10.192

4

15.866

In alle gevallen is zekerheid ontvangen in de vorm van gemeentega rantie, NHG-garantie of WSW-garantie, zonodig aangevuld met het


163

29.229

165

39.237

recht van hypotheek. i Het verloop van de portefeuille naar schuldrest is als volgt

59

60


Bouwfonds Combinatieleningen

2009

2008

47.073

48.055

Dit betreft de verstrekte leningen uit de gemeentelijke revolverende fondsen, in combinatie met de door Rabo Vastgoedgroep of ABN


AMRO beschikbaar gestelde bedragen.



rente

Af:



In alle gevallen is zekerheid ontvangen in de vorm van gemeente garantie, NHG-garantie of WSW-garantie, zonodig aangevuld met

-

4.101

692

761

5.603

5.844

42.162

47.073

2009

2008

Aantal

Rente %

Aantal

Rente %

643

1,48

685

1,54

het recht van hypotheek. Het verloop van de portefeuille naar aantallen en rentepercentages is

Lopende leningen per 1 januari

als volgt j

Bij: verstrekkingen Af:

afgeloste leningen


Beter Wonen leningen

-

-

5

0,63

20

2,19

47

1,57

623

1,48

643

1,48

2009

2008

Dit betreft twee leningen verstrekt uit het revolving fund van Bouwfonds MAB Ontwikkeling.


-

3.500

Deze leningen worden verstrekt voor risico van Bouwfonds MAB


-

-

Ontwikkeling. Zonodig worden extra zekerheden gevraagd.

rente

-

-


Af:


-

3.500

-

-



2009 Aantal

Bedrag

2008 Aantal

Bedrag

VROM VvE leningen Dit betreft de “Individueel Gebundelde Leningen” aan individuele leden van Verenigingen van Eigenaren. Deze leningen zijn verstrekt tegen gemiddeld 1,5% rente.


57

246

63

288

1

21

1

15

rente

-

4

-

4


2

33

7

61

56

238

57

246


2009 Aantal

Bedrag

2008 Aantal

Bedrag

In alle gevallen is zekerheid ontvangen in de vorm van gemeentegarantie. i Het verloop van de portefeuille naar schuldrest is als volgt

Renovatieleningen Dit betreft 26 leningen verstrekt tegen gemiddeld 3,0% rente Voor de Renovatieleningen is zekerheid ontvangen in de vorm van gemeentegarantie


21

2.013

9

764

5

292

12

1.292

rente

-

63

-

42


-

130

-

85

26

2.238

21

2.013


2009

2008


SVn-Financieringsplan Dit betreft de tegen marktconforme voorwaarden aan eigenaren

711

616

verstrekte financieringen.


41

182


rente

39

31

Af:


71

118

720

711



61

62


2009

In alle gevallen is zekerheid ontvangen in de vorm van gemeente garantie, NHG-garantie of WSW-garantie, zonodig aangevuld met het

2008

Aantal

Rente %

Aantal

Rente %

recht van hypotheek. Het verloop van de portefeuille naar aantallen en rentepercentages is

Lopende leningen per 1 januari

21

5,22

23

4,96

als volgt j

Bij: verstrekkingen

1

5,80

2

5,90

Af:

3

-

4

-

19

5,23

21

5,22

afgeloste leningen


Overige financiële vaste activa

2009

2008

-

60.000

3.899

2.248

3.899

62.248

2009

2008

Te ontvangen rente

18

554

Overige vorderingen

653

310

671

864

2009

2008

165.755

140.159

Deposito’s langer dan 1 jaar Overige langlopende financiële vaste activa

Vorderingen en overlopende activa

Vlottende activa

De saldi zijn direct opeisbaar.

Liquide middelen Saldo bij bankinstellingen


Stand per 1 januari Resultaat lopend boekjaar

Stand per 31 december

Stand per 1 januari Rentebijschrijving Af: rentelast effectueren aanwijzingsrechten Af: vrijval rentevoorziening

2009

2008

27.535

23.326

3.264

4.209

30.799

27.535

2009

2008

Voorzieningen Rentevoorziening aanwijzingsrechten

335

2.102

De rentevoorziening aanwijzingsrechten dient ter dekking van

passiva Eigen Vermogen SVn Plusfonds

-

-

335

2.102

2000, voor zover deze niet worden gedekt uit door ABN AMRO hiervoor

rentelasten vanwege verstrekte Bouwfonds Stimuleringsleningen

-

267

beschikbaar gestelde middelen. Naar huidige inzichten is deze voorzie

335

1.500

ning hoger dan nodig is voor de dekking van deze toekomstige rente last. Om deze reden heeft een vrijval plaatsgevonden ten gunste van


0

335

het resultaat. Deze vrijval komt via het resultaat en aansluitend via het SVn Plusfonds beschikbaar voor Plusleningen aan deelnemers van SVn. i Het verloop is als volgt

63

64


Langlopende schulden VROM Startersrekening Op 1 januari 2007 is de VROM Starterslening ingevoerd. Deze

Stand per 1 januari

lening voor koopstarters op de woningmarkt wordt voor de ene helft

Bij: rentebijschrijving

gefinancierd uit de (gemeentelijke) revolverende fondsen; de andere

-/- initiële kosten

32.664

38.730 1.306

-

130

1.306

Af: - Netto Contante Waarde verstrekte

daartoe in december 2006 een subsidie van € 40.000.000 gestort op de VROM Startersrekening bij SVn.

2008

130

helft financiert SVn. De kosten die hiermee gemoeid zijn worden uit het VROM Startersfonds betaald. Het ministerie van VROM heeft

2009


- beheervergoeding

9.949

7.188

381

184 10.330

7.372

22.464

32.664

De afspraken tussen VROM en SVn zijn vastgelegd in het convenant VROM Starterslening. De belangrijkste afspraken zijn: • SVn gebruikt de VROM Startersrekening primair voor dekking van maximaal 50% van de rentekorting op VROM Startersleningen op basis van de netto contante waarde. • De VROM Startersrekening wordt gecrediteerd met een rentever goeding over het betreffende creditsaldo. Deze rentevergoeding is gebaseerd op het tarief van de NV Bank Nederlandse Gemeenten voor 1-maands depositogeld. • De VROM-subsidie wordt in de periode 2007 tot en met 2011 verbruikt voor het VROM Rentedekkingsfonds. • SVn spant zich in om – door middel van het VROM Rentedekkings fonds en met het door de gemeenten te betalen deel – circa 10.000 VROM Startersleningen in de markt te zetten. • SVn rekent een beheervergoeding van 0,5% over de helft van de schuldrest per 31 december van elk jaar van alle uitstaande VROM Startersleningen.



2009

2008


Stand per 1 januari

8.499

2.543

waarde van maximaal 50% van de rentekortingen op de verstrekte

Bij: Netto Contante Waarde verstrekte

9.949

7.188

Het VROM Rentedekkingsfonds omvat de geraamde netto contante

Af: rente VROM Startersleningen

VROM Startersleningen. Onttrokken wordt de daadwerkelijk gegeven rentekorting van maximaal 50% van de verstrekte VROM Starters

VROM Startersleningen 18.448

9.731

leningen van het betreffende boekjaar. In 2009 zijn er 2.291 VROM

2.899

1.232

Startersleningen verstrekt. Hiervoor is een bedrag van € 9.949.000 van de VROM Startersrekening onttrokken en toegevoegd aan het VROM Rentedekkingsfonds. De netto contante waarde bedroeg 25% van 50% van de hoofdsom (totaal € 79.545.000). i Het verloop is als volgt


15.549

8.499

2009

2008

Stand per 1 januari

344

140

Bij: Netto Contante Waarde verstrekte

242

237

586

377

69

33

517

344

leningen

Af: rente leningen Stand per 31 december

Overige Rentedekkingsfondsen

65

66



2009

2008

284.507

298.676

Het verloop van alle opgebouwde gemeentelijke revolverende fondsen is als volgt j

Schuldrest per 1 januari Bij: gestort door gemeenten

bijgeboekte rente

14.128

15.340

3.639

6.765 17.767

22.105

Af:

opgenomen bedragen

12.558

22.080

mutatie Gemeentelijke duurzaamheidsfondsen

2.037

-

mutatie Gemeenterekening VROM SL

5.432

13.197

beheervergoeding

1.000

997


Saldi op Gemeenterekeningen zijn bedoeld om uit te zetten

21.027

36.274

281.247

284.507

2009

2008

156.296

150.210

in Gemeentelijke Stimuleringsleningen (of via Bouwfonds Combinatieleningen). In principe zijn deze gelden dagelijks

Uitgezet in Gemeentelijke Stimuleringsleningen

opvraagbaar.

Uitgezet via Bouwfonds Combinatieleningen

32.501

33.219

De gemeentelijke revolverende fondsen worden als volgt

Saldi op Gemeenterekeningen

92.450

101.078

281.247

284.507

aangehouden j


2009

2008

91.357

55.519

Gemeenterekeningen VROM Starterslening i Het verloop van de door alle gemeenten opgebouwde Gemeente


30.485

21.093

5.432

13.197

bijgeboekte rente

242

1.813

Af:

opgenomen bedragen

201

beheervergoeding

345

mutatie Gemeenterekening

36.159

rekeningen VROM Starterslening is als volgt

36.103 96 169

546

265

126.970

91.357

2009

2008

Uitgezet in VROM Startersleningen

67.840

33.253

dagelijks opvraagbaar.

Saldi op gemeenterekeningen VROM Starterslening

59.130

58.104

i De gemeenterekeningen VROM Starterslening worden als volgt


Saldi op gemeenterekeningen VROM Starterslening zijn bedoeld om uit te zetten in VROM Startersleningen. In principe zijn deze gelden

aangehouden 126.970

91.357

67

starterslening

Als eenvoud en effectiviteit inderdaad kenmerken van het ware zijn, is de Starterslening van SVn een winnaar. Of liever: koopstarters en lokale woningmarkten zijn de winnaars. Zij komen ermee in beweging, de verstarring de baas. Het bevrijdende financiële steuntje in de rug voor dat eerste eigen huis, die plek onder de zon. Met de Starterslening heeft maatschappelijk stimuleren vleugels gekregen. Dat weten gemeenten, dat weten provincies, dat weet VROM. Maken ze er een blijvertje van?

35 30 45

29

24 7

28

25

27

5

26

4

6

44 43

34

31 32

36

33

37 38

42 41 40 23 20 8 9 22 21 10

39 15

14 16 17

19 18 3

13 12 2 1 11

Starterslening SUCCESVOL STIMULEREN IN CRISISTIJD

In economisch florissante tijden was de Starterslening voor gemeenten sowieso al een geliefd instrument om de gewenste doorstroming op de lokale woningmarkt blijvend aan te wakkeren. Ook in tijden van economische recessie blijkt het instrument Starterslening over een buitengewoon surplus aan effectieve werkingskracht te beschikken. De ronduit uitbundige afzet van Startersleningen via SVn in vooral de tweede helft van 2009 laat daar geen enkele twijfel over bestaan. Deze tendens zet zich onverminderd voort in tenminste de eerste helft van 2010. Een groeiend aantal gemeenten – met in hun kielzog een aantal provincies en het ministerie van VROM – ontdekten in het voorbije jaar de Starterslening als aanvullend stimuleringsinstrument bij uitstek. Stagnatie was koning op de lokale en regionale woningmarkt en. Een krachtige afzetdaling bracht de nieuwbouw van woningen (en daarmee de doorstroming) vrijwel tot stilstand. Dit trok ook snel diepe sporen in de plaatselijke werkgelegenheid, onder meer bij bouwbedrijven en hun toeleveranciers. Startersleningen vonden in 2009 grotendeels hun weg naar de bestaande woningvoorraad, maar bliezen ook een handzaam partijtje mee bij het aan de koopstarter brengen van nieuwbouwwoningen. Nieuwe deelnemers meldden zich bij SVn om de Startersregeling in te voeren. Ook verruimden of versoepelden veel gemeenten de leningvoorwaarden, waarbij het ophogen tot € 350.000 van de NHG kostengrens van grote invloed was. Het grootscheepse gebruik van Startersleningen brengt wel de bodem van het VROM Startersfonds versneld in zicht. Een punt van politieke aandacht.

“Ik ben erkend hypotheekadviseur van mijn vak en werkzaam bij een financieel detacheringsbedrijf. Dankzij mijn werk ben ik heel goed op de hoogte van de mogelijkheden die een Starterslening biedt. Dat is beslist een voordeel. Ik ben geboren en getogen in Amsterdam en wil ook liefst in mijn eigen stad blijven wonen. Jarenlang heb ik hier in een studentenhuis gebivakkeerd, tot ik onlangs de tijd meer dan rijp vond om écht op mezelf te gaan wonen, liefst in een koopwoning. Nu is het vinden van een aantrekkelijke, voor mij als alleenverdiener betaalbare koopwoning, een regelrechte ‘crime’ in Amsterdam. Vooral binnen de Ring is dat zo goed als uitgesloten. Dat ik er afgelopen september toch in ben geslaagd om een mij passend optrekje op de kop te tikken, dank ik aan mijn eigen intensieve speurtocht én aan de Starterslening. Het is een bestaand appartement geworden in het stadsdeel De Baarsjes, een leuke levendige buurt in opkomst vlakbij het Vondelpark.

Alle puzzelstukjes vielen in één keer op de goede plek Ik heb dit appartement voor € 227.500 kunnen aankopen, voorzien van een Starterslening van bijna € 52.000. Ruim drie maanden ben ik heel serieus naar een appartement als dit op zoek geweest. Daarbij had ik het onzegbare geluk dat de gemeente Amsterdam in juni de voorwaarden van de Starterslening danig heeft versoepeld: ik hoefde geen huurwoning achter te laten en de regeling geldt nu ook voor bestaande woningen. Voor mij precies op tijd, dus. Soms vallen alle puzzelstukjes in één keer op de goede plek. Ik ben hartstikke blij met mijn appartement. Het moet je gegund zijn in het leven. En daar lijkt het verrassend veel op!”

Bart Advokaat (33), geslaagd koopstarter in Amsterdam.

72


Gemeentelijke Duurzaamheidsfondsen

2009

2008

-

-

Het verloop van de totaal door alle gemeenten opgebouwde Gemeentelijke Duurzaamheidsfondsen is als volgt j


4.234

-

mutatie Gemeenterekening

2.037

-

bijgeboekte rente

12

-

Af:

opgenomen bedragen

-

beheervergoeding

4

6.283


Saldi op Gemeentelijke Duurzaamheidsfondsen zijn bedoeld om

-

4

-

6.279

-

2009

2008

uit te zetten in Duurzaamheidsleningen. In principe zijn deze gelden dagelijks opvraagbaar.

Uitgezet in Duurzaamheidsleningen

De Gemeentelijke Duurzaamheidsfondsen worden als volgt

Saldi op Gemeentelijke Duurzaamheidsfondsen

785

-

5.494

-

6.279

-

aangehouden j


2009

2008

9.508

5.903

Provinciale Startersfondsen i Het verloop van de Provinciale Startersfondsen is als volgt

Schuldrest per 1 januari Bij: gestort door provincies

bijgeboekte rente

12.500

3.500

23

159 12.523

3.659

Af:

opgenomen bedragen

64

37

beheervergoeding

36

17


100

54

21.931

9.508

2009

2008

Saldi op de Provinciale Startersfondsen zijn bedoeld om uit te zetten in VROM Startersleningen. In principe zijn deze gelden

Uitgezet in VROM Startersleningen

7.215

3.288

dagelijks opvraagbaar.

Aanwijsrechten Provinciaal Startersfonds

3.264

3.535

i De Provinciale Startersfondsen worden als volgt aangehouden

Saldi op Provinciale revolverende fondsen

11.452

2.685

21.931

9.508

73

74


Provinciale Duurzaamheidsfondsen

2009

2008

-

-

Het verloop van de Provinciale Duurzaamheidsfondsen is als volgt j Schuldrest per 1 januari Bij: gestort door provincies

bijgeboekte rente

1.500

-

1

1.501

-

Af:

opgenomen bedragen

-

-

beheervergoeding

-

-


Saldi op de Provinciale Duurzaamheidsfondsen zijn bedoeld om uit

-

-

1.501

-

2009

2008

te zetten in Duurzaamheidsleningen. In principe zijn deze gelden dagelijks opvraagbaar.

Uitgezet in Duurzaamheidsleningen

De Provinciale Duurzaamheidsfondsen worden als volgt

Saldi op Provinciale Duurzaamheidsfondsen

9

-

1.492

-

1.501

-

aangehouden j

Onderhandse leningen Rabo Vastgoedgroep Dit betreft de renteloos door Rabo Vastgoedgroep beschikbaar gestelde leningen waarmee de stortingen door gemeenten uit hun Bouwfonds dividend: • t/m 1998 zijn verdubbeld; • over 1999 met 50% zijn verhoogd. De leningen worden als volgt afgelost: € 3.400.000 per 31-12-2008. € 19.300.000 in 10 jaarlijkse termijnen van elk € 1.930.000, voor het eerst per 31-12-2001. De laatste aflossing vindt plaats per 31-12-2010.


2009

2008

16

272

Als zekerheid voor deze leningen worden op eerste verzoek van Rabo Vastgoedgroep de volgende zekerheden verstrekt:

Uitgezet in Bouwfonds Stimuleringsleningen Uitgezet via Bouwfonds Combinatieleningen Saldi op Bouwfondsrekeningen

38

166

739

2.001

bankinstellingen uitgezette gelden; • verpanding van de portefeuille Bouwfonds Stimuleringsleningen. Het totaal van deze zekerheden beslaat maximaal € 23.000.000.

Gereserveerd voor komende aflossingen op onderhandse Leningen Rabo Vastgoedgroep

• verpanding van door SVn bij Rabo Vastgoedgroep en

1.136

1.418 De gelden op de Bouwfondsrekeningen zijn de nog uit te oefenen

1.929

3.857

rechten van gemeenten op te verstrekken Bouwfonds Stimulerings leningen, doch zijn direct door Rabo Vastgoedgroep opvraagbaar indien en zodra deze rechten door de deelnemers niet (tijdig) worden geëffectueerd. i De gelden voor de leningen worden als volgt aangehouden

2009

2008

Onderhandse lening ABN AMRO Dit betreft de renteloos door ABN AMRO beschikbaar gestelde

Stand per 1 januari

51.391

61.669

lening van € 102,8 mln. Uit de hoofdsom van deze lening, alsmede

Af: aflossing in boekjaar

10.279

10.278

uit de rentebaten die hieruit voortvloeien, zijn trekkingsrechten op


41.112

51.391

in aanmerking komende gemeenten.

Bouwfonds Stimuleringsleningen 2000 toegekend aan de hiervoor

De lening wordt afgelost in 10 jaarlijkse termijnen van elk € 10,3 mln., voor het eerst per 1 juli 2004. De laatste aflossing vindt plaats per 1 juli 2013. Als zekerheid voor deze lening is de portefeuille Bouwfonds Stimuleringsleningen 2000 verpand en/of worden tegoeden bij ABN AMRO en/of Rabo Vastgoedgroep aangehouden, dit tot maximaal de schuldrest van de lening. i Het verloop van de lening is als volgt

75

76


2009

Deze middelen worden als volgt aangehouden j Uitgezet in Bouwfonds Stimuleringsleningen 2000 Uitgezet in Bouwfonds Combinatieleningen

29.229

2008 39.237

9.623

13.703 38.852

Door SVn te creëren aanwijzingsrechten Saldi op ABN AMRO Fondsrekeningen Toegekende SVn aanwijzingsrechten Gereserveerd voor aflossing ABN AMRO

52.940

-38.361

-38.361

-

-

-38.361

-38.361

40.621

36.812

Saldo aanwijzingsrechten en gereserveerde aflossing

Beter Wonen Fonds

2.260

-1.549

41.112

51.391

2009

2008

3.894

3.819

Het verloop van de totaal door Bouwfonds MAB Ontwikkeling opgebouwd revolving fund is als volgt j

Stand per 1 januari Bij: gestort door Bouwfonds Wonen

-

-

17

75

bijgeboekte rente

Af:

betaalde afsluitkosten

-

beheervergoeding

-

17


75 -

-

-

3.911

3.894


Uitgezet in Beter Wonenleningen Uitgezet via Bouwfonds Combinatieleningen Saldi op Beter Wonenrekening

2009

2008

-

-

-

-

3.911

3.894

3.911

3.894

2009

2008

i Het Beter Wonenfonds wordt als volgt aangehouden

Overige langlopende schulden Dit betreft gelden die worden aangehouden ter zekerheid van

Overige langlopende schulden

Bouwkredieten VROM fonds Nog te betalen aflossing onderhandse lening Rabo

2.731

3.110

2.731

3.110

2009

2008

9.865

10.578

70

77

-

-

1.822

1.006

11.757

11.661

Vastgoedgroep Overige kortlopende schulden en overlopende passiva

uitgezette leningen.

Kortlopende schulden Overige schulden en overlopende passiva

77

78


Niet uit de balans blijkende verplichtingen SVn-Financieringsplan

Toegezegd: uitgebrachte, nog niet geaccepteerde offertes Geaccepteerde, nog niet gepasseerde offertes

Swap Uit hoofde van afdichting van onderliggende risico’s lopen per ultimo van het jaar verschillende swap contracten. Om renterisico’s af te dekken, zijn de volgende renteswaps gecontracteerd: • voor € 78,7 mln. contracten waarbij een vaste rente wordt betaald van gemiddeld 3,83% en een variabele rente wordt ontvangen op basis van het 6-maands euribor. Deze contracten kennen looptijden variërend van 26 november 2010 tot 16 november 2024.

Wet toezicht kredietwezen (Wtk) De activiteiten van SVn vallen onder de werking van de Wet toezicht kredietwezen (Wtk); het grootste deel van de activiteiten valt echter onder de in de Wtk opgenomen vrijstellingsregeling. Voor zo’n vrijstelling is een melding afdoende. Deze melding is in 2005 gedaan. Voor een beperkt deel van de activiteiten is in 2005 ontheffing voor de Wtk aangevraagd. Deze activiteiten betreffen door zogenaamde niet-professionele partijen bij SVn aangehouden gelden.

2009

2008

7.419

6.618

19.566

8.050

26.985

14.668

De Nederlandsche Bank heeft deze ontheffing verleend en in 2009 voor 3 jaar verlengd. Deze voorwaarden behelzen onder andere: • de som van de bij SVn door niet-professionele partijen aangehouden gelden mag maximaal 3% van de totale toevertrouwde middelen bedragen. Eind 2009 was dit 0,07%. • het bedrag van de door niet-professionele partijen bij SVn aangehouden middelen bedroeg per eind 2009 € 0,35 mln. Dit bedrag moet worden gedekt door een bancaire garantstelling. Deze garantstelling is afgegeven door de Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank B.A. voor een (maximum) bedrag van € 5 mln.

Kredietovereenkomst Er is een kredietovereenkomst gesloten met de Rabobank ter financiering van Startersleningen voor € 100 mln. Per ultimo 2009 maakt SVn geen gebruik van deze kredietfaciliteit.


Toelichting op de staat van baten en lasten (bedragen x € 1.000)

Realisatie 2009

Realisatie 2008

Liquide middelen

2.042

8.587

Financiële vaste activa

6.740

4.973

-

80

Onttrekkingen aan voorzieningen

-

267

Overige

3

-

8.785

13.907

Langlopende schulden

4.248

10.294

Derivaten

1.180

-

13

18

5.441

10.312

3.344

3.595

Rentebaten

Derivaten

Rentelasten

Overige

Rentemarge

Rentemarge

79

80


2009

2008

6.387

4.478

Onderhandse Leningen

-

231

SVn Financieringsplan

39

31

314

233

6.740

4.973

2009

2008

661

5.754

De rentebaten uit financiële vaste activa kunnen als volgt worden uitgesplitst j Stimuleringsleningen ¹ ¹ Onder Stimuleringsleningen zijn opgenomen: Gemeentelijke Stimuleringsleningen, Bouwfonds Stimuleringsleningen, Bouwfonds Stimuleringsleningen 2000,

Overige leningen ²

Bouwfonds Combinatieleningen en Beter Wonen leningen. ² Onder de overige leningen zijn opgenomen: SVn-Plusleningen, VROM VvE leningen en Renovatieleningen.

De rentelasten uit schulden aan klanten kunnen als volgt worden uitgesplitst j Gemeenterekeningen

3.257

2.968

(financiering) Stimuleringsleningen ¹

VROM Startersrekening

130

1.306

Overige

200

266

4.248

10.294

Realisatie 2009

Realisatie 2008

Overige baten De afsluitprovisie heeft betrekking op de in het boekjaar verstrekte leningen. De afsluitprovisies zijn hoger dan begroot vanwege een

Afsluitprovisie

1.602

1.192

(ten opzichte van de begroting) hogere productie.

Beheervergoedingen

1.758

1.356

68

43

331

1.500

3.759

4.091

Overige De beheervergoeding wordt berekend over de portefeuilles

Bijzondere baten

Gemeentelijke Stimuleringsleningen, Bouwfonds Combinatieleningen en Beter Wonen leningen. De bijzondere bate betreft een vrijval uit de rentevoorziening aanwijs rechten ABN AMRO. Deze dient ter dekking van rentelasten vanwege verstrekte Bouwfonds Stimuleringsleningen 2000, voor zover deze niet worden gedekt uit door ABN AMRO hiervoor beschikbaar


gestelde middelen. Naar huidige inzichten zal er geen rente meer ten laste van het resultaat van SVn gebracht worden. Om deze reden heeft een vrijval plaatsgevonden ten gunste van het resultaat. Deze vrijval komt via het resultaat en aansluitend via het SVn Plusfonds beschikbaar voor Plusleningen aan deelnemers van SVn.

Realisatie 2009

Realisatie 2008

Beheervergoeding Fondsenbeheer Dit betreft de door Fondsenbeheer Nederland te Hoevelaken in rekening gebrachte kosten voor het gevoerde beheer. i Deze vergoeding bestaat uit

Managementvergoeding Kostendeling met Rabo Vastgoedgroep Gezamenlijke externe kosten

496

411

2.260

2.215

595

427

De beheervergoeding Fondsenbeheer Nederland is gebaseerd op doorbelasting van werkelijke kosten. Deze zijn in 2009 lager uitgekomen dan begroot was.

3.351

3.053

Realisatie 2009

Realisatie 2008

Bestuur

28

21

Accountant

41

48

Advieskosten

24

17

Ontwikkeling Starterslening

30

31

Extern Jaarverslag

56

67

Deelnemersbijeenkomsten

34

80

Brochures / PR

169

117

Algemene kosten

106

43

488

424

Overige kosten i Deze kosten bestaan uit

81

Nederland moet in de komende decennia leren omgaan met de negatieve gevolgen van vergrijzing, omslag van bevolkingsgroei naar bevolkingskrimp en afnemende groei van het aantal huishoudens. Woningen komen leeg te staan, voorzieningen verdwijnen, leefkwaliteit komt onder druk. krimp is onomkeerbaar. Vele bedreigingen, maar ook onvermoede kansen. SVn oriënteert zich op de materie: een nieuw element in maatschappelijk financieren?

bevolkingsKrimp

Bevolkingskrimp CONTRAMAL VAN STEDELIJKE VERNIEUWING

Ons land heeft zijn handen al vol aan het fysiek, sociaal en economisch aan de praat brengen en houden van afglijdende en balancerende stadswijken. Inmiddels heeft zich een nieuwe opgave van nationale allure aangediend: verstandig inspelen op de actuele en toekomstige bevolkings- en huishoudenskrimp. Vooralsnog gaat het hierbij vooral om een plattelandsaangelegenheid in de meer perifere streken van het land. Omgaan met de gevolgen van drie samenhangende ontwikkelingen (vergrijzing, omslag van bevolkingsgroei naar bevolkingskrimp en afnemende groei van het aantal huishoudens) vormt een even complex als uitdagend fenomeen dat de samenleving in de komende decennia flink zal moeten gaan bezighouden. Een opgave bovendien die ook maatschappelijk financier SVn – als financiële partner van gemeenten, provincies en rijk – niet onberoerd laat. Vluchten kan niet meer; niets doen al evenmin – zoveel is intussen al wel duidelijk. Krimp is onomkeerbaar. De komende dertig jaar krimpt in zo’n 40 procent van de Nederlandse gemeenten de bevolking met soms meer dan vijf procent. Uitschieters tot tien procent en meer worden bepaald niet uitgesloten. Zeker als ook het aantal huis houdens daalt kan dit ingrijpende gevolgen hebben voor de leefbaarheid, omdat woningen leegstaan en voorzieningen verdwijnen. Bevolkingskrimp doet zijn invloed gelden

op het complete gamma aan publieke, maatschappelijke, bedrijfsmatige en particuliere terreinen en activiteiten. In krimpgemeenten en krimpregio’s komt het leefklimaat (verder) onder druk te staan, voor zover dat nu al her en der niet het geval is. De meeste gemeenten met een geleidelijke terugloop van hun bevolking worden zeer wel in staat geacht de negatieve gevolgen op het gebied van wonen, onderwijs en ruimte goed te pareren en zelfs om te buigen in kansen om de woonen leefkwaliteit te verbeteren: lagere woningprijzen, minder files op de wegen en ruimte voor meer groen. Voorwaarde is wel dat gemeenten hier in hun langetermijn plannen tijdig, slagvaardig en met de nodige vindingrijkheid op inspelen en afzien van groeigerichtheid als leidraad voor beleid en handelen. Naast in eerste instantie de gemeenten moeten ook maatschappelijke organisaties (w.o. woningcorporaties), bedrijfsleven en burgers hun verantwoordelijkheid nemen en werkbare initiatieven ontplooien. Een schone, stimulerende taak is in dit bestek eveneens weggelegd voor provincies en rijksoverheid.

Eind november 2009 ondertekenden rijksoverheid, provincies (IPO) en gemeenten (VNG) het Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling ‘Krimpen met kwaliteit’. Daarin stippelen de drie bestuurslagen uit hoe zij de gevolgen van krimp willen opvangen, maar ook de kansen die krimp biedt gaan verzilveren. De meest urgente regio’s komen het eerst aan snee: Parkstad-Limburg, Noordoost-Groningen en Zeeuws-Vlaanderen. In die regio gaat een aanzienlijke bevolkingskrimp in sommige gemeenten hand in hand met een daling van het aantal huishoudens. De opdracht is te voorkomen dat dit leidt tot leegstand, verpaupering en maatschappelijke verschraling. De drie bewuste regio’s behoeven vooral op het gebied van wonen en onderwijs dringende maatregelen. Zo zetten in Parkstad-Limburg en Noordoost-Groningen prijsdalingen en leegstand de woningmarkt op slot, terwijl er door vergrijzing en ontgroening juist behoefte is aan een ander soort woningen met moderne woonkwaliteiten. Nieuwbouw levert – ook bij woningcorporaties – nauwelijks verdiencapaciteit op om de benodigde sloop en ingrijpende woningaanpassingen te bekostigen. Met extra rijksgeld gaat geëxperimenteerd worden om ervaring op te doen met de effecten van de ingrepen. Naast sloop gaat het daarbij om het wegnemen van juridische hindernissen en de aanpak van kwalitatief slechte huizen aan vooral de onderkant van

SVn belegde ‘diner pensant’ over het krimpvraagstuk

het particuliere woningbezit. In ‘transformatie plannen’ leggen regio’s vast hoe zij bestaande en nieuwe bouwplannen saneren. Verder is aangekondigd dat vanaf 2014, bij de volgende ronde van het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV), de verdiencapaciteit van gemeenten een plek krijgt in de verdeelsleutel van de financiële middelen. Hiervoor geldt het navolgende motief: anders dan in groeigemeenten het geval is, kunnen krimpgebieden nauwelijks of niet eigen inkomsten genereren om de problemen aan te pakken. Volgens de ondertekenaars van het actieplan

‘Krimpen met kwaliteit’ vraagt de aanpak van leefbaarheidsproblemen in krimpgemeenten om een solidaire verbinding tussen groeigebieden en krimpgebieden. Eerder werden in de jaren tachtig van de vorige eeuw stedelijke gebieden met gezamenlijke inspanningen geholpen bij de stadsvernieuwing en het versterken van hun rol als economische motor. Nu in krimpregio’s de leefbaarheid onder druk staat en de verdiencapaciteit afneemt of soms verdwijnt, is het een nationaal belang om ook deze gebieden te helpen. SVn oriënteert zich op een stimulerende rol bij de aanpak van krimpgerelateerde vraagstukken.

Ton selten / woningcorporatie Lefier

Krimp is net zo belangrijk als het wijkenbeleid in de grote steden

“Wij opereren in vijf gemeenten: Groningen, Hoogezand-Sappemeer, Stadskanaal, BorgerOdoorn en Emmen. Ons woningbestand omvat ruim 30.000 sociale huurwoningen. Wij proberen groei en krimp met elkaar te verbinden: de opgave lokaal, het geld centraal. Wij hebben een centrale visie en strategie, maar geen eenheid in beleid voor onze lokale opgaven over de vijf gemeenten. We proberen zo optimaal mogelijk in te spelen op die ruimtelijke verscheidenheid aan opgaven, cultuur en geschiedenis. Lefier is ervaringsdeskundig in de gevolgen van bevolkingskrimp. Vanaf 1995 hebben wij 6.400 woningen verkocht, 5.400 woningen gesloopt en 4.800 sociale huurwoningen nieuwgebouwd. We zijn dus in omvang 7.000 woningen geslonken. Met dit tempo hebben we straks geen woningbestand meer over. Feitelijk zijn we hier doende met een voorloper van een nog intensiever krimpvraagstuk dat ons wacht. Onze grootste opgave is dat wij vorm geven aan die krimp. In de toekomst zijn er minder woningen nodig. Complex, want met sloop alleen ben je er niet. We staan voor een kwaliteitssprong: inspelen op een veranderende bevolkingssamenstelling die over 15 jaar anders is dan nu. Alleen slopen en geen nieuwe kwaliteit toevoegen, geeft

onderkant van het particuliere woningbezit te saneren – uit het belang van een gezonde woningmarkt. Ook moet je voorkomen dat je kwalitatief betere corporatiewoningen moet slopen omdat je geen effectieve oplossing hebt voor die verpieterende particuliere eigendomswoningen. Krimp raakt elke vezel van de samenleving: onderwijs, zorg en welzijn, voorzieningen, openbaar vervoer, bedrijvigheid. Bij maatschappelijke spelers en ondernemers groeit het besef dat als iedereen op z’n eilandje blijft opereren we afstevenen op een onontwarbare kluwen mismatches. Bij die partijen ligt het initiatief om samen van onderop richting te zoeken en werkbare oplossingen te vinden. Wij kunnen het ons niet permitteren om te wachten tot de overheid effectief de regie pakt op dit diepe vraagstuk en ingrijpende keuzes. Als fondshouder voor gemeenten en provincies zie ik voor SVn een relevante rol weggelegd met actieve prikkels en stimulansen. Krimp is net zo belangrijk als het wijkenbeleid in de grote steden.”

een mismatch van teveel grote woningen voor kleine huishoudens. Er moeten energiezuinige, gelijkvloerse woningen komen met minder maar wel ruimere kamers. We moeten extra veel woningen uit de markt nemen, opdat we ruimte krijgen voor nieuwe woningen die de kleinere, oudere huishoudens willen. Misschien moeten we wel terug van 100 naar 70 woningen om 20 woningen van de gevraagde kwaliteit te kunnen leveren. En eveneens extra functieveranderingen: ongewilde woningtypen intensief ombatterijen naar gewilde woningen van een ander type en een andere kwaliteit. Het is bikkelhard nodig dat er voor het benoemen van de opgave een goede afstemming en overeenstemming komt tussen de streekgemeenten en de streekcorporaties. Het ingesleten groeidenken is passé, anders wordt het hier dweilen met de kraan open. Ook is gerichte aandacht nodig voor de kwalitatief slechte onderkant van het particulier woningbezit. Die huizen zijn straks wegens sterke waarde vermindering niet meer normaal te verkopen; de eigenaren zitten er met hun hypotheek aan vast. Gemeenten, corporaties, banken en rijksoverheid moeten aan tafel. Dat overleg moet uitmonden in een fonds om de slechte

Ton Selten, bestuurder van woningcorporatie Lefier, nam eind 2009 deel aan het SVn ‘diner pensant’ over krimp in Den Haag.

88

Overige gegevens Accountantsverklaring Hiervoor wordt verwezen naar de hierna opgenomen verklaring.

Statutaire regeling betreffende de bestemming van het resultaat In de statuten zijn geen bepalingen opgenomen omtrent de resultaatbestemming. De bestemming van het resultaat is derhalve voorbehouden aan het bestuur van de stichting.

Bestemming van het resultaat over het boekjaar 2008 De jaarrekening 2008 is vastgesteld in de bestuursvergadering gehouden op 25 maart 2009. Het bestuur heeft de bestemming van het resultaat vastgesteld. Het resultaat is toegevoegd aan het SVn Plusfonds.

Bestemming van het resultaat over het boekjaar 2009 Het resultaat over het boekjaar 2009 ten bedrage van € 3.264.000 mln. wordt geheel ten gunste van het SVn Plusfonds gebracht. Dit is aldus in de jaarrekening verwerkt.

Gebeurtenissen na balansdatum met belangrijke financiële gevolgen Er hebben geen gebeurtenissen na balansdatum plaats gevonden die vermeld zouden moeten worden in de jaarstukken. Hoevelaken, 31 maart 2010

Bestuur Mr. Th. C. de Graaf Drs. H.J.J. Lenferink Drs. F.A.M. Kerckhaert Mevrouw M. Drijver Ing. J.E. van der Maas

Voorzitter Secretaris en Penningmeester Bestuurslid Bestuurslid Bestuurslid

Accountantsverklaring


Stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse Gemeenten, Westerdorpsstraat 68, 3871 AZ Hoevelaken

accountantsverklaring Wij hebben de jaarrekening 2009 van Stichting Stimulerings-

waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang

fonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten te Hoevelaken, bestaande uit de balans per

als gevolg van fraude of fouten.

31 december 2009 en de resultatenrekening over 2009 met de toelichting gecontroleerd. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk

getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheer-

voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient

singssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerk-

weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming

zaamheden die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel

met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 “Organisaties zonder winststreven”. Deze

hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de

verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van

stichting. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van

een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de

de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van schat-

jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel

tingen die het bestuur van de stichting heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het alge-

belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare

hele beeld van de jaarrekening.

grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.

Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van

een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle ver-

oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de

richt in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te

samenstelling van het vermogen van Stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Neder-

voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zoda-

landse gemeenten per 31 december 2009 en van het resultaat over 2009 in overeenstemming

nig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de

met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 640 “Organisaties zonder winststreven”.

jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat.

Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-infor-

Zwolle, 22 maart 2010

matie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren

Deloitte Accountants B.V.

werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant,

Was getekend: drs. E. Dijkgraaf RA

89

financieel partner van overheden Aalsmeer Aalten Abcoude Achtkarspelen Albrandswaard Alkmaar Almelo Almere Alphen aan den Rijn Amersfoort Amstelveen Amsterdam Anna Paulowna Apeldoorn Arnhem Assen Baarle-Nassau Baarn Barendrecht Barneveld Beek (Lb) Beemster Bergen Bergen (Lb) Bergen op Zoom Berkelland Bernheze Bernisse Best Beverwijk Binnenmaas Blaricum Bloemendaal Bodegraven Bolsward Borger-Odoorn Borne Borsele Boxmeer Boxtel Breda Breukelen Bronckhorst Brummen Brunssum Bunschoten Buren Bussum Castricum Coevorden Dalfsen

Dantumadeel Delft Delfzijl Deventer De Marne De Wolden Den Helder Diemen Dinkelland Dirksland Doetinchem Dordrecht Drechterland Duiven Echt-Susteren Ede Eemnes Eemsmond Eindhoven Elburg Emmen Enkhuizen Enschede Epe Ferwerderadiel Gaasterlân-Sleat Geertruidenberg Geldermalsen Geldrop-Mierlo Gemert-Bakel Gennep Giessenlanden Gilze en Rijen Goedereede Goes Goirle Gorinchem Gouda Grave Graafstroom Groningen Haaksbergen Haarlem Haarlemmerliede en Spaarnwoude Haarlemmermeer Halderberge Hardenberg Haren Harenkarspel Harlingen Hattem

Heemskerk Heemstede Heerlen Helden Hellendoorn Hellevoetsluis Helmond Hengelo (Ov) Heumen Hillegom Hilvarenbeek Hilversum Hof van Twente Hoogeveen Hoogezand-Sappemeer Hoorn Horst aan de Maas Houten Huizen IJsselstein Kaag en Braassem Kampen Kapelle Katwijk Kerkrade Koggenland Kollumerland Krimpen aan den IJssel Laarbeek Landerd Landgraaf Landsmeer Leeuwarderadeel Leiden Leidschendam-Voorburg Lelystad Lemsterland Leusden Lingewaard Lisse Littenseradiel Lochem Loenen Lopik Loppersum Losser Maasbree Maasdonk Maassluis Maastricht Margraten

Medemblik Meerlo-Wanssum Menterwolde Middelburg Midden-Drenthe Mill en Sint Hubert Ministerie VROM Moerdijk Montferland Naarden Nederlek Niedorp Nieuwegein Nieuwkoop Nijkerk (Gld) Nijmegen Noord-Beveland Noordwijk Nunspeet Oegstgeest Oirschot Oisterwijk Oldenzaal Olst-Wijhe Ommen Oostflakkee Oost Gelre Oosterhout Ooststellingwerf Oostzaan Opmeer Opsterland Oss Oude IJsselstreek Oudewater Overbetuwe Papendrecht Pekela Provincie Drenthe Provincie Gelderland Provincie Limburg Provincie Noord-Brabant Provincie Overijssel Provincie Utrecht Purmerend Putten Raalte Reiderland Reimerswaal Renkum Renswoude

Rheden Rhenen Ridderkerk Rijnwoude Rijssen-Holten Rijswijk Roermond Ronde Venen Roosendaal Rotterdam Rozenburg Rucphen ‘s Gravenhage ‘s Hertogenbosch Schagen Schermer Scherpenzeel Schiedam Schijndel Schinnen Schoonhoven Schouwen-Duiveland Simpelveld Sint Anthonis Sint-Michielsgestel Sint-Oedenrode Sliedrecht Slochteren Sluis Smallingerland Sneek Stadsdeel A’dam Oud-West Stadskanaal Staphorst Stede Broec Steenbergen Steenwijkerland Stein Strijen Terneuzen Terschelling Teylingen Tholen Tiel Tilburg Tytsjerksteradiel Tubbergen Tynaarlo Uden Uitgeest Urk

Utrecht Utrechtse Heuvelrug Vaals Valkenburg (Lb) Veenendaal Veere Veghel Veldhoven Venlo Venray Vianen Vlaardingen Vlissingen Vlist Voerendaal Voorst Waalwijk Wageningen Wassenaar Weert Weesp Werkendam Westervoort Westland Westvoorne Wierden Wijchen Winschoten Winsum Woensdrecht Wormerland Woudenberg Woudrichem Wymbritseradiel Zaanstad Zandvoort Zeewolde Zeist Zevenaar Zevenhuizen-Moerkapelle Zoetermeer Zoeterwoude Zundert Zutphen Zwijndrecht Zwolle Zijpe Zwartewaterland

303 deelnemers in 2009

colofon

teksten

Peter Roosekrans, Amersfoort

ontwerp

Volta_ontwerpers, Utrecht

portretfotografie

Marsel Loermans, Den Haag

overige fotografie

fotografie omslag;

panorama: Thijs Schouten (Shutterstock)

binnenflappen: Lex Verspeek (dorp),

Bert Spiertz (stad), beiden Hollandse Hoogte

pagina 15, 42; Getty Images

pagina 52; Lloyd Haft, Ikonen bij daglicht, 1982, Em. Querido’s Uitgeverij B.V.: Volta_ontwerpers

pagina 55; Manifest: Ton Lentz

pagina 85; Diner pensant: Pieter Pennings

drukkerij Lecturis, Eindhoven

druk

Aalsmeer.......Aalten......Abcoude.......Achtkarspelen......Albrandswaard.......Alkmaar......Almelo.......Almere......Alphen aan den Rijn.......Amersfoort......Amstelveen.......Amsterdam......Anna Paulowna.......Apeldoorn......Arnhem.......Assen......Baarle-Nassau.......Baarn......Barendrecht.......Barneveld......Beek (Lb).......Beemster......Bergen.......Berg Coevorden.......Dalfsen......Dantumadeel......Delft......Delfzijl.......Den Helder......Deventer......De Marne......De Wolden.......Diemen......Dinkelland......Dirksland......Doetinchem.......Dordrecht......Drechterland......Duiven......Echt-Susteren.......Ede......Eemnes......Eemsmond......Eindhoven.......Elburg......Emmen......Enkhuizen......Enschede.......Epe.. meer.......Halderberge.......Hardenberg......Haren......Harenkarspel......Harlingen......Hattem.......Heemskerk......Heemstede......Heerlen......Helden......Hellendoorn......Hellevoetsluis.......Helmond......Hengelo (Ov)......Heumen......Hillegom......Hilvarenbeek......Hilversum.......Hof van Twente......Hoogeveen......Hoogezand-Sappemeer......Hoorn... Lisse......Littenseradiel.......Lochem......Loenen......Lopik......Loppersum......Losser......Maasbree......Maasdonk......Maassluis......Maastricht......Margraten......Medemblik.......Meerlo-Wanssum......Menterwolde......Middelburg......Midden-Drenthe......Mill en Sint Hubert......Moerdijk......Montferland.......Naarden......Nederlek......Niedorp......Nie Papendrecht.......Pekela......Provincie Drenthe......Provincie Gelderland.......Provincie Limburg.......Provincie Noord-Brabant......Provincie Overijssel......Provincie Utrecht......Purmerend.......Putten......Raalte......Reiderland......Reimerswaal.......Renkum......Renswoude......Rheden......Rhenen.......Ridderkerk......Rijnwoude......Rijssen-Holten..... West......Rucphen......Schagen......Schermer......Schijndel......Simpelveld......Stadskanaal.......Staphorst......Stede Broec......Steenbergen.....Steenwijkerland......Stein......Strijen.......Terneuzen......Terschelling......Teylingen......Tholen......Tiel......Tilburg.......Tubbergen......Tynaarlo......Tytsjerksteradiel......Uden......Uitgeest......Urk.......Schoonhoven Wijchen.....Winschoten......Winsum.....Woensdrecht......Wormerland.....Woudenberg......Woudrichem.....Wymbritseradiel......IJsselstein.....Zaanstad......Zandvoort.....Zeewolde......Zeist.....Zevenaar......Zevenhuizen-Moerkapelle.....Zoetermeer......Zoeterwoude.....Zundert......Zutphen.....Zwartewaterland.....Zwijndrecht.....Zwolle......Zijpe...

SVn Postbus 15 3870 Da hoevelaken T (033) 253 94 01 f (033) 253 94 24 e [email protected] i www.svn.nl

jaarverslag2009 KWaliTeiT in DiVerSiTeiT

Recommend Documents