Ondernemers. Ze schrijven aan hun verhaal, meer met daden dan met woorden. En ze zijn altijd onderweg. Maar waar ze zich ook bevinden en waarheen hun weg ook leidt, het is altijd een door henzelf aangelegde weg. Want dat is wat ondernemers zijn: reizigers over eigen weg.
Jaarverslag 2010 NV Industriebank LIOF Limburgse Ontwikkelings- en Investeringsmaatschappij
Zij schrijven zogezegd hun eigen verhaal, meer met daden dan met woorden. En ze zijn altijd onderweg. Maar waar ze zich ook bevinden en waarheen hun weg ook leidt, het is altijd een door henzelf aangelegde weg. Want dat is wat ondernemers zijn: reizigers over eigen wegen.
Inhoud Kerncijfers 2010
4
Mission statement
6
Woord vooraf
7
Onderweg
8
Verslag van de directie Participaties Ontwikkeling & Innovatie Investeringsbevordering & Business Development Bedrijventerreinen LIOF Business Centers
22 22 24 26 28 30
Bericht van de Raad van Commissarissen
32
LIOF Jaarrekening 2010 (samenvatting)
33
Bijlagen Overzicht Participaties Profielschets van de leden van de RvC Maatschappelijk verantwoord ondernemen Corporate Governance Risicomanagement LIOF vertegenwoordigingen/lidmaatschappen English Summary
37 38 44 45 45 46 47 48
Missie en organisatiestructuur
52
Lijst van gebruikte afkortingen
53
Organogram
54
Colofon
56
Jaarverslag 2010
Dit gedrukte jaarverslag 2010 van NV Industriebank LIOF bevat een beknopte financiële jaarrekening, een beknopt Verslag van de directie en samenvattingen van de hoofdstukken Corporate Governance, Maatschappelijk verantwoord ondernemen en Risicomanagement. Voor de volledige financiële jaarrekening 2010 alsmede voor de aanvullende rapportage inzake het Verslag van de directie en de hoofdstukken Corporate Governance, Maatschappelijk verantwoord ondernemen en Risicomanagement verwijzen wij naar www.liof.nl/jaarverslag2010.
3
Kerncijfers 2010 Financieel resultaat en eigen vermogen
2010
2009
■■■■ Winst 2001-2010 (in mln €)
Netto winst (in mln €) Eigen vermogen (in mln €) Balanstotaal (in mln €) Solvabiliteit (in %)
0,2 100,6 162,6 61,9
0,4 100,4 165,9 60,1
12
120
10
100
8
80
6
60
4
40
2
20
Overzicht resultaten 2007-2010 in mln €
2007
2008
2009
2010
Totaal
Prestatie-indicator
Participatie investeringen 11,7 11,0 23,4 9,7 55,8 36 - bedrijven (aantal) 33 28 41 38 140 (Provincie Limburg) 76,4 O&I innovatie-impuls 9,3 32,2 52,6 34,9 128,7 (Ministerie EL&I)* 49,2 IBD investeringen 185 19 103 53,5 360,5 700,0 - arbeidsplaatsen (aantal) 1.000 400 985 470 2.855 2.000 - bedrijven (aantal) 10 16 19 13 58 75 Bedrijventerreinen (in ha): - verkoop nieuwe terreinen 116 61 61 12 250 415 - revitalisering/herstructurering 209 248 128 31 616 817
2001
2002
2003
■ Eigen vermogen 2001-2010 (in mln €)
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Investeringsbevordering en Business Development Investeringen in Limburg
2010
2009
13 53,5 470
19 103 985
Investeringen in speerpunten
in mln n
arbeidsplaatsen
1,5 9,5 6,5 6,5 17,0 12,5
20 80 35 38 125 172
* Voor innovatie-impuls EL&I tellen alleen projecten mee - ontwikkeld en gefinancierd - op de thema’s Healthcare, Systems, Materials en Greenport. Aantal investeringsprojecten Omvang (in mln €) Aantal aangekondigde arbeidsplaatsen
Venture capital investeringen Investeringen in Limburgse bedrijven
Kapitaal (in mln €) Aantal bedrijven
2010
2009
9,7 38
23,4 41
Techstart-leningen in op te starten bedrijven
Kapitaal (in mln €) Aantal bedrijven
2010
2009
1,5 50
1,3 42
Ontwikkeling & Innovatie Innovatieprojecten
Omvang ontwikkelde en goedgekeurde projecten (in mln €) Toegekend subsidiebedrag (in mln €)
4
Bedrijventerreinen Verkoop en revitalisering
2010
2009
34,9 16,0
52,6 20,7
O&I-projecten naar sector (in mln €)
Agro/Food (Greenport) Energy Healthcare Systems Materials Generiek
2010
2009
6,9 2,5 7,1 17,6 - 0,8
1,8 0,3 4,2 9,2 34,7 2,2
Verkoop nieuwe terreinen (in ha) Revitalisering bestaande terreinen (in ha)
Jaarverslag 2010
Agro/Food Energy Healthcare Materials Systems Generiek
Bedrijvencentra 2010
2009
12 31
61 128
Huurders en business centers
Totaal aantal huurders Aantal business centers Totaal beschikbare ruimte (in m2) Bezettingsgraad (in %)
2010
2009
195 12 39.500 69
202 12 39.500 79
5
Woord vooraf
Mission statement
De weg terug omhoog
NV Industriebank LIOF, de Limburgse ontwikkelings- en investeringsmaatschappij, helpt Limburg economisch vooruit. LIOF ondersteunt bedrijven op het gebied van innoveren, investeren en vestigen. Daarnaast schept LIOF voorwaarden voor ontwikkeling van perspectiefrijke sectoren en het vestigings klimaat, gericht op kansen voor het MKB en ruimte voor nieuwe bedrijvigheid. LIOF steunt ondernemingen pragmatisch, betrokken en proactief door zijn expertise te combineren met financiële daadkracht en een uitgebreid netwerk. Deze combinatie van diensten maakt LIOF slagvaardig en uniek.
Nieuwe economische perspectieven zouden zich openen in het afgelopen verslagjaar 2010. Althans, dat was mijn voorspelling aan het einde van crisisjaar 2009. Terugblikkend kunnen we inderdaad constateren dat in 2010 de economie de weg terug omhoog wist te vinden. Bedrijven uit onze portefeuille herstelden zich over het algemeen goed. Omzetten groeiden relatief flink. Deze trend bleek onderdeel van een landelijk en Noord-Europees fenomeen met Duitsland als krachtig trekpaard. Toch deinsde het bedrijfsleven nog terug voor offensieve groei-investeringen. Het herstel zoals het zich voordeed en de bereikte omzetgroei boezemden nog onvoldoende vertrouwen in. Tezelfdertijd bleef de financiering van investeringen lastig. De kredietverlening door de bancaire sector vroeg nog altijd meer risicoafdekking dan in voorgaande jaren.
Veel innovatie en investeringen Gelukkig werd er, overigens net als in het crisisjaar 2009, door Limburgse bedrijven nog volop geïnnoveerd: naar onze mening één van de beste manieren om een gezonde voedingsbodem te creëren voor groei. De programma’s en projecten die wij het bedrijfsleven aanboden, konden zich verheugen in een grote belangstelling. Zo groot dat de fondsen eind 2010 grotendeels uitgeput zijn geraakt. Wij pleiten ervoor dat er – ook met een overheid die transformeert van subsidieverlenende instantie naar investerende partner – ruimte blijft voor de subsidiëring van prille, risicovolle innovatietrajecten. Zonder deze extra stimulans zullen de voor innovatie essentiële uitwisseling en samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven stagneren. In dat vroege stadium bestaat er immers nog lang geen zekerheid over enig rendement. Het verslagjaar gaf ook een alleszins redelijk resultaat te zien op het gebied van buitenlandse investeringen. Limburg heeft en houdt een pakket aantrekkelijke vestigingsvoorwaarden voor een scala aan bedrijven. Nieuwe context De onlangs gepresenteerde activiteitenagenda Brainport 2020 en het topsectorenbeleid van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie plaatsen het regionaal economisch beleid van Zuidoost Nederland in een nieuwe context. Tevens heeft het Ministerie van EL&I te kennen gegeven dat het primaat voor regionaal economische ontwikkeling in de regio moet komen te liggen, in casu bij de Provincie Limburg. De komende maanden wordt duidelijk hoe de Provincie hier invulling aan gaat geven. Wij spreken de verwachting uit dat we als regionale ontwikkelingsmaatschappij onze rol als uitvoeringsorganisatie in de veranderende context met nog meer slagkracht kunnen vervullen.
6
Jaarverslag 2010
Positief resultaat Ook ons zesendertigste jaar sluiten wij af met een positief resultaat: € 203.123. Voor 2011 verwachten wij dat het economisch herstel doorzet. Dat gevoegd bij een helder en consistent regionaal perspectief, zijn onze verwachtingen voor Limburg en LIOF in 2011 positief. Thema ondernemerschap Het reilen en zeilen van onze Limburgse economie staat of valt met ondernemerschap. Ook het resultaat van onze activiteiten en het succes van onze ambities is afhankelijk van de kwaliteit van het ondernemerschap in onze regio. In dit jaarverslag willen we daarom het thema ondernemerschap nader belichten. We doen dat aan de hand van gesprekken met zes ondernemers waarmee LIOF intensief heeft opgetrokken. Zes ondernemers in verschillende stadia van ontwikkeling van hun bedrijf praten over hun visie, hun motivatie en hun plannen. Een verhaal over durven, uitdagen, specialiseren, excelleren en differentiëren. Ter lezing en ter inspiratie.
Jérôme Verhagen algemeen directeur
7
onderweg.
Om te beginnen Ben
– Om te beginnen zou het kunnen dat Ben Slager goud in handen heeft. Zelf doet hij daar luchtig over. Eerst zien, dan geloven – maar eerlijk gezegd geloven we ook zo wel dat we het zullen zien. Ben is een starter, maar een starter met een verleden. Hij maakte al eens een bedrijf groot. Twee eigenlijk. En deed ze van de hand. Want het was leuk toen het pionieren was, en het werd niet minder leuk toen het ondernemen werd, maar toen het ondernemen akelig op managen begon te lijken, leek de lol er wel een beetje af. Ben had het wel gezien.
Be n S lage r So l ar Exc el BV Ven ray Rel at i e L IOF Par t i c i p at i e: 8 % (s i n d s 2 0 1 1 ) Aanvraag i n n ovat i ep ro j ec t
Een starter met een verleden
8
Toen zag hij iets anders. Iets dat zijn aandacht ving en niet meer losliet. Een idee, en volgend op dat idee een berekening, een computersimulatie, een prototype, het begin van een product. Een hele trits patenten. En uiteindelijk een testrapport. Niet zomaar een testrapport trouwens, maar een testrapport opgesteld door het Institut für Energieforschung uit Jülich – op zijn vlak het beste onderzoeksinstituut ter wereld. Zij hielden het idee tegen het licht, keerden het binnenstebuiten, ontleedden het en stelden het op alle mogelijke manieren op de proef. En toen ze al die dingen gedaan hadden, stuurden ze hun bevindingen naar Ben Slager. Die sloeg ongeduldig de pagina’s om totdat zijn ogen vonden wat hij zocht. Hij glimlachte. Daar stond het. Hier had hij op gewacht. Het was allemaal heel erg veelbelovend.
Wim – Als Ben Slager een starter met een verleden is, dan is
Wim Noorman een arrivé met een toekomst. Hij weet zelf best dat hij het voor het geld niet meer hoeft te doen. Maar hij weet ook dat hij nog lang niet klaar is. Het mooiste moet nog komen. Wim is een man die zijn zaak op orde heeft. Een aluminiumzandgieterij in Venlo en één in Tsjechië. Totaal 280 man, waarvan een deel tewerk gesteld via een eigen uitzendbureau. Hij heeft ook een ingenieursbureau. En Eurotech Racing, een hobbybedrijf – één van zijn hobbybedrijven. Hij is zo’n man die in een jaar meer doet dan een ander in een carrière. Waar hij de energie en tijd vandaan haalt, is ook in zijn nabije omgeving een nog niet geheel opgelost raadsel.
Er is altijd wel een bocht waar je uit kunt vliegen, een afgrond waar je in kunt storten. Je kruipt omhoog en als je denkt dat je er bent, glijd je weer omlaag. Geeft allemaal niets, het hoort erbij. Als je maar leert van je fouten. En niet opgeeft. En je ogen open houdt, want nu je toch hier boven bent, kun je alvast kijken waar ie komen moet, die snelweg. Dat is fase twee: tien jaar investeren in strategische ontwikkeling. Je bedrijf als snelweg, omzoomd door vangrails, alles in goede banen. Met keurige op- en afritten om de processen te beheersen. Een gespecialiseerd bedrijf, een bedrijf dat meters maakt. Het is allemaal wat minder avontuurlijk, maar je zet een hoop meer om. En opeens merk je dat je geld overhoudt. En dat journalisten je een arrivé gaan noemen. Op je vijftigste! Terwijl je derde fase nog moet komen.
Roland
– Als Wim Noormans beeldspraak een beetje klopt, is voor Roland Haarbrink een snelweg nog lang niet in zicht. Opmerkelijk genoeg is een snelweg het eerste wat je ziet als je vanuit het raam van zijn bedrijf naar buiten kijkt. Of eigenlijk het tweede, want opvallender dan die snelweg is een zevenhonderd meter lange landingsbaan. Dit is TrafficPort Venlo, Limburgs jongste luchthaven, tevens verkeerseducatie- en bedrijvencomplex. Roland heeft die landingsbaan niet nodig. Hij is weliswaar aan een luchthaven gebonden vanwege zijn product, maar heeft genoeg aan een start- en landingsplatform van enkele vierkante meters. Plus een assemblagehal en wat kantoorruimte daaromheen. En een koffiezetapparaat. Van huis uit is hij landmeetkundig ingenieur, maar dan eentje die al snel het land verliet om het in kaart te kunnen brengen. Tien jaar lang vloog hij om foto’s en andersoortige opnamen van het aardoppervlak te maken. Maar hoe meer hij vloog, hoe meer hij ervan doordrongen raakte dat hij juist dát niet zou moeten doen. Want de opnames die hij maakte, konden even goed gemaakt worden vanuit onbemande luchtvaartuigen, tegen – even rekenen – zo’n tien procent van de kosten. Als daarvoor de juiste attributen zouden bestaan.
Hij onderneemt nu twintig jaar en deelt die keurig in. Fase één: tien jaar vol geploeter en gedoe. Je bedrijf als bergweg, met pieken en met dalen. Het gaat alle kanten op: omhoog, omlaag.
Jaarverslag 2010
9
onderweg.
Archi
– Als Wim Noormans beeldspraak een beetje klopt, heeft Archi Leenaers zijn snelweg juist in zicht. Via een management buy-in verwerft hij in 2001 met hulp van LIOF het Sittardse bedrijf Anatech, dat op dat moment een kleine vijftien jaar bestaat. Een heel technisch bedrijf, dat vooral spreekt Archi aan. Hij heeft zelf een technische achtergrond, studeerde fysica en kunststoftechnologie. Als ondernemer is hij autodidact maar niet onervaren. Hij heeft leiding gegeven. In Anatech ziet hij een bedrijf dat uitzonderlijk goed kan zijn maar het niet is. Hij geeft zichzelf tien jaar. Wat Archi koopt is een druk bedrijf. Het heeft geen echte problemen – misschien is dat wel een probleem. Er zijn geen opvallende geldlekken, geen serieus verliesgevende onderdelen. Eigenlijk verdient het bedrijf aan alles wat het doet wel wat. En het doet wat! In de kern is Anatech een instrumentmaker. Het bedrijf ontwikkelt meetinstrumenten en bouwt die ook. Maar het assembleert daarnaast ook in opdracht van derden en het verleent tegen betaling adviezen. Het handelt in instrumenten, ook van andere herkomst, en het vervoert ze. Er werken vijftien mensen.
Wim N oor m an Eu ro t e c h Group BV Ven lo Re lat ie LIO F Par t ic ipat ie : 4 1 % ( s i nd s 1 9 9 9 ) Dive r se in n ovati e p ro j e c te n
Een arrivé met een toekomst
Dat is wat Archi koopt: een technisch bedrijf en een hoop gedoe waar hij van af kan. Een bedrijf dat chronisch wordt afgeleid van wat het kan zijn: een instrumentmaker in de allerbeste Nederlandse traditie. Een traditie die ruim vierhonderd jaar geleden begon met de ontwikkeling van de microscoop en de telescoop, instrumenten waarmee Van Leeuwenhoek en Galilei zulke verbijsterende, alles veranderende waarnemingen zouden doen. In die traditie staan nu nog maar weinig bedrijven – ook niet het bedrijf dat Archi koopt, niet echt althans, nog niet.
Stephan en Stefan – Stephan Lesterhuis en
Stefan Hectors hebben, in termen van Wim Noorman, hun snelweg al gelegd. Net als Archi Leenaers zijn zij niet de oprichters van hun bedrijf. Daardoor is het dat ze de pioniersfase ingrijpend hebben kunnen verkorten. Zij kochten Kersten Revalidatietechniek in 2004 van de oprichter Ambrosius Kersten en maakten een vliegende start. Vergeet daarbij het eerste jaar. Het was moeilijk, ze voelden zich onwennig in dat vreemde pakhuis en het personeel wist ook nog niet wat het aan hen had. Maar ze werkten hard, zetten
10
Jaarverslag 2010
door en wonnen vertrouwen. Ze hadden hun snelweg direct al in het vizier. Ze wisten waarheen ze wilden en hoe ze wilden reizen. Vreemd was het. Ook toen al rezen de macrokosten van de zorg de pan uit, maar iedereen die een rolstoel of rollator nodig had, kreeg via het zorgkantoor een gloednieuw exemplaar. Het gebruikte materieel ging terug naar de zorgverzekeraar of bleef achter in het verpleeghuis. Zolders, kelders, hele loodsen stonden ermee vol. Prima spul als je het goed schoonmaakt en repareert, maar niemand die dat deed. De fabrikanten verkochten liever gloednieuw spul. Stephan en Stefan zagen de niche en ontwikkelden hun markt met overtuigend veel succes. Ze ontwikkelden er een apart bedrijf voor: Kersten Hergebruik.
Roland – Twee jaar lang werkte Roland Haarbrink bij het
European Space Agency in Noordwijk aan aardse toepassingen van ruimtevaartsensortechnologie. In die periode leerde hij Ed Koers kennen, een lucht- en ruimtevaartkundig ingenieur met een uitgesproken passie voor helikopters. Het was de ideale match: Rolands deskundigheid in optica, beeldbewerking en geodesie en de ontwerp- en constructietechnische expertise van Ed. En daar staan ze in de werkplaats in gevorderde staat van assemblage: de serienummers één, twee en drie. Eén heeft al vlieguren. Een volgend drietal is besteld. Het zijn machtig mooie machines. Je moet wel heel weinig van techniek houden om de schoonheid ervan niet te zien. Bijna drie meter lang, met een eigen gewicht van vijfenveertig kilo en het vermogen een zelfde gewicht met zich mee te nemen aan brandstof en apparatuur. Echte luchtwaardige machines. In het buitengebied mogen ze er (als eersten ter wereld) mee vliegen. Vanaf 2012 mag dat naar verwachting ook boven de bebouwde kom. Het eerste zestal helikopters is verkocht aan universiteiten, maar het is een kwestie van tijd voordat ook andere sectoren de mogelijkheden ervan zien. Je kunt er een pijplijn mee inspecteren, een vuurhaard mee in kaart brengen, een boef mee in de schijnwerpers zetten.
11
onderweg.
En dan Wim – En dan vernieuwen, constant vernieuwen. Problemen
vereenvoudigen, oplossingen zoeken en voor grenzen niet terugdeinzen. Als lonen in andere landen lager zijn en loonkosten belangrijk voor je zijn, dan open je een vestiging in zo’n ander land. De beste garantie voor werkgelegenheid in Nederland is immers een bedrijf dat bloeit. Wim Noorman, de arrivé met toekomst, is een praktisch ingesteld mens. Een voeler meer dan een denker, vindt hij zelf. Hij zit vol wisecracks en anekdotes, maar zijn belangrijkste filosofie is de filosofie van het handelen – in beide betekenissen van het woord. Hij dankt het succes aan zijn vermogen trends te zien, kansen te grijpen en dingen gedaan te krijgen. En aan het vermogen anderen aan zich te binden en deelgenoot te maken van zijn succes. Wie niet delen kan, kan niet vermenigvuldigen – zo vat hij de handelsleer samen. Een goede vakman op de werkvloer – wat maakt het uit of die Nederlands, Tsjechisch of Slowaaks spreekt –, goede leveranciers om onderdelen te maken en goede directeuren om zijn snelwegen voor hem te managen. Want graag verwijlt hijzelf nog wat langer op die berg.
Ben – Samen met zijn compagnons Bart Kranz en Ko Hermans – de jonge honden noemt hij ze – bouwt Ben Slager aan een proeffabriek. Het is de onvermijdelijke volgende fase, in search for proof of market.
Rola n d H a a r b r i nk Geo co pt er BV Ven lo Re lat ie LIO F Par t ic ipat ie : 1 5 % ( s i nd s 2 0 1 0 ) A anvraa g in n ovati e p roj e c t
Wil het rustig en gecontroleerd doen
12
Proof of principle hadden ze al: calculaties en simulaties bewezen de juistheid van hun idee. Proof of product bereikte hen vanuit Jülich: het onderzoeksrapport liet geen twijfel. Maar met bewezen principes en producten creëer je nog geen waarde. Zelfs het beste product moet een markt bereiken en veroveren – en dat gaat nooit vanzelf. Ook niet als de markt waarop je je richt de komende decennia zal exploderen, zoals verwacht wordt van de markt voor zonnecellen, de markt waarop SolarExcel zich richt, het bedrijf dat Ben en zijn compagnons oprichtten. De proeffabriek komt in Venray. Daar is niets noodzakelijks aan: deze fabriek had overal elders ook kunnen komen. Dat Limburg iets met zonnecellen heeft, deed voor Ben eigenlijk niet terzake. Maar dat Ben iets met zonnecellen heeft, deed voor Limburg wél terzake. Dat het Venray werd, heeft maar met één ding te maken:
Jaarverslag 2010
er was startkapitaal nodig. De investering waar SolarExcel voor stond was geen kleine. Dus schreef Ben de vier Nederlandse ontwikkelingsmaatschappijen aan. Eentje daarvan kwam ogenblikkelijk in beweging, en nam een provinciebestuur mee. Paste dit immers niet naadloos in hun versnellingsagenda, waarin zo’n grote plaats is ingeruimd voor zonne-energie? En hadden ze het niet zelf zo treffend in die versnellingsagenda verwoord? Een kans die jij niet grijpt grijpt een ander. Dat maakt een gemiste kans tot een verloren kans. Dit was een kans die LIOF en de provincie Limburg niet verloren wilden laten gaan.
Archi
– In 2010 presenteert Archi Leenaers tijdens een symposium een nieuw, in eigen huis ontwikkeld en geassembleerd meetinstrument. Diezelfde week legt een bedrijf uit New Castle, Delaware (USA), een researchproject van jaren stil. Het werkte aan de ontwikkeling van een apparaat dat vaste stof in zeer kleine fracties kan meten onder snelle temperatuurveranderingen tot tien graden per seconde. Dergelijke informatie is voor wetenschappers best interessant en het was dan ook een zinvol project totdat het zinloos werd. Het werd zinloos op het exacte moment dat Archi aan instrumentmakers uit de hele wereld uitlegde dat het door Anatech ontwikkelde instrument al diezelfde dingen ook kan meten, maar onder temperatuurveranderingen die nog eens duizend keer zo snel zijn. Dat was, in figuurlijke zin, geen gradueel verschil. Er was niets overbrugbaars aan. Onder zulke snelle temperatuurveranderingen hebben vaste stoffen de tijd niet om hun fysische structuur aan de veranderende omstandigheden aan te passen, juist daarom leveren deze metingen wetenschappers waanzinnig interessante informatie. De technologie is inmiddels gepatenteerd. Het is geen heel grote markt, maar het is een wereldmarkt en ze is van Anatech. In minder dan de tien jaar die hij nodig dacht te hebben, bouwde Archi een heel behoorlijke instrumentmaker met van alles er op en er aan om tot een hooggespecialiseerde niche-speler, een bedrijf dat twee dingen uitzonderlijk goed kan: state-of-the-art meetinstrumenten ontwerpen en ze assembleren. Al het anderewerd de deur gewezen, ook al werd er aan verdiend.
13
onderweg. A rch i Leen a er s A n at ec h BV S it t ard- Ge lee n
Nadien
Re lat ie LIO F Par t c ipat ie : 3 7 % (va n 2001 t o t 2 0 1 0 ) Dive r se in n ovat ie proj e c te n
Stefan en Stephan – De ontwikkeling van een
Jos
gespecialiseerd bedrijf gaf ook Stefan Hectors en Stephan Lesterhuis hun voorsprong. Ze ontwikkelden een logistieke keten gericht op het hergebruik van hulpmiddelen voor mensen met een beperking, met inbegrip van een rolstoelwasstraat, een volkomen nieuw concept. Focus bleek een toverspreuk.
– Nadien kan Jos Linssen er met smaak over vertellen, maar toen het hem overkwam was het allemaal bepaald niet leuk. Hij is van het stel de enige die het ondernemerschap niet zelf zocht. Zijn verhaal is een vertelling van crisissen: een crisis die de ondernemer vormde, een crisis die het bedrijf vormde en een crisis die het bedrijf hervormde.
Kersten Revalidatietechniek kon aan de buitenkant scoren omdat de binnenkant zo solide werd ontwikkeld. Stefan en Stephan waren vrienden, werden zakenpartners en hebben het ook werkelijk samen gedaan. Met een duidelijke scheiding van portefeuilles, dat wel. Stephan als commerciële man, het gezicht naar buiten. En Stefan die het intern allemaal regelde. Vanuit de simpele overweging dat je alleen verkoopsuccessen kunt boeken als je je zaak op orde hebt. En je kunt alleen je zaak op orde hebben als je verkoopsuccessen boekt.
Dat bedrijf werd door zijn vader Jac Linssen vlak na de oorlog opgericht. In de oorlog was veel stukgegaan, dus voor een scheepreparateur die van aanpakken hield lag er werk genoeg. Al snel werkten in Jacs jacht- en scheepsreparatiebedrijf zo’n vijftien man. Toen sloeg het noodlot toe. Jac werd ziek en kon de zaak onmogelijk voortzetten. Jos, de oudste zoon, had geen andere keus dan de leiding over te nemen. Van de ene op de andere dag werd hij verantwoordelijk voor het dagelijks brood van zestien gezinnen. Hij was toen 22.
In zeven jaar groeide hun bedrijf van twintig naar honderdvijftig mensen. Een kwart daarvan heeft afstand tot de arbeidsmarkt als gevolg van een of andere beperking. Het past in hun 3M-filosofie: zuinig op mensen, zuinig op middelen, zuinig op het milieu. Principes die ze niet zullen verloochenen, ook niet nu ze voor nieuwe uitdagingen komen te staan. Groei is een van die uitdagingen, want het pionieren is voorbij. Het is nu zaak door te zetten, te innoveren, de snelweg uit te bouwen.
Die ervaring heeft hem als ondernemer gevormd. Hij heeft er veel van geleerd. Dit in elk geval: gooi nooit een opvolger onvoorbereid in het diepe. Maar dit ook: gun je opvolger de kans de sprong op jonge leeftijd te kunnen maken. In teveel familiebedrijven gaat dit fout. Het is een bekend patroon: de eerste generatie sticht, de tweede generatie bouwt, de derde generatie sloopt. Maar dat ligt ook aan die tweede generatie, die te lang aan het pluche blijft kleven en de nieuwe lichting niet leert zwemmen. Jos wilde dat in elk geval beter doen.
Jos
– Een crisis in de familiesfeer maakte van Jos een ondernemer, een crisis in de economie maakte Linssen Yachts tot een echt bedrijf. Het is 1973, oliecrisis, de markt is krap. Met bijeen gesprokkeld onderhouds- en reparatiewerk houdt Jos zijn onderneming in de lucht. De nieuwbouw van jachten, sinds jaren een bescheiden bijverdienste, stagneert volkomen. Maar Jos ziet dat dat niet zo blijven zal en ruikt zijn kans. In de avonduren gunt hij zich geen rust. Achter zijn tekenplank schetst hij de lijnen van vier hypermoderne stalen motorjachten. Drie jaar later is de crisis voorbij en houdt hij ze ten doop. Wat er rest aan concurrentie zit met verouderde modellen. Jos heeft het begin van zijn snelweg. In de jaren die volgen ontwikkelt Linssen Yachts zich tot Europees marktleider in de productie van stalen motorjachten van acht tot vijftien meter.
Als ondernemer autodidact
14
Jaarverslag 2010
15
onderweg. St efa n Hec to r s ( re c ht s) en St eph a n Le st e r hu i s Ker st e n H o ldi ng BV Ro er mo n d Re lat ie LIO F Pa r t i c i p at i e : 2 7 % (sin ds 2003) Dive r se in n ovat ie proj e c te n
Dat was het bedrijf dat hij dacht over te dragen, tijdig en op een wijze die zijn navolgers minder zal beproeven dan hem toen hij het van zijn vader overnam. Hem overkwam het in een tijd van pionieren, maar de derde generatie Linssens neemt een bedrijf over dat al lang en breed een snelweg is.
Ben
– Eigenlijk is er niets onuitlegbaar ingewikkelds aan het product dat Ben Slager en zijn compagnons hun fortuin kan brengen. Geen moeilijke dingen met nanotechnologie of informatietechnologie. Meer een aan één kant geribbelde folie, met de dikte van anderhalve overheadsheet en aan de onderkant een plaklaag. Een soort doorzichtige sticker, maar dan een hele grote. Ben Slager plakt die folie op zonnepanelen. Of eigenlijk gaan zijn klanten dat doen. Daar hebben ze goeie redenen voor. Een zonnepaneel weerkaatst dertig procent van het invallend licht en dat is zonde. Met kostbare en nogal milieuonvriendelijke maatregelen kun je die weerkaatsing terugbrengen naar zo’n tien procent, maar al die maatregelen kun je ook achterwege laten als je deze folie gebruikt. Want door de structuur werkt de folie als een fuik. Licht dat eenmaal binnen is, kan nog maar via één kant weg: de goeie kant, de kant van de zonnecel. Dus eigenlijk maakt het niet meer uit hoeveel licht die cel weerkaatst. Het komt toch allemaal terug. De onderzoekers in Jülich raakten er opgewonden van. Deze folie kan namelijk niet alleen goedkoop in nieuwe zonnepanelen geïntegreerd worden en daar rendementsverbeteringen tot dertig procent realiseren, maar ook worden aangebracht op bestaande zonnepanelen, waar ook ter wereld. Een gigantische markt om zelf voor te produceren of om in licentie te geven, dat zal gaan blijken.
Zuinig op mensen, zuinig op middelen
Roland – In de ogen van Roland Haarbrink is zuinigheid
een deugd, en al helemaal voor een starter. Zuinig met geld, met je reputatie, met de kansen die je krijgt. Misschien is het daarom dat hij geen overspannen verwachtingen koestert. Hij wil het rustig en gecontroleerd doen, vertrekkend vanuit een solide basis. Een goed proces, een goed product en beide goed gedocumenteerd. Geen pretenties. Bij hoogvliegers denken wij aan ondernemers zoals hij – hijzelf beperkt de associatie vooralsnog tot zijn helikopters. En dat is goed. Hij heeft de tijd. Hij staat nog aan het begin.
Archi
– Ook Archi Leenaers staat aan het begin, maar het begin van een nieuwe fase. Eerst maak je jezelf onmisbaar, daarna maak je jezelf misbaar. Dat is waar hij nu voor staat: zijn voortrekkersrol terugleggen in de organisatie. In de hoop dat dat gaat zonder tussenlagen te moeten creëren, want waar hij zeer beslist tegen opziet, is managers aansturen in plaats van mensen. Hij ziet zichzelf ook niet als manager. Hij is ondernemer, iemand die een bedrijf creëert. Hij heeft de kwaliteiten die dat ambacht vergt: tomeloze energie en ambitie, de bereidheid telkens weer opnieuw te beginnen, nooit tevreden zijn zonder ooit teleurgesteld te raken. En een haast pathologische onbezorgdheid. Dat is wat hij naar eigen zeggen het beste kan: problemen en uitdagingen in kastjes leggen en weer tevoorschijn halen als hij de oplossing ziet. Of, als het zo lang niet wachten kan, een besluit nemen, welk besluit dan ook, omdat in dat geval elke oplossing beter is dan geen oplossing. Hij is een ondernemer zonder mission statement maar met overtuigend veel missie. Hij zoekt niches waar zijn bedrijf bestendig meerwaarde kan creëren, vanuit de opvatting dat als je je uitsluitend toelegt op dingen waar je werkelijk goed in bent, je niet alleen meer lol beleeft aan je vak maar er ook meer eer in legt – een opwaartse spiraal.
Stephan en Stefan – Wat volgt op zeven produc-
tieve jaren? Stefan en Stephan kijken elkaar aan en halen hun schouders op. Als het aan hen ligt nog eens zeven productieve jaren. Ze zeggen het niet om de voorzienigheid te tarten en het is zeker ook geen ijdeltuiterij. Het is gewoon wat ze verwachten. De zaak staat. Hun principes zijn ecologisch, sociaal en economisch houdbaar. De vergrijzing speelt hen in de kaart.
Jos – Het is juli 2008, de carrière van Jos Linssen als ondernemer loopt op zijn eind. Een carrière die zo onfortuinlijk begon met een crisis in de familiesfeer en die zo’n fortuinlijke wending kreeg tijdens de oliecrisis. Hij is nu zo’n beetje op het punt dat hij en zijn broers het bedrijf moeten gaan overdragen. Maar opnieuw staat de wereld aan de vooravond van een crisis.
16
Jaarverslag 2010
17
onderweg. J os Lin s s en Lin sse n Yac ht s BV Maa sbrac ht Re lat ie LIO F Par t ic ipat ie : 3 0 % (sin ds 1998) Dive r se in n ovat ie proj e c te n
Een bankencrisis ditmaal, en een financiële crisis. Ongekend veel belegd geld gaat verloren. Mensen verliezen hun baan, halen de broekriem aan. Geld dat er nog is wordt opgepot. Er breken duistere tijden aan voor de pleziervaartsector. Dus wat wil hij eigenlijk overdragen? Een bedrijf in crisis? Een bedrijf met zwaar weer voor de boeg? Crisis, moet hij gedacht hebben, is een woord dat ik ken en dat mij altijd goeie dingen bracht. Dus haalt hij een oud draaiboek uit de kast en roept zijn partners, managers en beoogde opvolgers bijeen. Ze zijn er snel uit. Er wordt diep gesneden in de kosten maar het ontwikkelbudget wordt verdubbeld.
als ondernemer achter de sporters, en opnieuw legt hij de lat bijzonder hoog. Een olympische medaille is zijn droom. Maar hij is een praktisch mens. Ook de hoogste berg beklim je stap voor stap. Niet die medaille is belangrijk, maar de wedstrijd morgen. Eerst die winnen, en als je hem verliest, is er na morgen weer een dag. Dus wat wordt zijn weg? Hij weet het werkelijk niet maar hij weet wel dit. Hij zal ook morgen voor zijn mensen kunnen zorgen. Hij zal ook morgen waarde weten te creëren. Hij is ondernemer. Dat zijn ze allemaal: ondernemers. De toekomst is aan hen.
Zo komt het dat vlak voordat hij zijn scepter overdraagt, Linssen Yachts zes nieuwe modellen introduceert. Of ze allemaal even succesvol zullen zijn als hun illustere voorgangers uit de jaren zeventig, zal de komende jaren blijken. Jos zal het van de zijlijn zien. De fout die andere familiebedrijven maken, willen hij en zijn broers de nieuwe lichting besparen. Daarom treden ze nu terug, op een leeftijd waarop je in Nederland nog lang geen AOW krijgt, na een lang proces van overdracht. LIOF, sinds 1998 mede-eigenaar van het bedrijf, zal als enige externe financier een belang houden in het bedrijf. Wat wacht Jos? Hij heeft een tekenplank gekocht en verheugt zich er nu al op om voor het eerst in vijfentwintig jaar weer zelf een jacht te gaan ontwerpen.
Wim – En Wim Noorman, de arrivé met een toekomst?
Twee wegen liggen achter hem: de bergweg en de snelweg. Als je hem vraagt welke weg vóór hem ligt, antwoordt hij dat hij het je zeggen zal zodra hij het weet.
Een vertelling van crisissen
18
Want wat komt er na een snelweg? Een racebaan? Maar ook die ligt achter hem. Tussen 1998 en 2007 nam hij deel aan autoraces. Hij heeft nog een loods vol staan met ongelooflijk stoere bolides, met op de carrosserieën de namen van de coureurs, die van hem er steevast tussen. Tussen sport en ondernemen heeft hij het verschil nooit echt gezien. In 2007 hing hij het racen aan de wilgen en ging zich toeleggen op de bobsleesport. Waarom ook niet. Zeezeilen had hij al gedaan, autoracen ook, dus waarom nu geen bob? Maar ditmaal zit hij er niet zelf in. Hij begeleidt de Nederlandse equipe
Jaarverslag 2010
19
onderweg. Car la I. Koen Pro fes s o r of Te chnolog y Management and Ent rep rene urship TiasNimbas Business School Ti l b u rg Unive rsity
Tot besluit Carla
– Tot besluit nog dit. Er is altijd een moraal aan een verhaal – meestal is dat het stuk dat je overslaat. Maar dit zijn zes verhalen. Zeven ondernemers: een starter, een starter met een verleden, een ondernemer op het punt van doorbreken, een ondernemersduo dat al is doorgebroken, een arrivé die nog niet klaar is en een arrivé die klaar is. Zeven verschillende karakters, met andere bedrijven, andere producten, op totaal andere markten actief. Ze kennen elkaar niet. Wat bindt hen?
sectoren niet bedrijven maar hele ecosystemen, zeg maar netwerken van bedrijven, elkaar beconcurreren. Bedrijven doen het dan zo goed als hun ecosysteem sterk is. Daarom is het zo belangrijk goede relaties aan te houden met leveranciers, klanten, overheden, financiers. Ben Slager beseft dat hij, als hij een markt wil creëren voor zijn veelbelovende product, een heel ecosysteem zal moeten beïnvloeden – dát proces op gang brengen, is het eigenlijke doel van zijn proeffabriek.
Een in het oog springende overeenkomst is dat het allemaal mannen zijn, toevallig. Ook zijn het grote persoonlijkheden, niet toevallig.
Naarmate een bedrijf groeit, zal het meer en meer concurrentie ondervinden. Natuurlijk waren de concurrenten er altijd al, maar ze lagen voorheen buiten het bereik van het bedrijf. Nu het territorium groeit, kom je ze tegen. Prijs wordt daardoor vanzelf een issue. Dus bouwt de ondernemer een gespecialiseerd bedrijf, een bedrijf dat, zoals Wim Noorman het verwoordde, meters maakt. Een bedrijf dat kostprijzen reduceert en duurzaam concurrentievoordeel verwerft. Zo’n bedrijf is in feite nooit klaar, al was het maar omdat de omgeving, de markt, altijd verandert. Dus moet ook de ondernemer vernieuwen. Welke nieuwe materialen en technieken komen beschikbaar? Welke concurrenten treden toe en uit?
Niet toevallig is ook Carla Irene Koen een grote persoonlijkheid, al is zij dan geen ondernemer. Ze had het trouwens zeer wel kunnen zijn, maar haar weg liep anders. Haar weg voerde haar naar de universiteit van Tilburg, waar zij hoogleraar Technology Management and Entrepreneurship werd en wetenschappelijk directeur van het European Institute for Business Innovation & Entrepreneurship (EIBIE). Er zijn weinig mensen die meer verstand van ondernemers en ondernemerschap hebben dan zij, en dus ligt het voor de hand haar te vragen wat deze ondernemers en hun ondernemingen bindt. Geen moraal, verzekert ze, lees gerust verder. Meer een patroon, een onderliggende logica in de ontwikkeling die ondernemers en hun ondernemingen nu eenmaal doormaken. Elk bedrijf gaat door opeenvolgende fasen en daarin zijn, alle verschillen daargelaten, wetmatigheden herkenbaar. Carla tekent een industriecurve en positioneert daarop de ondernemers. Elke naam een eigen punt op een gedeelde kromme. Dan legt ze de tekening weg.
Een grote persoonlijkheid niet toevallig
20
Twee dingen, zegt ze. Je bedrijf, heb je dat onder controle? En de omgeving waarin je bedrijf opereert, heb je die in beeld? Elke goede ondernemer heeft diep strategisch inzicht in de eigen onderneming én in de omgeving waarin die onderneming functioneert. Die twee gaan altijd samen. Ben Slager bouwt een proeffabriek niet alleen om een productielijn maar ook om een marktpotentieel te testen. Want hoe goed je product ook is, je zult er als ondernemer een markt voor moeten vinden of creëren, en dat is een wezenlijk, zo al niet het belangrijkste facet van het vak.
Lang kunnen ondernemer en onderneming samen optrekken. Ze zijn samen jong, delen hun eerste crisis, worden samen volwassen. Maar onvermijdelijk komt het moment dat de wegen scheiden. Want anders dan een ondernemer wordt een bedrijf nooit werkelijk een arrivé. Het is, zegt Carla, een van de meest uitdagende taken waar elke ondernemer tenslotte voor komt te staan. Zoals Archi Leenaers het zegt, eerst maak je jezelf onmisbaar, dan maak je jezelf misbaar. Pas als je bedrijf zonder jou verder kan, kun je als ondernemer zeggen: nu ben ik klaar. Zo ver is nu alleen Jos Linssen. Ondernemers. Ze schrijven aan hun verhaal, meer met daden dan met woorden. En ze zijn altijd onderweg. Maar waar ze zich ook bevinden en waarheen hun weg ook leidt, het is altijd een door henzelf aangelegde weg. Want dat is wat ondernemers zijn: reizigers over eigen weg. ■
Die markt, zegt ze, maakt deel uit van het ecosysteem van een bedrijf. Dat ecosysteem bestaat uit alle partijen die op een of andere wijze betrokken zijn of impact hebben op wat het bedrijf doet. Concurrenten maken er deel van uit, net als leveranciers, klanten en, vooral in sterk gereguleerde industrieën, de overheid. Je kunt rustig stellen dat in veel
Jaarverslag 2010
21
Verslag van de directie
Participaties
‘In 2010 was er consolidatie, maar niet bij starters.’ Ren é S t eu n s h o o fd Pa r t ic i p ati e s
Met € 9,7 mln uitgezet risicokapitaal bij 38 bedrijven kijkt LIOF terug op een redelijk tevredenstellend jaar. Minder dan het recordjaar 2009, maar in de pas met de jaren daarvoor. “Opvallend was het grote aantal nieuwe commitments. Hieronder waren veel starters waardoor de investering per bedrijf relatief laag bleef”, aldus René Steuns, sinds 1 juli 2010 hoofd afdeling Participaties bij LIOF. “Een echt startersjaar dus met veel initiatieven, ondernemend, vernieuwend en gedurfd. Wat duidelijk achterbleef waren de uitbreidingsinvesteringen, zowel in aantal als in omvang: met € 0,8 mln aanzienlijk geringer dan de € 2,8 mln in crisisjaar 2009. “Vooral ‘consolideren’ was het devies. De crisis doorstaan, maar nog even niet aan expansie denken, zo kenmerken wij de investeringsmarkt in 2010,” aldus Steuns. Veel starters Het jubileumproject LIOF Yeah! was beeldbepalend voor participatiejaar 2010. In samenwerking met onderwijsinstellingen en sponsoren, organiseerde LIOF een internet- en TV-competitie voor student-ondernemers. Van de 50 meedingende business cases werden tien jonge student-ondernemers uitverkoren voor een startersondersteuningspakket, elk ter waarde van € 35.000. Uiteindelijk mochten/konden tien winnaars een contract ondertekenen. “De kennismaking met deze jonge enthousiaste doelgroep was voor ons reden om voor de tweede helft van 2011 een soortgelijk project op te tuigen,” aldus Steuns. In 2010 werd het project Techstart succesvol afgerond. Het project voorzag in de eerste financiering van nog op te richten technologische ondernemingen. Via zaaileningen van maximaal € 30.000 konden ondernemers in spe voorbereidingen treffen voor het starten van hun bedrijf. Op de einddatum waren 50 commiteringen aangegaan. Daarmee was de doelstelling: 48 in vier jaar tijds, gehaald. Op basis van de inmiddels reeds terugbetaalde leningen, verwachten wij dit type financiering te kunnen voortzetten. De financiële middelen van € 1,5 mln zijn bijeengebracht door het Ministerie van EL&I via het Technopartner programma (€ 0,75 mln), de Provincie Limburg (€ 0,35 mln), Chemelot (€ 0,1 mln) en LIOF (€ 0,3 mln).
22
Durfkapitaal Private investeerders, zo signaleerde LIOF, verruimen hun markt. Bij gebrek aan grote en offensief gerichte uitbreidingsinvesteringen verleggen zij hun grenzen; op die manier komt ook het meer risicovolle segment binnen hun bereik - traditioneel het werkterrein van regionale ontwikkelingsmaatschappijen zoals LIOF. Steuns: “Wij verwachten overigens dat deze trend een tijdelijk fenomeen is. Zodra groei en uitbreiding bij het bedrijfsleven op stoom komen, zullen deze partijen dit risicovolle segment weer mijden. Anderzijds bleven de banken in de nasleep van de crisis terughoudend in hun kredietverlening en was net als in 2009, om deze op peil te houden, nog steeds de hefboomwerking van risicokapitaal nodig . Geld voor goede projecten In 2010 trad het Beheer Innovatiefonds Provincie Limburg BV toe tot de markt. Met als uitgangspunt innovatieondersteuning via revolverend risicokapitaal, hebben Provincie en LIOF in de loop van het jaar samen enkele interessante businesscases kunnen realiseren. Het MKB Innovatiefonds en LIOF vulden elkaar daarbij aan. Met name bij het bedrijf Solar Excel bleek hoe constructief en effectief deze samenwerking verloopt. Verwachting Steuns: ”Het grootste deel van het bedrijfsleven heeft getracht de crisis te overleven door het eigen vermogen aan te spreken, investeringen door te schuiven en kosten te optimaliseren. De banken voeren vooralsnog een terughoudend beleid en de subsidiërende overheid trekt zich steeds verder terug. Voor 2011 verwachten wij dan ook dat de markt van de uitbreidingsinvesteringen nog niet direct zal aantrekken. Tot medio maart was daar in ieder geval nog geen zicht op. Daarentegen zullen de starters en de jongere bedrijven veel van onze aandacht vragen, zowel in de werving als in het beheer ervan. ■ Meer informatie over deze rapportage treft u aan op www.liof.nl/jaarverslag2010. Zie de toelichting bij de inhoudsopgave op pagina 3 van dit jaarverslag
Plaats
Sector
Belang
Dutch Payment Group BV
Heerlen
Systems
24,00%
IAC Europe BV
Born
Systems
lening
Lins3en BV
Maasbracht
Systems
30,00%
Rimas BV
Beringe
Systems
25,00%
Anatech BV
ALF Holding BV
Solar Excel BV
Venray
Energy
7,94%
Decom BV
Esigma BV
Nieuwe commitments (€ 5,95 mln)
Desinvesteringen
Belang verkocht
Faillissement
aan aandeelhouders
Koefem Holding BV Uitbreiding commitments (€ 0,75 mln)
Linssen Holding BV
Inslijpcentrale Zuid Nederland BV
ISEA-Group BV
Isobionics BV
Geleen
Healthcare
17,98%
Lemmens Hijs-en Transporttechniek BV
Meerssen Papier BV
Meerssen
Systems
13,60%
M@x Interactive BV
Paydutch Holding
Heerlen
Systems
44,00%
Total Recycling Solutions (TRS) BV
PharmaCell BV
Maastricht
Healthcare
23,64%
Intram Holding BV
Samco Aircraft Maintenance BV
MAA
Systems
25,00%
Roling Systems BV
Top Hill Pack BV
Sittard
Systems
33,33%
Total Recycling Solutions BV
Heerlen
Materials
33,04%
Geocopter BV
Venlo
Systems
15,00%
Ictopus Group BV
Elsloo
Overige
20,83%
Indicium BV
Meerssen
Systems
29,00%
Naar ondernemingsfase
Inslijpcentrale Zuid Nederland BV
Ulestraten
Systems
25,00%
Starters
Management Resources Int’I BV
Maastricht
Overig
TelePsy BV
Maastricht
Healthcare
CVive
Maastricht
Systems
lening
Diamond Connection
Heerlen
Materials
lening
Naar sectoren
Dureco Invest
Maastricht
Energy
lening
Healthcare
Fashion Exposes Everyone
Sittard
Overige
lening
Systems
Festival Needs
Linne
Leisure
lening
Materials
Ishoplocal
Maastricht
Systems
lening
Energy
Night Balance
Delft ✱
Healthcare
lening
Greenport
Salusion
Delft ✱
Healthcare
lening
Leisure
Stichting Artidé
Epen
Healthcare
lening
Generiek
Zandbak VOF
Bemelen
Systems
lening
Samenstelling Participatieportfolio (aantallen)
Nieuwe Starters (€ 0,9 mln)
lening
Bestaand / expansie
17,10%
MBO/MBI/Opvolging
Admesy BV
Ittervoort
Systems
32,54%
EstrellaSat BV
Maastricht
Systems
29,96%
Magnamedics GmbH
Geleen
Healthcare
6,00%
Ventech Venlo BV
Venlo
Agro/Food
30,30%
Welloord Overhuizen BV
Bocholtz
Healthcare
25,00%
EstrellaSat BV
Maastricht
Systems
29,96%
Mubio Products BV
Maastricht
Healthcare
18,39%
■ 2009
65 63 34 35 5 7
20 19 47 50 3 4 2 1 7 6 1 1 24 24
Naar betrokkenheid LIOF
Uitbreidingen Starters (0,8 mln)
■ 2010
in jaren 26 27 18 26 22 18 19 15 7 8 4 5 8 6
0-2 3-4 5-6 7-8 9-10 11-12 > 12
Innovatielening (0,6 mln)
Nedermaas Ventures Nieuwe commitments (0,7 mln) Applied Biomedical Systems BV
Geleen
Healthcare
Cellmade BV
Maastricht
Healthcare
lening
E-Kompany Agro BV
Geleen
Agro/Food
21,00%
✱
30,00%
Bedrijf zal zich t.z.t. in Limburg vestigen
Jaarverslag 2010
23
Verslag van de directie
Ontwikkeling & Innovatie
‘Limburgse bedrijven investeren ook in 2010 nog volop in innovatie’. B er t de Wit h o o fd O nt w ik ke l i ng & I nnovati e
In 2010 heeft LIOF voor € 34,9 miljoen aan innovatieprojecten voor en met Limburgse bedrijven ontwikkeld. Ruim 90% van deze zogeheten innovatie-impuls valt binnen het provinciaal en nationaal beleid, gericht op de speerpunten: healthcare, hightech systems, chemie en materialen, energie en agro/food. De rest komt terecht in het overige innovatieve Limburgse bedrijfsleven. LIOF overtrof daarmee ruim de met zijn aandeelhouders afgesproken doelstelling. Gezien de economische crisis en de nasleep ervan moet dit worden bestempeld als boven verwachting. Bert de Wit, hoofd Ontwikkeling & Innovatie bij LIOF: “Limburgse MKB-bedrijven tonen volop de moed en visie om te blijven investeren in innovatie. De wil is aanwezig en houdt vooralsnog aan. De onophoudelijke aandacht voor innovatie alsmede het nu nog beschikbare aanjaagkapitaal werpen hun vruchten af”. Dit type investering legt de regio geen windeieren. De hierboven genoemde € 34,9 miljoen over 2010 genereren in totaal ruim 3.000 arbeidsjaren, waarvan zo’n 10% in R&D, 55% aansluitend in productie en bij toeleveranciers en tenslotte 35% in aanpalende dienstverlening. Naast deze kwantitatieve, zijn uiteraard ook de kwálitatieve resultaten veelzeggend: bedrijven krijgen nieuwe kansen met nieuwe producten in nieuwe markten. De Limburgse economie wordt kennisintensiever, innovatiever en competitiever. Uitgeput Innovatieprojecten voor Limburgse bedrijven werden ook in het verslagjaar gemiddeld voor zo’n 55% gefinancierd door de deelnemende ondernemers en voor zo’n 45% ondersteund met subsidies uit voornamelijk de programma’s Pieken in de Delta (o.a. het Ministerie van EL&I en de Provincie Limburg), OP Zuid (o.a. Europese Unie, Ministerie van EL&I en de Provincie Limburg), Interreg (o.a. Europese Unie, Ministerie van EL&I en de Provincie Limburg), alsook door LIOF zelf. Met name uit het programma OP Zuid zijn in de afgelopen jaren veel bedrijven met omvangrijke projecten ondersteund. Juist de aantrekkelijkste regelingen in dit programma zijn anno 2010 definitief uitgeput. Verder wordt ‘Pieken in de Delta’ in 2011 definitief gesloten en is ook het
grootste deel van de middelen uit het huidige Interreg-programma reeds toegewezen. Over een volgend Interreg-programma na 2013 bestaat nog geen enkele zekerheid. Buiten de campussen Met alle aandacht voor de Limburgse speerpunten, veelal gerelateerd aan de campussen, is LIOF bevreesd dat er voor de segmenten daarbuiten steeds minder aanjaagkapitaal beschikbaar is om de innovatiebereidheid van ondernemers een extra duwtje te geven. Terwijl voor een zeer belangrijk deel de motor van het Limburgse innovatieve industriële MKB búiten de campussen draait, is toch de aandacht letterlijk en figuurlijk het meest daarop gericht. De Wit: “Je kunt je wel concentreren op je sterktes en de geografische brandpunten daarvan. Dat is prima. Maar zolang je innovatiekracht voor een belangrijk deel ook buiten de campusgebieden ligt, vinden wij het verstandig ook dáár aan te jagen en te ondersteunen. Een campus heeft zijn omgeving hard nodig; geen top zonder basis.” Duwtje in de rug LIOF onderschrijft de tendens bij overheden om meer prioriteit te geven aan investeren dan aan subsidiëren. Niettemin bepleit LIOF een beperkte beschikbaarheid van subsidies. De Wit: “In de prilste fase van een innovatief project zijn de risico’s hoog en is er soms nog geen enkel zicht op terugverdienmogelijkheden. De ondernemer aarzelt dan vaak om de eerste stappen te zetten. Juist dan kan een subsidie het noodzakelijke extra duwtje in de rug geven waardoor de innovatie toch van start gaat en uiteindelijk tot stand komt.” ■ Meer informatie over deze rapportage treft u aan op www.liof.nl/jaarverslag2010. Zie de toelichting bij de inhoudsopgave op pagina 3 van dit jaarverslag
Ontwikkelde en goedgekeurde projecten
■ Systems
51%
€ 17,6 mln
■ Healthcare
20%
€
7,1 mln
■ Agro/Food (Greenport) 20%
€
6,9 mln
■ Energy
7%
€
2,5 mln
■ Generiek / overig
2%
€
0,8 mln
Thema / bedrijfsnaam
Plaats
Beschrijving
Technische Hochschule ✱
Aachen
Streetscooter; ontwikkeling van elektrisch aangedreven voertuigen en bijbehorend productieproces
Stichting Crossroads ✱
Tilburg
Crossroads; stimulering van grensoverschrijdende samenwerking tussen maakbedrijven en kennisinstellingen
Systems RWTH Rheinisch-Westfälische
door ontwikkelen en realiseren van kansrijke innovatieprojecten gericht op specifieke technologiegebieden
Gooren BV
Venray
Ontwikkelen van zelfverzorgende (stand alone) energievoorzieningen voor toeristische trekpleisters
Sotec Beheer BV ✱
Maastricht
Ontwikkelen en realiseren van innovatieve, continue deegbereidingsinstallatie
Océ Technologies BV ✱
Venlo
Ondersteunen van ontwikkeling van businessplan voor metal jetten
Adex BV ✱
Venlo
Ultralichte mobiliteitsproducten; ontwikkelen van magnesiumlegeringen voor ultralichte
mobiliteitsproducten en protheses
Dofra BV
Horst
Haalbaarheidsonderzoek naar ontwikkeling van innovatieve groenteverwerkende installaties
Linssen Yachts BV
Maasbracht
Onderzoek naar nieuwe rompvormen voor snelvarende jachten
Promas BV
Maasbree
Haalbaarheidsonderzoek naar nieuw beladingconcept t.b.v. van automatische metaalbewerkingcentra
Océ Technologies BV ✱
Venlo
Document Service Valley; ondersteunen van ontwikkeling van Open Innovatie Centrum Document
Healthcare (Life Sciences inclusief Biomaterialen) BioMedical Materials BV ✱
Geleen
PharmaCell BV ✱ Technocentrum Zuid Limburg ✱
House of Regenerative Medicine: haalbaarheidsonderzoek naar translationeel centrum voor regener atieve geneeskunde
Maastricht
Sittard
Multi-clientfabriek; markt- en productiecapaciteitstudie voor bedrijven op gebied van humane celproductie Linking Life Sciences; regio Zuidoost Nederland aantrekkelijk maken voor internationale kenniswerkers en ondernemers, en versterken van kennisinfrastructuur op gebied van Life Sciences.
Thrombinoscope ✱
Maastricht
Thrombograph; ontwikkelen van functietest voor trombose-haemostase
Medical Field Lab ✱
Maastricht
Blood Spot: ontwikkelen van alternatieve methode voor afname, transport, processing en meten van
Agro/Food (Greenport)
bloedmonsters
Deutsches Institut für Lebensmitteltechnik e.V. ✱
Quakenbrück (D)
Food Future; ontwikkelen grensoverschrijdende innovatieactiviteiten en -instrumenten voor MKB in
voedingsindustrie
Koninklijke DSM NV ✱
Heerlen
Mijn Vitaminen; ontwikkelen gepersonificeerd vitamineconcept ‘Mijn VitaBooster’
Ondernemend Limburg ✱
Roermond
BioTransitieHuis; mobiliseren, organiseren en begeleiden van innovatieve projecten m.b.t. agroraffinnage
en verwaarding van reststromen
Regio Venlo ✱
Venlo
Regio zonder Grenzen; mobiliseren grensoverschrijdende economische spin-off van Floriade 2012
Excellence Fish BV
Horst
Haalbaarheidstudie naar introductie van genetische programma’s bij pootviskweek
Antwerpen (B)
ECO2profit; grensoverschrijdende samenwerking m.b.t. vermindering van energieverbruik en
Energy POM Antwerpen ✱
CO2-uitstoot op bedrijventerreinen, incl. bijbehorende innovaties
Generiek 3dClip BV
Maastricht
Ontwikkelen baanbrekende digitale concepten t.b.v. bedrijfspresentaties
LIOF YEAH! ✱
Maastricht
Innovatiecheque als Innovatiecomponent van studentondernemerpitch LIOF YEAH!
✱
24
Services Valley rondom Océ
clusterproject of –programma met meerdere bedrijven of kennisinstellingen
Jaarverslag 2010
25
Verslag van de directie
Investeringsbevordering & Business Development
‘Limburg blijft goed scoren aan het investeringfront’.
J a cqu es M ik x h o o fd I nve s t e r i n g s b evo rd e r i n g & B u sin ess Deve l o p m e nt
Met ruim € 53 mln aan investeringen door dertien bedrijven die ook nog eens 470 arbeidsplaatsen aankondigden, gaf ook het post-crisisjaar 2010 een tevredenstellend resultaat te zien op het gebied van werving en ondersteuning van investeringen. “Nu we weer op het niveau van 2008 zitten, blijkt uitgerekend het crisisjaar 2009 een topjaar te zijn geweest,” aldus Jacques Mikx, hoofd afdeling Investeringsbevordering en Business Development. De lange doorlooptijd van investeringstrajecten speelt ons hierbij min of meer in de kaart. Daardoor kan in een crisisjaar nou net de definitieve besluitvorming over zo’n traject - dat al (veel) eerder begon - plaatsvinden. Voor 2011 verwachten wij als LIOF opnieuw goede cijfers: de eerste maanden stemmen ons zeer hoopvol.” Succesvolle afronding Ook het resultaat over 2010 was het gevolg van een aantal in het verleden aangevatte trajecten die juist nu tot een voor Limburg succesvolle afronding konden komen. Het gaat onder andere om tot de verbeelding sprekende nieuwe, en om omvangrijke uitbreidingsinvesteringen. Mikx: “Twee nieuwe bedrijven in zonne-energie, Solar Modules Nederland en Solar Excel, konden we ertoe bewegen zich in Limburg te vestigen: perspectiefvolle bedrijven in een groeiende markt. Daarnaast was het besluit van IAC Group om haar uitbreidingsinvestering te doen plaatsvinden in Born tekenend voor onze resultaten. Een omvangrijke maar complexe investering die met het laatste restje subsidie uit de regeling Besluit Subsidie Regionale Investeringsprojecten (BSRI) en een achtergestelde lening van LIOF over de streep kon worden getrokken. Ook bij de andere nieuwe investeringsprojecten speelde de beschikbaarheid van risicokapitaal een rol. Verankering Het stelselmatig bezoeken van circa vijftig buitenlandse bedrijven per jaar in het kader van het verankeringprogramma dat het ministerie van EL&I betaalt, begint haar vruchten af te werpen. Strategische gesprekken en analyse van door ondernemers ervaren belemmeringen voor verdere groei in de regio,
26
leveren niet alleen belangrijke informatie op, ze bieden ook kansen voor nieuwe ontwikkelingen (Business Development) bij die bedrijven. Behoud en uitbreiding van werkgelegenheid is een belangrijk doel van het verankeringprogramma. “In 2010 leverde het programma drie projecten op van in Limburg gevestigde buitenlandse bedrijven, die als gevolg van uitbreidingsinvesteringen de komende jaren circa 165 nieuwe banen opleveren” aldus Jacques Mikx. Compensatieopdrachten De jarenlange samenwerking van de ROM’s met het Ministerie van EL&I op het gebied van compensatieopdrachten, opdrachten uit het buitenland ter compensatie van door Nederland in het buitenland verstrekte militaire opdrachten, gaf in 2010 aan concrete resultaten een stijgende lijn te zien. LIOF bracht als partner van EL&I voor bijna 36 miljoen aan compensatie opdrachten onder bij zo’n 26 Limburgse bedrijven.
Naam
Herkomst
Vestingsplaats
Sector
Activiteit
Opmerking
Avantium
Nederland
Geleen
Materials chemistry
Productie
acquisitie
GotPrint Netherlands
Verenigde Staten
Maastricht
Graphics
Grafische industrie
acquisitie
Solar Excel
Nederland
Venray
Solar energy
Marketing & sales
acquisitie
Solar Modules Limburg
Nederland
Kerkrade
Solar energy
EHQ, productie, sales
acquisitie
Unico Logistics
Korea
Venlo
Logistics
Logistiek
acquisitie
ZIN Medical
Verenigde Staten
Maastricht
Life Sciences
Marketing & sales
acquisitie
Abbott
Verenigde Staten
Heerlen
Medical equipment
Europees Distributie Centrum
uitbreiding
Gaia Park
Nederland
Kerkrade
Leisure
Dierentuin
uitbreiding
Goodpack
Singapore
Hoensbroek
Logistics
EHQ, value added logistics
uitbreiding
IAC
Verenigde Staten
Born
Automotive
Productie
uitbreiding
Portion Pack Europe
Duitsland
Landgraaf
Food
Verpakking
uitbreiding
UPS
USA
Venlo
Logistics
Value added logistics
uitbreiding
Shin-Etsu Polymer Europe
Japan
Venlo
Materials chemistry
Marketing & sales
behoud
Aantal buitenlandse vestigingen in Limburg naar land van herkomst
160 140 120 100 80 60
147 105
89
40 20
Verenigde
Duitsland
42
37
31
Frankrijk
Japan
Scandinavië
Staten
Verwachting Mikx: “Voor 2011 verwachten wij gunstige uitkomsten, temeer daar het ernaar uitziet dat projecten waaraan wij inmiddels geruime tijd werken, in dat jaar waarschijnlijk tot definitieve besluitvorming voor Limburg zullen leiden. Hieruit moge blijken dat er ondanks de crisis in de eerste plaats toch nieuw aanbod van internationale investeringen is geweest, en dat in de tweede plaats Limburg in staat blijkt daarvan wederom zijn deel op te strijken. “Wij doelen hierbij vooral op investeringen in de value added logistics en in specialistische productie”, aldus Mikx. ■ Meer informatie over deze rapportage treft u aan op www.liof.nl/jaarverslag2010. Zie de toelichting bij de inhoudsopgave op pagina 3 van dit jaarverslag
46
Overig
Overig
wereld
Europa
Verdeling arbeidsplaatsen buitenlandse vestigingen in Limburg naar land van herkomst (Totaal ca. 49.000)
16.000 14.000 12.000 10.000 8.000 6.000
12.874 8.247
4.000 2.000
Verenigde Staten
Jaarverslag 2010
Duitsland
5.347
4.428
4.500
Japan
Frankrijk
Scandinavië
5.526
8.063
Overig
Overig
Wereld
Europa
27
Verslag van de directie
Bedrijventerreinen
‘Limburg zit kwantitatief goed in bedrijventerreinen. Nu concentreren op kwaliteit’ Ro b va n M i d d e n h o o fd B e dr ijve nte r re i ne n
Voortgang (her)ontwikkeling Bedrijventerreinen (in ha)
1.200 1.100 1.000 900 800 700 600 500 400 300
504
200
295
100
222
Van revitaliseren naar herstructureren “In het verleden hebben we wel veel energie gestoken in revitalisering,” aldus Van Midden, “dat wil zeggen: het opknappen van de openbare ruimte op bedrijventerreinen. Herstructurering gaat een stuk verder. Daar moeten we de bedrijven zelf bij betrekken teneinde hun kavels en vastgoed weer bij de tijd te brengen. Die gezamenlijke verantwoordelijkheid van publiek en privaat, daaraan appelleren we. Het zal onze bedrijventerreinen en dus ook de daar gevestigde bedrijven een moderne en wervende uitstraling geven. Inmiddels hebben we op het gebied van revitalisering onze doelstelling, die we samen met Rijk en Provincie hebben bepaald, gehaald: van de 22 terreinen in portefeuille zijn er 20 gerevitaliseerd. Méér dan 900 ha, waarvan ruim 600 in de periode 2007 tot 2010, aan bedrijventerreinen werd de afgelopen jaren mede met onze inzet gerevitaliseerd.” De doelstelling om in de periode 2007 tot 2010 ruim 800 ha te revitaliseren, werd niet gehaald als gevolg van het feit dat op een groot terrein de revitalisering niet op gang kwam. 31 ha kon in het verslagjaar worden geherstructureerd. In het verslagjaar verscheen ten tonele de Limburgse Herstructureringsmaatschappij voor Bedrijventerreinen BV (LHB), een vennootschap opgericht door de Provincie Limburg en LIOF om herstructurering werkelijk gestalte te geven. In het eerste bestaansjaar voegde de LHB meteen tien herstructurerings projecten aan de portfolio toe. Een van de vijf landelijke pilots
28
herstructurering werd succesvol afgerond en vormt de basis voor vier nieuwe businesscases. Hiermee ligt LHB op schema voor de herstructurering van 1.000 ha aan bedrijventerreinen in de komende jaren. Een ambitieuze maar noodzakelijke opgave. Nieuwe terreinen Ondanks de geïntensiveerde aandacht voor herstructurering bleef LIOF ook actief op de greenfields: projecten die we al meerdere jaren in de portfolio hebben. Als gevolg van terughoudendheid bij het bedrijfsleven om te investeren, viel de dynamiek er echter tegen. Op het logistiek terrein Holtum Noord in Born werden gronden overgedragen aan de gemeente ter uitbreiding van de barge terminal. Ook op het grootschalige glastuinbouwproject Californië gingen de activiteiten voor bouwrijp maken en de aanleg van een grootschalig en duurzaam energiesysteem door. Voor het grensoverschrijdend bedrijventerrein Avantis is veel belangstelling, met name voor de grenspercelen, maar dit leidde afgelopen jaar niet tot concrete vestigingen. Het terrein Industriepark Swentibold bleef gereserveerd voor de automotive. Uiteindelijk kon LIOF 295 ha uitgeven of overdragen. In de periode 2007 tot 2010 was dat 250 ha waarvan 12 ha in 2010. De doelstelling van ruim 400 ha werd, mede als gevolg van het door de economische crisis wegvallen van de vraag, niet gehaald. Vooruitblik Van Midden: “We denken dat de economie zich de komende jaren verder zal herstellen maar dat de uitgifte van in ontwikkeling zijnde terreinen – ten gevolge van een uitgestelde behoefte van een groot gedeelte van het bedrijfsleven - daarmee geen gelijke tred houdt. Alleen value added logistics en watergebonden bedrijvigheid vertonen momenteel groei. Op middellange termijn zullen economische groei en uitgifte weer met elkaar in de pas lopen. Tot die tijd blijft de exploitatie van bedrijventerreinen onder druk staan.” De aanpak van LHB en de toenemende aandacht en bereidheid van vastgoedpartijen en overheid om te investeren op bestaande, verouderde terreinen bieden een solide basis voor een succesvolle herstructurering. ■ Meer informatie over deze rapportage treft u aan op www.liof.nl/jaarverslag2010. Zie de toelichting bij de inhoudsopgave op pagina 3 van dit jaarverslag
283
295
61
45 2006
“Als je de voorradige ruimte op regionale bedrijventerreinen in Limburg beziet, dan durf ik de stelling aan dat Limburg de komende twintig jaar goed zit. Ik ga er daarbij van uit dat het huidige tempo van uitgifte op middellange termijn wel weer zal gaan groeien, maar ook dan ligt de horizon twee decennia verder.” Aan het woord is Rob van Midden, hoofd Bedrijventerreinen bij LIOF. “Dat is zeker niet slecht. Integendeel. Met het ontwikkelen van nieuwe bedrijventerreinen zijn vanaf het eerste initiatief al gauw perioden van 10 jaar of langer gemoeid. Bedrijventerreinen in voorraad hebben is dus noodzakelijk om nieuwe bedrijfsvestigingen snel en effectief te kunnen faciliteren. Daarnaast geeft het ons de ruimte onze aandacht te verleggen naar de herstructurering van bestaande terreinen, de brownfields. Die is lange tijd achtergebleven waardoor we nu voor een inhaalslag staan.”
911
880
752
2007
2008
2009
2010
■ bestaande terreinen - bruto hectare geherstructureerd (cumulatief) ■ nieuwe terreinen - netto hectare uitgegeven (cumulatief)
Greenfields
Omvang [ha]
omschrijving
plaats
Rol LIOF
Avantis
100 ha
European science en businesspark
Heerlen/Aken
aandeelhouder
Businesspark Maastricht Aachen
88 ha
luchthavengerelateerd, transport en distributie,
Beek/Meerssen
eigenaar van een aantal
Airport (Aviation Valley)
modern gemengd
gronden in het plangebied
Industriepark Swentibold (IPS)
automotive
ontwikkelaar,
55 ha
Sittard-Geleen
inclusief Yard
eigenaar gronden
Holtum Noord
aandeelhouder
65 ha
transport en distributie, modern gemengd
Sittard-Geleen
GEM Holtum Noord II en
GEM Holtum Noord III
Californië
225 ha
projectvestiging glastuinbouw
aandeelhouder
Brownfields
Omvang [ha]
plaats
Rol LHB
Wolfskoul
19 ha
Susteren
Procesmanager
Bergerweg e.a.
55 ha
Sittard
Procesmanager
Kerensheide
20 ha
Stein
Procesmanager
©-mill (pilot verzakelijking)
15 ha
Heerlen
Procesmanager
Meerstraat
11 ha
Meerssen
Procesmanager
Opstellen herstructureringsagenda -
Midden-Limburg
Adviseur
Uitwerking masterplannen
Parkstad
Procesmanager
-
Horst aan de Maas
(pilot herstructurering) Voor meer informatie over onze brownfield projecten verwijzen wij naar www.lhb.nu.
Jaarverslag 2010
29
Verslag van de directie
LIOF Business Centers
‘Nieuwe panden, nieuwe kansen, nieuwe bedrijven’.
Bedrijven per branche huurderbestand per 01-01-2011
Zakelijke dienstverlening
45,9%
Handel
21,1%
Technische dienstverlening
11,9%
Life Sciences
4,6%
High Tech Systems
4,6%
Productie
3,6%
Onderwijs
2,1%
Toerisme
2,1% 0%
A nto i n e P l at e n direc t eu r LIO F B e d r i j ve nc e ntra BV
10%
20%
30%
40%
50%
Aantal bedrijven in huurderbestand per 01-01-2011 per categorie aantal werknemers
“Waar we in het vorige jaarverslag konden melden dat Business Center Borrekuil in het daaraan voorafgaande jaar was opgeleverd in Sittard-Geleen, kunnen we nu weer even verheugd een nieuw businesscenter tegemoet zien: Roerpoort in Roermond”. Aan het woord is Antoine Platen, directeur van LIOF Business Centers (LBC), dochteronderneming van NV Industriebank LIOF. “Roerpoort is ons eerste businesscenter in de omgeving van Roermond. Het was de witte vlek op ons provinciekaartje. Dat dat nu dan wordt gevuld maakt het extra interessant. Samen met Particon BV, een dochterbedrijf van stichting De Weijerhorst, hebben we het besluit tot ontwikkeling genomen. Eind 2011 wordt Roerpoort opgeleverd. Nu al is er ingetekend op 40% van de beschikbare ruimte. De ideale ligging aan de oprit naar de A73 helpt daar natuurlijk bij. Nieuwe ruimtes bieden nieuwe kansen aan nieuwe bedrijven, ziedaar onze missie ten voeten uit”, aldus Platen. Business Center Plus-concept De afgelopen jaren heeft LBC in het kader van het Business Center Plus-concept de vernieuwing van zijn panden ter hand genomen. Daarbij is gekozen voor professionele basisvoorzieningen met een uitgebreid pakket aan faciliteiten en met diensten die ondernemers verder kunnen helpen. Platen: “Met Borrekuil en Roerpoort hebben we straks twee state-of-the-art duurzame bedrijvencentra, beide beeldbepalend voor de toekomst en passend voor ons Plus-concept.” In 2010 heeft LBC gekoppeld aan het Plus-concept het LIOF Business Centers B2B-netwerk in het leven geroepen. Inmiddels telt dit netwerk 210 leden, veelal huurders en toeleveranciers, en dat aantal neemt gestaag toe. Het netwerk organiseerde drie drukbezochte bijeenkomsten in Business Center Borrekuil. Beweeglijk en bewerkelijk Over heel Limburg beheert LBC twaalf business centers waarvan acht in eigendom; deze laatste worden volledig voor eigen rekening en risico geëxploiteerd. Op dit moment verzorgt LBC voor 195 bedrijven de huisvesting. De bezettingsgraad is lager uitgekomen dan een jaar geleden. Platen: “Wat we zien is dat relatief veel huurders van hallen zijn doorgegroeid en extern
30
ruimere huisvesting hebben opgezocht. De groei bij de verhuur van kantoorruimte houdt daarmee geen gelijke tred. Onze business blijft een beweeglijk en daarmee bewerkelijk geheel. In totaal hebben we vorig jaar 43 nieuwe huurcontracten afgesloten en zijn er 47 contracten vervallen. Ook in de gemiddelde huurtijd zie je die beweeglijkheid terug: 3,36 jaar.” Seats2Meet Het is verheugend te zien dat de interesse voor Borrekuil sinds eind 2010 toeneemt. Het is een relatief groot pand op een bedrijventerrein dat momenteel wordt herontwikkeld. “Hier lanceren we ook onze nieuwe formule Seats2Meet; in feite het huren van een werkplek. Dit sluit goed aan bij onze missie van kleinschalige en flexibele werkruimte. Voor onze doelgroep kan dit een passende en professionele propositie zijn,” aldus Platen. Groei Uit de jaarlijkse enquête onder LBC-huurders klinkt overwegend optimisme op. Uit de 51 reacties kwam naar voren dat het aantal arbeidsplaatsen in 2010 bij hen is gestegen met 7,5% en dat dit naar verwachting dit jaar nog eens zal toenemen met 18,6%. Verder geeft 61% van de respondenten aan dat de omzet in 2010 is gegroeid en 31% dat de omzet gelijk is gebleven. Voor 2011 verwacht 71% van de respondenten een groei in de omzet. Positieve trend zichtbaar “Onze huurders doen het dus goed,” aldus Platen. “En dat strookt dan ook met onze maatschappelijke doelstelling. Ervan uitgaande dat de economie weer aantrekt en het aantal starters niet afneemt, verwachten wij voor 2011 en daarna een bescheiden maar gestage toename van de bezettingsgraad, vooral in de kantoorunits. Wat de hallen betreft rekenen we op stabilisatie. Per saldo is er echter een positieve trend zichtbaar, en dat komt weer onze financiële huishouding ten goede.” ■
■ 1-5
werknemers
82%
■ 6-10 werknemers
11%
■ > 10 werknemers
7%
Gemiddelde bezetting LIOF business centers
80% 78% 76% 74% 72% 79
70% 68% 66%
73 70
... 2006
2007
2008
2009
2010
Aantal m2 nieuw verhuurd en vervallen 2010
8.000 7.000 5.000 4.000 6.100
3.000 2.000
4.000 1.900 2.900
1.000
Meer informatie over deze rapportage treft u aan op www.liof.nl/jaarverslag2010. Zie de toelichting bij de inhoudsopgave op pagina 3 van dit jaarverslag
69
68
64%
2.100
3.200
■ nieuw verhuurd totaal
Jaarverslag 2010
bedrijfshallen
kantoren
■ vervallen
31
Bericht van de Raad van Commissarissen
Jaarrekening 2010
Er waren zes reguliere vergaderingen. Een maal was er een extra vergadering en eenmaal vond de besluitvorming schriftelijk plaats. De Raad vergaderde in aanwezigheid van de directie en conform de code Corporate Governance eenmaal zonder de directie over zijn eigen functioneren. Verder voerde de voorzitter regelmatig overleg met de directie. In haar vergaderingen heeft de Raad diverse participatievoorstellen, innovatie - en ontwikkelingsprojecten en organisatorische onderwerpen besproken en beoordeeld. De aankondiging van de regering dat het regionaal economisch beleid van de rijksoverheid wordt geschrapt en gedecentraliseerd en dat de regionale ontwikkelingsmaatschappijen (waaronder LIOF) worden betrokken bij de verdere vormgeving van regionale economieën, was een belangrijk onderwerp van gesprek dat mogelijk in 2011 zijn beslag gaat krijgen. Op 31 maart 2010 besloten de aandeelhouders om de heer Litjens per 22 april 2010 te benoemen als voorzitter van de Raad van Commissarissen in opvolging van de heer dr. J.V.H. Pennings. Op voordracht van de ministers van Financiën en Economische Zaken, Landbouw en Innovatie werden op 24 december mevrouw Berkers respectievelijk mevrouw Van Boxtel per 1 januari 2011 benoemd als lid van de Raad van Commissarissen van de vennootschap. Met de benoeming van deze nieuwe commissarissen werden de twee vacatures ingevuld die waren ontstaan door het vertrek van de heren Van Oijen en Rutten. Sinds aanvang 2011 is daarmee de bezetting van de Raad weer op volle sterkte.
32
34
Geconsolideerde resultatenrekening over 2010
35
Overige gegevens
36
De volledige Jaarrekening 2010 treft u aan op: www.liof.nl/jaarverslag2010 Zie de toelichting bij de inhoudsopgave op pagina 3 van dit jaarverslag.
B oy L i t j e n s vo o r z it t e r Ra a d va n Com m i s s a r i s s e n
De directie heeft het jaarverslag en de jaarrekening opgesteld over het boekjaar 2010, dat werd afgesloten op 31 december 2010. De Raad van Commissarissen heeft kennis genomen van het accountantsverslag betreffende de jaarrekening. De controleverklaring betreffende de jaarrekening 2010 is opgenomen op pagina 36. De jaarrekening werd door ons goedgekeurd.
Geconsolideerde balans per 31 december 2010
De rapportage over naleving en handhaving van De Nederlandse corporate governance code, Beginselen van deugdelijk ondernemingsbestuur en best practice bepalingen (commissie Frijns), wordt onder een apart agendapunt ter bespreking voorgelegd aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Evenals verleden jaar is in een aparte paragraaf gerapporteerd over maatschappelijke verantwoord ondernemen. Conform het verzoek van de minister van Financiën zijn hierbij voor zover mogelijk de richtlijnen van het Global Reporting Initiative gevolgd. Over 2010 hebben de activiteiten van LIOF geleid tot een geconsolideerd positief resultaat van € 203.123. Wij stellen voor het resultaat toe te voegen aan de reserves. 2010 was voor een deel van het Limburgse bedrijfsleven een economisch moeilijk jaar. Juist onder deze omstandigheden is de rol van LIOF cruciaal. LIOF heeft haar verantwoordelijkheid genomen met de juiste balans in de belangen van de verschillende stakeholders. Wij kijken dan ook met gepaste tevredenheid terug op het verslagjaar en spreken onze waardering uit voor de inspanningen van de directie en de medewerkers en de daarmee bereikte resultaten. Wij stellen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor de jaarrekening 2010 vast te stellen. Maastricht, 30 maart 2011
Boy Litjens voorzitter Raad van Commissarissen
Jaarverslag 2010
33
Geconsolideerde balans per 31 december 2010 (bedragen in €)
2010
Geconsolideerde resultatenrekening over 2010 2009
(bedragen in €)
Activa
Financieringsbedrijf
Vaste activa Materiële vaste activa Terreinen Bedrijfsgebouwen Andere vaste bedrijfsmiddelen
2.605.926 15.337.694 444.949 18.388.569
2.605.926 15.611.482 517.643 18.735.051
Financiële vaste activa Participaties Deelnemingen Financieringen van onroerend goed Overige vorderingen
39.725.447 3.190.642 10.142.292 26.194.271 79.252.652
38.351.500 3.129.642 10.091.416 26.339.609 77.912.167
Opbrengsten Rente leningen u/g en deposito’s Ontvangen dividenden Opbrengsten commissariaten Resultaat verkoop participaties Huuropbrengsten Ministerie van EL&I Provincie Limburg Doorberekende personeelskosten Overige opbrengsten
Vlottende activa Voorraden Gronden voor ontwikkeling van bedrijventerreinen
Vorderingen Overige vorderingen en overlopende activa Liquide middelen Totaal activa
9.010.015
9.491.621
8.019.056
10.740.544
47.921.740
48.992.492
162.592.032
165.871.875
2010
2009
2.552.589 1.216.321 58.785 4.950.473 2.803.683 190.432 190.432 444.128 61.000 12.467.843
3.935.797 866.117 68.666 4.869.610 2.860.705 197.159 197.158 715.657 24.642 13.735.511
Kosten Personeelskosten 2.731.412 Afschrijvingskosten vaste activa 707.452 Overige apparaatskosten 2.854.391 6.293.255 Saldo van de mutaties op de voorziening financiële vaste activa 4.234.736 Overige kosten financieringsbedrijf 523.894 4.758.630
Resultaat Financieringsbedrijf
2.524.661 682.577 2.867.849 6.075.087
5.432.946 835.957 6.268.903
1.415.958
1.391.521
Opbrengsten/Bijdragen Ministerie van EL&I 1.180.568 Provincie Limburg 1.180.568 Doorberekende personeelskosten 381.822 2.742.958
1.191.842 1.191.842 684.945 3.068.629
Ontwikkelingsbedrijf Passiva Groepsvermogen Eigen vermogen Aandeel derden in geconsolideerde maatschappijen Voorzieningen Overige
100.587.716 268.303 100.856.019
100.384.594 286.509 100.671.103
1.803.660
1.580.195
Langlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan aandeelhouders Overige schulden en overlopende passiva
10.372.666 27.538.733 470.768 38.382.167
10.678.000 27.651.233 495.791 38.825.024
Kortlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan aandeelhouders Crediteuren Belastingen en sociale premies Overige schulden en overlopende passiva
165.333 - 738.107 653.322 19.993.424 21.550.186
165.333 74.647 1.442.138 643.753 22.469.682 24.795.553
Totaal passiva
162.592.032
165.871.875
34
Kosten Personeelskosten 2.524.693 Afschrijvingskosten vaste activa 86.223 Overige apparaatskosten 1.363.406 3.974.322
2.628.701 105.185 1.334.074 4.067.960
Resultaat Ontwikkelingsbedrijf Aandeel derden
-1.231.364
-999.331
18.529
17.386
Resultaat
203.123
409.576
Jaarverslag 2010
35
Overige gegevens Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: NV Industriebank LIOF Bijgesloten samengevatte jaarrekening, bestaande uit de geconsolideerde balans per 31 december 2010 en de geconsolideerde winst-en-verliesrekening over 2010, zijn ontleend aan de gecontroleerde jaarrekening van NV Industriebank LIOF per 31 december 2010. Wij hebben een goedkeurend oordeel verstrekt bij die jaarrekening in onze controleverklaring van 11 april 2011. Desbetreffende jaarrekening en deze samenvatting daarvan, bevatten geen weergave van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden sinds de datum van onze controleverklaring van 11 april 2011.
Bijlagen Overzicht Participaties
38
Profielschets Leden RvC
44
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
45
Corporate governance
45
De samengevatte jaarrekening bevat niet alle toelichtingen die zijn vereist op basis van titel 9 van BW 2. Het kennisnemen van de samengevatte jaarrekening kan derhalve niet in de plaats treden van het kennisnemen van de gecontroleerde jaarrekening van NV Industriebank LIOF
Risicomanagement
46
LIOF vertegenwoordigingen/lidmaatschappen
47
English Summary
48
Verantwoordelijkheid van de directie De directie is verantwoordelijk voor het opstellen van een samenvatting van de gecontroleerde jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals beschreven in de toelichting op de geconsolideerde balans en de geconsolideerde winst en verliesrekening zoals opgenomen in de jaarrekening 2010.
Missie, kerntaken en organisatiestructuur
52
Overzicht begrippen en afkortingen
53
Organogram
54
Colofon
56
Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de samengevatte jaarrekening op basis van onze werkzaamheden, uitgevoerd in overeenstemming met Nederlands Recht, waaronder de Nederlandse Standaard 810, “Opdrachten om te rapporteren betreffende samengevatte financiële overzichten”. Oordeel Naar ons oordeel is de geconsolideerde balans per 31 december 2010 en de geconsolideerde winst-en-verliesrekening over 2010 in alle van materieel belang zijnde aspecten consistent met de gecontroleerde jaarrekening van NV Industriebank LIOF per 31 december 2010 en in overeenstemming met de grondslagen zoals beschreven in de toelichting op de geconsolideerde balans en de geconsolideerde winst en verliesrekening zoals opgenomen in de jaarrekening 2010.
Maastricht, 11 april 2010 w.g. J.M. Heijster RA
36
Jaarverslag 2010
37
Bijlage
Overzicht Participaties
Overzicht Participaties
Toys
38
Crucell NV (Berna Biotech) ontwikkeling vaccin Leiden - medewerkers: 0 LIOF belang: beursnotering
Excellence Fish BV kweek en distributie consumptievis Horst a/d Maas - medewerkers: 3 LIOF belang: 30,00%
CVive (LIOF YEAH 2010) online werving en selectie tool Maastricht - medewerkers: 1 LIOF belang: lening
FABPulous BV ontwikkeling diagnostische tests Maastricht - medewerkers: 3 LIOF belang: 18,90%
Applied Biomedical Systems BV (ABS) ontwikkeling medische instrumenten Maastricht - medewerkers: 6 belang Nedermaas: 30,00%
BiomedBooster BV kennisvalorisatie Maastricht - medewerkers: 8 LIOF belang: 48,00%
Dacolt BV (Renuda Northern Europe BV) software tools voor verbrandingsmotoren Maastricht - medewerkers: 2 LIOF belang: 28,00%
Farmer House Products BV fabricage van kaas en kaasspecialiteiten Asten - medewerkers: 10 LIOF belang: 30,00%
Actum Projects BV engineering speciale projecten Roermond - medewerkers: 1 LIOF belang: 35,00%
Biometrisch Centrum BV biomedische technologie Gulpen - medewerkers: 7 LIOF belang: 20,00%
De Parel BV particuliere extramurale thuiszorgorganisatie Roermond - medewerkers: 1 LIOF belang: 15,38%
FEE (LIOF YEAH 2010) ontwerp en concept store Sittard-Geleen - medewerkers: 1 LIOF belang: lening
Admesy BV ontwikkelen produceren colorimeter Ittervoort - medewerkers: 7 LIOF belang: 42,71%
BioPartner Center Maastricht BV incubator life sciences Maastricht - medewerkers: 3 LIOF belang: 30,00%
Diamond Connection (LIOF YEAH 2010) recycling-managementtool bouwmaterialen Heerlen - medewerkers: 2 LIOF belang: lening
Festival Needs (LIOF YEAH 2010) leveren van festival benodigdheden Linne - medewerkers: 3 LIOF belang: lening
Adviesbureau Koolen BV bedrijfskundig adviesbureau Venray - medewerkers: 2 LIOF belang: 35,00%
Brainmarker BV diagnose tools voor hersenaandoeningen Gulpen - medewerkers: 4 LIOF belang: 18,94%
Dureco Investments (LIOF YEAH 2010) waterbesparende perlator Maastrichtmedewerkers: 1 LIOF belang: lening
Fortimedix Holding BV medische apparatuur en implantaten Nuth - medewerkers: 85 LIOF belang: 13,63%
Agmi Group BV visuele informatiesystemen Tegelen - medewerkers: 72 LIOF belang: lening
Cadac Group BV tekenkamerautomatisering en ICT Heerlen - medewerkers: 175 LIOF belang: 25,00%
Dutch Payment Group BV online transactiefaciliteiten Heerlen - medewerkers: 8 LIOF belang: 24,00%
Freezitt Holding BV verduurzaming ingrediënten levensmiddelen Ittervoort - medewerkers: 35 LIOF belang: lening
Anthonie Koolen Glazeniers BV restauratie-atelier glas-in-lood ramen Molenhoek - medewerkers: 14 LIOF belang: 30,00%
CellMade Nederland BV humane cel biologie services Sittard-Geleen - medewerkers: 2 belang Nedermaas: lening
E-Kompany Agro BV ontwikkeling, productie gecoate meststoffen Sittard-Geleen - medewerkers: 2 belang Nedermaas: 21,00%
Frissen Holding BV machines, gereedschappen tuin en park Valkenburg a/d Geul - medewerkers: 70 LIOF belang: 30,00%
B&R (Brands & De Ras) Holding Maastricht BV software en producten gezondheidszorg Maastricht - medewerkers: 2 LIOF belang: 25,00%
Centipedes Beheer BV ontwikkeling vastgoed Heerlen - medewerkers: 0 LIOF belang: 50,00%
Elektor International Media BV specialistische uitgeverij Echt-Susteren - medewerkers: 55 LIOF belang: 25,00%
Fromatech Ingredients BV aroma-, geur- en smaakstoffen Sittard-Geleen - medewerkers: 40 LIOF belang: lening
Bakeplus Holding BV groothandel in bakkerijgrondstoffen Venlo - medewerkers: 49 LIOF belang: 25,00%
Centipedes CV ontwikkeling vastgoed Heerlen - medewerkers: 0 LIOF belang: 49,50%
EstrellaSat BV satelliet monitoring voor mijnbouwvoertuigen Maastricht - medewerkers: 5 LIOF belang: 40,62%
Gaiapark BV dierentuin Kerkrade - medewerkers: 45 LIOF belang: 18,77%
Bedrijventerrein MAA Oost BV ontwikkeling bedrijventerrein Beek/Meerssen - medewerkers: 0 LIOF belang: lening
Centipedes Holding BV ontwikkeling vastgoed Heerlen - medewerkers: 2 LIOF belang: 49,50%
Eurode Business Center BV grensoverschrijdend bedrijvencentrum Kerkrade/Herzogenrath - medewerkers: 1 LIOF belang: 25,00%
GEM Holtum Noord II BV exploitatiemaatschappij Born - medewerkers: 1 LIOF belang: 50,00%
Biggle Toys Holding BV educatief speelgoed Maastricht - medewerkers: 3 LIOF belang: 18,00%
Co-Eur BV behandelcentrum voor obesitaspatiënten Heerlen - medewerkers: 70 LIOF belang: 35,53%
Eurotech Group BV precisietechniek Venlo - medewerkers: 145 LIOF belang: 40,79%
GEM Holtum Noord III BV exploitatiemaatschappij Born - medewerkers: 1 LIOF belang: 45,00%
Jaarverslag 2010
39
Bijlage
40
Overzicht Participaties Geocopter BV onbemande helikoptersystemen Venlo - medewerkers: 6 LIOF belang: 15,00%
Johan van Leendert BV handel en veredeling van wildproducten Maastricht - medewerkers: 25 LIOF belang: lening
Melotte Pumptechnology BV onderwaterpompen Maastricht - medewerkers: 30 LIOF belang: 33,33%
Ontwikkelingsmij. Valkenburg ontwikkelingsmaatschappij Valkenburg a/d Geul - medewerkers: 1 LIOF belang: 10,53%%
GOB Aachen Heerlen NV grensoverschrijdend bedrijventerrein Heerlen / Aken - medewerkers: 4 LIOF belang: 25,00%
Kersten Holding BV revalidatietechniek Roermond - medewerkers: 150 LIOF belang: 26,66%
MGG Holding BV gieterij non-ferro metalen Tegelen - medewerkers: 425 LIOF belang: 11,25%
Pathofinder BV diagnostische testkits Maastricht - medewerkers: 6 LIOF belang: 15,11%
Grondexploitatiemaatschappij Californië BV ontwikkeling bedrijventerrein Horst a/d Maas - medewerkers: 0 LIOF belang: 15,25%
King Sized Men BV /ESG persoonsgebonden smartcard Weert - medewerkers: 3 LIOF belang: 22,00%
MosquitNo BV muggenwerende polsband Roermond - medewerkers: 3 LIOF belang: 25,00%
Paydutch Holding BV online transactiefaciliteiten Heerlen - medewerkers: 8 LIOF belang: 44,00%
Hospitality Net BV internet gerelateerde uitgever Maastricht - medewerkers: 2 LIOF belang: 40,00%
Kiss Engineering BV hydroform technologie en machinebouw Echt-Susteren - medewerkers: 25 LIOF belang: 29,94%
Motto VOIP BV ontwikkeling VoIP telefoniesystemen Nuth - medewerkers: 6 LIOF belang: 25,00%
PentaNovo BV portal voor zzp-ers Heerlen - medewerkers: 1 LIOF belang: 20,00%
Hunnecum Holding BV (Habets) machinefabriek Nuth - medewerkers: 50 LIOF belang: 45,00%
Knowhouse BV innovatie agro- en foodbusiness Horst a/d Maas - medewerkers: 8 LIOF belang: 4,00%
Management Resources International BV innovatieve uitzendorganisatie Maastricht - medewerkers: 44 LIOF belang: lening
PharmaCell BV kweek van stamcellen Maastricht - medewerkers: 20 LIOF belang: 23,64%
Int. Automotive Components Group BV producent auto onderdelen Born - medewerkers: 225 LIOF belang: lening
Layernation Beverage Solutions BV ontwikkeling, productie horeca-apparatuur Maastricht - medewerkers: 3 LIOF belang: 23,26%
MUbio Products BV biodiagnostiek en reagentia voor research Maastricht - medewerkers: 11 LIOF belang: 18,39%
PNA Top Trainees BV selectie/opleiding hoogwaardige ICT-trainees Heerlen - medewerkers: 5 LIOF belang: 20,00%
IBG Capital Holding BV productie van accumulatoren Roermond - medewerkers: 45 LIOF belang: lening
LHB BV herstructurering bedrijventerreinen Maastricht - medewerkers: 4 LIOF belang: 33,30%
BV Ned. Instrumenten Compagnie ‘Nedinsco’ instrumenten producent Venlo - medewerkers: 100 LIOF belang: 26,32%
Polyscope Holding BV productie SMA-copolymeren Sittard-Geleen - medewerkers: 30 LIOF belang: 13,83%
Ictopus Group BV bedrijfsopleidingen en ICT trainees Elsloo - medewerkers: 20 LIOF belang: 20,83%
Libridis Groep BV boekgroothandel en commerciële diensten Sittard-Geleen - medewerkers: 228 LIOF belang: 10,00%
NetCase Security BV camera-beveiligingssystemen Maastricht Airport - medewerkers: 1 LIOF belang: 33,33%
Pozo Negro BV (Holbox) displays, verpakkingsartikelen en drukwerk Echt-Susteren - medewerkers: 190 LIOF belang: lening
Inalfa Roof Systems Group BV automotive Venray - medewerkers: 1500 LIOF belang: lening
Limburg Ventures BV venture capital fonds life sciences Maastricht - medewerkers: 3 LIOF belang: 31,25%
NightBalance BV (LIOF YEAH 2010) sensor slaapapneu Delft - medewerkers: 2 LIOF belang: lening
Protomation BV software tbv training operators procesindustrie Sittard-Geleen - medewerkers: 16 LIOF belang: 29,46%
Indicium International BV ontwikkeling van intelligence applicaties Bunde - medewerkers: 3 LIOF belang: 29,00
Lins3en BV nieuwbouw handel jachten recreatieve vaart Maasbracht - medewerkers: 131 LIOF belang: 30,00%
Nonox BV aanpassen dieselmotoren voor aardgas Hoensbroek - medewerkers: 3 LIOF belang: lening
PS Licensing BV automatisering Sittard-Geleen - medewerkers: 0 LIOF belang: 20,00%
I ShopLocal (LIOF YEAH 2010) zoekmachine plaatselijke detailhandel Maastricht - medewerkers: 1 LIOF belang: lening
MagnaMedics GmbH nanotechnologie Sittard-Geleen - medewerkers: 12 LIOF belang: 6,36%
NV aangewezen luchtvaartterrein MAA euregionaal vliegveld Maastricht - medewerkers: 1 LIOF belang: 18,24%
Public Logistic Center Born Holding BV warehouse integrale logistieke diensten Born - medewerkers: 1 LIOF belang: 50,00%
Isobionics BV biotech productie geur- en smaakstoffen Sittard-Geleen - medewerkers: 4 LIOF belang: 15,08%
Meerssen Papier BV papierfabriek Bunde - medewerkers: 70 LIOF belang: 4,53%
NV Regio Venlo versterking economie Noord-Limburg Venlo - medewerkers: 2 LIOF belang: 18,00%
Rail Terminal Born BV containerterminal Born - medewerkers: 21 LIOF belang: 15,00%
Libridis Groep
Jaarverslag 2010
41
Bijlage
Overzicht Participaties Rimas BV nieuwbouw van industriële machines Beringe - medewerkers: 34 LIOF belang: 25,00%
Spam Experts BV antispam software Maastricht - medewerkers: 3 LIOF belang: 20,67%
Top-Cool Holding BV koelmotor obv peltiertechnologie Maasbree - medewerkers: 1 LIOF belang: 25,35%
Salusion BV (LIOF YEAH 2010) incontinentie indicatie en waarschuwing Delft - medewerkers: 2 LIOF belang: lening
Stichting Artidé Zorg (LIOF YEAH 2010) ondersteuning gehandicapten Epen - medewerkers: 1 LIOF belang: lening
Trectis BV ontwikkelen crossmediaal webplatform Maastricht - medewerkers: 1 LIOF belang: 26,00%
Samco Aircraft Maintenance Beheer BV onderhoud vliegtuigen Maastricht Airport - medewerkers: 120 LIOF belang: 33,33%
Stichting Facilitaire Diensten facilitaire dienstverlening Hoensbroek - medewerkers: 3 LIOF belang: lening
Unilogic BV computerhard- en software Sittard-Geleen - medewerkers: 34 LIOF belang: 30,00%
Sananet BV telemedicine Sittard-Geleen - medewerkers: 8 LIOF belang: lening
Stichting Zuid Limburgse Stoomtrein Maatschappij exploitatie stroomtrein Simpelveld - medewerkers: 4 LIOF belang: lening
Unilogic Networks BV internettoegang en gerelateerde diensten Sittard-Geleen - medewerkers: 3 LIOF belang: 9,00%
Scheuten Precision Technology BV microprecisie etsen Sittard-Geleen - medewerkers: 30 LIOF belang: 40,00%
Technostartersfonds Z.O.Nederland BV fonds t.b.v. technologische (door)starters Eindhoven - medewerkers: 1 LIOF belang: 50,00%
Van Geyn Beheer BV (Benco) gieterij non-ferro metalen Venlo - medewerkers: 24 LIOF belang: 24,90%
BV Schoenmij.’84 detailhandelsketen voor schoenen Kessel - medewerkers: 300 LIOF belang: 37,41%
Technostartersfonds Zuid-Nederland BV fonds t.b.v. technologische (door)starters Eindhoven - medewerkers: 2 LIOF belang: 30,72%
Venne Electronics BV industriële elektronica Beek - medewerkers: 27 LIOF belang: 35,00%
SKE-fonds BV pre-seed financieringen Maastricht - medewerkers: 0 LIOF belang: lening
TelePsy BV diagnose- /behandelingsmethodiek voor GGZ Heerlen - medewerkers: 5 LIOF belang: 17,10%
SNP Systems BV solar systemen, cleanrooms, scheidingswanden Maastricht - medewerkers: 5 LIOF belang: 20,00%
Terra Sports Technology BV infill voor kunstgras sportvelden Sittard-Geleen - medewerkers: 2 LIOF belang: 33,33%
Vereke Invest BV productie en handel natuursteenproducten Weert - medewerkers: 45 LIOF belang: lening
Solar Academy BV opleiding solar sector Heerlen - medewerkers: 2 LIOF belang: lening
Texture Tex Holding BV twijnen van garens voor de tapijtindustrie Heerlen - medewerkers: 125 LIOF belang: 20,00%
Virenze Algemeen Beheer BV dienstverlening geestelijke gezondheidszorg Sittard-Geleen - medewerkers: 100 LIOF belang: 25,00%
Solar Excel BV anti-reflecterende folie zonnepanelen Venray - medewerkers: 5 LIOF belang: 7,94%
The Silicon Mine BV siliciumfabriek Sittard-Geleen - medewerkers: 3 LIOF belang: lening
Vostermans Beheer BV productie ventilatoren annex metaalgieterij Venlo - medewerkers: 225 LIOF belang: 20,00%
Solfo Holding BV paper converting Sittard-Geleen - medewerkers: 23 LIOF belang: 40,00%
TiGenix NV productie menselijke cellen Sittard-Geleen - medewerkers: 75 LIOF belang: 1,33%
Welloord Overhuizen Holding BV zorgconcept Bocholtz - medewerkers: 4 LIOF belang: 25,00%
Top Hill Pack BV productie van zuivelverpakkingen Sittard-Geleen - medewerkers: 35 LIOF belang: 33,33%
WijLimburg BV multimediaal economisch nieuwsmedium Maastricht - medewerkers: 2 LIOF belang: 20,00%
42
Top Hill
k Pac
Sotec Beheer BV machinefabriek - Maastricht medewerkers: 80 LIOF belang: lening
Venloentech b.v. Agro Innovation
WiseLine BV online sociaal netwerk Maastricht - medewerkers: 2 LIOF belang: 25,00% Xerographic Print Service BV recycling toner cartridges Venray - medewerkers: 506 LIOF belang: 26,69% Zandbak VOF (LIOF YEAH 2010) sms marketing systeem Bemelen - medewerkers: 3 LIOF belang: lening Zimec IT Services BV software kassasystemen horeca Posterholt - medewerkers: 6 LIOF belang: 28,57%
Ventech Venlo BV innovatief tomaatgeleiding systeem Venlo - medewerkers: 2 LIOF belang: 30,30%
Jaarverslag 2010
43
Bijlage
Bijlage
Profielschets van de leden van de RvC
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
Boy Litjens, Voorzitter Nationaliteit: Nederlandse Geboortejaar: 1951 Benoemd: 22 april 2010 (einde termijn 2014) Op voordracht van: Provincie Limburg en Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie Hoofdfunctie: beroepsmatig niet actief Nevenfuncties: Lid Verwaltungsrat Bertschi AG Lid Supervisory Board Sabic Capital Advisor to SABIC Chairman and CEO
NV Industriebank LIOF helpt Limburg economisch vooruit door bedrijven op het gebied van innoveren, investeren en vestigen te ondersteunen. Bij de uitvoering van onze taken hebben we mogelijkheden om rekening te houden met duurzaamheidaspecten en daarop (bij) te sturen. Samen met onze stakeholders kiezen we daarom bewust voor het ondersteunen van maatschappelijk relevante en economisch kansrijke slagaders zoals Healthcare/Life Sciences en Energy. Economische innovaties die wij -meer in de haarvaten- bij bedrijven stimuleren, verbeteren vrijwel altijd de milieugerelateerde en/of sociale prestaties en leveren in de regel meer veiligheid, meer energie- of grondstofbesparingen en/of meer reststoffengebruik op. Innovatieve startende ondernemers helpen wij met raad en financiële daad op weg hun eigen bedrijf te beginnen.
Lenny Berkers, Lid Nationaliteit: Nederlandse Geboortejaar: 1955 Benoemd: 1 januari 2011 (einde termijn 2015) Op voordracht van: Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie Hoofdfunctie: beroepsmatig niet actief Nevenfuncties: Commissaris bij NV Bank Nederlandse Gemeente (BNG) Désirée van Boxtel, Lid Nationaliteit: Nederlandse Geboortejaar: 1969 Benoemd: 1 januari 2011 (einde termijn 2015) Op voordracht van: Ministerie van Financiën Hoofdfunctie: Oprichter/partner Karmijn Kapitaal Nevenfuncties: Martin Eurlings, Vice-voorzitter Nationaliteit: Nederlandse Geboortejaar: 1946 Benoemd: 24 mei 2007 (einde termijn 2011) Op voordracht van: Provincie Limburg Hoofdfunctie: burgemeester Valkenburg aan de Geul Nevenfuncties: Voorzitter Knowhouse Raad van Toezicht ORBIS
Willem Vermeend, Lid Nationaliteit: Nederlandse Geboortejaar: 1948 Benoemd: 14 maart 2007 (einde termijn 2011) Op voordracht van: Provincie Limburg Hoofdfunctie: Internetondernemer Nevenfuncties: Bijzonder hoogleraar European Fiscal Economics Commissaris Randstad Commissaris Mitsubishi Motors Europe BV Commissaris Imtech Commissaris Floriade BV
Het publiek-private werkterrein van LIOF dient tot uitdrukking te komen in de samenstelling van de Raad van Commissarissen. Deze Raad moet bestaan uit personen die voldoende ervaring en kennis hebben om de kwaliteit van de directie in alle opzichten te kunnen beoordelen. De Raad van Commissarissen opereert als een team waarbij elk van de leden zich laat leiden door belangen van de onderneming en de met haar geassocieerde bedrijven. Daarom dient de Raad gedeeltelijk te bestaan uit generalisten met waardering voor disciplines anders dan de hunne. Voor een juiste vervulling van de taak van de Raad is het van belang dat hij, gespreid over de diverse leden daarvan, beschikt over kennis, vaardigheden en ervaring met betrekking tot: > Ondernemen, strategievorming, leiding geven; > (Limburgse) Economie, financiën, business control; > Sociaal beleid, organisatie en medezeggenschap; > Marketing, verkoop, communicatie (zakelijke en consumentenmarkten); > Processing, ICT, innovatie; > Functioneren van (regionale en rijks-) overheidsorganisaties, politieke besluitvorming.
We doen geen zaken met bedrijven waarvan de bedrijfsactiviteiten en/of bedrijfsvoering maatschappelijk niet verantwoord, onethisch of illegaal (lijken te) zijn. Dit is ingebed in ons risicobeheersysteem. We onderhouden intensieve relaties met een brede groep van stakeholders om zowel onze economische als maatschappelijke focus scherp te houden. Wij zijn vertegenwoordigd in (het bestuur van) of lid van een 40-tal organisaties die aanpalend aan onze activiteiten opereren en veelal appelleren aan MVO. Meer informatie over deze rapportage treft u aan op www.liof.nl/jaarverslag2010. Zie de toelichting bij de inhoudsopgave op pagina 3 van dit jaarverslag
Corporate Governance Voor zover dat voor een regionale ontwikkelingsmaatschappij betekenisvol is, passen wij in algemene zin de Code Corporate Governance toe. Jaarlijks wordt de code in de AVA besproken. Hoewel de aandelenverhouding van de Staat (i.c. het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie) en de Provincie Limburg niet gelijk is, geldt voor deze grootaandeelhouders van LIOF dat zij belangrijke beslissingen in onderling overleg op basis van gelijkwaardigheid nemen.
verklaring omtrent de getrouwheid van de jaarrekening. Ook beoordeelt hij jaarlijks alle voorzieningen. Zijn bevindingen, vastgelegd in de Management Letter, bespreekt hij samen met directie en RvC. Een keer per vier jaar vindt er een grondige beoordeling van de externe accountant plaats. De laatste keer was dat in het verslagjaar. Meer informatie over deze rapportage treft u aan op www.liof.nl/jaarverslag2010. Zie de toelichting bij de inhoudsopgave op pagina 3 van dit jaarverslag
De raad van comissarissen telt vijf zetels. Per 1 januari 2011 is ze weer op volle sterkte. Dit jaarverslag bevat naast een (verkorte) profielschets ook een bericht van de RvC. De jaarrekening vermeldt het totale bezoldigingsbedrag van de RvC. De bezoldiging van de directie kent geen variabel deel. De externe accountant wordt standaard in de RvC én in het vooroverleg met de grootaandeelhouders bevraagd over zijn
44
Jaarverslag 2010
45
Bijlage
Bijlage
Risicomanagement
LIOF vertegenwoordigingen/ lidmaatschappen
Wij trachten toekomstige risico’s inzichtelijk te maken, te beheersen, te verminderen of te spreiden. Hoe we dit doen hebben we nader uitgewerkt en vastgelegd in ons handboek Administratieve Organisatie. In de praktijk ligt de meeste nadruk op het onderkennen (en mogelijk voorkómen) van risico’s en verplichtingen waarmee LIOF bij het aangaan van investeringen te maken kan krijgen. Dit deel van het risicomanagement is neergelegd bij een specifiek daarvoor ingesteld en wekelijks gehouden intern managementoverleg. Daarnaast is er in toenemende mate aandacht voor de politieke en business risico’s waaraan de organisatie wordt blootgesteld. Deze risico’s worden veelal in de vergaderingen van het management team en de RvC aan de orde gesteld. Over investeringen die meer dan € 150.000 vergen heeft de RvC een finale stem.
AIESEC Lokale Advies Raad American Chamber of Commerce Automotive Technology Centre Business Club Tuinbouw Zuid-Oost Nederland Dutch Japanese Round Table (DJRT) European Association of Development Agencies (EURADA) European Logistic Centre Limburg (ELCL) Federatie Holland Automotive (FHA) Integrand Japanese Chamber of Commerce Kwaliteitsplatform Nederlandse Kwaliteit L6 Limburgse Werkgevers Vereniging (LWV) Bestuur Mammoetwerkgroep MKB Limburg Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) Nederland DistributieLand Raad van Advies Masteropleiding SCM, Maastricht University, Venlo Stichting Biopartner Center Maastricht Stichting Energy Hills Stichting EVIO Stichting Gemeenschappelijke Opleidings Activiteiten Limburg Stichting Japanese Supplementary School (JSS) Stichting Hoogstarters Stichting Kennisalliantie Bedrijventerreinen Nederland Stichting Kennistransfer ZON Maastricht Stichting Minckelersfonds Stichting Promotie Internationaal Onderwijs (PIO) Stichting Starterscentrum Zuid-Limburg Stichting WTC Heerlen Stuurgroep Nieuw Gemengd Bedrijf Syntens Limburg UniPartners Maastricht Vereniging van Grondbedrijven Vereniging LifetecZONe Vereniging Regitel Vereniging Regionale Ontwikkelings Maatschappijen (ROMA) Vereniging Vrienden Maastricht Aachen Airport (VVMAA)
De organisatie kent aparte procedures voor het betalingsverkeer en het treasury management. Ook worden de LIOF-medewerkers in het kader van onder meer het integriteitbeleid geattendeerd op mogelijke risico’s. Voorts besteedt ook de externe accountant gericht aandacht aan de risico’s; zoals eerder gemeld niet alleen in de Management Letter, maar ook bij het treffen van voorzieningen. NV Industriebank LIOF heeft haar risico’s onderverdeeld in de drie categorieën business risico’s, politieke risico’s en financiële risico’s. Meer informatie over deze rapportage treft u aan op www.liof.nl/jaarverslag2010. Zie de toelichting bij de inhoudsopgave op pagina 3 van dit jaarverslag
46
Jaarverslag 2010
47
Bijlage
Bijlage
Summary Summary of the 2010 Annual Report of NV Industriebank LIOF, Limburg Development and Investment Company
Financial results and net assets
2010
2009
Net profit (in mln €) Equity (in mln €) Balance sheet total (in mln €)
0,2 100,6 162,6
0,4 100,4 165,9
Venture capital investments Investments in companies from Limburg
Capital (in mln. €) Number of companies
2010
2009
9,7 38
23,4 41
Techstart-loans to start-up companies
Capital (in mln. €) Number of companies
2010
2009
1,5 50
1,3 42
Investment Promotion & Business Development Investments in Limburg
Number of investment projects Total size (in mln. €) Number of jobs announced
2010
13 53,5 470
2009
19 103 985
Investments in priority sectors
Agro/Food Energy Healthcare Materials Systems Generic
in mln €
2010: Way back up again New economic perspectives were supposed to open up in the preceding year under review, 2010. At least that was my prediction at the end of 2009, the crisis year. In retrospect, we can indeed conclude that in 2010 the economy managed to find its way back up again. Companies in our portfolio generally recovered well. Turnover grew at a relatively rapid pace. This trend turned out to be part of a national and Northern European phenomenon, with Germany as a powerful driving force. Yet the business world still shrunk from offensive growth investments. The recovery as it presented itself and the growth in turnover that was achieved still did not inspire sufficient trust. At the same time, investments remained difficult to finance. Lending from the banking sector still demanded more risk coverage than in previous years.
jobs
1,5 9,5 6,5 6,5 17 12,5
20 80 35 38 125 172
Development & Innovation Innovation project
Report by the Managing Board
2010
2009
Development & Innovation in priority sector
2010
34,9 16,0
52,6 20,7
Agro/Food (in mln. €) Energy Healthcare Systems Generic
6,9 2,5 7,1 17,6 0,8
Fortunately, Limburg companies continued to innovate at full speed, just as they did during 2009, the crisis year: one of the best ways, in our opinion, to create a healthy medium for growth. The programmes and projects that we offered the business world were able to enjoy great interest. So great that in late 2010 the funds were largely exhausted. We advocate – even with a government that is transforming from a subsidising institution to an investing partner – that room be left for the subsidising of fresh, high-risk innovation approaches. Without this extra stimulus, the exchange and collaboration between knowledge institutions and the business world that are
■■■■ Profit 2001-2010 (in mln €) Size of subsidised projects (in mln. €) Total amount of subsidies (in mln. €)
Industrial Estates Sale and revitalisation
Sale of new estates (in ha) Revitalisation of new estates (in ha)
48
Business Centers 2010
2009
12 31
61 128
Tenants and Business centers
Total number of tenants Number of business centers Total available space (in m2) Occupation level (in %)
2010
2009
195 12 39.500 69
202 12 39.500 79
essential for innovation, a key activity for LIOF, will stagnate. In that early stage, however, there is far from any certainty about any return on investment. The year under review also yielded reasonable results in the field of foreign investments. Limburg possesses and maintains a set of conditions for business investments that are very attractive for a range of companies. The recently published report Brainport 2020 and the top-sector strategy of the new Ministry of Economic Affairs, Agriculture and Innovation place the regional economic policy in a new context At the same time, the Ministry has let it be known that the highest authority for regional economic development must be situated within the region, in this case within the Province of Limburg. How the Province of Limburg responds to this mandate will become clear in the months ahead. In this regard we anticipate that we as a regional development company will be able to perform our role as an executory organisation with even greater vigour in this new context. We are bringing our thirty-sixth year to a close with another positive result: €203,123. For 2011 we expect the economic recovery to persist. With this and a clear and consistent regional perspective, our expectations for Limburg and LIOF in 2011 are positive.
■ Equity (in mln €) Jérôme Verhagen, Managing Director
12
120
10
100
8
80
6
60
4
40
2
20
’01
’02
’03
’04
Jaarverslag 2010
’05
’06
’07
’08
’09
’10
49
Bijlage
Consolidated balance sheet as of December 31
Report by the Supervisory Board Management has compiled the annual report and annual accounts for the 2010 financial year, as closed on 31 December 2010. The Supervisory Board took notice of the summary of audit results concerning the annual accounts. The independant auditor’s report with the annual accounts 2010 is included on page 36. The 2010 annual accounts were approved by us. There were six regular meetings. There was one extra meeting and the decision-making process was once done in writing. The Supervisory Board met in the presence of the management and according to the code Corporate Governance, once without the management. Furthermore, the chairman regularly conferred with the management. In its meetings, the Supervisory Board discussed and assessed various participation proposals, innovation and development projects and organisational issues. The announcement by the government that the national government’s regional economic policy is to be eliminated and decentralised and that the regional development companies (which include LIOF) are to be involved in further shaping of the regional economies was an important matter for discussion which will possibly be realised in 2011. On 31 March, the shareholders resolved to appoint Mr Boy Litjens Chairman of the Supervisory Board, effective 22 April; he will be succeeding Dr J.V.H. Pennings. On 24 December, upon nomination by the Ministers of Finance and Economic Affairs, Agriculture and Innovation, Ms Désirée van Boxtel and Ms Lenny Berkers were appointed as members of the company’s Supervisory Board, effective 1 January 2011. With the appointment of these new commissioners, the two vacancies were filled which were created by the departure of Messrs Van Oijen and Rutten. This means that membership in the Supervisory Board has once again been complete since the beginning of 2011. The report on compliance with and management of the Dutch Corporate Governance Code, principles of proper company direction and best practice provisions (Frijns Commission) will be presented for discussion under a separate point on the agenda at the General Shareholders Meeting. As with last year, there is a report on socially responsible business practices in a separate section. In compliance with the request by the Minister of Finance, the guidelines of the Global Reporting Initiative were followed here as closely as possible.
In 2010, the activities of LIOF yielded a consolidated positive result of €203,123. We propose the result to be added to the other reserves. 2010 was a financially difficult year for some of the business sector in Limburg. Yet it is precisely under these conditions that LIOF’s role is crucial. LIOF has taken its responsibility with the right balance in the interests of the various stakeholders. Thus we look back with appropriate satisfaction on the year under review and express our appreciation of the efforts made and the results achieved by management and staff alike. We propose that the General Shareholders Meeting concludes the annual statement of accounts for 2010.
(all amounts in n)
2010
2009
18.388.569 79.252.652
18.735.051 77.912.167
17.029.071 47.921.740
20.232.165 48.992.492
162.592.032
165.871.875
Equity Provisions Long-term liabilities Current liabilities
100.856.019 1.803.660 38.382.167 21.550.186
100.671.103 1.580.195 38.825.024 24.795.553
Total equity and liabilities
162.592.032
165.871.875
(all amounts in n)
2010
2009
Receipts and expenditure from tangible and financial fixed assets Income Expenditure
12.467.843 11.051.885
13.735.511 12.343.990
1.415.958
1.391.521
2.742.958 3.974.322 -1.231.364
3.068.629 4.067.960 -999.331
18.529
17.386
203.123
409.576
Assets Fixed assets Tangible fixed assets Financial fixed assets Current assets Receivables Cash and cash equivalents
Total assets
Equity and Liabilities
Maastricht, 30 March 2011
Consolidated profit & loss account
Boy Litjens Chairman of the Supervisory Board
Results from exploitation of tangible and financial fixed assets Receipts and expenditure arising from other activities Receipts Expenditure Results from other activities Share third parties
Net Profit
50
Jaarverslag 2010
51
Missie, kerntaken en organisatiestructuur
Overzicht van begrippen en afkortingen
LIOF wil de economie in Limburg versterken door de slagkracht van ondernemingen te verbeteren en door bedrijvigheid regionaal te verankeren. Daarbij is de focus gericht op het Limburgse midden- en kleinbedrijf, waar de inspanningen op de langere termijn direct of indirect aan ten goede moeten komen. LIOF richt zich hierbij op perspectiefrijke bedrijven in de sectoren industrie en stuwende commerciële dienstverlening, en op bedrijven die een investering in de provincie overwegen. Met het bedrijfsleven tracht LIOF de economische kansen in de (Eu)regio te benutten. Om de effectiviteit van kleine(re) toeleveranciers te verbeteren, werkt LIOF ook samen met grotere ondernemingen. Extra aandacht wordt besteed aan speerpuntsectoren die Limburg in de (inter)nationale concurrentie kan ontwikkelen. De daarvoor noodzakelijke brugfunctie tussen overheid en bedrijfsleven wil LIOF professioneel gestalte geven door de inzet van zijn kerntaken participaties, ontwikkeling & innovatie, investeringsbevordering & business development, bedrijventerreinen en bedrijvencentra.
ATC AVA azM B2B BMM BOM BSRI BT BTM COCI DSV ECRN EFRO EIZ EMR EMS EU EL&I FSH GRI HoRM HsZ HTAS HTS IBD ICGPV ICGV ICT IICC IPS LBC LESA LHB LLSc LLTB LS LWV MAA MHC MKB MP
Participaties LIOF verstrekt risicodragend kapitaal aan bedrijven in de sectoren industrie en stuwende commerciële dienstverlening. Centraal staat het mogelijk maken van start, groei of een overname (buy-out/buy-in) en combinaties hiervan. LIOF staat deze bedrijven met raad en daad terzijde en stelt zijn uitgebreide kennis- en relatienetwerk ter beschikking. Veel voorkomende situaties zijn financiering van groei bijvoorbeeld bij internationalisering of overname, verzelfstandiging van een bedrijfs onderdeel (buy-out) voortzetting van een bedrijf met nieuwe aandeelhouders (buy-in) of een (door-)start. Speciale aandacht is er voor bedrijven die qua levensfase of risicoprofiel minder interessant zijn voor private investeerders. Ontwikkeling & Innovatie Met ontwikkeling & innovatie stimuleert LIOF kennisintensieve en innovatieve activiteiten van ondernemingen in de regio, met het doel hun concurrentiekracht te versterken. In samenwerking met diverse partners en het bedrijfsleven werkt LIOF aan de ontwikkeling van speerpuntsectoren die voor het MKB en de economie van de provincie van belang zijn. Investeringsbevordering & Business Development Investeringsbevordering & business development richt zich primair op het werven van nieuwe binnen- en buitenlandse bedrijven voor vestiging in Limburg. Ook het behouden van bestaande vestigingen van internationale ondernemingen door hen te stimuleren hun activiteiten in Limburg uit te breiden, is een belangrijke taak.
52
Bedrijventerreinen LIOF ontwikkelt nieuwe en herstructureert bestaande (boven regionale) bedrijventerreinen in Limburg. Hiermee voert LIOF het door de Provincie Limburg geformuleerde ruimtelijke en economische provinciale beleid uit, evenals het beleid van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Herstructureringsprojecten worden uitgevoerd onder de vlag van LHB (Limburgse Herstructureringsmaatschappij voor Bedrijventerreinen BV), een gezamenlijke onderneming van de Provincie Limburg en LIOF. Bedrijvencentra Dochteronderneming LIOF Business Centers faciliteert starters en doorstarters met het bieden van toegesneden kleinschalige, laagdrempelige huisvesting en daaraan gerelateerde dienst verlening in Limburg. Organisatiestructuur LIOF is een privaatrechtelijke naamloze vennootschap. De aandelen worden gehouden door publiekrechtelijke lichamen: > Staat der Nederlanden (94,4%); > Provincie Limburg (5,4%); > Limburgse gemeenten en Kamer van Koophandel (0,2%). Hoewel de aandelenverhouding van de Staat (i.c. het ministerie van Economische Zaken) en de Provincie Limburg niet gelijk is, geldt voor deze twee aandeelhouders dat belangrijke beslissingen in onderling overleg op basis van gelijkwaardigheid worden genomen. De jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders stelt de jaarrekening van LIOF vast en dient décharge te verlenen aan directie en raad van commissarissen over het gevoerde beleid. De commissarissen houden toezicht op het beleid van de directie en op de algemene gang van zaken. Bovendien keuren zij het beleidsplan en omvangrijke participaties goed. De jaarlijkse algemene vergadering van aandeelhouders wordt gehouden vóór 1 juli van ieder jaar. Overige aandeelhoudersvergaderingen worden gehouden zo vaak de directie of tenminste drie leden van de RvC dit nodig achten of om bijeenroeping wordt verzocht door één of meer aandeelhouders die afzonderlijk of samen minstens 1/20 van het geplaatste kapitaal vertegenwoordigen. Naast de reguliere overleggen tussen ondernemingsraad en directie wordt eenmaal per jaar een overleg geagendeerd waarbij ook de RvC bij aanwezig is. Elk kwartaal vindt er voor alle medewerkers een personeels informatiebijeenkomst plaats.
Automotive Technology Centre Algemene Vergadering van Aandeelhouders Academisch Ziekenhuis Maastricht Business tot Business BioMedischeMaterialen (nationaal innovatieprogramma) Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij Besluit Subsidies Regionale Investeringsprojecten Bedrijventerreinen (afdeling) BedrijvenTerrein Management Center for Open Chemical Innovation Document Services Valley European Chemical Regions Network Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Economische Impuls Zeeland (Zeeuwse ontwikkelingsmaatschappij) Euregio Maas-Rijn Energy, Materials & Systems Europese Unie Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Forest Stewardship Council (Raad voor Goed Bosbeheer) Global Reporting Initiative House of Regenerative Medicine Hoge School Zuyd HighTech Automotive Systems High Tech Systems Investeringsbevordering en Business Development (afdeling) Innovation Center Greenport Venlo Inovatie Centrum Gezonde Voeding Informatie- en CommunicatieTechnologie Intelligent Incidentgestuurd Cameratoezicht Industrie Park Swentibold LIOF Bedrijven Centra (deelneming LIOF) Lifetec Environment Strategic Analysis Limburgse Herstructureringsmaatschappij voor Bedrijventerreinen BV Linking Life Sciences (cosortium van bedrijven en instellingen) Limburgse Land- en Tuinbouw Bond Life Sciences Limburgse Werkgevers Vereniging Maastricht Aachen Airport Maastricht Health-Campus Midden- en KleinBedrijf Master Plan
Jaarverslag 2010
MRO MUMC+ MVO NFIA NRW NV NOM O&I OEMer OML OOST NV OP-Zuid PiD POCT POL PPS R&D RAAS RFID ROM(’s) RvC RWTH SKBN THB Triple F TTC TTR-ELAt SKE UM / MU VAL/VAS WCM ZON
Maintenace, Repair and Overhaul Maastricht Universitair Medisch Centrum Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Netherlands Foreign Investment Agency (Ministerie EL&I) Noord Rijn Westfalen Noordelijker OntwikkelingsMaatschappij (van Drente, Friesland, Groningen) Ontwikkeling & Innovatie (afdeling) Original Equipment Manufacturer OntwikkelingsMaatschappij Midden-Limburg Ontwikkelingsmaatschappij van Gelderland en Overijssel Operationeel Programma Zuid(-Nederland) Pieken in de Delta (nota Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie) Point of Care Testing (aanjaagtraject binnen Innovatie Zuid) Provinciaal Omgevingsplan Limburg PubliekPrivate Samenwerking Research & Development RFID Applications and Services Radio Frequency Identification (technologie voor contactloze identificatie voorwerpen) Regionale Ontwikkelingsmaatschappij (en in Nederland: NV NOM, Oost NV, BOM en LIOF) Raad van Commissarissen Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule (Aachen) Stichting Kennisalliantie Bedrijventerreinen Nederland Taskforce (her)ontwikkeling bedrijventerreinen Fresh, Food, Flowers Towards Top Technology Cluster (Interreg IVa-project) Technologoische TopRegio (TTR) Eindhoven Leuven Aken Triangle (ELAT) Subsidieregeling Kennis Exploitatie Universiteit Maastricht / Maastricht University Value Added Logistics/Value Added Services World Class Maintenance Zuidoost-Nederland
53
Organogram
Organogram
Directie
Participaties
Jérôme Verhagen
Silvy van ’t Hof-Doijen
Frans Ridderbeekx
René Steuns
Jos Cuppens
Elly Erens - van Duin
Steven Goetstouwers
Liesbeth Litjens
Sjef Jansen
Algemeen directeur
Directiesecretaresse
Public relations manager
Hoofd
Investment manager
Secretaresse
Investment manager
Investment manager
Investment manager (tot 1-5-11)
Ontwikkeling & Innovatie
Loek Schmitz
Jeffrey Lutje Spelberg
Ruud Verberne
John Vossen
Investment manager
Investment manager
Investment manager
Investment manager
Portfoliomanagement & Financieel Beheer
Bert de Wit
Raymond Bevers
Jan Donders
Jettie Frieser-Andrea
Marcel Hendriks
Theo Hommels
Hoofd
Projectmanager
Projectmanager
Secretaresse
Projectmanager
Projectmanager
Nicole Hooijdonk-Stals
René Kessen
Charles Mevis
Gerard Schnackers
Paula Stammen
Maurice Wijts
Ronald Nelissen
Rob Paffen
Anouk Siegersma
Susanne Soeters
Secretaresse
Projectmanager
Projectmanager
Projectmanager
Secretaresse
CFO/portfolio manager
Assistent controller
Controller
Administratief
Assistent controller
medewerkster
Algemene Zaken
Paulette Wauben-Penris Projectmanager
Investeringsbevordering & Business Development
Pascal Vossen
Brigitte Beulen-Vaissier
Ilse Bocken-Voncken
Anita Boelen-Pieters
Yvette Hagelstein-Ketting
Lilian Oberjé-Weerts
Hoofd, secretaris
Receptioniste
Secretaresse
Receptioniste
Receptioniste
Secretaresse
Jacques Mikx
Sjoerd Boomsma
Mart Dijk
Mariëlle Hartmann
Jaap Heukelom
Mark Koppers
Marc Seelen
Toos Vos-de Vree
Annemie van den Berk-Breuers
Hoofd
Projectmanager
Projectmanager
Secretaresse
Projectmanager
Deskresearcher
Informatiemanager
Huishoudelijk
Huishoudelijke medewerkster/
medewerkster
receptioniste
LIOF Business Centers
Chantal Vluggen
Sam Welie-Balmer
Secretaresse
Secretaresse
Bedrijventerreinen
Antoine Platen
Eric Bielders
Karin Crijnen
Ramon Geerlings
Eva Janssen
Floor Schuiling
Directeur
Facilitair manager
Office manager
Administrateur
Account manager
directie secretaris/
(tot 9-4-11)
Relatie & Verhuur
controller
Rob van Midden
Dennis Kierkels
Erna Otten
Marcel den Rooijen
Eric Schreuders
Yvo Verheijden
Marie Chantal Dikovec-Hundscheid
Hoofd
Projectmanager
Secretaresse
Projectmanager
Projectmanager
Medewerker facilitair
Account manager
beheer
Relatie & Verhuur
54
Jaarverslag 2010
55
Colofon Uitgave en coördinatie: NV Industriebank LIOF Ontwerp en opmaak: Zuiderlicht, Maastricht Tekstredactie: Brandenburg Neerlandici, Maastricht Tekst ‘Onderweg’: Peter Hamerslag, Beek Fotografie: Frits Widdershoven, Maastricht Coverbeeld: Getty Images, Amsterdam Vertaling: ISA Vertaal, Maastricht Druk: Schrijen-Lippertz, Voerendaal Papier: Het jaarverslag van NV Industriebank LIOF is gedrukt op milieuvriendelijk papier met FSC-keurmerk. Omslag: ON Business, 300 grs. Binnenwerk: ON Business, 120 grs. Aan de inhoud van deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Copyright 2011, NV Industriebank LIOF Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van uitgever NV Industriebank LIOF en andere auteursrechthebbenden. NV Industriebank LIOF Boschstraat 76 Postbus 1310, 6201 BH Maatricht Noorderpoort 63 Postbus 1122, 5900 BC Venlo www.liof.nl
56
NV Industriebank LIOF Limburgse Ontwikkelings- en Investeringsmaatschappij
